Znaczenie terenów dla ssaków morskich

Na podstawie zakrojonych na szeroką skalę badań lotniczych i akustycznych z użyciem click detectorów, zwłaszcza w ramach projektów badawczych takich jak MINOS i MINOSplus, jak również w ramach monitoringu obszarów Na-tura2000 prowadzonego przez Deutsches Mee-resmuseum na zlecenie BfN, dokonano wiarygo-dnych szacunków występowania morświnów w

niemieckich wodach Morza Północnego i Bałty-ckiego. W Morzu Bałtyckim stwierdzono gradient gęstości z zachodu na wschód. Gradient ten występuje już latem i nasila się jesienią. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, obszar zachodni jest najczęściej wykorzystywany przez morświny.

Wschodnia część niemieckiego Bałtyku jest w mniejszym stopniu wykorzystywana przez morświny. Pojedyncza obserwacja większej grupy zwierząt na Ławicy Odrzanej wskazuje raczej na czasową imigrację niż na regularne wykorzystywanie tego obszaru (BENKE et al.

2014). Niewykluczone jest jednak, że populacja ta mogłaby się zwiększyć dzięki odpowiednim działaniom (ASCOBANS 2003/2010) i być może wtedy również obszar wschodni mógłby być ponownie w coraz większym stopniu wy-korzystywany przez morświny. Ogólnie rzecz bi-orąc, ocenione dane wskazują na silnie se-zonowe występowanie z maksimami liczebności w lecie.

Ostatnie wyniki projektu badawczego SAMBAH obejmującego państwa nadbałtyckie wykazały, na podstawie danych akustycznych, że liczebność subpopulacji środkowobałtyckiej składa się z około 447 osobników (95% przedział ufności, 90 - 997) (SAMBAH 2014 i 2016).

Subpopulacja ze środkowego Bałtyku została sklasyfikowana jako zagrożona wyginięciem przez IUCN i HELCOM (HELCOM -Red List Species, 2013) m.in. ze względu na bardzo niską liczbę osobników i ograniczoną przestrzennie wymianę genetyczną.

Znaczenie obszarów dla energii wiatrowej EO1 i EO2

Obszary EO1 i EO2, podobnie jak całe zachodnie Morze Bałtyckie, stanowią część siedliska morświna.

BSH dysponuje solidną bazą danych do oceny znaczenia obszarów w niemieckiej WSE.

Obszary EO1 i EO2 są, na podstawie obecnej wiedzy, w przeważającej mierze przeznaczone na siedliska morświnów z wysoce zagrożonej

subpopulacji bałtyckiej. Obszar ten jest jednak nieregularnie wykorzystywany przez morświny do przeprawy, zamieszkania i jako żerowisko.

Występowanie morświnów na tych obszarach jest niskie w porównaniu z występowaniem na zachód od Darss Sill, a w szczególności wokół wyspy Fehmarn, w Zatoce Kilońskiej, na Morzu Bełtów i Kattegat. Jak zauważono w lipcu 2002 r., możliwe jest tymczasowe wykorzystanie na obszarach takich jak Ławica Odrzana - być może poprzez wzbogacenie zaopatrzenia w żywność.

Nie wykazano jednoznacznie wykorzystania tych obszarów jako terenów szkółkarskich. W przypadku morświnów obszary te mają średnie lub duże znaczenie sezonowe w miesiącach zimowych. Znaczenie obszarów EO1 i EO2 wynika z możliwości wykorzystania ich przez osobniki odrębnej i wysoce zagrożonej bałtyckiej subpopulacji morświna. Wyniki badań wykazały, że szczególnie w miesiącach zimowych osobniki silnie zagrożonej subpopulacji morświna w środ-kowej części Morza Bałtyckiego migrują w wodach niemieckich, a także korzystają z obsz-aru planowania. Dla fok i fok szarych obszary te mają niewielkie znaczenie. Foki i foki szare przechodzą przez te obszary sporadycznie pod-czas swoich wędrówek.

Od 2003 r. dane dotyczące sąsiedztwa ob-szarów EO1 i EO2 gromadzone są w ramach ró-żnych projektów badawczych, takich jak MINOS, oraz w ramach akustycznego monitoringu morświna w niemieckim Morzu Bałtyckim prow-adzonego przez Niemieckie Muzeum Oceano-graficzne w imieniu Federalnej Agencji Ochrony Przyrody. Dane z długoterminowego monitor-ingu prowadzonego przez Niemieckie Muzeum Oceanograficzne wskazują, że w niemieckich wodach Bałtyku występują głównie morświny z populacji Morza Bełtów. Wskaźniki obecności morświnów na zachód od Darss Sill są znacznie wyższe niż na wschód od niego (B^ENKE et al., 2015. Akustisches Monitoring von Schweinswa-len in der Ostsee, Teil B in Monitoring von mari-nen Mamten 2014 in der deutschen Nord- Und Ostsee im Auftrag des BfN).

