wybrane narzędzia użytecznie w kształceniu kadr na potrzeby zarządzania kryzysowego

bezpieczeństwo lub też poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawo-wych potrzeb człowieka zgodnie z piramidą potrzeb Maslowa23. niezależnie od pryzmatu spojrzenia na daną społeczność, każda – bez względu na rozmiar, genezę powstania i wzajemne powiązania – stara się stworzyć warunki do wła-snej bezpiecznej egzystencji. Dzieje się tak zarówno w małych społecznościach (lokalnych), jak również w większych, wynikających z organizacji administracyjnej – gminnych, powiatowych lub wojewódzkich. na wszystkich szczeblach podzia-łu administracyjnego państwa budowane są systemy bezpieczeństwa – zbiory unormowań prawnych, organizacyjnych, strukturalnych, społecznych, mające na celu obniżenie szansy (prawdopodobieństwa) występowania, jak również skutków zdarzeń niekorzystnych. budowa tego typu systemów nierozerwalnie powiązanych (dedykowanych) z daną społecznością jest podstawowym zada-niem strategii zapewnienia bezpieczeństwa obywateli. Każdy istniejący system bezpieczeństwa buduje się na podstawie jednej z dwóch strategii – reagowania i/lub zapobiegania.

strategia reagowania nastawiona jest przede wszystkim na zlokalizowanie wystąpienia zagrożenia w jak najkrótszym czasie i minimalizację jego skutków. strategia zapobiegania ma na celu niedopuszczenie do wystąpienia zagrożenia oraz takie dostosowanie systemu podlegającego ochronie, by w razie wystą-pienia zagrożenia jego wpływ na ludzi, mienie i środowisko był jak najmniejszy. jedną z możliwości działania w obszarze strategii zapobiegania jest edukacja24. edukacja rozumiana szeroko – zarówno powszechna edukacja społeczeństwa w zakresie zwiększania świadomości na temat występujących zagrożeń25, jak

rów-23 a. Maslow, Motywacja i osobowość, biblioteka klasyków psychologii, wydawnictwo naukowe

pwn, warszawa 2005, s. 47 i nast.

24 a. Dawidczyk, j. Gryz, s. Koziej, Zarządzanie strategiczne bezpieczeństwem…, s. 91–135.

25 R. jakubczak, a. skrabacz, Społeczeństwo w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego Polski

94

nież odpowiednie przygotowanie służb odpowiedzialnych za niesienie pomocy i usuwanie skutków zdarzeń niekorzystnych oraz przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej odpowiedzialnych za koordynację i wspomaganie działań ratowniczych. złożoność i skala problemów występujących podczas każdej sytuacji kryzysowej uniemożliwiają nauczanie poprzez wskazanie ściśle określonych dróg i procedur działania. proces edukacji (przygotowywania de-cydentów) powinien być ukierunkowany na interdyscyplinarne przygotowanie oraz naukę współdziałania26 w sytuacjach trudnych i nietypowych. aby osiągnąć tak sprecyzowane cele, należy skorzystać z możliwości, jakie dają dydaktyczne gry decyzyjne.

jedną z form dydaktycznych zwiększających efektywność procesu nauczania decydentów odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji w sytuacjach kryzy-sowych jest Multimedialny trening Decyzyjny (MtD)27, 28. trening taki jest grą celową przeznaczoną dla wyselekcjonowanego odbiorcy dorosłego. Kategorię tę można zaliczyć do tzw. gier poważnych (ang. serious games). symulacyjne gry

poważne realizowane są na podstawie określonego modelu symulacji, zaś ich

cele dydaktyczne są ściśle określone. Gry takie wymagają zazwyczaj wysokiej mocy obliczeniowej komputerów, specjalistycznych szkieletowych programów eksperckich oraz umiejętności wykorzystywania rozproszonych baz danych, jak również efektywnego zarządzania informacją. wykorzystanie w procesie edukacji gier poważnych, w szczególności MtD, pozwala przeprowadzić analizę właściwych procedur, ocenić ryzyko oraz proces podejmowania decyzji. MtD stanowi efektywną, skuteczną i uniwersalną metodę dydaktyczną, która pozwala przygotować decydentów wszystkich szczebli do racjonalnego podejmowania decyzji i działania w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej. treningi takie budo-wane są na bazie unikatowych scenariuszy sytuacji kryzysowych, z wykorzy-staniem nowoczesnych narzędzi dydaktycznych. scenariusze wykorzystywane w procesie dydaktycznym opierają się głównie na wiedzy z zakresu zarządzania kryzysowego, ochrony przeciwpożarowej, funkcjonowania organów administracji rządowej i samorządowej, a także organizacji i prowadzenia akcji ratowniczych.

26 M. cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów bezpieczeństwa

i obronności państwa, wydawnictwo akademii podlaskiej, siedlce 2009, s. 71.

