P r z e w o d n i c z ą c y Komi tetu R e d a k c y j n e g o : S t a n i s ł a w S h e y b a l . Sekretarz^ S t a n i s ł a w R o g o w s k i
C z ł o n k o w a Komi tet u R e d a k c y j n e g o ; H d n a C z a r n o c k a , R o m a n Ch ro m i ńs ki , Ka z imi er z H e n r y k G r o s z y ń s k i , B o g d a n Humnicki, Julian Koz łowski , F r a n c i s z e k Mqc z ak, F r an c is z e k Mleczko, Dr. Z d z i s ł a w Op ol s k i , mgr. Jerzy O s o s t o w i c z , B r o n i s ł a w R o b a k , Al ina Rusko*
w a , S t a n i s ł a w S a r e k , J an S ułkowski, R ob e r t S z l a p a k , M i e c z y s ł a w Z a d r o ż n y .
TREŚĆ ZESZYTU Wł. Mróz: Z d z i e j ó w W y s z o g r ó d k a
Z b i gn i ew Rewski: O b r a z y Pillemenia w W i ś n i o w c u Jerzy G a c h e : K a r o l S z y m a n o w s k i
Z ż y c i a Liceum K r z e m i e n i e c k i e g o
K r o n i k a ,
Ze sztuki: . . . . . . .
K o m u n i k a t y n a d e s ł a n e . . . . .
S e k r e t a r i a t c z y n n y w d o m u S poł. ZOS. c o d z i e n n i e z w y j ą t k i e m dni ś wi ą t , o d g o d z . 18—19.
. sir. 139 . str. 143 . str. 148 . sir. 151 . sir. 154 . str. 162
Z Y C I E K R Z E M I E N I E C K I E
— =™™ D W U T Y G O D N I K S P O Ł E C Z N Y ' R O K VI 3 0 K W I E T N I A 1 9 3 7 NR 8
W ł . M r ó z .
Z DZIEJÓW W Y S Z O G R Ó D K A
W o s ta tn ic h c z a s a c h c o ra z w ię c e j m ó w i s ię i p is z e o W o ły n iu i to n ie ty lk o o W o ły n iu w s p ó łc z e s n y m , a le i o je g o p rz e s z ło ś c i. Z a i n te r e s o w a n o s ię w ie lo m a m ia s ta m i, m ia s te c z k a m i a n a w e t w io s k a m i w o ły ń s k im i: z a c z ę to b a d a ć ic h p rz e s z ło ś ć , n ie je d n o k r o tn ie p e ł n ą c h w a ły r y c e rs k ie j.
Z a i n te r e s o w a n ie to n ie o b ję ło d o ty c h c z a s W y s z o g r ó d k a . P r z e c ię tn y W o ł y n ia n i n w ie o n im , ż e le ż y g d z ie ś w ś ró d b ło t, m ię d z y w z g ó r z a m i k r z e m ie n ie c k im i i n ie p r z e c z u w a n a w e t, ż e to m a łe , s z a r e m ia s te c z k o m ia ło b a r w n e i b o g a te d z ie je .
J a k ś w ia d c z ą lic z n e w y k o p a lis k a , W y s z o g r ó d e k i je g o o k o lic e , b y ły z a m ie s z k iw a n e p r z e z lu d z i n a w ie le w ie k ó w p r z e d ty m , n im k r o n ik a r z u m ie ś c ił w sw y m d z ie le p ie r w s z ą o n im w z m ia n k ę .
W y k o p a lis k a te n ie s ą o w o c e m p la n o w e j p r a c y b a d a c z y , le c z s ą p r z y p a d k o w e , d o k o n a n e p r z e z o k o lic z n ą lu d n o ś ć p r z y k o p a n iu d o łó w , s tu d z ie ń , p iw n ic i t. p. O b e c n ie lu d n o ś ć , u ś w ia d o m io n a ju ż w p ie rw s z e j m ie r z e o w a r to ś c i ty c h z n a le z is k , c e n i je i o c h ra n ia .
Z n a m k ilk a p u n k tó w a r c h e o lo g ic z n y c h w o k o lic a c h W y s z o g r ó d k a . W Z u k o w c a c h z n a le z io n o ła d n ie o d r o b io n e , s e r c o w a te o s tr z a d o s tr z a ł łu k o w y c h z ja s n e g o k r z e m ie n ia o r a z n o ż e k r z e m ie n n e i s ie k ie ro - m ło t z d z iu r ą n a d r z e w c e . Z D o m a n in k i M a łe j p o c h o d z i, z n a le z io n y p r z e d k ilk u n a s tu la ty p r z y k o p a n i u lo c h u c z te ro ś c ie n n y s ie k ie r o m ło t z c ie m n e g o g r a n it u s k a n d y n a w s k ie g o .
W s z y s tk i e w y ż e j w y m ie n io n e w y k o p a lis k a p o c h o d z ą z k o ń c o w e g o o k r e s u n e o litu a b a d a c z B ry k z a lic z a je d o k u ltu r y s a p a n o w s k ie j.
N a p o la c h w s i P ie c z o r n y z n a le z io n o s z e r e g d r o b n y c h rz e c z y z e p o k i b rą z u .
O k o lic e W y s z o g r ó d k a z a m ie s z k iw a n e b y ły ta k ż e w c z a s ie n a p ł y w a ją c e j k u ltu r y r z y m s k ie j, ja k ś w ia d c z ą z n a le z io n e n a p o la c h p r z e d m ie ś c ia S o k o łó w k i m o n e ty r z y m s k ie (z c z a s ó w c e s a r z a W e s p a z ja n a ) .
W z g ó r z a w y s z o g r ó d e c k ie a z w ła a z c z a t. zw . „ Z a m c z y s k a " d o s ta r c z y ły w y k o p a lis k , ś w ia d c z ą c y c h , ż e m ie s z k a li n a n ic h lu d z ie w o k r e s ie w c z e s n o - h is to r y c z n y m . I n ic d z iw n e g o — d o ś ć w y s o k ie w z g ó r z a
140
p r z y c ią g a ły z a p e w n e s w ą b a r w n o ś c ią c z ło w ie k a w c z a s a c h , w k tó r y c h n ie b e z p ie c z e ń s tw o c z y h a ło n a ń n a k a ż d y m k ro k u .
G ó ra „ Z a m c z y s k o " , o b la n a z je d n e j s tr o n y w o d a m i s ta w u i rz e k i, z d ru g ie j z a ś tru d n o d o s tę p n a d z ię k i g łę b o k im ja m o m , d a ł a się w y k o r z y s ta ć p rz e z lu d z i n a g r o d z is k o . G ro d z is k o t o b y ło p r a w d o p o d o b n ie t y p u s to ż k o w a to - p ó łk o lis te g o .
W r o k u 1936 p rz y w y d o b y w a n iu k a m ie n ia n a b u d o w ę sz o s, z n a le z io n o n a „ Z a m c z y s k u " w y k o p a lis k a , ś w ia d c z ą c e , ż e is tn ia ło tu g r o d z is k o w d w u , o d le g ły c h o d sie b ie o k r e s a c h c z a s u , z n a le z io n o je b o w ie m w d w u w a r s tw a c h z ie m i. W d o ln e j, d a w n ie js z e j, w y k o p a n o o d ła m k i n a c z y ń g lin ia n y c h , w ie lk ą ilo ść ł u p a n y c h k o ś c i r ó ż n y c h z w ie r z ą t d o m o w y c h i d z ik ic h , k a w a łk i k r z e m ie n ia łu p a n e g o , ż e la z iw a i t p . W g ó rn ie js z e j, b liż s z e j p o w ie r z c h n i w a rs tw ie z iem i, z n a le z io n o w y k o p a lis k a z p ó ź n ie js z e g o o k r e s u c z a s u .
