Wrzesiński, Wojciech
Podsumowanie obrad : (streszczenie)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 215-218
Wojciech Wrzesiński
PODSUMOWANIE OBRAD
(Streszczenie)
Z ain teresow anie te m a ty k ą naszych obrad, u jaw nione już w trak cie p rz y
g o tow ań do sp otkania ja k i w czasie jego przebiegu, potw ierdziło ak tu alność
problem aty k i. R eferaty , nierzad k o p ro p onujące przyjm o w an ie różnorodnych,
często w zajem nie się w ykluczający ch rozw iązań, w sk azy w ały n a różnolitość
realizow anych w spółcześnie koncepcji, d ecydujących t a k o kształcie p u b lik o
w anych m onografii, ja k i ch ara k te rz e p ra c organizacyjnych, prow adzonych
p rzed ich ogłoszeniem. S p otkanie nasze nie przyniosło i nie mogło przynieść
w te j sp raw ie u jednolicenia stanow isk. Szczególne znaczenie dla dalszych
dyskusji, jakie w sp raw ie m onografii regionalnych, a n a w e t szerzej — w ogóle
b a d a ń regio n aln y ch b ę d ą się toczyć — m iał a k ty w n y udział w naszym sp o tk a
n iu w ybitnego p rzedstaw iciela n a u k geograficznych, prof. K azim ierza D zie
wońskiego, k tó ry zwrócił u w ag ę h isto ry k o m n a w iele w ażnych zag adnień dla
ro zw iązyw ania b ad ań regionalnych, w s k azu jąc na p e rs p e k ty w y w ynikające
z kształto w an ia n ow ych regionów w spółczesnych dla b ad an ia przeszłości.
Żyw o d y sk u to w an y m zag adnieniem było określenie g ran ic regionu. S ta
nowiło to u z n an y p u n k t w yjścia dla c h a ra k te ry s ty k i przed m io tu z ain tereso
w a n ia poszczególnych m onografii. K o n fe ren c ja d ostarczyła w ielu dowodów,
p o tw ierd zający ch potrzebę odw oływ ania się w b ad an iach reg io n aln y ch do
g ra n ic historycznych, w sk azując p rz y ty m n a n iebezpieczeństw a tow arzyszące
różno rak im próbom o p ieran ia się n a często zm ien iających się w spółczesnych
gran icach ad m in istracy jn y ch . W chw ili obecnej s p o ty k a m y się z różnorodnym i
rozw iązaniam i, chociaż często p ró b y sztucznego w tłoczenia we w spółczesne
granice jednostek a d m in istrac y jn y ch s ta ry ch regionów h istorycznych pow o
d u ją pow ażne uch y b ien ia m eryto ry czn e, u n iem ożliw iają przed staw ien ie ciąg
łości p rz eo b rażeń dziejowych.
K o n fe ren c ja p o tw ierdziła n iejed n o lite nasycenie obszaru całej Polski m o
no g rafiam i lokalnym i. S topień nasycenia nie odpow iada w cale znaczeniu
w przeszłości poszczególnych regionów , an i ich randze współczesnej. Istn ieje
p o trzeb a zw iększenia in icjato rsk ich fu n k c ji T o w arzy stw a H istorycznego w k ie
r u n k u o p racow ania m o nografii ty ch regionów , k tó re zasłu g u ją na to z u w agi
na ich ra n g ę w przeszłości. D la odpow iedniego k iero w an ia ty m i działaniam i
niezbędne jest dokonanie pełnego p rz eg ląd u s ta n u b a d a ń n ad regionam i w ca
łym k ra ju , a b y dojść do p o ró w n y w aln y ch u sta le ń o nasy cen iu poszczególnych
obszarów ow ym i m o n ografiam i oraz o istn ieniu gdzie indziej białych plam .
R e fe ra ty i dysk u sja jeszcze raz pow róciły do określenia m iejsca re g io n a l
2 1 6
W o jc ie c h W rzesiński
n ych b ad ań w ogólnokrajow ym n u rcie polskiej n a u k i historycznej. W skazy
wano na p ew ną d eprecjację b ad ań regionalnych, jakże często w yw ołaną n ie
dostatkam i w a rsz tatu naukow ego osób tak ie bad an ia prow adzących, przede
w szystkim w zakresie k ry ty k i źródeł. Podnoszono szczególnie nied o statk i b a
dań n a d h isto rią najnow szą, gdzie p ra g m a ty zm i dydaktyzm , tłum aczony czę
sto p re s ją try w ialn ie pojm ow anego „zam ów ienia społecznego” , u tru d n ia proces
poznaw ania przeszłości. S y tuacja ta k a rodzi szereg pow ażnych trudn o ści p rzy
p racach syntetycznych, dotyczących całego p ań stw a. W skazyw ano na koniecz
ność podejm ow ania różnorakich kroków , któ re by zapew n iały wyższą jakość
p u b likacji regionalnych, także i przez wcześniejsze lepsze przygotow anie do
ich prow adzenia.
