Znaczenie współpracy przedszkola/szkoły z rodzicami, pielęgniarką lub higienistką

W procesie przedszkolnej/szkolnej edukacji zdrowotnej potrzebne są zintegrowane działania wielu współrealizatorów. Cechą każdej placówki powinno być współdziałanie z rodzicami i pracownikami służby zdrowia, w tym głównie z pielęgniarką/higienistką szkolną, oraz otwartość i partnerstwo we współpracy ze społecznością lokalną.

Wśród osób i instytucji zajmujących się edukacją zdrowotną dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, na pierwszym miejscu należy wymienić rodziców oraz rodzinę²⁷³. Zadaniem rodziny jest tworzenie środowiska sprzyjającego zdrowiu wszystkich jej członków, w szczególności dzieci. Właśnie w ramach rodziny następuje wychowanie zdrowotne oraz kształtowanie postaw wobec zdrowia, przekazywanie podstawowej wiedzy dotyczącej zdrowia i choroby, uczenie podstawowych nawyków higienicznych i pielęgnacyjnych, wyrabianie emocjonalnego stosunku do zdrowia jako wartości oraz formowanie zachowań pro- i antyzdrowotnych. Rodzina odgrywa zatem podstawową rolę w umacnianiu i promowaniu zdrowia²⁷⁴. Rodzice są pierwszymi oraz najważniejszymi „nauczycielami zdrowia” swoich dzieci. Będąc „wychowawcami zdrowia”, rodzice odpowiedzialni są za przekazanie dzieciom odpowiedniej wiedzy dotyczącej zdrowia i umiejętności, dzięki którym będą one mogły zaspokajać własne potrzeby zdrowotne.

Zwyczaje kultywowane w domu rodzinnym ukierunkowują oraz regulują zachowania dziecka w późniejszym jego życiu²⁷⁵. To właśnie oni dzięki swej pozycji oraz długotrwałości kontaktów z dzieckiem mają największe możliwości kształtowania zdrowia oraz sprawności fizycznej swych dzieci od urodzenia aż do pełnoletności, czyli przez cały okres dorastania.

Wywiązanie się z tej roli i obowiązków zależy w dużej mierze od zachowań rodziców, czyli od pozytywnych wzorców zachowań związanych ze zdrowiem²⁷⁶. Dziecko od najmłodszych lat uczy się przez naśladowanie zachowań dorosłych, bliskich mu osób. Wśród czynników

272 Komisja Europejska/EACEA/Eurydice, Physical Education and Sport at School in Europe [Wychowanie fizyczne i sport w szkołach w Europie], Raport Eurydice, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2013.

273 C. Lewicki, Edukacja zdrowotna…, op. cit., s. 106.

274 B. Tobiasz-Adamczyk, Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 170-171.

275 B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna…, 2007, op. cit., s. 211-212.

276 B. Kuras, Zachowania zdrowotne rodziców, „Edukacja i Dialog” 2003, nr 4, s. 62.

85

wpływających na edukację zdrowotną dzieci w rodzinie są również kompetencje rodziców do wychowania dziecka w zdrowiu i do zdrowia. W tym zakresie rodzice kierują się swoimi doświadczeniami wyniesionymi z domu rodzinnego oraz z własnego życia, w tym również ze szkoły. W zakresie wychowania zdrowotnego od rodziny oczekuje się przede wszystkim:

 stworzenia optymalnych w danych warunkach ram materialnych zapewniających bezpieczeństwo i zaspokojenie zdrowotnych potrzeb dziecka

 właściwej atmosfery sprzyjającej zdrowiu fizycznemu i psychicznemu; zainteresowania rozwojem dziecka, życzliwego stosunku do jego potrzeb, zdrowego współzawodnictwa higienicznego, aktywnej, rozumnej i systematycznej pracy nad ukształtowaniem nawyków i postaw zdrowotnych

 organizacji życia zgodnej z zasadami higieny somatycznej i psychicznej (układ dnia, godziny snu, podział obowiązków domowych)

 lojalnej współpracy z instytucjami oraz z właściwymi placówkami służby zdrowia²⁷⁷. Na zaspokojenie w rodzinie potrzeb zdrowotnych dziecka, a także jego edukację zdrowotną wpływ mają również czynniki ekonomiczne, a wśród nich sytuacja materialna rodziny, zjawisko wykluczenia społecznego oraz wykształcenie rodziców. Można zatem stwierdzić, że to od rodziny zależy przyszłość dziecka, co świadczy o jej niezwykle dużym potencjale oraz możliwościach wychowawczych. Stanowi to jednocześnie konieczność podejmowania istotnych działań wychowawczych w rodzinie²⁷⁸.