J a k ś w ia d c z y s a m a n a z w a „ Z a m c z y s k o " , g r o d z is k o p o s ia d a ł o z a m e k , d o k tó r e g o w ra z ie n a p a d u w ro g a , c h r o n iła s ię o k o lic z n a lu d n o ść . W o k o lic y W y s z o g r ó d k a b y ło w ię c e j ta k ic h m ie js c o b r o n n y c h z w a n y c h d o d z iś „ z a m c z y s k a m i" . Is tn ia ły o n e w P a c h in i, D o tn a n in c e M ., W ie rz b o w c u i in n y c h m ie js c o w o ś c ia c h . Z ty c h c z a s ó w p o c h o d z ą te ż d łu g ie , o b s z e r n e lo c h y p o d z ie m n e , k o p a n e w tw a rd e j g lin ie lu b ile , d o k tó r y c h ró w n ie ż w r a z ie n a p a d u c h ro n ili się m ie s z k a ń c y . N ie k tó re z n ic h z a c h o w a n e d o d z iś, u ż y w a n e są w c z ę ś c i d o s tę p n ie js z e j, ja k o p iw n ic e . W ła ś c ic ie le ta k ic h p iw n ic tw ie rd z ą , ż e d a w n ie j w ś c ia n a c h lo c h ó w b y ły fra m u g i, u ła tw ia ją c e z a p e w n e w w ę ż s z y c h m ie js c a c h p r z e jś c ie k ilk u o s ó b n a ra z .
Z ty c h to z a p e w n e c z a s ó w , k ie d y lu d n o ś ć d z is ie js z e g o W y s z o g r ó d k a z a jm o w a ła te r e n y n iż s z e n a d rz e k ą S w ie n io r y jk ą i w y ż s z e n a
■wzgórzu, p o c h o d z i n a z w a , W y h o s z e w .
W s p o m in a o ty m g r o d z ie N e s to r p o d ro k ie m 1087, w y m ie n ia ją c w ś r ó d p le m io n z a m ie s z k u ją c y c h W o ły ń , ta k ż e „ W y h o s z e w ic i” t. j.
m ie s z k a ń c y W y h o s z e w a . Ś w ia d c z y to o z n a c z e n iu te g o g ro d u w o w y c h c z a s a c h . L a to p is ru s k i m ó w ią c p o d ro k ie m 1152, o w a lk a c h w ie lk ie g o k s ię c ia Iz a s ła w a z W ło d z im ie rz e m , k s ię c ie m h a lic k im , w s p o m in a , ż e te n o s ta tn i z a ją ł n a le ż ą c e d o k s ą iż ą t k ijo w s k ic h , g r o d y p o łu d n io w e , B u ż sk , T y c h o m l, S z u m sk , W y h o s z e w i G n o jn ic ę . W r. 1241, w c z a s ie p ie rw s z e g o n a ja z d u T a ta r ó w , d o s ta je s ię W y h o s z e w w ic h r ę c e i d o p ie ro w w ie k u X IV -ty m z o s ta je p r z e z k r ó la K a z im ie rz a W ie lk ie g o w łą c z o n y d o P a ń s tw a P o ls k ie g o .
W p ó ź n ie js z y c h c z a s a c h n a le ż y W y h o s z e w d o k s ią ż ą t z b a r a s k ic h P o ry c k ic h , n o s z ą c ju ż n a z w ę W y ż o g r ó d k a . W p o s a g u Z o fii Iz a b e lli P o ry c k ie j p r z e c h o d z i w p o s ia d a n ie K o n ie c p o ls k ic h a
141
'n a s t ę p n i e , p o d o b n ą d ro g ą , s ta ją s ię w ł a s n o ś c i ą k o le jn o W i e lo p o l s k ic h , - Z a h o r o w s k i c h i C z a c k ic h .
W r o k u 1675, o b o k P o c z a jo w a i P o d k a m ie n ia z o s ta je W y s z o g r ó -
~dek d o b y ty i s p a lo n y p r z e z T u r k ó w . Z b u r z o n y z o s ta ł w te d y z a m e k z k a m ie n i a i k a p lic a . W o s ta tn ie j w a r s tw ie Ziem i a u t o r n in ie js z y c h w y w o d ó w z n a la z ł s r e b r n e m o n e ty p o ls k ie z ty c h c z a s ó w , c z ą s tk i k a fli p ie c o w y c h z o z d o b a m i o m o ty w a c h r o ś lin n y c h o r a z z o r ła m i p o l
s k im i.
P o n a p a d z i e T u r k ó w W y s z o g r ó d e k c h y li s ię k u u p a d k o w i, w r e s z c i e n is z c z y g o n ie m a l z u p e łn ie n a j a z d S z w e d ó w w 1708 r.
W X V III w ie k u d o s ta je s ię W y s z o g r ó d e k w r ę c e r o d z in y R z y s z -
• c z e w s k ic h , z o s ta je w ic h p o s ia d a n i u d o d ru g ie j p o ło w y X IX w ie k u , R o d z in ie te j w ie le m ia s te c z k o z a w d z ię c z a . O to w 1760 r. u f u n d o w a n y .z o sta je k o ś c ió ł rz y m .-k a to lic k i p o d n a z w . św . W o jc ie c h a , a w 1842 r.
n a w z g ó rz u , o b o k „ z a m c z y s k a ” c e r k ie w p r a w o s ła w n a . W 1812 r. m ło d z i e ż W y s z o g r ó d k a i p r z y le g ły c h w si, b ie rz e u d z i a ł p o d w o d z ą G a b r i e l a R y s z c z e w s k ie g o , ja k o 12-ty p u łk u ła n ó w p o d o ls k ic h , w w y p r a w i e N a p o le o n a n a M o sk w ę . O p u łk u ty m m ó w i k s. Jó z e f P o n ia to w s k i w r a p o r c ie , z ło ż o n y m N a p o le o n o w i, ż e w w a lc e „ n ie o d d a ł a n i p ię d z i z ie m i" . ( T e n w ła ś n ie p u łk d a ł z a c z ą te k is tn ie ją c e m u o b e c n ie
1 2 -tem u p u łk o w i u ła n ó w b ia ło k r y n ic k ic h .
P o w s ta n ie lis to p a d o w e u p a m ię tn iło się w d z ie ja c h n a s z e g o m i a s t e c z k a w a lk ę g e n e r a ła D w e rn ic k ie g o z w o js k a m i R iid ig e ra i p r z e g r a n ą P o la k ó w . W w a lk a c h ty c h 12 p u łk u ła n ó w z o s ta je z n ie s io n y a s z c z ą t
k i je g o w c ie lo n e d o a r m ii ro s y js k ie j.
W r e s z c ie w c z a s ie s ły n n y c h p r z e ś la d o w a ń k a to lik ó w n a W o ły n iu , k o ś c i ó ł w y s z o g r ó d e c k i s p o tk a ł lo s in n y c h w o ły ń s k ic h ś w ią ty ń k a to lic k ic h . N ie p o m o g ły p r o ś b y i s ta r a n ia p a r a fia n . W p o c z ą tk a c h 1891 r, k o ś c i ó f w y s z o g r ó d e c k i z o s ta ł z a m ie n io n y n a c e rk ie w p r a w o s ła w n ą i d o p ie r o w 1935 r. p o w r a c a d o r ą k k a to lic k ic h . K o ś c ió ł u z n a n y z o s ta ł p r z e z w ła d z e k o n s e r w a to r s k ie z a z a b y te k a r c h ite k tu r y p ó ź n e g o b a ro k u
< Z . R ).
O b e c n ie W y s z o g r ó d e k r o z r a s ta s ię i r o z b u d o w u je . P o s ia d a d o m lu d o w y , k tó r y z a c z ę to b u d o w a ć w 1932 r. i p r z y b u d o w ie k tó re g o w s p ó łd z ia ł a li w s z y s c y m ie s z k a ń c y m ia s te c z k a . W n im o d b y w a j ą s ię p r z e d s ta w ie n ia , w ie c z o r n ic e , z e b r a n ia z w ią z k ó w m ie js c o w y c h . P o s ia d a b i b li o te k ę , k tó r a z o s ta ł a o s ta tn io p o w ię k s z o n a . Z a ł o ż o n o r ó w n ie ż w o s ta tn ic h c z a s a c h in te r n a t d la d z ie c i z e s z k o ły p o w s z e c h n e j.
