P rz e g lą d n a jw a ż n ie jsz y c h w y p a d k ó w od 1. VII. 1935 — 1. VII. 1936 r. Na czoło z a in te re s o w a ń ew a n g e lik ó w E u ro p y w y s u n ę ła się s p ra w a „N iem ieckiego K ościoła E w a n g e lic k ie g o * w R zeszy, k tó ry w s k u te k w a lk dw óch k ie ru n k ó w k o ś c ie l
n y c h , t. zw . w y z n a n io w e g o i n iem ieck o -c h rz e śc ija ń sk ie g o , t u .
— 50 —
P re z y d e n t P o lsk i p ro f e s o r Dr. Ignacy M ościcki.
dzież z p o w o d u n ieszc zęsn e j p o lity k i k o ścieln e j b is k u p a M ulle
r a b y ł z u p e łn ie o sła b io n y . A je s t to n a jw ię k sz y k ościół e w a n g elick i w E u ro p ie , liczą cy p rz e sz ło 41 m ilionów w y z n aw có w . W obec w ielk iej o p o zy c ji ze s tro n y k ie r u n k u w y z n an io w eg o , rząd , k tó r y p o p ie ra ł b is k u p a R zesz y , z m u sz o n y b y ł w yco fać
się z d o ty ch cz aso w e j p o lity k i k o ś c ie ln e j. W lecie 1935 r. k a n c lerz H itler m ian o w ał b . m in is tra sp ra w ied liw o ści K e rrla, m in is
trem s p ra w k o śc ie ln y c h , d ając m u s p e c ja ln e pełn o m o cn ictw a.
R ozpo rządzeniem z dn. 3 p a ź d z ie rn ik a 1935 r., u sta n o w ił K e rrl
„Zarząd K ościoła R z e s z y ” i „Z arząd K ościoła k ra jo w e g o p r u skiego.”
W te n sp o só b p a ń stw o u jęło w sw e rę c e u p o rz ą d k o w a nie s p ra w y n a c z e ln e g o Z a rz ą d u K ościoła, n a k tó re g o cz ele sta nął p o w sz e c h n ie s z a n o w a n y , w y b itn y teo lo g , Dr. Z o elln er.
Z kolei N arząd k o ścio ła R zesz y p rz y s tą p ił do zo rg a n iz o w a n ia k ra jo w y ch i p ro w in c jo n a ln y c h Z arząd ó w , do k tó ry c h p o w o ły w ano p rz e d sta w ic ie li o b u z w a lc z a ją c y c h się k ie ru n k ó w .
R o zp o rz ąd ze n ie m z dn. 2. XII. 1935 r. za b ro n ił K e rrl zw iązkom k o śc ie ln y m lu b g ru p o m , w y k o n y w a n ia p ra w w ład zy i Z arząd u K ościoła. T o ro z p o rz ą d z e n ie sk ie ro w a n e b y ło p rz e ciw R adzie b ra tn ie j k ie r u n k u w y z n a n io w e g o i T y m cz aso w em u k iero w n ic tw u k o ścio ła.
W s k u te k w sp ó łd ziała n ia w Z arząd a ch o b u k ie ru n k ó w k o ś cielnych, o p a r ty c h n a ró ż n y c h p o d sta w a c h n a u k i i w s k u te k zarząd zeń m in. K e rrla k ie r u n e k w y z n a n io w y cz u ł się zm u sz o n y do w y p o w ie d z e n ia sw y c h zasad o o b o w ią z k a c h i isto cie w ła ś ciwej w ład z y k o ścieln e j. T ą s p ra w ą zajął się IV S y n o d k o ś cioła w y z n a n io w e g o w Q e y n h a u s e n w dn. od 17 — 22 lu te g o 1935 r., w k tó ry m b ra ło u d z ia ł 150 d eleg a tó w . J e d n o m y śln ie p rz y ję to re z o lu c je o s to s u n k u p a ń s tw a do w ład z y kościoła i o s p ra w ie szk o ln ej. N atom iast g ło so w a n ie n a d d e k la ra c ją 0 s to s u n k u do rz e c z y w iste j, c z y n n e j w ład z y k o ścieln e j, w y k a zało ro z b ie ż n o ść zdań. D e k la ra c ję p rz y ję to 95 głosam i p rz eciw 3 p rz y 1 w s trz y m u ją c y m się. W d e k la ra c ji p o w ied z ia n o m . i.:
„W ładze k ie ro w n ic z e k ościoła w y z n a n io w e g o d o p ó ty w in n y spełniać sw ój u rz ą d , d o p ó k i n ie p o w sta n ie in n y Z arząd k o ś cioła, k tó r y o p ie ra się n a n ie w z ru s z o n e j p o d staw ie w y z n a n io wej i p ra w n e j. O b o w iązk iem w ład z y K ościoła, p o w o łan e g o przez K ościół w y z n a n io w y , je s t b a d a n ie z a rz ą d z e ń Z arządów K ościelnych co do zgodności z w y z n a n ie m i u d ziele n ia zb o ro m jakoteż p a sto ro m b ra tn ic h ra d — aż do chw ili, g d y p o w sta n ie w łaściw a w ład za k o śc ie ln a " . T a u ch w ała S y n o d u je s t k o m prom isem w o b ec Z arząd ó w k o śc ie ln y c h . W s k u te k w y stą p ie n ia
„T y m czasow ego k ie ro w n ic tw a k o ścio ła", S y n o d tw y b ra ł K o
misję, k tó r a m a s p ra w o w a ć n a c z e ln ą w ład zę aż do chw ili u stan o w ien ia n o w e g o „T y m c zaso w e g o k ie ro w n ic tw a K ościoła."
