zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej

teoretyczny aspekt zarządzania kryzysowego polega na wyjaśnieniu pojęć „kryzys” i „sytuacja kryzysowa” oraz powiązanie tych pojęć z zarządzaniem kryzysowym. w literaturze przedmiotu kryzys definiowany jest jako sytuacja, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu, a zapobieganie jej i likwidacja jej skut-ków jest podejmowana z zastosowaniem zwykłych lub nadzwyczajnych środskut-ków, we współdziałaniu różnych organów administracji publicznej i instytucji oraz specjalistycznych formacji ratowniczych13. Kryzys to sytuacja, w której istnie-je zagrożenie dla podstawowych wartości, celów i interesów organizacji lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie14. z kolei sytuacja kryzysowa to stan rzeczy lub okoliczność, w której załamuje się dotychczasowy proces rozwoju i zakłócone zostaje funkcjonowanie danego podmiotu15. system zarządzania kryzysowego jest głównym filarem ochrony ludności i bezpieczeń-stwa pańbezpieczeń-stwa w polsce16.

zarządzanie kryzysowe, w świetle literatury przedmiotu, definiuje się jako system, w którym poszczególne, zależne funkcje są zharmonizowane, zaś sama organizacja określana jest jako sieć dynamicznych procesów17. zarządzanie kry-zysowe to zestaw działań polegających na sterowaniu procesami i powiązaniami między nimi dla uzyskania wymaganych właściwości materiałów i wyrobów oraz zaspokojenia wymagań kolejnych klientów w łańcuchu procesów, a także na

zbie-11 strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa…, s. 31.

12 tamże.

13 j. stawicka, b. wiśniewski, R. socha, Zarządzanie kryzysowe. Teoria. Praktyka. Konteksty.

Badania, wyższa szkoła policji, szczytno 2011, s. 52.

14 R. Grodzki, Zarządzanie kryzysowe…, wydawnictwo Difin, s. 17.

15 w. Kitler, Zarządzanie kryzysowe w Polsce…, s. 33.

16 Materiały z konferencji naukowej z cyklu „zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa

państwa. podmioty wykonawcze w zarządzaniu kryzysowym”, akademia obrony narodowej, warszawa, 4 grudnia 2012 roku, s. 3.

17 K. Graczyk, G. nakielski, t. tabaczniuk, Elementy zarządzania kryzysowego w administracji

164

raniu informacji dla potrzeb zarządzania. istotą funkcji zarządzania kryzysowego jest konstruowanie celu działania i organizowanie toku czynności, pozyskiwanie i wykorzystanie potrzebnych zasobów ludzkich i rzeczowych przeznaczonych do realizacji założonych celów, wynikających z dokumentów strategicznych.

zarządzanie kryzysowe to działalność organów władzy na wszystkich szcze-blach organizacji państwa angażująca wyspecjalizowane organizacje, inspekcje, straże oraz społeczeństwo. Misją systemu zarządzania kryzysowego jest ochrona ludności i ratownictwo. Rolę organów kierowania spełniają organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach organizacji państwa, zaś jednostek wykonawczych systemu – państwowa straż pożarna, policja, jednostki systemu państwowego Ratownictwa Medycznego, centra powiadamiania Ratunkowego, inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, dys-pozytorzy medyczni, jednostki ochrony zdrowia, instytucje wspierające, tj.: straż Graniczna, Morska służba poszukiwania i Ratownictwa oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby18.

zadania realizowane w zakresie zarządzania kryzysowego wymagają koordy-nacji działań wielu niezależnych merytorycznie podmiotów, konsolidacji procedur działania i wykorzystywanych technologii. wymagają również podejmowania trafnych i racjonalnych decyzji. niezbędna w tym zakresie jest szeroka wiedza, ciągłe doskonalenie, podnoszenie kompetencji, świadomości oraz nieustanne uzupełnianie informacji. zarządzania kryzysowego nie da się ująć w sztywne ramy, gdyż każda sytuacja kryzysowa jest odmienna, zróżnicowana i złożona19. Dynamizm sytuacji kryzysowych stanowi źródło ciągłych zmian w zakresie usta-wicznego doskonalenia mechanizmów działań, procedur i zasad współpracy20. istotą zarządzania procesowego jest zapewnienie sprawnych i logicznych działań. w praktyce zarządzania kryzysowego polega to na oddelegowaniu uprawnień i odpowiedzialności na organy właściwe w poszczególnych jednostkach samorzą-dowych oraz orientacji na szereg funkcji realizowanych na rzecz społeczeństwa w tych jednostkach. samorząd znajduje się najbliżej obywateli, ma więc bezpo-średnią możliwość oceny lokalnych zagrożeń i jest w stanie podjąć bezzwłoczną reakcję w przypadku ich wystąpienia.

