Coraz silniejsza marginalizacja i urbanizacja, ale także paradoksalnie zwięk-szające się znaczenie turystyki stwarza coraz większe zagrożenie dla krajobrazów tradycyjnych, czyli naszego dziedzictwa. Na te elementy nakłada się duża nieświa-domość społeczna w tej dziedzinie, brak chęci zaangażowania w ochronę otoczenia oraz brak wiary w możliwość bezpośredniego wpływu na krajobraz. Krajobraz jest dobrem ogólnym, ale składa się on z działek prywatnych, które go w znacznej mie-rze kształtują. Bez zwiększenia świadomości w tym zakresie, nigdy nie będziemy w stanie stworzyć sensownych planów ochrony i rozwoju.
Postępujące obecnie zmiany w obrębie krajobrazów wiejskich powodowane są w głównej mierze zmianą struktury osadniczej, owocującej zanikaniem upraw oraz polityką Unii Europejskiej, mającą na celu zwiększenie produktywności [Henle et al. 2008]. Skutkuje to postępującym zwiększeniem peryferyjności tych obszarów, a także przemianami struktury społecznej w stronę tej charakterystycznej dla obsza-rów zurbanizowanych [Domon 2011, Bell et al. 2009]. Krajobraz, który w przeszło-ści był zróżnicowany, ale spełniał bardzo konkretne i zunifikowane funkcje, staje się zunifikowaną przestrzenią o wielu funkcjach. Z jednej strony powodują to narzuca-ne odgórnie koncepcje zrównania wartości ekonomicznych, ekologicznych, spo-łecznych i kulturowych [Ruskule et al. 2013], a z drugiej konieczność tworzenia nowych strategii utrzymania i miejsc pracy.
Kwestie partycypacji społecznej oraz tożsamości miejsca, a także postrze-gania harmonii i dysharmonii w krajobrazie są coraz częściej badane na różne spo-soby. Dzięki zwracaniu uwagi na ten problem coraz więcej widać pozytywnych przypadków partycypacji społecznej w proces projektowy. Należy jednak zwrócić uwagę, iż krajobraz podlega ciągłym zmianom i za równie zasadne jest badanie per-cepcji właśnie tych przemian, jako miernika świadomości wpływu na otoczenie.
To, co obecnie nas otacza, jest zapisem przeszłości, ale i wskazówką, jak będzie wyglądała przyszłość. Ponieważ krajobraz jest nawarstwieniem następują-cych po sobie zmian, a każda z nich w większości przypadków płynnie wynikała z poprzedniej, w tej chwili kształtuje się właśnie nasze przyszłe otoczenie. Nasze obecne działania modyfikują krajobraz, który zostanie przekazany przyszłym poko-leniom jako ich dziedzictwo kulturowe. Całościowe podejście do krajobrazu, wy-maga, aby był on traktowany nie tylko jako fizyczna rzeczywistość, ale także inte-lektualna, kulturowa i społeczna [Palang et al. 2005]. W celu jego ochrony potrzeb-ny jest więc dialog pomiędzy wieloma dyscyplinami, szczególnie z zakresu nauk humanistycznych oraz przyrodniczych. Nie wolno też zapomnieć o potrzebie eduka-cji i zwiększenia świadomości wśród osób mających bardzo duży, jeżeli nie naj-większy wpływ na jego wygląd i funkcjonowanie. A są nimi osoby najmocniej i bezpośrednio zaangażowane w jego tworzenie, czyli jego mieszkańcy. Bez
przemy-ślanych i skutecznych działań w tym zakresie, podpartych diagnozą realnych pro-blemów oraz propozycją realnych rozwiązań, wszelkie projekty i strategie z zakresu ochrony krajobrazu kulturowego będą generowały wiele problemów na poziomie realizacji. Trzeba wspomnieć, że krajobraz kulturowy, choć formalnie chroniony, w praktyce jest pozostawiony bez protekcji. Chociaż Polska w 2004 r. ratyfikowała Europejską Konwencję Krajobrazową z 20 października 2000 r., która jasno stwier-dza, że „krajobraz jest kluczowym elementem dobrobytu całości społeczeństwa i jednostek oraz jego ochrona, a także gospodarka i planowanie niesie w sobie prawa i obowiązki dla każdego człowieka”, wciąż nie podjęto niezbędnych działań na rzecz jej wdrożenia.