Z a rz ą d y k o śc ie ln e p ra c u ją n ad p a c y fik a c ją sto su n k ó w 1 — jeżeli nie zajdą n a d z w y c z a jn e p rz e s z k o d y — b ę d ą m o g ły do k o ń c a sw ej k ad e n cji t. zn. do dn ia 30. IX. 1937 r . w y k o
nać w z u p e łn o śc i sw e za d an ie. „Z arząd K ościoła R zesz y "
p racu je n ad zb liż e n ie m o b u k ie ru n k ó w i nad n o w ą u sta w ą w y borczą k o śc ie ln ą .
T y m cz asem p o lity k a t. zw . N iem ieck ich c h rz e śc ija n , k tó rzy za „n ieo d zo w n ą, w e w n ę trz n ą p o d sta w ę ży c ia K ościoła u z n a ją n ie w z ru s z o n ą łą c z n o ść p o z y ty w n e g o c h rz e śc ija ń stw a ze
- 51
-św iato p o g ląd y m n aro d o w o - so c ja listy c z n y m " , u tru d n ia p a c y fi
k ację. W y s tę p u ją on i b o w iem p rz e c iw k o kościoło w i w y z n a n io w e m u i p rz e c iw Z arządo w i k ościoła R zeszy, z a rz u c a ją m u o r g a n iz o w a n ie k ościoła n a p o d staw ie za sad i w d u c h u fro n tu w y zn a n io w eg o . Mąż za u fan ia, „N iem ieckich c h rz e ś c ija n ” n ie o d g ry w a żad n ej roli w ko ściele.
P o w a ż n y m n ie b e z p ie c z e ń s tw e m kościoła je st t. zw. „N ie
m ieck i ru c h re lig ijn y " , k tó ry p o w sta ł w Z ielo ne b w ią tk i 1934 r. jak o zjed n o c zen ie ró ż n y c h k ie ru n k ó w n a w p ó ł k o ścieln y c h i p o g a ń sk ic h . W s k u te k u s tą p ie n ia p ro f. H a u e ra i h r. R e v e n tlo - w a ru c h te n u tra c ił g łó w n y c h w odzów . D ru g ie n ie b e z p ie c z e ń stw o tk w i w p ro g ra m ie i zasadach p a rtii n aro d o w o - so cjalisty czn ej, k tó ra w zięła w sw e rę c e o p ie k ę n ad m ło d zieżą i p o lity k ą k u ltu ra ln ą R zesz y . M łodzież od 11 — 18 ro k u ży cia je s t pod w p ły w e m p a ń stw o w o - p o lity c z n y m p a rtii, sp o rt m oże u p ra w ia ć ty lk o w o rg a n iz acji „m łodzież H itle ra ”. T y lk o 2 ra z y w ty g o dniu i p o 2 n ie d z ie le w m iesiącu m łodzież e w a n g e lic k a m oże się zajm ow ać w y c h o w a n ie m re lig ijn y m .
K ościół co raz b a rd z ie j p o d d a w a n y je st w p ły w o m h itle r y zm u. Z a rz ą d K ościoła R zesz y a u to ry te ty m sw oim p o p a r ł p o lity k ę w y b o rc z ą H itlera. T o te ż W ódz o d w zajem n ił się za to za u fa n ie , p o p ie ra ją c kościół w w alce z b e z b o ż n ic tw e m
i p o g a ń stw e m .