W re fera ta c h i d y skusjach zastanaw iano się n ad możliwością i celowością
opracow ania i stosow ania jednolitego m odelu m onografii regionalnych. Z de
cydow ana większość uczestników spotkania odrzucała ta k ą możliwość. Za t a
k im stanow iskiem przem aw iało zróżnicow anie przeszłości poszczególnych re
gionów oraz różnorakie możliwości organizacyjne i badaw cze w y stępujące
w poszczególnych ośrodkach, gdzie m onografie pow stają. Z pow szechnym
uznaniem spo tk ały się postu laty dotyczące in terd y scy p lin arn eg o c h a ra k te ru
monografii, ale prow adzące nie ty lk o do p o w staw ania zbioru różnorakich
szkiców, lecz rz u tu jące już na bad an ia w trak cie prow adzonych studiów .
W skazyw ano na szczególną fu n k c ję re d a k to ra monografii, k tó ry nie może
się ograniczać jedynie do p ra c technicznych, ale pow inien posiadając określo
n ą koncepcję oddziaływ ać na k ształt przygo to w y w an ej książki w trak c ie p r o
w adzonych badań. U znając potrzebę poprzedzenia p o pularyzacji w cześniejszy
m i badaniam i, w skazyw ano n a niebezpieczeństw o kiedy, co nie jest w cale
rzadkie, sy tu acja jest a k u r a t odw rotna. In n y m niebezpieczeństw em , u t r u d
n iający m oddanie pełnego obrazu dziejów m iasta czy regionu, jest celowo
lub nieśw iadom ie p rzeprow adzana jed n ostronna selekcja faktów . P row ad zi to
do sk rzyw ienia dziejów danego regionu. S p ra w ą szczególnie tr u d n ą jest o p ra
cow yw anie m onografii ty ch regionów , k tó re pow róciły do Polski dopiero
po II w ojnie św iatow ej. A ta m przecież znaczenie ty ch m onografii jest b a r
dzo ważne.
O statnia re fo rm a a d m in istracy jn a postaw iła przed histo ry k am i, p ro w a
dzącym i studia regionalne, now e zadania, w cale nie zm ieniając ich fun k cji
społecznej. P o w staje konieczność ukształto w an ia now ych rozw iązań o rganiza
cyjnych w określaniu b a d ań regionalnych. K onferen cja w skazała n a zadania
stojące w ty m zakresie przed oddziałam i Polskiego T ow arzystw a H istorycz
nego, któ re spo ty k ają się z n ow ym i zam ów ieniam i na m onografie lokalne.
K ształt m onografii regionalnych decyduje się w trójkącie, jaki tw orzą: m ece
nas re p rez en tu jąc y zarazem zam ów ienie społeczne, zespół badaczy, będący
równocześnie zespołem au torskim , oraz w ydaw ca, k tó ry w jakim ś stopniu
chce w ystępow ać w im ieniu odbiorcy, czytelnika. D yskusja w ykazała, że decy
dujące znaczenie w inien posiadać d ru g i człon, że niedocenianie jego roli p r o
w adzi do n iekorzystnych dla ostatecznego kształtu książki uchybień. Jedn ak że
możliwość osiągnięcia tak ie j sytu acji jest uzależniona przede w s zystkim od
faktycznego, a nie tylko form alnego a u to ry te tu te j g ru p y i k sz tałtu je się
w sposób zróżnicow any, w zależności od lo kalnej sytuacji. Nie wszędzie
w Polsce są w a ru n k i zapew niające gru p o m badaczy odpow iedni au to ry te t.
2 1 7
W takich w y p ad k ach n iezbędne stanie się odpow iednie oddziaływ anie siln ie j
szych śro dow isk historycznych, p rz y pom ocy Z arząd u G łównego PTH.
Z arów no dyskusja, jak i r e fe ra ty w y kazały, że zm ienia się fu n k c ja m o
nografii regionalnych, ale w cale nie zmniejsza się zapotrzebow anie n a tak ie
książki. M uszą one jed n ak odpow iadać nie ty lk o am bicjom lokalnym , ale za
razem reprezen to w ać w ysoki poziom naukow y, odpow iadający w spółczesnym
w ym ogom polskiej n a u k i historycznej.