Stoimy na progu przeobrażeń, które ciężko przewidzieć. Na tym etapie trze-ba mieć już zdefiniowane siły sprawcze, które będą napędzały przemiany kształtują-ce przyszłość polskiej wsi. Czy będzie to wieś kontrastów, harmonii, struktury, in-nowacji czy kryzysu20zależy w głównej mierze od nas.
20 Scenariusze opracowane w projekcie PRELUDE, przewidującego różne kierunki przemian przestrzeni europejskiej za 30 lat. Projekt realizowany przez Europejską Agencję ds.
Środowiska. European Environment Agency 2007, Land-use scenarios for Europe:
Qualita-Literatura
Antrop, M., 1998. Landscape change: Plan of chaos? Landscape and Urban Planning 41, 155-161
Antrop M., 2000, Changing patterns in the urbanized countryside of Western Europe, Land-scape Ecology 15, 257-270
Antrop, M., 2005. Why landscapes of the past are important for the future. Landscape and Urban Planning 70, 21-34
Arreola, D.D., Curtis, J.R., 1993. The Mexican Border Cities: Landscape Anatomy and Place Personality. Tucson: University of Arizona Press
Arriaza M., Cañas-Ortega J. F., Cañas-Madueño J. A., Ruiz-Aviles P., 2004, Assessing the visual quality of rural landscapes, Landscape and Urban Planning 69, 115-125 Bach A., 1841, Urkundliche Kirchen-Geschichte der Graftshaft Glatz. Von der Urzeit bis auf
unsere Tage, Wrocław
Bajerowski T., 1991. Ocena, ochrona i kształtowanie krajobrazu wiejskiego, jako składnik programowania prac urządzeniowo rolnych. Praca doktorska, Olsztyn.
Bajerowski T., Biłozor A., Cieślak I., Sanetra A., Szczepańska A., 2007, Ocena i wycena krajobrazu, s. 30-59, Olsztyn
Bandurski B., Bawecki J., Kierzenowski T., Stalski L., 1980, Historia i kronika kopalni wę-gla kamiennego ‘Nowa Ruda’. Zarys dziejów, Kopalnia Węwę-gla Kamiennego ‘No-wa Ruda’, Kraków
Bański J., 2007, Obszary wiejskie w planowaniu przestrzennym, Urbanista 2/2007, s. 10-14 Bański, J.,2009.Typy obszarów funkcjonalnych w Polsce. PAN,Warszawa [online]
www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGWiRL/Projekty/Ekspertyza_typologia.pdf Bański J., 2011 (1), Obszary wiejskie a planowanie przestrzenne – w poszukiwaniu
koncep-cji i wizji rozwoju [w:] Obszary wiejskie: wielofunkcyjność, migracje, nowe wizje rozwoju, W. Kamińska, K. Heffner (red.), Wyd. PAN, Warszawa
Bański J., 2011 (2), Wieś w badaniach geograficznych – ewolucja badań i przegląd koncep-cji obszaru wiejskiego (w:) Wieś jako przedmiot badań naukowych na początku XXI wieku, M. Halamska (red.), Wrocław
Baraniecki L., 1974, Systemy krajobrazowe jako teoretyczna podstawa kompleksowych badań środowiska człowieka. [w:] Wykorzystanie i ochrona środowiska ziem po-łudniowo zachodnich Polski, PAN, Wrocław, s. 59-62.