O bok d z ie ła zjed n o c zen ia , d o k o n y w a n e g o p rz e z Z a rz ą d y k o śc ie ln e , istn ie je d ą ż n o ść do je d n śc i w y z n a n io w e j. K ościoły ew an g . - lu te ra ń s k ie N iem iec u tw o rz y ły dn. 11 m a rc a 1936 r.
„ R ad ę ", k tó ra o b e jm u je w sp ó ln e d u c h o w n e k ie ro w n ic tw o k o ś ciołów lu te ra ń sk ic h i ich in s ty tu c y j w o b rę b ie ko ścio ła w y z n a n io w eg o R zesz y , ro z ta cza o p ie k ę d u c h o w n ą n ad zb o ram i, k tó re n ie m a ją w ład z y k o ścieln e j k ie r u n k u w y z n a n io w e g o . R ada m a d b ać o to, b y w y z n a n ie lu te ra ń s k ie w y ra z iło w e w sz y s tk ic h in s ty tu c ja c h i za rz ą d z e n ia c h K ościoła lu te ra ń s k ie g o zgod nie z p o łą c z e n ie m w y z n a n ia z u stro je m . Do „R ad y " n a le ż ą k o ś cio ły w B aw arii, W iirtte m b e rg ii, H a n o w e rz e i S ak so n ii 10.
418. 743 w y z n a w c ó w , cz y li 1/i część ew an g elik ó w R zeszy . J a k w N iem czech, ta k i w A m e ry c e k o ścio ły lu te ra ń s k ie sz u k a ją d ró g i fo rm zbliżenia. Z p o śró d 10 sy n o d ó w 8 zgodzi
ło się n a w n io se k D ra K n u b e la w s p ra w ie w s p ó ln y c h n a ra d nad zjedn o czen iem .
P o w a ż n y m dziełem w dzied zin ie w s p ó łp ra c y k o ścio łó w lu te ra ń s k ic h św ia ta b y ł III Ś w ia to w y K o n w e n t lu te ra n , k tó r y o b ra d o w a ł w dn. od 13 — 20 p a ź d z ie rn ik a 1935 r. w P a ry ż u . D elegaci 31 kościołów z 20 k ra jó w , w śró d nich i d e le g a c i p o l
sc y w oso b ach ks. k s. b is k u p a Dr. J . B u rsc h e g o i ra d c y J.
D ietric h a, re p re z e n to w a li 80 m iljonów lu te ra n . K o n w e n t z a j
m o w ał się p o ło żen ie m kościołów lu te ra ń s k ic h , a w re fe ra ta c h te o lo g ic z n y c h , o św ietlen iem w s p ó łc z e sn y c h p rą d ó w i k ie r u n k ó w re lig ijn y c h i k u ltu r a ln y c h z p u n k tu w id ze n ia za sad lu te- ra n iz m u . K o n w e n t w y d a ł od ezw ę, w z y w a ją c ą z b o ry do d o ch o w a n ia w ie rn o śc i ew an g elii, o u sp ra w ie d liw ie n iu g rz e s z n ik a
— 52
-z w ia ry i w y -z n a n iu ojców . P od k o n ie c o b ra d d o k o n an o w y b o ró w w y d z ia łu w y k o n a w c z e g o na n a s tę p n e 5-lecie, do k tó re go w y b r a n o : b isk u p ó w D. M a h ra re n s a ja k o p re z y d e n ta i D.
M eisera, D. J o e r g e n s e n a (z K o p en h ag i), D. P e h rs s o n a (z Goe- te b o rg u ), D. K n u b e la i D. L o n g a (z A m e ry k i.) W ielk ą stra tą dla K o n w e n tu je st śm ierć jeg o h o n o ro w e g o p re z y d e n ta , p ro f.
Dra. M oreh ead a, z n a n e g o z działalno ści c h a ry ta ty w n e j w P o lsce.
Z m arł o n d n ia 1 cz e rw c a 1936 w A m e ry c e .
B ardzo w a ż n y m dziełem , łą c z ą c y m lu te r a n k ilk u k r a jów je s t „E w an g elick o - lu te r s k a m isja w L ip sk u " , k tó ra w 1936 r. o b chodziła 100-lecie is tn ie n ia . P ra c u je o n a w śró d T am u ló w w Indiach, g d zie w ra z ze szw e d z k ą m isją za ło ż y ła k o śció ł t u bylców , .liczący 31.000 w y zn aw có w , n ad to w b. n iem . k o lo nii w e w sch o d n ie j A fry c e , m ającej 30.000 ch rz e śc ija n .