J a k ś w ia d c z ą p o w y ż s z e w y w o d y , W y s z o g r ó d e k z a w s z e s ta r a ł się b r a ć u d z ia ł w s p r a w a c h sw e j M a c ie rz y , w ię c te r a z te ż c h c e iść n a p r z ó d z e w s z y tk im i i m im o c ię ż k ic h w a r u n k ó w r o z w o ju , r o z b u d o w u je się ta k j a k i in n e m ia s ta . B y le b y n ie z o s ta ć w ty le , b y le iś ć n a p rz ó d .
142
Jan Pillement: Chinoiserie (/)
143
Z b i g n i e w R e w s k l .
O B R A Z Y P I L L E M E N T A W WIŚNIOWCU
P r z e d k ilk u m ie s ią c a m i u k a z a ł a s ię w d r u k u p r a c a p ro f. U n iw e r s y te tu W a r s z a w s k ie g o Z . B a to w s k ie g o , o p a r ta n a n ie w y z y s k a n y c h d o tą d m a te r ia ła c h , p . t.: „ J e a n P ille m e n t n a d w o rz e S ta n is ła w a A u g u s ta * '1).
P ille m e n t (* 1728,+ 1808) p r a c o w a ł w la ta c h 1765— 1767 g łó w n ie 'p r z y d e k o r o w a n iu k r ó le w s k ic h re z y d e n c ji w W a rs z a w ie .
„ W s z ę d z ie n a jw ię c e j P ille m e n t z y s k u je , g d y s ię g o u w a ż a z a p r z e d s ta w ic ie la fa n ta z y jn e j ro k o k o w e j d e k o r a c ji o w ą tk u r ó ż n o r a k ie g o e g z o ty z m u . T e je g o d z ie ła m o g ą iś ć o le p s z e z k r e a c ja m i u ś m ie c h u i w d z ię k u in n y c h w s p ó łc z e s n y c h a rty s tó w . N ie ty lk o d la ś c ia n g a b in e tó w i b u d u a r ó w p r a c o w a ła je g o w y o b r a ź n ia , le c z ta k ż e z a p r z ę g a ła s ię w s łu ż b ie rę k o d z ie ła . T a le n to w i je g o o d s ło n iły s w e ta jn ik i e f e k tu z a ró w n o m a te r ia ł (je d w a b , a d a m a s z e k , b r o k a t) , ja k te c h n ik a p o s z c z e g ó ln y c h k u n s z tó w , d la k tó r y c h p r a c o w a ł. ... ” P o d n ie tą p ille m e n to w s k ie j f a n ta z ji b y w a p r z e d e w s z y s tk ie m D a le k i W s c h ó d . C h iń c z y k , a lta n a , s c h o d k i, m o s tk i, łó d k a , s ie c ie , d z w o n k i; r ó ż n e rz e c z y , k tó re m i rz e k o m o p o s łu g u j ą się lu b b a w ią C h iń c z y k , C z in k a i ic h d z ia tw a , lu d o d le g ły o d e tn ic z n e j rz e c z y w is to ś c i ty p e m , u b io r e m i o b y c z a je m ; p r z e d z iw n a w w y m y s ła c h flo ra , n ib y z d ż u n g li, m ity c z n e p ta k i;-—ta r ó ż n o r o d n o ś ć m o ty w ó w w y w ija się w w io tk ie j s tr u k tu r z e z r o c a ille i, lu b ro k o w e j w o lu ty , lu b te ż , w z n ie s io n a w g ó rę , u tr z y m u je s ię n a k a w a łk u te r e n u i p o d p ó r c e z d rw a , z g o ła n ie k o n s tr u k c y jn e j. O to n ie je d n o k r o tn a u r ą g a j ą c a z r e s z tą s z c z e g ó ło w e m u o p is o w i tr e ś ć c h in o is e rie s P ille m e n ta . C a ło ś ć tr z y m a się w ię z ią n ie p is a n y c h z a s a d a r a b e s k i. H a r m o n iz u je w s z y s tk o i p r a w ie d e c y d u je o e f e k c ie s w o is ty k o lo r y t, b a r w n o ś ć b e z ja s k ra w o ś c i.
O rg a n ic z n ie k o m p o z y c ja b y w a p ła s k ą , z a c h o w u ją c tr o c h ę p e r s p e k ty w ic z n e j g łę b i d la w k ła d k i z fig u ra m i. T a k , ja k w in ie ta . Im p ro w i
z o w a n ie b o w ie m k a r tk o w e j o z d o b y , c z y w ie lk ie g o p a n n e a u , ja k i r o z w in ię c ie m o ty w u ta p e ty , lu b tk a n in y — z d a je się b y ć d la a r ty s t y s p r a w ą s k a li."
O P ille m e n c ie w y r a ż a p ro f. B a to w s k i p r z e k o n y w u ją c y są d , „ż e b y ł n a jc h a r a k te r y s ty c z n ie js z y m g o ś c ie m r o k o k a w W a r s z a w i e ” , z p o ś r ó d a r ty s tó w , b ę d ą c y c h łą c z n ik a m i P o ls k i X V lIl-g o w ie k u z k u ltu r ą f r a n c u s k ą . D z ie ł je g o w P o ls c e z a c h o w a ło s ię n ie w ie le , a w ś r ó d r e z y d e n c ji k r ó le w s k ic h je d y n ie c z te r y s u p r a p o r ty n a z a m k u w a r s z a w s k im .
‘i Z. B atow ski. Jean P illem ent na dw orze S tan isław a A ugusta. Prace z h is to r
ii sztuki w ydaw ane przez T-wo Naukowe W arszawskie, W arszawa 1936 r., str. 40,10 iluBtr. w tekście i lfi tablic.
Jan Pillent: Chinoiserie (2)
Jan Pillent: Chinoiserie (3)
146
Z p u n k tu w id z e n ia r e g io n a ln o -w o ły ń s k ie g o je s t rz e c z ą n ie o b o ję tn ą iż o b r a z y P ille m e n ta z n a jd o w a ły się w p a ła c u w W iś n io w c u , b ę d ą c y m z a c z a s ó w S ta n is ła w a A u g u s ta w p o s ia d a n iu m a r s z a łk a w. k. J e rz e g o - M ic h a ła M n is z c h a (+1806). W s p a n ia ły p a ła c , w z n ie s io n y p rz e z h e t m a n a w I. M . S. W iś n io w ie c k ie g o w la ta c h 1730— 40, a z a p r o je k to w a n y w e d łu g re la c ji k s. P a w ła G iż y c k ie g o 2) p r z e z s a m e e o k się c ia , a ja k tw ie rd z i N ie m c e w ic z 3) p rz e z a r c h ite k tó w s a s k ic h , w y p o s a ż o n y z o s ta ł ju ż w ty m c z a s ie w z b io ry a rty sty c z n e * ). M a rs z a łe k M n is z e c h k o n ty - n u u je tu z b ie r a c tw o a r ty s ty c z n e . O n te ż n ie w ą tp liw ie m o d e rn iz u je d e k o r a c ję c z ę śc i w n ę tr z p a ła c o w y c h . P r z e b y w a w ty m c z a s ie w W iś n io w c u m a ło d o tą d z n a n y a r c h ite k t B ra ie r5). J e m u to m o ż n a b y p r z y p is a ć a u to rs tw o d e k o r a c ji s a l p a ła c o w y c h , u tr z y m a n y c h w s ty lu L u d w ik a X V l-g o .
O tó ż p o w r a c a ją c d o P ille m e n ta je s t fa k te m , iż p o m ię d z y r. 1784, a 1 7 9 5 ’ d w a d z ie ła P ille m e n ta , „ ta b le a u x c o m p o s e s p o u r le C a b in e t d u R o i” , o w y m ia ra c h (168x123 ca li) „ ...r e p r e s e n t d e s O is e a u x , d o n n ę p a r Ie R o i a u C te M n is z e c h ( G d M a re c h a l) “ , z o s ta ły p o d a r o w a n e p r z e z K ró la M a rs z a łk o w i M n is z c h o w i.