Baranowska-Janota M., 2005, „Europejska Konwencja Krajobrazowa” a ochrona krajobrazu w Polsce [w:] Geografia i sacrum, t.1, B. Domańska, S. Skiba (red.), Instytut Geo-grafii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków
Bartkiewicz K., 1977, Dzieje Ziemi Kłodzkiej w wiekach średnich, Monografie Śląskie Ossolineum, Wrocław
Bernatzky A., 1984, Lexikon der Grafschaft Glatz, Leimen/Heidelberg Bernatzky A., 1988, Landeskunde der Graftschaft Glatz, Leimen/Heidelberg
Bieda T., 2007, Wśród malowniczych wzgórz nad Włodzicą, Wyd. Maria, Nowa Ruda Biesiekierski T., 1987, Program ochrony i kształtowania architektury regionalnej na
przykła-dzie Dolnośląskiego Pasma Sudetów (w:) J. Marlewska (red.) Krajobraz małych miast i wsi – problemy ochrony i kształtowania, Warszawa
Bielska A., Kupidura A., 2013, Kształtowanie przestrzeni na obszarach wiejskich, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa
Biesiekierski T., Suchodolski J., Trocka-Leszczyńska E., 1999, Architektura na obszarze Sudetów. Sudety Środkowe, Wschodnie i Przedgórze Sudetów, Wrocław
Bogdanowski J., 1976, Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wrocław Bogdanowski J., 1990, Style, kompozycja i rewaloryzacja w polskiej sztuce ogrodowej
(wybrane problemy, Kraków
Bogdanowski J., 1994, Metoda Jednostek i wnętrz architektoniczno –krajobrazowych (JARK – WAK) w studiach i projektowaniu, Kraków
Bogdanowski J., 1996, Projekt standardowego opracowania problematyki ochrony wartości kulturowego krajobrazu i środowiska w studium do planu i w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, Warszawa
Bogdanowski, J., 1998. Konserwacja i ochrona krajobrazu kulturowego. Teki Krakowskie Vol. VI, Regionalny Ośrodek Studiów I Ochrony Środowiska Kulturowego w Krakowie, Kraków
Bogdanowski J., 1999 (1), Polska sztuka ogrodowa. Krótka historia kompozycji i rewalory-zacji, Kraków
Bogdanowski J., 1999 , Na granicy percepcji i rewaloryzacji w historycznym krajobrazie kulturowym [w:] Conservatio est aeterna creatio, J. Krawczyk (red.), Towarzy-stwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa
Bogdanowski J., 2000, Badania i ochrona krajobrazu kulturowego [w:] Badania i ochrona zabytków w Polsce w XX wieku, A. Tomaszewski (red.), Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa
Bogdanowski J., 2001a, Czytanie krajobrazu, [w:] Krajobraz kulturowy. Warsztaty dla nau-czycieli i metodyków, (red.) Michałowski A., Warszawa
Bogdanowski J., 2001b, Krajobraz kulturowy Polski. Województwo małopolskie, Kraków-Warszawa
Bogdanowski J., Łuczyńska-Bruzda M., Novak Z., 1981, Architektura Krajobrazu, Warsza-wa-Kraków
Bohnet I., 2005, A social-ecological framework for sustainable landscape planning – case studies from the Wet Tropics of Far North Queensland, http://www.regional.org.au/au/apen/2005/2/2765_bohneti.htm
Böhme G., 2002, Filozofia i estetyka przyrody, Oficyna Wydawnicza, Warszawa Borcz Z., 1990, Budownictwo zagrodowe, Wrocław
Borcz Z., 1999, Krajobraz nizinnych wsi dolnośląskich, Wrocław Borcz Z., 2003, Architektura wsi, Wrocław
Borkowski Z., 2007, Metodologiczne podstawy kształtowania ładu przestrzennego w świetle koncepcji rozwoju zrównoważonego [w:] M. Kistowski, B. Korwel-Lejkowska (red.), Waloryzacja środowiska przyrodniczego w planowaniu przestrzennym, Problemy Ekologii Krajobrazu tom XIX, Wydawnictwo UG, Gdańsk-Warszawa, s.35-42
Brygier W., Dudziak T., 2010, Ziemia Kłodzka. Przewodnik, OW „Rewasz”, Pruszków Buchecker M., Hunziker M., Kienast F., 2002, Participatory landscape development:
over-coming social barriers to public involvement, Landscape and Urban Planning 64, s. 29-46
Buchwald K., Engelhardt W., 1975, Kształtowanie krajobrazu a ochrona przyrody, W-wa Bugajski M., Nowiński S., 1983, Gospodarka leśna w Sudetach, Acta Universitatis
Wra-tislavensis, 506, Studia Geograficzne, 32, s. 91-99
Ciok S., 1991, Sudety. Obszar problemowy, Acta Universitatis Wratislaviensis No 1236, Studia Geograficzne, Wrocław, t.LI, s.88
Ciok S., 1988, Niekorzystne tendencje zmian w rozwoju społeczno-gospodarczym Sudetów, Czasopismo Geograficzne, Wrocław, T.LIX, z.2, s.171-182
Ciok S., 1995, Zmiany ludnościowe i osadnicze w Sudetach, Acta Universitatis Wra-tislaviensis No 1730, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Spo-łeczna i Ekonomiczna, t.XII, Wrocław, s.51-64
Ciok S., 1996, Zagrożenia w rozwoju wsi sudeckiej, Socjologia XXI, Acta Universitatis Wratislaviensis Nr 1866, Wrocław, s.127-148
Ciok S., Dołzbłasz S., Raczyk A., 2006, Dolny Śląsk. Problemy rozwoju regionalnego, Stu-dia Geograficzne 79, Wrocław
Ciołek G., 1954, Ogrody Polskie. Przemiany treści i formy, Warszaw Ciołek G., 1964, Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu, Warszawa
Chachaj J., 1978, Problem wsi zanikającej, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Geogra-ficzne Seria B, t.2.