Współczesna rodzina nie jest jednak instytucją wyizolowaną i samowystarczalną zdrowotnie. W realizacji celów edukacji zdrowotnej wspomagana powinna być przez przedszkole czy szkołę. Najistotniejsze jednak jest nawiązanie odpowiedniej współpracy między tymi instytucjami a rodziną²⁷⁹. W edukacji zdrowotnej relację rodzina–szkoła powinna cechować partycypacja. Szkoła ma pomagać rodzicom w wychowaniu dzieci do zdrowia, dostarczać im wiedzy związanej z rozwojem i zdrowiem dziecka oraz kształtować umiejętności prozdrowotne. Współpraca nauczycieli i rodziców stanowi istotny czynnik wpływający na poziom świadomości zdrowotnej rodziny. Z kolei skuteczność procesu edukacji zdrowotnej zależy od dobrej współpracy szkoły i rodziny, czego przejawem jest właściwe wykorzystanie informacji o zdrowiu dziecka pochodzące z obu środowisk.

277 M. Demel, O wychowaniu zdrowotnym, PZWS, Warszawa 1968, s. 170.

278 J. Izdebska, Rodzina – podstawowe środowisko życia dziecka, [w:] eadem (red.), Dziecko w rodzinie i w środowisku rówieśniczym, Trans Humana, Białystok 2003, s. 70.

279 C. Lewicki, Edukacja zdrowotna…, op. cit., s. 113.

86

Skuteczność edukacji zdrowotnej zależy od tego, w jakim stopniu przedszkole zainicjuje i rozwinie współpracę z rodzicami, kontynuowaną następnie przez szkołę.

Współpraca ta powinna polegać na²⁸⁰:

 informowaniu i uzgadnianiu z rodzicami, jakie tematy, problemy są z ich punktu widzenia najważniejsze oraz jaka jest możliwość ich realizacji

 wspólnym realizowaniu w przedszkolu imprez o tematyce zdrowotnej

 zachęcaniu rodziców, którzy mają odpowiednią wiedzę i umiejętności, do włączania się w prowadzenie wybranych zajęć w przedszkolu przeznaczonych dla dzieci i dorosłych

 stwarzaniu rodzicom możliwości wyrażania swoich opinii i informacji zwrotnych o efektach oddziaływania przedszkola.

 Ponadto B. Woynarowska zwraca również uwagę na:

 umożliwienie rodzicom korzystania z różnych form edukacji zdrowotnej w szkole

 wspólne organizowanie imprez i kampanii o tematyce zdrowia²⁸¹.

Z kolei rodzice powinni wspomagać przedszkole/szkołę w tworzeniu środowiska wspierającego edukację zdrowotną, prezentować wspólnie z nauczycielem pozytywne wzorce zachowań oraz propagować postawy prozdrowotne we współdziałaniu z nauczycielem.

Owa współpraca w większości przypadków inspirowana jest głównie przez nauczycieli i polega na ocenie ucznia, a nie na rzetelnej, prowadzonej w dobrej atmosferze dyskusji nad ewentualnymi problemami zdrowotnymi, z jakimi może się borykać dziecko.

Większość rodziców pozostaje bierna, a placówki nie mają pomysłu na zaangażowanie ich w jej działalność wychowawczą. Niestety stanowi to bardzo istotny problem, gdyż rodzina jest potencjalnie najpoważniejszym sojusznikiem szkoły w kreowaniu prozdrowotnych zachowań uczniów²⁸². Pewne osiągnięcia w tym zakresie mają szkoły promujące zdrowie, ale i w wielu z nich pozyskanie rodziców do współpracy jest bardzo trudne²⁸³.

Współdziałanie to jeden z najtrudniejszych wymiarów relacji międzyludzkich, to umiejętność rezygnacji z własnych celów na rzecz celu nadrzędnego. Nawiązanie partnerskich relacji pomiędzy nauczycielami i rodzicami to skomplikowany i długotrwały proces, wymagający od obu stron zrozumienia i taktu. Jednakże warto w niego inwestować

280 D. Froster, S. Pilke, Promocja zdrowia, KUL, Lublin 1998, s. 23-25.

281 B. Woynarowska (red.), Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli, 2011, op. cit., s. 59.

282 Z. Słońska, Promocja zdrowia jako strategia rozwiązywania współczesnych problemów zdrowotnych, [w:]

J. Szymborski (red.), Zdrowie publiczne i polityka ludnościowa, t. 2, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2012, s. 110-118.