Je sz c z e d o r. 1834 z n a jd o w a ły się w z b io ra c h p a ł a c u w iś n io w ie c k ie g o „ c z te ry f re s k i" , „ c h in o is e r ie s B o u c h e ra " ....: „ d w ie s c e n y r o d z a jo w e i d w a p r z e d s ta w ie n ia p ta k ó w " . K a ta lo g i, w y p r z e d a w a n y c h k ilk a k r o tn ie z b io ró w m n is ^ c h o w s k ic h w y m ie n ia ły k ilk a d z ie ł, o k r e ś lo n y c h ja k o P ille m e n ta , w z g lę d n ie fa łs z y w ie in n y m p r z e p is a n y c h .
W r o k u 1901, z a m ie s z k a ły w P a r y ż u m a la rz h r. A n d rz e j M n i
sz e c h , w n u k m a rs z a łk a , p o d a r o w a ł m ia s tu P a ry ż o w i c z te ry w ie lk ic h r o z m ia ró w p a n n e a u x P ille m e n ta . Z n a jd u ją się o n e d o d z iś d n ia w m u z e u m w P e tit P a la is w P a r y ż u . D w a z n ic h (3,93x300 i 3,98x2,98m )^
p r z e d s ta w ia ją „ s c e n y r o d z a jo w e ” n a tle f a n ta s ty c z n e j r o ś lin n o ś c i, o r a z d w a in n e (3,90x1,65 i 3 ,9 0 x !,8 0 m .) m n ie j lu b w ię c e j f a n ta s ty c z n e p t a c tw o (ry c . I — 4) ) „ N a le ż ą c d o n a jo k a z a ls z y c h d z ie ł m is trz a , o b r a z y w P e tit P a la is d a ją p e ł n ą m ia r ę je g o ta le n tu . D w a w ię k s z e s k ła d a j ą s ię n a p o k a z n a jb a r d z ie j o s o b is te g o s ty lu m a la rz a .
Z a c h o d z i p y ta n ie , czy p a n n e a u x P ille m e n ta n ie z o s ta ły z a s to s o w a n e w p a ła c u w iś n io w ie c k im w z w ią z k u z e w s p o m n ia n ą m o d e r n i z a c j ą je g o w n ę trz . Z a m iło w a n ie d o ro k o k o w e j c h iń s z c z y z n y z a c h o w a ł"
w ó w c z a s s ty l L u d w ik a X V I-g o .
2 P. Giżycki, „Relacja apparencji y samego ak tu pogrzebowego... M ichała Se r w a c e g o K o ry b u tb a ..“ Poc zajów , 174fi.
3) J. U. Niemcewicz. Podróże historyczne, Paryż, 1858, str. 205.
4) W. Tomkiewicz. Dzieje zbiorów Zamku W iśniow ieckiego. Rocznik W ołyński1, tom. III. Równe. J934r. str. 4 '3 - 4 3 3 .
s ' M. Rolie. A teny w ołyńskie, Lwów. 1923r., str. 407.
s) Życzliwości prof. B ito w sk ieg o zawdzięczam u d o stę p n ie n ie do re p ro d u k c ji, klisz cynkograficznych.
147
Jan Pille/nent: Chinoiserie (4)
148
J e r z y G a c h ć
K A R O L S Z Y M A N O W S K I
D n ia 29 m a rc a z m a r ł w L o z a n n ie K a ro l S z y m a n o w s k i, n a jw ię k s z y , w s p ó łc z e s n y k o m p o z y to r p o ls k i. > P rz e d w c z e s n a ś m ie r ć g e n ia ln e g o k o m p o z y to r a —-k tó r y s z tu k ę p o ls k ą m ó g ł w z b o g a c ić s z e re g ie m p r z e p ię k n y c h d z ie ł - o k r y ła ż a ło b ą c a ły n a ró d .
J a s n a , p r o m ie n n a p o s ta ć , w y w ie ra ją c a n ie o d p a r ty u r o k n a k a ż d e g o , k to m ia ł s z c z ę ś c ie z e tk n ą ć s ię z N im b liż e j, Je g o n ie p o s p o lite z a s łu g i d la s z tu k i p o ls k ie j, s k ł a n i a j ą n a s do g łę b s z y c h re fle k s y j n a d ty m z ja w is k ie m , ja k im — w d z ie ja c h m u z y k i p o ls k ie j, o d c z a s ó w S z o p e n a — je s t p r z e d z iw n ie p ię k n a tw ó rc z o ś ć k o m p o z y to r a „ S ta b a t M a te r “ . K ie d y s p o jr z y m y w n ik liw ie j n a w s p ó łc z e s n ą tw ó r c z o ś ć m u z y c z n ą i p r z e d o c z y m a n a s z y m i s ta n ą n a jw ię k s z e p o s ta c ie d z is ie js z e j epoki-fi-S:
m o g ą c e b y ć c h lu b ą k a ż d e g o n a j p ię k n ie js z e g o o k r e s u w d z ie ja c h m u z y k i— ja k : R a v e l i H o n e g g e r w n F ra n c ii, M a lip ie ro i C a s s e lla w Ita lii, M a n u e l d e F a lla w F łis z p a n ii, S tra w iń s k i i P ro k o f je w w R o s ji, A l b a n B e rg i H in d e m ith w N ie m c z e c h , B e la B a rto k i K a d a ly n a W ę g r z e c h i S z y m a n o w s k i w P o ls c e ,— to w y d a je s ię n a m , p rz y n a jb a r d z ie j o b ie k ty w n e j o c e n ie , że, p o ś r ó d ty c h w ie lu n ie p o s p o lity c h in d y w id u a ln o ś c i
tw ó r c z y c h , p ie r w ia s tk i o g ó ln o - lu d z k ie ja k i n a r o d o w e , s iła k o n te m p la c ji i n a tc h n ie n ia , k la s y c z n e , h a r m o n ijn e p o c z u c ie p ię k n a i je j m o n u m e n ta liz m , n a jg łę b ie j i n a jw s z e c h s tr o n n ie j z a r a z e m p r z e ja w iły s ię w tw ó r c z o śc i K. S z y m a n o w s k ie g o .
K a ż d e g o z w y m ie n io n y c h m is trz ó w z n a m io n u je w ie lk a o r y g in a l
n o ś ć in w e n c ji, s iła p o lo tu , n a jw y ż s z e m is trz o s tw o fo rm y i ś ro d k ó w ; k a ż d y z n ic h r e p r e z e n tu je sw ó j w ła s n y , d o s k o n a ły s ty l m u ? y c z n y , le c z g łę b ią k u ltu r y a r ty s ty c z n e j, s z c z e r o ś c ią w y ra z u , id e a liz m e m , u d u c h o w ie n ie m i u m ia r e m n a jb a r d z ie j im p o n u je S z y m a n o w s k i.
I to w ła ś n ie w y s u w a g o n a c z o ło w s p ó łc z e s n e j e u ro p e js k ie j k u l tu r y m u z y c z n e j.
J e g o ta le n t, o z d u m ie w a ją c e j p r ę ż n o ś c i i s k a li- ^ r o z ś w i e tl a ją c y n o w e h o r y z o n ty s z tu c e p o ls k ie j, w d o b ie b o jo w a n ia „ M ło d e j P o ls k i” , k tó r e j to r o w a ł d r o g ę — p r z e c h o d z i c ie k a w e k o le je s w e g o ro z w o ju : o d s ty lu k s z ta łtu ją c e g o się p o d w p ły w e m S z o p e n a , p o p r z e z im p r e s jo n iz m i p r o b le m y m u z y k i p o lifo n ic z n e j i a to n a ln e j a ż d o z u p e łn ie o d r ę b n y c h w y n ik ó w , k tó r y c h w y r a z e m je s t w ła s n y , o r y g in a ln y ję z y k , c u d o w n y sty l, s ta p ia ją c y n a jb a r d z ie j n o w o c z e s n e ś r o d k i z p ie r w ia s tk a m i sw e j b o g a te j, r d z e n n ie p o ls k ie j p s y c h ik i.