Chmielewski, T., 2012. Landscape systems: Structure, functioning, planning. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Chmielewski, T., Kułak, A., Michalik-Śnieżek, M., 2014. Method of retrospective evaluation of physiognomic landscape changes and its application in the West Polesie region (CE Polans). Reg Environ Change 14, 1627-1639
Cymerman R., Hopfer A., 1988, Wykorzystanie zdjęć fotograficznych do oceny krajobrazu obszarów wiejskich, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsz-tynie 19, Olsztyn
Czarnecka J., 2003, Historia gospodarcza a stan lasów [w:] Pielak I. (red.), Sudety, Prze-wodnik dydaktyczny dla przyrodników, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 250-255
Daniel T. C., Boster R. S., 1976, Measuring Landscape Aesthetics. The Scenic Beauty Esti-mation Method, USDA, Forest Services
Daujotaite I., Laukaityte G. I., 2000, Analysis of landscape picturesqueness and recreational potential of Trakai and its suburbs, Urbanistica Ir Architektura, t. XXIV nr 1, s.24-34
Dąbrowska-Budziło K., 1990, Wśród panoram Krakowa. O przemianie wieków i o tym, jak je ocalić, Kraków
Dąbrowska-Budziło K., 2002a, Wartość krajobrazu kulturowego w praktyce planistycznej [w:] IV FORUM Architektury krajobrazu, Krajobraz jako wizerunek tożsamości regionalnej, J. Rybarkiewicz (red.), Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Katowice, s. 129-132
Dąbrowska-Budziło K., 2002b, Treść krajobrazu kulturowego w jego kształtowaniu i ochro-nie, Zeszyty Naukowe Architektura, nr 46, Rozprawa habilitacyjna, Politechnika Krakowska, Kraków
De Jong R., 2000, Krajobraz jako pamięć, wspomnienie, metafora i …?; Międzynarodowe Sympozjum ‘Kotlina Jeleniogórska – Powrót romantycznego krajobrazu’; Krajo-brazy 27 (39); Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu; Warszawa
Dobrowolska M., 1961, The morphogenesis of the agrarian landscape of southern Poland, Geografiska Annaler, 43, 1-2, s. 26-45
Dudzik P., Przemiany krajobrazu kulturowego Kotliny Kłodzkiej na przykładzie Bożkowa, w: B. Namyślak (red.), Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Zmiany funkcjonalno-przestrzenne miast i obszarów wiejskich, tom 2, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Wrocław 2011
Fatyga J., Górecki A., 2001, Kształtowanie granicy rolno-lesnej i darniowo-polowej w Sude-tach, Urzad Marszałkowski Województwa Dolnoslaskiego, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych.