283 B. Woynarowska, M. Sokołowska, Szkoła promująca zdrowie. Doświadczenia dziesięciu lat, KOWEZiU, Warszawa 2000, s. 78-88.

87

dla osiągnięcia wytyczonych celów. Przede wszystkim należy jasno określić strategię współpracy, określić bliższe i dalsze kierunki działania, a także mocno zaangażować się w ich wykonanie²⁸⁴.

W ochronie i promocji zdrowia uczniów poza samą szkołą oraz rodzicami powinni uczestniczyć pracownicy ochrony zdrowia, by zapewnić uczniom podstawowe świadczenia zdrowotne, uczestniczyć w ich edukacji zdrowotnej oraz wspierać uczniów, ich rodziców oraz szkołę w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych. Aktualnie główną rolę w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami pełni pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna, która jest jedynym profesjonalnym pracownikiem medycznym na terenie szkoły. W ostatnich latach wzrosła rola i zakres działań pielęgniarki i higienistki szkolnej.

Pielęgniarka szkolna, zgodnie z obowiązującymi przepisami²⁸⁵, nie jest pracownikiem szkoły ani nie wykonuje usług na zlecenie dyrektora szkoły, jest natomiast świadczeniodawcą realizującym określone w umowie z Narodowym Funduszem Zdrowia zadania, w trakcie których współpracuje z dyrektorem szkoły. Sprawuje ona profilaktyczną opiekę nad uczniami w znajdującym się na terenie szkoły gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej.

W 2003 roku w Instytucie Matki i Dziecka opracowane zostały „Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej”²⁸⁶. Jednym z głównych celów ich opracowania, a następnie wprowadzenia do kontraktowania świadczeń zdrowotnych w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami przez Narodowy Fundusz Zdrowia, było ujednolicenie sposobu realizacji zadań pielęgniarek szkolnych i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej sprawujących tę opiekę. Zadania pielęgniarki/higienistki szkolnej zostały określone w 10 standardach, wśród których ósmy dotyczy edukacji zdrowotnej i został zapisany w następujący sposób: „Prowadzenie edukacji zdrowotnej uczniów i ich rodziców oraz uczestnictwo w szkolnych programach profilaktyki i promocji zdrowia”²⁸⁷. Wyróżnia się trzy obszary działań pielęgniarki/higienistki szkolnej w ramach edukacji zdrowotnej ucznia: zorientowane na jednostkę (ucznia), na grupę uczniów

284 E. Nadziakiewicz, Współpraca z rodzicami. Rodzice partnerami w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju szkoły, ORE [b.r.].

285 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. z 2009 r. Nr 139, poz. 1133).

286 B. Woynarowska, A. Oblacińska, M. Jodkowska, Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003.

287 B. Woynarowska (red.), Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli, 2011, op. cit., s. 56.

88

z problemami zdrowotnymi oraz związane z działaniami danej placówki.

Pielęgniarka/higienistka powinna być stale nastawiona na edukację zdrowotną, być rzecznikiem zdrowia, doradcą oraz konsultantem medycznym dyrektora szkoły i nauczycieli oraz uczniów i ich rodziców²⁸⁸. Dyrekcja szkoły oraz inni nauczyciele powinni wspierać pielęgniarkę/higienistkę w realizacji powyższych zadań. Wsparcie to ma polegać m.in. na zapraszaniu pielęgniarki/higienistki szkolnej do planowania, realizacji oraz ewaluacji edukacji zdrowotnej oraz szkolnego programu profilaktyki, informowaniu pielęgniarki/higienistki o akcjach, konkursach oraz innych formach działań na rzecz zdrowia. W szkołach promujących zdrowie powinna być ona natomiast zapraszana do pracy w szkolnym zespole promocji zdrowia i na co dzień współpracować ze szkolnym koordynatorem, jak również uczestniczyć w radach pedagogicznych, na których podejmowane są tematy i decyzje dotyczące zdrowia²⁸⁹. Zgodnie z wymienionym wyżej rozporządzeniem²⁹⁰ pielęgniarka/higienistka w czasie sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi winna współpracować w szczególności z dyrektorem szkoły. Z punktu widzenia przepisów oświatowych²⁹¹ zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom możliwości dostępu do gabinetu profilaktyki i pomocy przedlekarskiej, a dyrektor ma zadbać o bezpieczne i higieniczne warunki pobytu ucznia w szkole, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach zorganizowanych przez szkołę. Zatem dążąc do właściwej opieki i realizacji usług pielęgniarskich względem uczniów placówki, dyrektor szkoły winien być zainteresowany dobrą współpracą z pielęgniarką szkolną oraz zapoznaniem się z zadaniami, jakie ma do wypełnienia w szkole²⁹². Warto również podkreślić, że pielęgniarka/higienistka szkolna jest konsultantem z zakresu wychowania zdrowotnego pracowników danej placówki, w tym w szczególności nauczycieli wychowania fizycznego, oraz pośrednikiem pomiędzy szkołą a wieloma instytucjami służby zdrowia i ekspertami medycznymi. W tym miejscu warto zaznaczyć, że powszechnie obowiązujące przepisy nie przewidują realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej przez pielęgniarkę/higienistkę na terenie przedszkoli.