w funkcjonowaniu systemu zarządzania kryzysowego zakłada się komplek-sowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawie-nia się wszelkim zagrożeniom i efektywną integrację potencjału militarnego z administracją, gospodarką oraz społeczeństwem. ponieważ żaden z elementów

18 b. stefaniuk, Udział elementów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego…, s. 74.

19 tamże, s. 45.

systemu bezpieczeństwa narodowego nie jest zdolny do samodzielnego wyko-nywania zadań związanych z bezpieczeństwem państwa, wymaga to współdzia-łania struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego, funkcjonujących w okresie pokoju, kryzysu i wojny, na każdym szczeblu kierowania21. zarządzanie to system działań regulujący sposób oraz zasady funkcjonowania określonej organizacji zgodnie z wytyczonymi cela-mi22, które obejmują funkcje planowania, organizowania, motywowania i kontroli. Funkcje te powiązane są ściśle z funkcjonowaniem organizacji, dysponowaniem zasobami i władzą mającą prawo nimi rozporządzać tak, aby osiągać wyznaczone zadania, stosując przy tym optymalną strategię jej funkcjonowania23.

zarządzanie kryzysowe odnosi się do zagrożeń, które ze względu na swo-ją specyfikę mogą doprowadzić do ograniczenia możliwości przeciwdziałania nim ze względu na niewystarczającą ilość środków pozwalających zapobiec dalszemu rozwojowi niekorzystnej sytuacji. system zarządzania kryzysowego jest systemem likwidującym zagrożenia poprzez zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudowę. zarządzanie kryzysowe umożliwia ocenę, klasyfikację i analizę nowych zagrożeń, które dotychczas nie były zdefiniowane lub miały inne znaczenie i wymiar. czas zaistnienia kryzysu uwarunkowany jest koniecznością szybkiego podejmowania decyzji, małą przewidywalnością i wysokim stopniem niepewności24.

w literaturze z zakresu nauk o bezpieczeństwie, zarządzaniu organizacjami i ratownictwie zarządzanie kryzysowe utożsamiane jest z integralną częścią bezpieczeństwa narodowego, które spełnia zasadniczą rolę w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych, wiążących się z ryzykiem polegającym na przeciwdziałaniu zagrożeniom, przygotowaniu się na wypadek ich wystąpienia oraz utrzymaniu lub przywracaniu stanu stabilizacji25. współczesne zagrożenia trzeba wykrywać, weryfikować, poznawać i przede wszystkim badać. wymaga tego sprawność i jakość zarządzania kryzysowego. najogólniej zagrożenie można zdefiniować jako możliwość poniesienia straty, utraty zdrowia, życia, zniszczenia mienia, skażenia środowiska w wyniku zdarzenia niepożądanego, tj. pożaru, wypadku drogowego, emisji substancji toksycznej do środowiska26. wczesne rozpoznanie zagrożenia

21 tamże.

22 b. stefaniuk, Organizacja Państwowej Straży Pożarnej w powiecie, akademia obrony

naro-dowej, s. 8.

23 tamże, s. 8.

24 a. warmiński, Zadania i środki działania rządowych organów administracji ochrony

bezpieczeń-stwa pańbezpieczeń-stwa i porządku publicznego, państwowa szkoła wyższa im. papieża jana pawła ii w białej

podlaskiej, biała podlaska 2012, 23.

25 b. stefaniuk, Udział elementów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego…, s. 74.

166

pozwala identyfikować obszary, które wiążą się z największym ryzykiem wystą-pienia sytuacji kryzysowej.