Franke C., 1993, Wstępne wyniki badań zamku Szczerba w Gniewoszowie, gmina Między-lesie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 34, s. 339-366
Franke C., 1999, Fragmenty zbroi z zamku Szczerba w Gniewoszowie, pow. Kłodzko, Sile-sia Antiqua, t. 40, s. 100-114
Franke C., 2005, Zamek Szczerba w Gniewoszowie, pow. Kłodzko. Dotychczasowe wyniki badań [w:] Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane profesorowi Jerzemu Rozpędow-skiemu w 75. rocznicę urodzin, Wrocław, s. 97-102
Garcia L., Hernandez J., Ayuga F., 2006, Analysis of the materiale and exterior texture of agro-industrial buildings: a photo-analytical approach to landscape integration, Landscape and Urban Planning 74, s.110-124
Gawryszewska B., 2010, Uczestnictwo społeczne w gospodarowaniu przestrzenią gminy [w:] Kultura przestrzeni gminy, red. J.T. Królikowski, B. Rothimel, K. Juśkie-wicz, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 165-171
Gładkiewicz R. (red.), 1990, Studia z dziejów Ziemi Kłodzkiej, Wrocław Gładkiewicz R., (red.), 1998, Kłodzko. Dzieje miasta, Kłodzko
Górka A., 2012, Krajobraz przestrzeniu publicznej wsi. Zagadnienia planowania i projekto-wania ruralistycznego, Gdańsk
Grehl H. J., 1985, Chronik der Gemeinde Eckersdorf, Graftschaft Glat
Groszek T., Bednarczyk M., Dziedzictwo pogranicza. Radków Broumov Police, Usługi Poligraficzne Bogdan Kokot vel Kokociński, Nowa Ruda
Grykień S., 2010, Zalesienia gruntów rolnych w ppowiecie kłodzkiem w ramach program rozwoju obszarów wiejskich, Problemy Ekologii Krajobrazu, t. XXVI, s. 213-221 Gubańska R., 2005, Folwarki nizinne Dolnego Śląska od połowy XVIII do XX wieku,
Wro-cław
Hasiński W., 1991, Struktura agrarna rolnictwa na terenach górskich i górzystych Polski południowo-zachodniej, Zeszyty Naukowe WSI w Opolu, Nauki Społeczne, z.27.
Heczko-Hyłowa E., 1996, Plany ochrony krajobrazu miejskiego – przykłady francuskie [w:]
Krajobraz miejski w warunkach demokracji i wolnego rynku, praca zbiorowa pod red. A. Böhma, Wydawnictwo Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, War-szawa,s. 169-202
Heffner K., 2001, Transformacja układów osadniczych wsi a wielofunkcyjny rozwój obsza-rów wiejskich, [w:] Wieś i rolnictwo na przełomie wieków, I. Bukraba-Rylska, A.
Rosner (red.), s. 109-132, Warszawa
Heffner K., 2011 (1), Wielofunkcyjność obszarów wiejskich w Polsce. Rzeczywistość czy mit? Ewolucja zagospodarowania przestrzeni wiejskiej [w:] Obszary wiejskie:
wielofunkcyjność, migracje, nowe wizje rozwoju, W. Kamińska, K. Heffner (red.), Wyd. PAN, Warszawa
Heffner K., 2011 (2), Wieś jako przedmiot badań naukowych w gospodarce przestrzennej.
Procesy zagospodarowania przestrzeni wiejskiej w Polsce, (w:) Wieś jako przed-miot badań naukowych na początku XXI wieku, M. Halamska (red.), Wrocław Herzig A., Ruchniewicz M., 2008, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, Hamburg/Wrocław
Herzig A., Ruchniewicz M., 2010, W kraju Pana Boga. Źródła i materiały do dziejów Ziemi Kłodzkiej od X do XX wieku, Kłodzko
Herzog, T.R., 1985. A cognitive analysis of preference for waterscapes. Journal of En-vironmental Psychology 5, 225-241
Hubatshek, E., Hubatshek, I., 2008. Auf den zweiten Blick. Edition Hubatschek
Hull, R.B., 1986. Sensitivity of scenic beauty assessments. Landscape and Urban Planning 13, 319-321
Idem R., 2012, Kształtowanie mikrośrodowiska jako miejsca wspólnoty, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk
Inglot S. (red.), 1979, Historia chłopów śląskich, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, War-szawa.