Granica subpopulacji morświna środkowego Bałtyku, sklasyfikowanej jako zagrożona, biorąc pod uwagę wyniki badań akustycznych, morfolo-gicznych, genetycznych, a także satelitarnych, znajduje się na 13°30' E na wysokości Rugii (SVEEGARD et al. 2015).

Wyniki wieloletniego projektu SAMBAH wyka-zały również, że w miesiącach zimowych do kwietnia zwierzęta z subpopulacji środkowego Bałtyku są rozmieszczone na dużym obszarze i występują w pobliżu wybrzeża. Z kolei latem na wschód od Bornholmu wyłania się wyraźnie za-rysowana granica (SAMBAH 2015, CARLEN i in., 2018).

Dodatkowe ustalenia dotyczące obszarów EO1 i EO2 pochodzą z badań przeprowadzonych w ra-mach monitorowania istniejącego rurociągu Nord Stream. Od czerwca 2010 roku do końca 2013 roku badano występowanie ssaków morskich. W ramach badania oddziaływania na środowisko rurociągu "Nord Stream 2" ponownie przeprowadzono badania w okresie od września 2015 r. do sierpnia 2016 r. włącznie (Nord-Stream 2, 2017. Badanie oddziaływania na śro-dowisko (EIS) dla obszaru od granicy nie-mieckiej wyłącznej strefy ekonomicznej (WSE) w kierunku morza do miejsca wyjścia na ląd.

Badania ponownie skoncentrowały się na akus-tycznym wykrywaniu morświnów przy użyciu C-POD.

Badania wizualne z wykorzystaniem obser-watorów lub technologii cyfrowej nie są odpowie-dnią metodą badań w tym obszarze zachod-niego Bałtyku ze względu na raczej niskie występowanie. Podczas badania rurociągu Nord Stream prowadzonego na statkach od czerwca 2010 r. do końca 2013 r. nie zaobserwowano żadnych ssaków morskich. W okresie od 2015 do 2016 roku ze statku zaobserwowano jednego morświna. Nie wykryto żadnych ssaków mor-skich podczas łącznie czterech badań lotniczych z wykorzystaniem zapisu cyfrowego.

Dalsze aktualne ustalenia dotyczące występow-ania ssaków morskich w obszarach EO1 i EO2 pochodzą z trwającego monitoringu skupiska

"Westlich Adlergrund" dla morskich farm wiatrowych "Wikinger" i "Arkonabecken Südost".

Od marca 2015 r. do lutego 2016 r. włącznie, łącznie 8 morświnów, dwie foki portowe i jedna nieokreślona foka zostały zaobserwowane pod-czas dziesięciu badań wideo przeprowadzonych z samolotów w obszarze badań o powierzchni 2 620 km2. Podczas 12 badań przeprowadzonych przez statki w tym samym okresie, po jednym w każdym miesiącu, zaobserwowano jedną fokę szarą. W celu określenia stałego wykorzystania tego obszaru przez morświny, przeanalizowano dane z badań akustycznych z wykorzystaniem urządzeń C-POD w dwóch stacjach monitor-owania położonych daleko na północ od pro-ponowanego rurociągu.

Dane z nagrań akustycznych przy użyciu urządzeń C-POD wskazują, że obszar nie-mieckiej WSE na północ od planowanego ru-rociągu jest w niewielkim stopniu wykorzysty-wany przez morświny w okresie od czerwca do października. Na najbliższej stacji moni-toringowej, położonej w odległości ok. 18 km w obszarze I rezerwatu przyrody "Pommersche Bucht - Rönnebank", odnotowano łącznie 17,8

% dni z pozytywną detekcją, co oznacza, że morświny były obecne w tym obszarze w 65 z 365 dni (MIELKE L.,A.SCHUBERT,C. HÖSCHLE I

M. BRANDT, 2017. Monitoring środowiska w klastrze "Westlich Austerngrund", raport ek-sperta ds. ssaków morskich, 2. rok badań, mar-zec 2015 - luty 2016).

Wykorzystanie tego obszaru przez morświny jest niskie w porównaniu z wykorzystaniem na zachód od Darss Sill. Z tego powodu ocena wykorzystania siedliska opiera się na odsetku dni z zarejestrowanymi kliknięciami morświnów w ciągu miesiąca (PPT/miesiąc).