27 M.M. smolarkiewicz, Zastosowanie Multimedialnych Treningów Decyzyjnych w edukacji dla

bezpieczeństwa, [w:] Wyzwania bezpieczeństwa cywilnego XXI wieku – Inżynieria działań w obszarach nauki, dydaktyki i praktyki, (red.) b. Kosowski, a. włodarski, Fundacja edukacja i technika

Ratow-nictwa, warszawa 2007, s. 213–220.

28 M.M. smolarkiewicz, Gra decyzyjna ‚WODA’ – symulacja powodzi na potrzeby szkoleniowe

Cen-trów Zarządzania Kryzysowego, „bezpieczeństwo i technika pożarnicza – safety & Fire technique”,

U podstaw realizacji MtD leży założenie, że decydent, osadzony w realiach symulowanej sytuacji kryzysowej, na podstawie posiadanej wiedzy i doświadcze-nia jest w stanie sam wypracować najlepsze w danej sytuacji rozwiązadoświadcze-nia, m.in. dzięki możliwości szerszego spojrzenia na skalę i rozmiar zagrożenia, z którym przyjdzie mu się zmierzyć. stworzenie wiernej symulacji rzeczywistości – sytuacji kryzysowej – w ramach Multimedialnych treningów Decyzyjnych wymaga wyko-rzystania wszelkich dostępnych środków komunikacji oraz form multimedialnego odwzorowania rzeczywistości. Dzięki temu Multimedialny trening Decyzyjny jest formą trenażera, pozwalającego na ćwiczenie umiejętności zarządzania informa-cją, analizy sytuacji oraz procesu podejmowania decyzji w sytuacji kryzysowej. stosowanie technik multimedialnych pozwala na osiągnięcie lepszych wyników dydaktycznych niż przy wykorzystaniu tradycyjnych metody przekazywania wiedzy. Kształcenie multimedialne powoduje pobudzenie aktywności spostrzeże-niowej, manualnej, intelektualnej i emocjonalnej. stymulowanie zaangażowania emocjonalnego wpływa korzystnie na przyswajanie wiedzy i przyspiesza ten proces, jak również uczy kreatywnego myślenia.

jednym z ciekawszych narzędzi technicznych, które można wykorzystać na potrzeby budowy MtD, jest środowisko „rzeczywistości wzbogaconej” (ang.

Augmented Reality – AR)29. Koncepcja implementacji obrazu rzeczywistego do środowiska aplikacyjnego, poszerzonego o markery reprezentujące określone obiekty lub zachowania, jest motywem przewodnim prac nad wykorzystaniem technik cyfrowej wirtualnej rzeczywistości w grach decyzyjnych. przykładem takiej gry jest program aRes30, 31, odwzorowujący działania ratowniczo-gaśnicze funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej (psp) na poziomie interwencyjnym. Gra decyzyjna aRes stanowi jądro stanowiska badawczego do analizy procesu podejmowania decyzji na poziomie interwencyjnym. idea funkcjonowania pro-gramu polega na pobieraniu poprzez urządzenie wejściowe (kamerę cyfrową) rzeczywistego obrazu. odpowiedzialny za pobieranie, analizę, przetwarzanie i wyświetlanie obrazu jest menadżer rzeczywistości wzbogaconej. Korzysta on z bibliotek, które pozwalają śledzić pozycję kamery w przestrzeni trójwymiaro-wej względem znaczników umieszczonych w rzeczywistej przestrzeni. obraz

29 i.e. sutherland, A head-mounted three dimensional display, proceeding aFips ‘68 (Fall, part i) proceedings of the December 9-11, 1968, fall joint computer conference, part i, s. 757–764.

30 R. Mazur, j. szewczyk, M.M. smolarkiewicz, Dydaktyczne gry decyzyjne w środowisku

„rzeczy-wistości wzbogaconej” na przykładzie systemu ARES. Metodologia badań, „bezpieczeństwo i technika

pożarnicza – safety & Fire technique”, wydawnictwo cnbop, nr 2012/1, s. 57–66.

31 M.M. smolarkiewicz, j. szewczyk, Symulacja zdarzeń na poziomie interwencyjnym z

wykorzysta-niem rzeczywistości wzbogaconej (program ARES) – analiza czasów podejmowania decyzji, „zeszyty

96

pobrany przez kamerę analizowany jest przez odpowiednią funkcję znajdują-cą się w menadżerze. jeżeli wraz z obrazem rzeczywistym pobrany zostanie obraz markera znajdującego się w bibliotece, wówczas menadżer przekazuje, za pośrednictwem urządzenia wyjściowego, np. hełmu wirtualnego, rzutnika, monitora itp., rzeczywisty obraz wraz ze sztucznie wygenerowanym obrazem dwu- lub trójwymiarowym.

4. narzędzia wspomagania zarządzania kryzysowego