Itman L., 1990, Drewniane budownictwo sakralne na terenie Ziemi Kłodzkiej, Zeszyty Mu-zeum Ziemi Kłodzkiej, z. 3, s. 102-122
Janecki J., Borkowski Z. (red.), 2006, Krajobraz i ogród wiejski. Dziś i jutro wsi. Tom 4 Janecki, J., 1981. Teoria linii prostych w krajobrazie. Miasto 6, 17-24
Jerkiewicz A., 1983, Wybrane problemy ludnościowe i osadnicze w Sudetach (w:) Gospo-darka i ochrona środowiska Sudetów, Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia Geograficzne XXXII.
Johnson, W., Rice, M., Williams, C., 2010. Historia fotografii od 1839 do dziś. Tashen Jorgensen, B., Stedma, R., 2006. A comparative analysis of predictors of sense of place
di-mensions: Attachment to, dependance on and identification with lakeshore proper-ties. Journal of Enviroment Management 79, 316-327
Kajdanek K., 2012, Pomiędzy miastem a wsią. Suburbanizacja na przykładzie osiedli pod-miejskich Wrocławia, NOMOS Zakład Wydawniczy, Wrocław
Kamiński Z., 2008, Współczesne planowanie wsi w Polsce, Gliwice
Kępkowicz A., 2013, Harmonia i dysharmonia krajobrazu Lubelszczyzny w kontekście świadomości społeczności lokalnych, Architektura Krajobrazu 1/2013, s. 88-99 Kłodziński M., 1996, Problemy przekształceń obszarów wiejskich w kierunku
wielofunkcyj-ności, [w:] Wieś i rolnictwo na przełomie wieków, s. 7-23, Warszawa Kłodziński M., 1999, Aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich, Warszawa
Kłodziński M., 2006, Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast, Warszawa
Knercer W., 2003, Wsie Warmii i Mazur w rozwoju historycznym [w:] Zachowane-ocalone?
O krajobrazie kulturowym i sposobach jego kształtowania, I. Liżewska, W. Kner-cer (red.), Wspólnota kulturowa „Borussia”, Olsztyn
Kołodziejczyk K., Chylińska D., Zaręba A., [red.], 2014, Krajobraz jako nośnik idei. Ujęcie teoretyczne i humanistyczne, IGiRR, Uniwersytet Wrocławski
Konecki M., 1991, Krajobraz kulturowy. Perspektywy badań i rozwoju, „Ochrona Zabyt-ków”, 44:19-20
Konwiarz R., 1915, Alt Schlesien, Stutgard
Kopczyński K., Skoczylas J., 2008, Krajobraz przyrodniczy i kulturowy. Próba ujęcia inter-dyscyplinarnego, Wyd. Naukowe UAM, Poznań
Kozłowski S., 1980, Ochrona Krajobrazu, Wyd. Liga Ochrony Kraju, Warszawa Kozłowski S., 1997, W drodze do ekorozwoju, PWN, Warszawa
Kowalski K., 2013, O istocie dziedzictwa europejskiego - rozważania, Międzynarodowe Centrum Kultury
Kowicki M., 2005, Wieś przyszłości – próba określania jej kształtu planistyczno-przestrzennego i architektonicznego (w:) J. Wilkin (red.) Polska wieś 2025. Wizja Rozwoju, Warszawa
Kowicki M., 2011, O wątpliwych i niewątpliwych pożytkach z badań naukowych na temat wsi w planowaniu przestrzennym i architekturze, (w:) M. Halawka (red.) Wieś ja-ko przedmiot badań nauja-kowych na początku XXI wieku, Wrocław
Kozłowski S., 1997, W drodze do ekorozwoju, PWN, Warszawa
Kögler J., 1992-2003, Die Chronicken der Graftschaft Glatz, t. 1-5, Modautal-Köln
Kupidura A., Łuczewski M., Kupidura P., Wartość krajobrazu. Rozwój przestrzeni obszarów wiejskich, Warszawa
Kuriata M., 2009, Waloryzacja krajobrazu na potrzeby miejscowych planów zagospodaro-wania przestrzennego, Architektura Krajobrazu, nr 2/2009
Kuriata Z., 2005, Metoda opracowania planu rozwoju miejscowości, Architektura Krajobra-zu 1-2/2005, s. 27-33
Kożuchowski K., 2005. Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji, Wydawnictwo Kurpisz S. A, Poznań.