D ru g i o b o k lu te ra n iz m u g łó w n y odłam R eform acji o b c h o dził w dn. 12 — 14 c z e rw c a 1936 r. w G e n ew ie w ie lk ą u r o czysto ść k o śc ie ln ą z o k azji 400- lecia R efo rm acji w G en ew ie.
U roczystość z a k o ń c z y ła się w dn. 15— 18 cz e rw c a k o n fe re n c ją teologów re fo rm o w a n y c h , p o św ię c o n ą n a u c e o p re d e sty n a c ji. T u taj w a rto za zn ac zy ć, że o dłam re fo rm o w a n y w e F ra n c ji, s ta no w iący 3 o d rę b n e k o ścio ły z 365.000 w y z n a w c ó w m oże |się p o szczycić p o w a ż n ą p ró b ą w k ie ru n k u z łąc zen ia w je d e n k o ś ciół re fo rm o w a n y .
W ło n ie w s z y stk ic h kościo łó w , w y ro s ły c h n a p o dłożu R eform acji istn ie ją 2 w ie lk ie p r ą d y z je d n o c z e n io w e :
1) t. zw , sz to k h o lm sk i, k tó re g o h a s łe m je st „Ż ycie i p ra ca*
2) t. zw . lo zań sk i, m ając y h a s ło : „W ia ra i u s tró j" .
P ie rw s z y d ą ż y do łą c z e n ia kościo łó w celem o siąg n ięc ia w sp ó łp ra c y w d u c h u c h rz e śc ija ń sk im w o b liczu w ie lk ic h z a g ad n ień ży c ia sp o łe c z n e g o , n aro d o w e g o i m ię d zy n a ro d o w eg o , dru g ieg o zaś celem je st zjed n o c zen ie w w ie rz e i u stro ju . K ie
ro w n ic tw a o b u ru c h ó w p rz y g o to w u ją 2 -g ie z rz ę d u k o n fe re n cje m ię d z y n a ro d o w e . P ie rw s z y ru c h k ie ro w a n y je st p rz e z R adę e k u m e n ic z n ą , k tó ra o rg a n iz u je k o n fe re n c ję w dn. 12 - 26 lipca 1937 w O xfordzie, p o św ię c o n ą z a g a d n ie n iu „K ościoła, n a ro d u i p a ń s tw a .” L icz b a d e le g a tó w o b liczo n a je s t n a 400, w tem 300 re p re z e n ta n tó w kościołów . P ro g ra m k o n fe re n c ji zo
stał u s ta lo n y n a z e b ra n ia c h R ad y w s ie rp n iu 1935 i 1936 r.
P ro g ra m II-giej k o n fe re n c ji ru c h u lo z ań sk ie g o , k tó ra m a się o d b y ć od 3— 18 sie rp n ia 1937 w E d y n b u rg u , zo stał u s ta lo n y w s ie rp n iu 1935 i 1936 r. w H in d sg au l i C laren s. O b ejm u je o n n a stę p u ją c e t e m a t y : 1. Ł a sk a P a n a n a sz e g o J e z u s a C h ry stu sa — 2. K ościół C h ry s tu s a a Słow o B oże — 3. K ościół C h r y s tu s o w y : u rz ą d i s a k r a m e n ty — 4. Je d n o ś ć kościoła w ż y c iu i n a b o ż e ń stw ie . K ościół e w a n g e lic k o - a u g s b u r s k i w Polsce n a le ż y do p ie rw sz e g o r u c h n i do o dd ziału p o lsk ieg o
„W szec h św iato w eg o Związku p rz y ja z n e j w s p ó łp ra c y k o ścio łów*, którego celem jest o d d ziały w a n ie poprzez kościoły na życie międzynarodowe w d u c h u pokoju. Związek ten obrado
wał w dn. od 12 — 18 sierpnia 1935 r. w Chamby, nad jezio
re m g e n e w sk im . Z ajm ow ała się o n a s p ra w ą „od po w iedzialno ści kościo łó w i c h rz e śc ija n w d ziedzin ie p o lity k i" , „o b e c n y m p o ło żen ie m m ię d z y n a ro d o w y m ," za g ad n ien iem m n iejszo ści n a ro d o w y c h i re lig ijn y c h , n ad to k o n flik te m w ło sk o - a b isy ń sk im .