N a jw y m o w n ie j ś w ia d c z ą o ty m d z ie ła o s ta tn ie g o o k r e s u (IV s y m
149
f o n ia , 2-gi K o n c e rt s k r z y p c o w y z o rk ie s trą , M a z u r k i, b a l e t „ H a rn a sie * 1), p o c z ę t e z d u c h a m u z y k i p o d h a la ń s k ie j.
S z tu k a S z y m a n o w s k ie g o m a ło p r z y s tę p n a , b e z k o m p r o m is o w a i t r u d n a — b o tr u d n e i s z c z y tn e z a d a n i a s ta w ia ł s o b ie tw ó r c a n a sw e j -ż m u d n e j d r o d z e d o c e lu — s ta je s ię o d b la s k ie m g e n iu s z u c z ło w ie k a i to c z ło w ie k a w n a j p e łn i e js z y m te g o s ło w a z n a c z e n iu , p r z e ż y w a ją c e g o g ł ę b o k o k a ż d e s w e d z ie ło .
G e n ia ln a , p r z e b o g a ta in w e n c ja m u z y c z n a S z y m a n o w s k ie g o , to c z ą c s i ę z m is trz o w s k ą , w y s o k o k o s ię ż n ą te c h n ik ą , o n a jw y ż s z e i s k a li e u r o p e js k ie j, s tw a r z a d z ie ła w y ro s łe n a p o d ło ż u d u c h a r o d z im e g o , le c h ic - feiego, d u c h a sw e j r a s y .
I to w ła ś n ie s p r a w ia , że, n ie z a le ż n ie o d ś r o d k ó w w y ra z u m u z y c z n e g o i w ła ś c iw o ś c i s ty lis ty c z n y c h , S z y m a n o w s k i s ta je tu ż o b o k S z o p e n a . J e ś li c h o d z i o te w ła ś c iw o ś c i s ty lis ty c z n e , k o n s tr u k c y jn o - f o r m a ln e , n ie w id z im y tu ż a d n y c h s ty c z n y c h , k tó r e b y u s p r a w ie d liw ia ły p o w a ż n ie js z e a n a lo g ie m ię d z y d w o m a tw ó rc a m i (z w y ją tk ie m m ło d z ie ń c z e g o o k r e s u w p ia n is ty c z n e j tw ó r c z o ś c i S z y m a n o w s k ie g o , p o z o s ta ją c e g o w ó w c z a s w k r ę g u id e a łó w r o m a n ty c z n y c h ) . K a ż d y z n ic h p r z e d s ta w ia p o tę ż n ą , a le i o d r ę b n ą in d y w id u a ln o ś ć , s tą d te ż i s z tu k a ic h m a n a w - s k r o ś ć o r y g in a ln e , s w o is te , o d r ę b n e m u z y c z n ie z n a c z e n ie . N a to m ia s t p o d w z g lę d e m p s y c h o lo g ic z n y m z a c h o d z ą tu p e w n e z w ią z k i, w y n ik a ją c e z e w s p ó ln o ty p le m ie n n e j, k tó r e s p r a w ia ją , ż e n a js iln ie js z a w ięź , j a k a ic h łą c z y , to g le b a ro d z in n a , z k tó r e j w y ro ś li, c z e r p ią c z n ie j ż y w o tn e s o k i i k tó r ą n a d e w s z y s tk o u m iło w a li. T e n c z y n n ik u c z u c io w y . ja k o e le m e n t d z ie d z ic z o n y d ro g ą a ta w iz m u p le m ie n n e g o i w s p ó l
n y p o g lą d n a s z tu k ę n a r o d o w ą — ta k tr a f n ie s c h a r a k te r y z o w a n y p r z e z N o r w id a w „ P r o m e t h id io n ie “ —s ta je s ię p rz y c z y n ą , ż e o b a j g e n ia ln i tw ó r c y , m im o o d r ę b n y c h in d y w id u a ln o ś c i, a le o p s y c h ic e r d z e n n ie p o ls k ie j b lis c y s ą i p o k r e w n i d u c h e m . Ł ą c z y ic h w s p ó ln o ta r a s y i id e a ł ó w n a r o d o w y c h , z t ą ty lk o r ó ż n ic ą , ż e k ie d y S z o p e n je s t w y r a z ic ie l e m P o ls k i r o m a n ty c z n e j, p o r o z b io r o w e j, k o ja r z y w s o b ie tr a g iz m i h e r o iz m tej e p o k i, w tę s k n o c ie z a w ie lk o ś c ią w y z w a la w s o b ie p o tę ż n e s ił y d u c h o w e i w s k r z e s z a w o w y c h d z ie ła c h d a w n ą , r y c e r s k ą chw ałę_
p e ł n ą n a jw y ż s z e j m o c y , S z y m a n o w s k i s ta je s ię w y k ła d n ik ie m P o ls k i o d r o d z o n e j, P o ls k i m o c a r s tw o w e j, a tw ó r c z o ś ć je g o o d b ic ie m p o ls k ie j rz e c z y w is to ś c i, r a d o s n e j, p r ę ż n e j, p e łn e j z d ro w ia , s iły i r o z m a c h u . T e n o p ty m iz m , s z c z e g ó ln ie w d z ie ła c h o s ta tn ie g o o k r e s u , m a n if e s tu je s ię n a jw y r a ź n ie j.
E p ic k i c h a r a k te r d z ie ł S z o p e n a , b ę d ą c y c h n a t c h n io n ą e m a n a c ją d u c h a n a r o d o w e g o i p r z e p o jo n y c h n a jc z y s ts z y m liry z m e m , w y k u w a
■ tw órca P o lo n e z ó w ja k b y w je d n o lity m m a rm u rz e , z a k lin a w s k o ń c z ę -
150
n ie p ię k n y k s z ta łt m u z y k i fo rte p ia n o w e j. S z y m a n o w s k i, ja k n ie p o ró w n a n y c z a ro d z ie j m o n u m e n tu a ln e k s z ta łty o w y c h d z ie ł, p o r y w a ją c y c h ta je m n ic z y m u ro k ie m , p r z e p o jo n y c h ró w n ie ż liry z m e m s z c z e r z e p o l sk im , le c z b a r d z ie j p o g o d n y m , o d p o w ia d a ją c y m d u c h o w i e p o k i, w y c z a r o w u je z e s fe ry o r k ie s tr y i fin e z y jn y c h , s u b te ln y c h o p lo tó w i s k o ja rz e ń w o k a ln o -in s tru m e n ta ln y c h .
J a k ż y w io łe m S z o p e n a je s t fo rte p ia n , u S z y m a n o w s k ie g o e le m e n ta r n ą s iłą s ta je się g ło s lu d z k i i o r k ie s tra . O b a j w s p a n ia le d o p e ł n i a j ą się. U o b u , s p o ty k a m y n a jw y tw o r n ie js z y w y k w it k u ltu r y a rty sty c z n e j., w d z ie ła c h o b u m is trz ó w tk w i n ie z a c h w ia n e , k la s y c z n e p o c z u c ie p i ę k
n a i fo rm y , s a m o w y s ta r c z a ln o ś ć e le m e n tu m u z y c z n e g o i n a j w y ż s z a m ia r a d o s k o n a ło ś c i k o m p o z y to rs k ie j. O b a j s ta w ia ją s o b ie a r c y tr u d n e z a d a n ia , s to s u ją c n a js u ro w s z y s a m o k ry ty c y z m . W ic h tw ó rc z o ś c i p r z e ja w ia s ię n a d to g e n ja ln y s k ró t ty c h w a rto ś c i s ty lis ty c z n y c h i z d o b y c z y
te c h n ic z n y c h , ja k ie n a r a s ta ł y w c ią g u d łu g ic h s tu le c i. W k o ń c u , m u z y k a ic h to id e a ln a s y n te z a d u c h a n a ro d o w e g o , d u c h a sw e j ra s y . O c z y w iś c ie , ż e tr u d n o tu ta j o d m ie rz a ć s z c z e g ó ło w o te w s z y s tk ie w a r to ś c i i ró ż n ic o w a ć je, a lb o w ie m z d a je m y s o b ie s p r a w ę , ż e d la S z y m a n o w s k ie g o n a jw y ż s z y m id e a łe m w s z tu c e b y ł w ła ś n ie S z o p e n , k tó r e g o n ie n a ś la d o w a ł, je n o s ta r a ł się n a w ią z a ć z je g o s z tu k ą n ić s e r d e c z n e j łą c z n o ś c i d u c h o w e j.