Z U S A M M E N F A S S U N G D E R B E R A T U N G E N ( g e k ü r z t e F a s s u n g ) D i e A k t u a l i t ä t d e r v o n u n s a u f g e g r i f f e n e n P r o b l e m a t i k w u r d e b e r e i t s w ä h r e n d d e r V o r b e r e i t u n g e n z u m u n s e r e n T r e f f e n u n d a u c h w ä h r e n d s e i n e r D a u e r d u r c h e i n g r o s s e s I n t e r e s s e b e s t ä t i g t . I n d e n R e f e r a t e n w u r d e n v e r s c h i e d e n e L ö s u n g e n v o r g e s c h l a g e n , d i e ö f t e r s i m W i d e r s p r u c h z u e i n a n d e r s t a n d e n . D a b e i w u r d e a u f d i e V e r s c h i e d e n a r t i g k e i t d e r h e u t z u t a g e i n R e a l i s i e r u n g b e g r i f f e n e n K o n z e p t i o n e n h i n g e w i e s e n , d i e d a n n s o w o h l ü b e r d i e e n d g ü l t i g e G e s t a l t d e r z u r V e r ö f f e n t l i c h u n g g e l a n g e n d e n M o n o g r a p h i e n , a l s a u c h ü b e r d i e v o r i h r e r P u b l i k a t i o n g e f ü h r t e n O r g a n i s a t i o n s a r b e i t e n e n t s c h e i d e n . U n s e r T r e f f e n k o n n t e i n d i e s e r H i n s i c h t k e i n e V e r e i n h e i t l i c h u n g d e r S t e l l u n g n a h m e n z u s t a n d e b r i n g e n . E i n e b e s o n d e r e B e d e u t u n g f ü r d i e w e i t e r e n D i s k u s s i o n e n h a t t e d i e a k t i v e T e i l n a h m e a n u n s e r e r T a g u n g d e s h e r v o r r a g e n d e n V e r t r e t e r s d e r g e o g r a p h i s c h e n W i s s e n s c h a f t e n , P r o f . K a z i m i e r z D z i e w o ń s k i , w e l c h e r d i e H i s t o r i k e r a u f e i n e R e i h e d e r f ü r d i e R e g i o n a l f o r s c h u n g w i c h t i g e n F r a g e n a u f m e r k s a m m a c h t e , i n d e m e r a u f d i e v o n d e r N e u g e s t a l t u n g d e r h e u t i g e n R e g i o n e n f ü r d i e E r f o r s c h u n g d e r V e r g a n g e n h e i t r e s u l t i e r e n d e n P e r s p e k t i v e n h i n g e w i e s e n h a t t e . Z u d e n l e b h a f t d i s k u t i e r t e n F r a g e r t g e h ö r t e d i e B e s t i m m u n g d e r G r e n z e n e i n e r R e g i o n . D i e s e F r a g e w u r d e z u e i n e m a n e r k a n n t e n A u s g a n g s p u n k t f ü r d i e C h a r a k t e r i s t i k d e s I n t e r e s s e g e g e n s t a n d e s b e i d e n e i n z e l n e n M o n o g r a p h i e n . E s w u r d e n a u f d e r K o n f e r e n z m e h r e r e B e w e i s e d a f ü r e r b r a c h t , d a s s i n d e n h i s t o r i s c h e n F o r s c h u n g e n d i e g e s c h i c h t l i c h e n G r e n z e n b e r ü c k s i c h t i g t w e r d e n m ü s s e n , u n d , d a s s i n d e r A n l e h n u n g a n d i e ö f t e r s v a r i i e r e n d e n V e r w a l t u n g s g r e n z e n v i e l f a c h e G e f a h r e n s t e c k e n . I m A u g e n b l i c k h a b e n w i r m i t v e r s c h i e d e n a r t i g e n L ö s u n g e n z u t u n ; d a b e i h a b e n d i e k ü n s t l i c h e n V e r s u c h e , d i e a l t e n g e s c h i c h t l i c h g e w o r d e n e n R e g i o n e n i n d i e h e u t i g e n V e r w a l t u n g s g r e n z e n h i n e i n z u p r e s s e n , e r n s t h a f t e S a c h f e h l e r z u r F o l g e , w e l c h e d i e D a r s t e l l u n g d e r K o n t i n u i t ä t d e r g e s c h i c h t l i c h e n U m w a n d l u n g e n u n m ö g l i c h m a c h e n . B e i d e r K o n f e r e