288 Kamiński M., K. Syczewska-Weber, A. Szpak, K. Witana, L. Wdowiak, J. Szymańska, Ewolucja opieki medycznej nad uczniem w środowisku nauczania w Polsce po 1999 r., „Zdrowie Publiczne” 2003, t. 114, nr 2, s. 168-171.

289 B. Woynarowska, A. Małkowska, Środowisko fizyczne i społeczne szkoły oraz działania w zakresie edukacji zdrowotnej, profilaktyki i promocji zdrowia w ocenie dyrektorów szkół, [w:] B. Woynarowska (red.), Środowisko psychospołeczne…, op. cit., s. 133-162.

290 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. z 2009 r. Nr 139, poz. 1133).

291 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69).

292 A. Krzemińska, Opinia prawna dotycząca zasad organizacji udzielenia świadczeń przez pielęgniarki szkolne, Opole, 20.09.2013, http://oipip.opole.pl/wp-content/uploads/2014/04/opinia_prawna_pielegniarki_szkolne.pdf [dostęp: 01.09.2016].

89

Jednakże w ramach realizacji tematów związanych z edukacją zdrowotną pielęgniarki/higienistki są często zapraszane do przedszkoli. Wizyty te stanowią bardzo ciekawą inicjatywę i mają na celu podniesienie poziomu edukacji zdrowotnej u najmłodszych.

Reasumując, można stwierdzić, że współpraca szkoły z pielęgniarką/higienistką szkolną powinna opierać się na ustaleniu wzajemnych oczekiwań w zakresie edukacji zdrowotnej, aby przyniosła jak najwięcej korzyści przede wszystkim uczniom.

Charakterystyczną cechą zarówno przedszkola, jak i szkoły powinno być również współdziałanie ze społecznością lokalną. Współpraca ta ma służyć określonym celom i przybierać postać różnych zadań. W zależności od ich charakteru wymaga ona różnorodnych form i daje możliwość pełniejszego zaistnienia w środowisku lokalnym.

Placówki powinny być otwarte na ową współpracę i starać się pozyskiwać organizacje, władze oraz znaczące osoby w najbliższym środowisku, jak również korzystać z ich zasobów (specjalistów i środków). Podjęcie owej współpracy i partnerstwa w obrębie edukacji zdrowotnej jest szczególnie ważne z punktu widzenia społecznego, kulturalnego, a przede wszystkim zdrowotnego²⁹³.

W odniesieniu do edukacji zdrowotnej współdziałanie to może polegać na:

 pozyskiwaniu osób znaczących i różnych organizacji istniejących w społeczności lokalnej do realizacji wybranych tematów

 eliminowaniu reklam produktów żywnościowych niekorzystnych dla zdrowia i ich sprzedaży w okolicy szkoły

 organizowaniu kampanii i akcji propagandowo-informacyjnych oraz imprez popularyzujących różne aspekty zdrowia z udziałem przedstawicieli społeczności lokalnej, na które zaprasza się m.in. rodziny uczniów²⁹⁴.

Reasumując, można stwierdzić, że jednym z bardzo ważnych czynników skuteczności przedszkolnej/szkolnej edukacji zdrowotnej jest stworzenie właściwego klimatu sprzyjającego efektywnemu współdziałaniu rodziców i nauczycieli oraz współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym. Podstawą owej współpracy powinno być właściwe planowanie i realizowanie strategii współpracy z rodzicami, pielęgniarką/higienistką szkolną oraz promowanie placówki w środowisku lokalnym.

293 E. Obodyńska, Działalność szkoły…, op. cit., s. 10-12.

294 B. Woynarowska (red.), Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli, 2011, op. cit., s. 59.

90