O b a j je d n a k p r z e d s ta w ia ją o d m ie n n e ty p y . Ju ż to s a m o , ż e ż y li w d ia m e tr a ln ie r ó ż n y c h e p o k a c h , n a s ta w io n y c h w s to s u n k u d o s ie b ie r e a k c y jn ie , w s f e rz e o d m ie n n y c h id e a łó w m u z y c z n y c h , a ta k ż e s p o łe - c z n o -id e o w y c h , że S z o p e n tw o rz y ł w e p o c e ro m a n ty c z n e j n a e m ig r a c ji, w d o b ie tr a g ic z n e j i s m u tn e j, a S z y m a n o w s k i w w o ln e j, o d r o d z o n e j P o ls c e , n a s ta w io n e j p o z y ty w is ty c z n ie , p e łn e j w ia ry i o p ty m iz m u , n ie p o z o s ta je b e z z n a c z e n ia n a u k s z ta łto w a n ie s ię ic h p s y c h ik i, w s p o s ó b o d p o w ia d a ją c y , w p e w n e j m ie rz e , d u c h o w i c z a s u , m im o , ż e s z tu k a o b u m u z y k ó w s w y m z a s ię g ie m w y r a s ta p o n a d ic h e p o k i.
Z d ru g ie j s tr o n y , m im o te ró ż n ic e , w y n ik a ją c e z o d m ie n n e g o c h a r a k te r u e p o k , w a r u n k ó w p o lity c z n y c h i k lim a tó w , w ja k ic h d z i e ła ic h p o w s ta w a ły ( a co n ie m o g ło p o z o s ta ć b e z w p ły w u n a n ic h , jako- tw ó rc ó w p a r e x c e lle n c e n a r o d o w y c h ) , m im o ró ż n ic e in d y w id u a ln e ( d z iw n e m z rz ą d z e n ie m lo s u o b a j u le g a ją tej sa m e j z ło w ie s z c z e j c h o r o b ie ) s ą b lis c y s o b ie , g d y ż łą c z y ic h g o rą c a , n ie m a l f a n a ty c z n a m iło ś ć o jc z y z n y . A te g o ź r ó d ła o b a j c z e r p ią sw e s iły i n a tc h n ie n ie .
G d y d la S z o p e n a w y g n a ń c a „ o jc z y z n a " s ta je s ię je n o d a l e k im w s p o m n ie n ie m i w m a rz e n ia c h p r z y b ie r a k s z ta łty , p e ł n e n a j w y ż s z e j k r a s y , d la S z y m a n o w s k ie g o , n a le ż ą c e g o d o s z c z ę ś liw e g o p o k o le n ia , k tó r e w łą s n ą k r w ią i tr u d e m p rz y c z y n iło się d o je j w y z w o le n ia , „ o j
151
c z y z n a “ b y ł a n ie ty J k o s y n o m in e m n a jw y ż s z y c h c n ó t, a le r z e c z y w is to ś c i ą ż y w ą , K o n k re tn ą , r e a ln ą . T ° u c z u c ie s p r a w iło , ż e n ie z a le ż n ie o d e p o k , ja k ie ic h d z ie lą i ś ro d k ó w , ja k im i s ię p o s łu g u j ą — d o c h o d z ą w s w y c h d z ie ła c h d o ty c h s a m y c h w y n ik ó w , w s e n s ie id e o lo g ic z n y m A le n ie p r z e z s ty liz a c ję m o ty w ó w lu d o w y c h ; e g z o ty k ę i n a ś la d o w a n ie f o lk lo r u — ja k o ła tw e , p o z o r n e i z ł u d n e — n ie p o p r z e z „ w e w n ę tr z n e k o n c e s j e ” , ja k m ó w i N o rw id , a le p rz e z , „ p o d n o s z e n ie n a t c h n ie ń lu d o w y c h d o l u d z k o ś c i”, p r z e z id e a ln e w c z u c ie isię w d u c h a m u z y k i lu d o w e j i h a r m o n i jn e s to p i e n ie w ła s n y c h , in d y w id u a ln y c h p ie r w ia s tk ó w z p ie r w ia s tk a m i lu d o w y m i, p o p r z e z ś w ia d o m ą w o lę tw ó r c z ą i t w a r d ą p r a c ę n a d r o d z e p o d n o s z e n ia s ie b ie k u n a jw y ż s z y m id e a ło m o g ó ln o lu d z k im i n a r o d o w y m .
T w ó rc y te j m ia r y c o S z o p e n i S z y m a n o w s k i, n a k tó r y c h s k ła d a ć s ię m u s z ą d łu g ie p o k o le n ia , z a n im r o z b ły s n ą g e n iu s z e m n a firm a m e n c ie s z tu k i e u r o p e js k ie j— s ą z ja w is k ie m e p o k o w y m . D la te g o n a le ż y s o b ie u ś w ia d o m ić ,, ż e w S z y m a n o w s k im tr a c im y n ie ty lk o w ie lk ie g o a r ty s tę , a l e je d n e g o z n a jw ię k s z y c h , ja k ic h o d c z a s u ' S z o p e n a , w y d a ła s z tu k a p o ls k a .
Z Ż Y C I A L IC E U M K R Z E M I E N I E C K I E G O .
M ie s ią c e : m a r z e c i k w ie c ie ń b. r. p r z y n io s ły s z e re g w a ż n y c h d e c y z y j, k tó r e s ta n o w ić b ę d ą o ro z w o ju p r z y s z ły c h p r a c L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie g o i je g o p o s z c z e g ó ln y c h p la c ó w e k . N a s k u te k p b p r a w y s y tu a c ji g o s p o d a rc z e j, k tó r a n a s tą p i ła w la ta c h u b ie g ły c h , L ic e u m K rz e -- m ie n ie c k ie j e s t w m o ż p o ś c i o b e c n ie : 1) p o w o ła ć d o ż y c ia k ilk a n o w y c h
p la c ó w e k o ś w ia to w y c h o b. w a ż n y m z n a c z e n iu d la c a łe g o W o ł y n ia i K r z e m ie ń c a w s z c z e g ó ln o ś c i; 2) u s p r a w n ić d z ia ła ln o ś ć sw o ic h z a k ła d ó w z a r ó w n o o ś w ia to w y c h , ja k g o s p o d a rc z y c h p rz e z p o c z y n ie n ie s z e r e g u in w e s ty c y j, w re s z c ie p la n o w o r o z w ija ć d o ty c h c z a s o w ą s w o ją d z ia ła ln o ś ć .
S e z o n z im o w y b y ł o k r e s e m p r a c p r z y g o to w a w c z y c h . W o s ta tn ic h 2 m ie s ią c a c h o d b y w a ły s ię n a r a d y z a ró w n o w K rz e m ie ń c u , ja k i p o z a n im n a d p r a c a m i r o z w o jo w y m i w r o k u b ie ż ą c y m i p r z y s z ły m . W p ie r w s z y m z a ś r z ę d z ie o d b y ły s ię 2 p o s ie d z e n ia R a d y p e d a g o g ic z n e j L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie g o , k tó r a s ta n o w i o rg a n d o r a d c z y K u ra to r a . W w y n ik u ty c h n a r a d L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie m a p o w o ła ć d o ż y c ia n a s tę p u j ą c e n o w e p la c ó w k i:
W le c ie ro k u b ie ż ą c e g o p r z y L ic e u m K rz e m ie n ie c k im p o w s ta n ie tr z e c ie o g n is k o w a k a c y jn e d la n a u c z y c ie li, p o ś w ię c o n e p r z y g o to w a n iu s łu c h a c z y d o p r a c y s p o łe c z n e j n a w si. P r a c e je g o b ę d ą s ię d z ie liły n a
152aem
c z ę ś ć w y k ła d o w o - s e m in a r y jn ą p o d c z a s fe ry j le tn ic h , tr w a ją c ą 4-5 t y g o d n i i c z ę ś ć k o r e s p o n d e n c y jn ą , k ie d y s łu c h a c z e b ę d ą g r o m a d z ili o b s e rw a c je z te r e n u i p o d k ie ru n k ie m w y k ła d o w c ó w o p r a c o w y w a li je, ja k o p r a c e s e m in a r y jn e n a o k re s le tn i. K u rs b ę d z ie tr w a ł 2-3 la t.