W sp e c ja ln y m o rę d z ia zw ró ciła się k o n fe re n c ja do k o ś ciołów , w z y w ając je w ob liczu w a lk i w o jn y do p e łn ie n ia z a d a ń w d u c h u i z n a k a z u K sięcia P o k o ju .
— 54 —
NPW ks. b isk u p Dr. J u liu s z B u rsc h e , u ro d z o n y d n ia 19 IX. 1862, o rd y n o w a n y d n ia 30 XI. 1884, sto i n a c z e le K o ścio ła E w an g elick ieg o
A u g sb u rsk ie g o w P o lsce.
W św iecie n ien aw iśc i i w a lk K ościół s ta ra się zaszczep ić d u c h a m iłości w se rc a c h m ło d zieży . Z p o śró d lic z n y c h o rg a n i- zacy j p o św ię c o n y c h w y c h o w a n iu dzieci i m łod zieży , n a szc ze
g ó ln ą u w a g ę z a słu g u je „ Ś w iato w y Z w iąz ek S z k ó łe k N ied ziel
n y c h ”. W dn. od 6 —12 lip c a 1936 r. o d b y ła się w Oslo 12-ta m ię d zy n a ro d o w a k o n fe re n c ja S z k ó łe k N ied zieln y ch , w której wzięło udział 2500 d e leg a tó w z 47 k ra jó w . W do bie bezczesz
czenia św iętości re lig ijn y c h n a W sch o d zie i w y p a c z e n ia zasad c h rześcijań sk ich n a zachodzie, K o ścioły e w an g elick ie 's k u p ia ją sw ych czło n k ó w w o k o ło je d y n e g o ź ró d ła ży cia i w ia ry t. j.
Pism a Św. U czą je c z y ta ć i s ta ra ją się o ro z p o w sz e c h n ia n ie go. O w ocną d z ia ła ln o ść w ty m k ie r u n k u ro z w ija „ B ry ty jsk ie i z a g ra n ic z n e to w a rz y stw o b ib lijn e ” , k tó re do m aja 1936 r.
osiągnęło liczb ę 705 ję z y k ó w i d ialek tó w , w k tó ry c h w y d a je Pism o Św . i jeg o części. W r. 1935 i 1936 |ro z p o w s z e c h n iło 1,058.966 B iblij, 1,247.518 N o w y ch T e sta m e n tó w i 9,379.647 części, w tem p rz e s z ło 19.900 e g z e m p la rz y B iblij p o lsk ich i ich części.
B ibliia to ro w a ła so b ie d ro g ę n a p o lu w alk w A b isy n ii, znalazła b a rd z o liczn y ch c z y te ln ik ó w w C h in ach i in n y c h k r a jach W sch odu.
Na p o la c h m isy jn y c h za m ia st d a w n e g o ro z p ro sz k o w a n ia i ro z d zielen ia n a s tę p u je zg odne w sp ó łd z ia ła n ie s to w a rz y s z e ń i kościołów m is y jn y c h . D zieje się to w Idiach , C h in ach , K orei i Jap o n ii, gdzie c h rz e śc ija ń sk ie g r u p y p o s ta n o w iły zo rg a n iz o wać w ielk ą k a m p a n ię e w a n g e liz a c y jn ą w e w s z y stk ic h częściach k ra ju . W H an g ch o w w C h in ach m a się o d b y ć w 1938 r. w ie l
k a św iatow a k o n fe re n c ja m isy jn a 400 d e le g a tó w z 30 k ra jó w , w tem 200 deleg ató w k ra jo w y c h i 70 m isjo n a rz y ze W sch o d u . S to w arz y szen ia m isy jn e ju ż c z y n ią p rz y g o to w a n ia do tej k o n fe ren cji.
G dy ta k n a p o lach m isy jn y c h z a z n a c z a się w ie lk ie o ż y w ienie i o tw ie ra ją się drzw i dla S łow a B ożego (n. p . w p o łu d . A fry ce, In d ia c h i C hin ach ), to w R osji so w ieck iej k o śció ł w d alszy m c iąg u c ie rp i ja k m ęcz en n ik p o z b a w io n y w o lno ści i słu g S łow a B ożego. Na ca ły m o b s z a rz e Rosji so w ieck iej z p o czątkiem 1936 r. ż y ło ty lk o: 1200 d u c h o w n y c h p ra w o sła w n y c h i 8 d u c h o w n y c h ew an g elick ich .