Kwaśniewski A., 2001, Majątki i rezydencje szlacheckie [w:] W cieniu Wielkiej Sowy. Mo-nografia Gór Sowich – Przerwa T. (red.), Srebrnogórska Oficyna Wydawnicza, Dzierżoniów
Latocha A., 2005, Rozwój krajobrazu Sudetów Kłodzkich w czasach historycznych, [w:]
Struktura funkcjonalno-przestrzenna krajobrazu, A. Szponar, S. Horska-Schwarz (red.), vol 17, s.141-152
Latocha A., 2010, Współczesne zmiany kulturowo-przyrodnicze obszarów pogranicza na przykładzie Sudetów, Problemy Ekologii Krajobrazu, t. XXVI, s. 181-194
Lewis P., 1979, Axioms for reading the landscapesome guides to the American scene, Inter-pretatory of Ordinary Landscapes, Oxford University Press, New York
Litwin U., 2004 Weryfikacja metody wartościowania struktur krajobrazu z wykorzystaniem wskaźników istotności terenu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego terenu. Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloĔskiego
Lodowski J., 1972, Z pradziejów Kotliny Kłodzkiej, Rocznik Ziemi Kłodzkiej, t. 9/10, s. 5-22
Lodowski J., 1992, Badania archeologiczne na Ziemi Kłodzkiej w okresie powojennym, Zeszyty Muzeum Ziemi Kłodzkiej, z. 4, s. 35-57
Lothian, A., 1999. Landscape and the philosophy of aesthetics: is landscape quality inherent in the landscape or in the eye of the beholder? Landscape and Urban Planning 44, 177-198
Ludwig F., 1896/97, Die Grafschaft Glatz In Wort Und Bild, Glatz
Madeyska E., 1999, Przegląd stanu badań palinologicznych w Sudetach, [w:] Początki osad-nictwa w Sudetach, P. Valde-Nowak, (red.), Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków, s. 27-3
Majdecki L., 1972, Historia ogrodów, Warszawa
Majdecki L., 1993, Ochrona i konserwacja zabytkowych założeń ogrodowych, Warszawa Marcinek K., Prorok W., Ziemia Kłodzka, informatory turystyczny, Fundacja Rozwoju
Mia-sta Kłodzka i Ziemi Kłodzkiej „Actus”, Kłodzko
Marti P. S., Landscape and civil society. Towards new forms of [w:] Krajobraz kulturowy. Warsztaty dla nauczycieli i metodyków, (red.) Micha-łowski A., Warszawa
Migoń P., 1996, Ziemia Kłodzka, przewodnik, Wydawnictwo Kartograficzne EKO-GRAF, Wrocław
Moore- Colyer R., Scott A., 2005, What Kind of Landscape Do We Want? Past, Present and Future Perspectives, Landscape Res., vol. 30, nr 4
Morgan D., 2005, The economic valuation of rural landscape, Scottish Agricultural College,
AA211 Study for SEERAD
http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/landscapes/Annex.pdf
Muñoz S. F., Olmo R. M., The incorporation of public participation processes to three pro-ject of landscape planning in the region de Murcia (Spain), http://www.symposcience.org/exl-doc/colloque/ART-00001317.pdf
Myczkowski, Z., 2003. Krajobraz wyrazem tożsamości w wybranych obszarach chronionych w Polsce. Politechnika Krakowska, Kraków
Myga-Piątek U., 2005, Historia, metody i źródła badań krajobrazów kulturowych, [w:]
Struktura funkcjonalno-przestrzenna krajobrazu, A. Szponar, S. Horska-Schwarz (red.), vol 17, s.71-77
Myga-Piątek U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice
Niedźwiecka-Filipiak I., 2005, Proponowana metoda SEKTOROWEJ ANALIZY wnętrz krajobrazowych jako integralna część opracowań dla programu Odnowa Wsi, Ar-chitektura Krajobrazu 3-4/2005, s.11-17
Niedźwiecka-Filipiak I., 2009, Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej, Wrocław
Ohta H., 2001, A phenomenological approach to natural landscape cognition, „Journal of Enviromental Psychology”, 21
Ojrzyńska H., 2012, Przemijanie krajobrazu sudeckiej wsi – na przykładzie Gór Bialskich (w:) K. Mazurski (red.) Krajobraz dolnośląskie kalejdoskopem jest…, Kraków Palang, H., Helmfrid, S., Antrop, M., Alumäe, H., 2005. Rural Landscapes: past processes
and future strategies. Landscape and Urban Planning 70, 3-8
Paprzycka A., 2005, Kryteria typologii i oceny krajobrazu kulturowego, [w:] Struktura funk-cjonalno-przestrzenna krajobrazu, A. Szponar, S. Horska-Schwarz (red.), vol 17, s.78-83
Parsons R., Daniel T. C., 2002, Good looking: in defense of scenic landscape aesthetics, Landscape and Urban Planning60, 43-56
Patoczka, P. 2000. Ściany i otwarcia w krajobrazie. Politechnika Krakowska, Seria Architek-tura, Monografia nr 268, Kraków
Pawłowska K., 2002, Badania percepcji krajobrazu kulturowego [w:] K. Pawłowska, M.