O tw a r c ie k u r s u m a n a s tą p ić 5 lip c a b. r.
Z p o c z ą tk ie m p r z y s z łe g o ro k u s z k o ln e g o m a ją p o w s ta ć ; ja k o z a k ła d y L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie g o : g im n a z ju m s p ó łd z ie lc z e i o g ó ln o k s z ta łc ą c e lic e u m p r z y ro d n ic z o -m a te m a ty c z n o -fiz y c z n e . P o w o ła n ie d o ż y c ia lic e u m o g ó ln o k s z ta łc ą c e g o je s t p r o s tą k o n s e k w e n c ją w p r o w a d z e n ia u s ta w y o sz k o ln ic tw ie .
N a to m ia s t g im n a z ju m s p ó łd z ie lc z e , o p a r te o z m ie n io n y p r o g ra m g im n a z jó w k u p ie c k ic h , s ta n o w ić b ę d z ie je d e n z - b a r d z o n ie lic z n y c h z a k ła d ó w e k s p e r y m e n ta ln y c h te g o ty p u i b ę d z ie m ia ło z a z a d a n i e z a s ilić r u c h s p ó łd z ie lc z y w si o d p o w ie d n im i p r a c o w n ik a m i, k tó r y c h w ie lk i b r a k je s t g łó w n ą p r z e s z k o d ą ro z w o ju te g o r u c h u . W e s p ó ł z in n y m i p la c ó w k a m i L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie g o , p r z y g o to w u ją c y m i p r a c o w n ik ó w d la w si, g im n a z ju m s p ó łd z ie lc z e b ę d z ie s ta n o w iło k o m p le k s z a k ła d ó w s z k o ln y c h , s łu ż ą c y c h p o d n ie s ie n iu p o z io m u k u ltu r y d u c h o w e j i m a te r ia ln e j n a s z e j w si.
R ó w n ie ż z je s ie n ią b . r. m a L ic e u m K r z e m 'e n ie c k ie p o w o ła ć d o ż y c ia 3-ci z k o le i U n iw e r s y te t L u d o w y w M a ły ń s k u , p r z e z n a c z o n y w p ie rw s z y m rz ę d z ie d la m ło d z ie ż y p o w ia tó w S a r n e ń s k ie g o i K o s to p o l- sk ie g o o ra z c z ę śc i p o w ia tó w s ą s ie d n ic h . N a d m ie n ić n a le ż y , ż e M a ły ń s k je s t o s a d ą p o w s ta łą p rz y s ta c ji k o le jo w e j p o w o jn ie . P o s ia d a ju ż je d "
n a k 5-cio k la s o w ą sz k o łę , d o m lu d o w y , r e jo n o w ą s p ó łd z ie ln ię s p o ż y w c z o g o s p o d a rc z ą , m le c z a r n ię s p ó łd z ie lc z ą o r a z b u d u ją c y s ię
k o śc ió ł.
N a U n iw e s y te t L u d o w y p o z e z n a c z y ł P .B .R . o ś r o d e k z r o z p a r c e lo w a n e g o m a ją tk u z k o m p le tn y m i b u d y n k a m i, d la te g o c e lu n i e z b ę d n y m i.
W r e s z c ie n a d m ie n ić n a l e ż / , iż is tn ie je p r o je k t z a p o c z ą tk o w a n ia p r z e z L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie n a u k o w y c h b a d a ń z a g a d n ie ń , z w ią z a n y c h z d a w n y m L ic e u m K rz e m ie n ie c k im o ra z W o ły n ie m . B a d a n ia te
m a ją n a s tę p n ie s k o n c e n tr o w a ć s ię w I n s ty tu c ie N a u k o w y m , k tó r y L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie m a p o w o ła ć d o ż y c ia w n a s tę p n y m r o k u b u d ż e to w y m n a z a s a d a c h z b liż o n y c h d o I n s ty tu tu b a d a ń Z a g a d n ie ń W s c h o d n ic h w W iln ie . P r a c a m i te g o I n s ty tu tu m a ją k ie r o w a ć lu d z ie n a u k i z p o z a K rz e m ie ń c a , k tó r z y b y p r a g n ę li b a d a n iu z a g a d n ie ń w o ły ń s k ic h s ię p o św ię c ić .
P o d s ta w ą te g o p o c z y n a n i a b ę d ą : is tn ie ją c a b i b li o te k a lic e a ln a o r a z tw o r z o n e o b e c n ie M u z e u m L ic e u m K r z e m ie n ie c k ie g o . P r z y
153
m u z e u m p r o je k to w a n e je s t z o rg a n iz o w a riie o g ro d u b o ta n ic z n e g o z u - w z g lę d n ie n ie m w p ie rw s z y m r z ę d z ie flo ry w o ły ń s k ie j.
Z k o le i n a d m ie n ić n a le ż y , iż w o b e c z n a c z n e g o ro z w o ju z a k ła d ó w s z k o ln y c h , L ic e u m K rz e m ie n ie c k ie ju ż w b ie ż ą c y m s e z o n ie b u d o w la n y m m a p r z y s tą p ić d o b u d o w y g m a c h u p r z e z n a c z o n e g o n a P e d a g o g iu m i S z k o łę Ć w ic z e ń , p o k tó r y c h lo k a le z a ję te b ę d ą p r z e z G im n a z ju m S p ó łd z ie lc z e i L ic e u m O g ó ln o k s z ta łc ą c e .
W r e s z c ie z a s łu g u ją n a n a d m ie n ie n ie z a m ie rz e n ia , m a ją c e n a c e lu p o s u n ię c ie d a le j p r z e r ó b k i d r e w n a w T a r t a k u i S to la r n i M e c h a n ic z n e j w S m y d z e . B ra n e s ą p o d u w a g ę : r o z s z e r z e n ie f a b r y k i p o s a d z e k , u r u c h o m ie n ie p r o d u k c ji f o rn ir u i r e o r g a n iz a c ja s to la rn i n ie ty lk o p rz e z r o z s z e r z e n ie p r o d u k c ji, a le ró w n ie ż w y o d rę b n ie n ie 3 d z ia łó w : s to la r k i b u d o w la n e j, m e b li s z k o ln y c h i b iu r o w y c h o ra z m e b li lu k s u s o w y c h .
W d a ls z y m c ią g u p r o w a d z o n e s ą p r a c e n a d u r z ą d z e n ie m 3 s ta w ó w r y b n y c h w n a d le ś n ic tw ie M iło s to w s k im o łą c z n e j p o w ie r z c h n i o k o ło 160 h a; w p r o je k c ie je s t u r z ą d z e n ie s ta w ó w ró w n ie ż n a te r e n ie ł ą k S u d o b ic k ic h fo lw . S m y g a .
W m ia r ę r e a liz a c ji p o w y ż s z y c h z a m ie rz e ń , p o s ta r a m y s ię c z y te l
n ik ó w b a r d z ie j s z c z e g ó ło w o p o in f o rm o w a ć o z a d a n ia c h p o w s ta ją c y c h p la c ó w e k .
Prosimy o wpłacenie
prenumeraty za r o k bieżący
na konto Nr. 60.606.
S k le p p a p ie r u i p rz y b . p iś m . K n m
K R Z E M I E N I E C , C z a c k i e g o 9
w ła ś c . M . L U B lE N IE C K i
P o le c a : K a lk i in ż y n ie rs k ie , tu s z e , a trp m e n ty , o łó w k i r y s u n k o w e , p ió r a , r e d is y , p a p i e r y ś w ia tło c z u łe , S c h ó lle rs h a m m e r.