Wykorzystanie tego obszaru przez morświny wykazuje silną zmienność międzyroczną. W

2013 r. odnotowano najwyższą częstość występowania, wynoszącą 40% dni w miesiącu (PPT/miesiąc). Z kolei w roku 2011, przy maksy-malnej obecności do 25% dni w miesiącu (PPT/miesiąc), wykorzystanie obszaru przez morświny było niższe.

Ponadto istnieją wyraźne sezonowe wzorce wykorzystania tego obszaru przez morświny na wschód od Sassnitz i od Ławicy Odrzanej.

Wskaźniki obecności morświnów zaczynają powoli wzrastać od czerwca. Najwyższe wskaźniki obecności odnotowywano zawsze późnym latem i jesienią. Obszar ten jest jedynie sporadycznie wykorzystywany przez morświny w miesiącach zimowych i wiosną.

Najwyższe wskaźniki obecności stwierdzano zawsze w północnej części obszaru, na zboczach Kotliny Arkońskiej.

Bardzo niskie wskaźniki obecności odnotowano natomiast w południowej części obszaru, w płytszych rejonach Zatoki Pomorskiej. W tym ob-szarze nie można było dostrzec wzorca sezo-nowego.

W oparciu o wszystkie wcześniejsze ustalenia, obszar ten można jednoznacznie przypisać do siedliska morświna.

• Obszary EO1 i EO2 są regularnie wykor-zystywane przez morświny, ale w bardzo ograniczonym zakresie.

• Występowanie morświna w pobliżu ob-szarów EO1 i EO2 jest niskie w porównaniu z występowaniem na zachód od Darss Sill.

• Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma dowodów na to, że obszar ten był wykor-zystywany jako miejsce lęgowe.

• Dla morświnów obszary te mają średnie, a w miesiącach zimowych nawet duże znaczenie.

• Obszary te mają niewielkie znaczenie dla fok szarych i foki pospolitej.

Istniejące zagrożenia dla morświnów i fok w pobliżu powyższych obszarów obejmują przyłów w sieciach skrzelowych, połowy i zmniejszenie zasobów żywności, zanieczyszczenie, eutro-fizację i zmiany klimatyczne.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy te trzy ob-szary są wykorzystywane przez morświny jako obszary przejścia. Obecnie nie ma dowodów na to, że obszary te pełnią jakiekolwiek szczególne funkcje jako żerowiska lub obszary wylęgu morświnów. Foki i foki szare wykorzystują te ob-szary jedynie sporadycznie jako obob-szary przejścia. Na podstawie ustaleń z monitoringu obszarów Natura 2000 oraz wyników badań można obecnie wnioskować o średnim lub sezo-nowo wysokim znaczeniu obszarów EO1 i EO2 dla morświnów. Wysokie sezonowe znaczenie tego obszaru wynika z możliwości wykorzystania go w miesiącach zimowych przez osobniki od-rębnej i wysoce zagrożonej bałtyckiej subpopu-lacji morświna. Dla fok pospolitych i szarych ob-szary te mają znaczenie niskie lub co najwyżej średnie.

Znaczenie obszaru priorytetowego dla ener-gii wiatrowej EO3

Obszar EO3 ma średnie znaczenie dla ssaków morskich. Wykorzystanie tego obszaru przez morświny zmienia się sezonowo. Występowanie morświnów w tym obszarze jest średnie lub bar-dzo niskie w porównaniu z występowaniem w Zatoce Kilońskiej, na Morzu Bełtów i w cieśninie Kattegat. Obszar ten nie pełni specjalnej funkcji jako miejsce wylęgu morświnów. W przypadku fok i fok pospolitych ma to niewielkie znaczenie ze względu na odległość do najbliższych miejsc cumowania.

Aktualne dane są dostępne z badań dla projektu farmy wiatrowej "EnBW Baltic 2" (BioConsultSH, 2018. Ekspertyza 2 roku monitoringu ope-racyjnego).

• Obszar ten jest wykorzystywany przez morświny nieregularnie i w bardzo ogra-niczonym zakresie.

• Występowanie morświna w obszarze EO3 jest niskie w porównaniu z występowaniem w kanale kadetowym.

• Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma dowodów na to, że obszar ten jest wy-korzystywany jako miejsce żerowania morświnów.

• Obszar ten ma średnie znaczenie dla morświnów.

• W przypadku foki szarej i foki pospolitej obs-zar ten znajduje się na skraju zasięgu występowania tych gatunków i ma niewielkie znaczenie.