n z w u r d e d i e u n e i n h e i t l i c h e E r f a s s u n g d e r G e b i e t e P o l e n s d u r c h d i e L o k a l m o n o g r a p h i e n f e s t g e s t e l l t . D e r G r a d d e r „ S ä t t i g u n g ” d e r e i n z e l n e n G e b i e t e m i t M o n o g r a p h i e n s t e h t i n k e i n e r l e i Ü b e r e i n s t i m m u n g m i t d e r B e d e u t u n g d i e s e r G e b i e t e i n d e r V e r g a n g e n h e i t , a b e r a u c h m i t i h r e m h e u t i g e n R a n g . E s b e s t e h t d i e N o t w e n d i g k e i t , d i e I n i t i a t i v f u n k t i o n d e r P o l n i s c h e n H i s t o r i s c h e n G e s e l l s c h a f t i n d e r R i c h t u n g d e r B e a r b e i t u n g v o n M o n o g r a p h i e n f ü r d i e j e n i g e n R e g i o n e n z u v e r g r ö s s e r n , d i e e s a u s R ü c k s i c h t a u f i h r e n R a n g i n d e r V e r g a n g e n h e i t v e r d i e n e n . F ü r d i e e n t s p r e c h e n d e A u s r i c h t u n g d i e s e r F o r s c h u n g e n i s t e s n o t w e n d i g , e i n e v o l l s t ä n d i g e Ü b e r s i c h t d e s S t a n d e s d e r R e g i o n a l f o r s c h u n g i n d e m g e s a m t e n L a n d e d u r c h z u f ü h r e n , u m v e r g l e i c h b a r e D a t e n ü b e r d i e S ä t t i g u n g e i n z e l n e r R e g i o n e n m i t M o n o g r a p h i e n u n d ü b e r d i e E x i s t e n z v o n w e i s s e n F l e c k e n a n d e r s w o z u e r l a n g e n . I n d e n R e f e r a t e n u n d i n d e r D i s k u s s i o n w u r d e d i e S t e l l u n g d e r R e g i o n a l f o r s c h u n g e n i n d e r g e s a m t e n S t r ö m u n g d e r p o l n i s c h e n G e s c h i c h t s w i s s e n s c h a f t n o c h e i n m a l e i n g e h e n d b e h a n d e l t . D a b e i w u r d e a u c h a u f e i n e g e w i s s e A b w e r t u n g d e r R e g i o n a l f o r s c h u n g e n h i n g e w i e s e n , d i e Ö f t e r s d u r c h d i e u n g e n ü g e n d e m e t h o d i s c h e V o r b e r e i t u n g d e r d i e s e F o r s c h u n g e n b e t r e i b e n d e n P e r s o n e n v e r u r s a c h t , i n s b e s o n d e r e i m B e r e i c h d e r Q u e l l e n k r i t i k . D i e s e M ä n g e l s i n d i m B e r e i c h d e r n e u e s t e n u n d Z e i t g e s c h i c h t e a m f ü h l b a r s t e n , w o d i e g e s c h i c h t l i c h e E r k e n n t n i s d u r c h d e n P r a g m a t i s m u s u n d D i d a k t i s m u s v e r n e b e l t w i r d , d i e a l s „ g e s e l l s c h a f t l i c h e s B e d ü r f n i s ” h i n g e s t e l l t w e r d e n . E i n e d e r a r t i g e S i t u a t i o n l ä s s t e i n e R e i h e v o n e r n s t h a f t e n S c h w i e r i g k e i t e n b e i d e n V e r s u c h e n e i n e r S y n t h e s e a u f t a u c h e n , d i e d a s g e s a m t e S t a a t s g e b i e t u m f a s s e n s o l l . D i e N o t w e n d i g k e i t v o n M a s s n a h m e n z u r H e b u n g d e s N i v e a u d e r r e g i o n a l e n P u b l i k a t i o n e n , d a r u n t e r f r ü h e r e V o r b e r e i t u n g i h r e r A u t o r e n f ü r d i e F o r s c h u n g s a r b e i t , w u r d e h e r v o r g e h o b e n . I n d e n R e f e r a t e n u n d i n d e n D i s k u s s i o n s b e i t r ä g e n w u r d e d i e M ö g l i c h k e i t u n d Z w e c k m ä s s i g k e i t d e r A u s a r b e i t u n g u n d A n w e n d u n g e i n e s e i n h e i t l i c h e n M o d e l l s d e r r e g i o n a l e n M o