K R O N I K A
R o l a P o l s k i e g o C z e r w o n e g o K r z y ż a .
Przebiegnę pokrótce - etapy pracy Polskiego Czerwonego Krzyża, aby wiedzieli wszyscy czego dokonał.
Dokonali zwykle niedoskonali ludzie—
ta k nazwę wszystkich członków P. C. K.
Dorobek i pracę Polskiego Czerwo
nego Krzyża stworzono literalnie z niczego i to w szybkim tempie od pow stania Rzeczypospolitej Polskiej.
W roku 1920 PCK prowadzi 15 szpitali n a froncie, 13 szpitali na tyłach, 5 zakładów dla uzdrowieńcow, 5 och
ronek dla dzieci i uzdrowieńcow, 6 pociągów sanitarnych, 3 czołówki konne, 2 transporty wodne, 3 kom
panie sanitarne, 5 patroli chirurgi
cznych, 2 zakłady ką[ ielowe i pral
nie, 34 kolumny dezynfekcyjne, 32 punkty opatrunkowe i żywnościowe, 3 stacje zborne, 4 przychodnie dla chorych, 7 gabinetów dentystycznych.
To dawniej! A obecnie m ajątek jego liczy w nieruchomościach t) milionów złotych. Liezba, szpitali, zakładów ochronek, kolumn dezynfekcyjnych wzrosła o kilkanaście razy. Założor no sanatoria, kliniki, przychodnie przeciwgruźlicze, weneryczne, jagli
cze, zwiększyła się liczba przytuł
ków , stacji opieki nad m atką i dziec-.
kiem.
Polski Czerwony Krzyż posiada sam oloty i kolumny samochodów sanitarnych— dobrze znanych w szyst
kim z dogodnego przewożenia cho
rych w czasie pokoju, rannych w czasie wojny, oraz olbrzymie skład
nice, których półki uginają się pod c.ężarem wielkiej ilości bielizny, le*
karstw , środków opatrunkow ych i sanitarnego i gospodarczego sprzętu.
Nie w iel^ijęst zakładóvy w kraju,
gdzieby nie było Oddziału lub Koła.
P. C. K., gdzieby nie znano jego za-- dań i celów.
Polski Czerwony Krzyż liczy obec
nie 15 Okręgów i powyżej 600 Kół..
Ma rzesze oddanych i ofiarnych dzia
łaczy, zastępy dzielnych pracowników*, hufce młodych następców.
Społeczeństwo nie raz widziało ten ap arat przy pracy: w czasie klęsk żywiołowych, epidemii, wielkich cw i- czeń wojskowych, wszędzie i zawsze- Czerwony Krzyż organizuje pomoc i uęuchamia swoje pogotowie san itar
ne. W dziedzinie ratow nictw a prze
ciwgazowego Polski Czerwony Krzyż wykonał również wielką p ra c ę / nie wiele już chyba pozostało osiedli gdzieby nie było choć jednej drużyny ratowniczej P. C. K., a w większych miastach jest ich po kilkadziesiąt.
Ratownictwo gazowe jest stosun
kowo nowe, więc też i nie wiele le
karzy zna je dokładnie. P. C. K. w porozumieniu z w ładzam i państw o
wymi urządza dla lekarzy kursy ra
tow ania i leczenia zagazowanych, prowadzone przez specjalistów z tego- zakresu.
Tysiące sióstr Pogotowia S anitar
nego wyszkolił Polski Czerwony Krzyż.
Siostry m ają z góry wyznaczone pos-r terunki, na których w razie potrzeby winne jak żołnierz stanąć do działania
Polski Czerwony Krzyż może dziś powiedzieć P aństw u, Armii i Społe
czeństwu: „jesteśmy gotowi".
.Najsilniej ten stoi — kto sam śtoi“ tę sentencję Ibsena zastosow ać można do obecnej sytuacji P. C. K..
w światowej organizacji Czerwonych Krzyży. Zmieniła się ona od czasu, gdy niegdyś po wojnie byliśmy od
biorcami dobrodziejstw pomocy innych Czerwonych Krzyży. D?iś P. C K.
155
sam może śpieszyć drugim z pomocą W roku 1932 śle szczepionki prze- ciwepidemiczne do Chin, ofiarował też pomoc Jugosławii i Hiszpanii; od
w iedzają nas czerwonokrzyscy goście, nie nas uczyć, ale uczyć się od nas.
Polski Czerwony Krzyż zdobył uz
nanie najwyższych czynników państ
wowych,
Dobrze zasłużył, się Ojczyźnie.
Jednak nie wolno mu spocząć na laurach, .b o kto nie idzie naprzód ten się cofa".
Zużywa się sprzęt, starzeją się system y mechaniczne środków tran s
portowych, ubyw a w skutek śmierci, choroby, personel sanitarny, wszystko trzeba odświeżać, dopełniać, i po
większać.
To też praca Polskiego Czerwone
go Krzyża osłabnąć ani zasoby się kurczyć ani instytucje likwidować nie mogą Za tym dążeniem całego
społeczeństwa winno być:
aby Polski Czerwony Krzyż z każ
dym rokiem rósł i potężniał.
Wiele, bardzo wiele jest jeszcze do zrobienia. Dziś Polski Czewony Krzyż podejmuje wysiłki, celem wzbudzenia w społeczeństwie szerszego zaintere
sow ania instytucją Polskiego Czerwo
nego Krzyża i jej działalnością.
Prasa w ostatnich czasach poświę
ciła dużo miejsca działalności PCK.
W marcu Prezes Zarządu Głównego wygłosił przemówienie za pośred
nictwem Polskiego Radia.
Polski Czerwony Krzyż winien uzyskać wielokrotnie większą liczbę członków, stan bowiem obecny pod tym względem jest zupełnie nie współmierny ze znaczeniem i p o- w a g ą instytucji Polskiego Czer
wonego Krzyża.
W ostatnich czasach Oddziały i Koła Polskiego Czerwonego Krzyża rozpoczęły wyścig pracy.
Krzemieniec uzyskał z dziedziny propagandy, przyrostu członków,
szkolenia i pracy, pierwsze miejsce na Wołyniu. Polski Czerwony Krzyż ufa, iż mieszkańcy pow iatu krzemie
nieckiego, bez różnicy w yznań i n a rodowości nie zawiodą nadziei pokła
danej w nich. Za tym przyjdźcie z pomocą, wpisujcie się n a członków, oraz współpracujcie z PCK. by i w as mógł ratow ać.
A . Lew czuk.
P r z e n i e s i e n i a r e f e r a t u m o l i o r a - c y j n e g o .
Z dniem 20 kw ietnia przeniesiony został do S tarostw a Krzemienieckie
go istniejący dotychczas w Dubnie referat molioracyjny. Kierownictwo tego referatu w miejsce przeniesio
nego do W arszaw y inż. G rątkow - skiego, objął inż. Skibiński. Do za
dań tego referatu należą sprawy związane z odwodnieniem terenów objętych przebudową ustroju rolnego.
N o w y l e k a r z p o w i a t o w y w K r z e m i e ń c u .
Po trw ającym przeszło pół roku w akansie ■ n a stanow isku lekarza pow. przy Starostw ie w. Krzemieńcu, stanowisko to zostało obsadzone przez dr. Ja n a Steckiewicza który niedawno ukończył Ya roczny kurs dla lekarzy powiatowych w W ar
szawie.
M o w y p r o b o s z w K o ł o d n i e .
W bież. miesiącu objął parafię w Kołodnie ks. Czyżek, który dotych
czas był wikariuszem we Włodzi
mierzu.
II k u r s d l a K o m e n d a n t ó w O . P . L .
Zarząd obwodu pow. LOPP. m a
jąc na względzie przygotowanie ca
łego społeczeństwa do samoobrony przed skutkam i lotni czo-gazowymi n a w ypadek wojny w przyszłości zorganizował w tym roku 2-gi kurs dla Kom endantów OPL. Bloków