Swaryczewska, Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Wyd. UJ., Kraków
Pawłowska K., Swaryczewska M., 2002, Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Pawłowska K., 2008, Przeciwdziałanie konfliktom wokół ochrony przyrody i kształtowania
krajobrazu; Partycypacja społeczna, debata publiczna, negocjacje, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków
Pawłowska K., Staniweska A., Konopacki J., Jacko J., Fogel A., Płaczynta-Brudnik B., Wa-laszczyk M., 2010, Zanim wybuchnie konflikt: Idea i metody partycypacji spo-łecznej w ochronie krajobrazu i kształtowaniu przestrzeni, T. A, Dlaczego? T. B, Jak? Praca zbiorowa pod red. K. Pawłowskiej, Wydawnictwo Fundacja Partner-stwo dla Środowiska, Kraków
Pawłowska K., 2012, Partycypacja społeczna w ochronie dziedzictwa kulturowego, Archi-tektura Krajobrazu 2/2012, s. 71-81
Pietrzak M., 1989, Problemy i metody badania struktury geokompleksu (na przykładzie struktury modelowej Biskupice), Seria Geografia nr 45, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
Pietrzak M. 1998, Syntezy krajobrazowe – założenia, idee, zastosowania, Bogucki Wydaw-nictwo Naukowe, Poznań
Pietrzak M., 2005, Ewolucja poglądów geograficznych na krajobraz [w:] Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku, krajobrazie, W. Maik, K. Rembowska, A. Suli-borski (red.), Wyd. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź;
Plewniak W., Ruszczycka-Mizera M., 1995, Metoda oceny krajobrazu w aspekcie fizjono-micznym. Acta Univ. Wratisl. 1670, Prace Inst. Geogr., B11, s. 21-37.
Połomski K., 2010, Miejsce i przestrzeń. Krajobraz w doświadczeniu mieszkańców Biesz-czadzkiego Parku Narodowego, Warszawa
Prokopek M., 1976, Budownictwo ludowe w Polsce, Warszawa
Przewoźniak M., 1987, Podstawy geografii fizycznej kompleksowej, Wyd. Uniwersytet Gdański, Gdańsk
Raszeja E., 2013, Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań
Richling A., Solon J., 1994, Ekologia krajobrazu, PWN, Warszawa
Riksantigvaren, 2009, Urban Heritage Analysis. A handbook about DIVE, Riksantigvaren, Oslo
Ruskule, A, Nikodemus, O, Bell, S, Kasparinkis, R & Ilze, U 2013, 'The perception of aban-doned farmland by local people and experts: Landscape value and perspectives on future land use' Landscape and Urban Planning, vol 115, pp. 49-61., 10.1016/j.landurbplan.2013.03.012
Ruszczycka-Mizera M., 1967, Próba regionalizacji powiatu kłodzkiego na podstawie szcze-gółowej mapy użytkowania ziemi i interpretacji zdjęć lotniczych.
Ruszczycka-Mizera M., 1967, Próba regionalizacji powiatu kłodzkiego na podstawie szcze-gółowej mapy użytkowania ziemi i interpretacji zdjęć lotniczych.