zastosowania
w gospodarce
i nauce
technice
i f e i l S ii®
SPIS TREŚCI
S tr.
Andrzej Targow ski — „Cele k o m p u te ry zac ji. Z arys fu tu ro lo g icz n y ” . . . 1 Z U chw ały IV P len u m KC P Z P R ... 4 Zbigniew Gackowski — „Od elem e n ta rn e g o sy stem u k o m u n ik acy jn eg o do sy stem u in fo rm o w a n ia k ie ro w n ic tw a ” . ... 5 Eufem iusz Tcrcbucha — „O istocie in fo rm ac ji ekonom icznej w p rze d sięb io r
stw ie ” ... 9 Ryszard Filipiak — „S ystem y in fo rm a c y jn e w z a rz ą d z a n iu ” ... 12 DYSKUSJE
M ieczysław R utkow ski — „K ilka u w ag w sp ra w ie p e rsp e k ty w rozszerzania z a k resu zasto so w ań ETO w procesie p ro je k to w a n ia ” ...15 Zygm unt Ryznar — „T erm inologia E T O ” ...17 PRETO i n f o r m u j e . . . ... 19
WIADOMOŚCI PKAPI
K lu b U ży tkow ników EMC O D R A ... 20 P ierw sze k ra jo w e sp o tk a n ie uży tk o w n ik ó w m aszyn ODRA 1204 . . . . 21 Z KRAJU I ZE Ś W I A T A ... 23 PRZEGLĄD W Y D A W N I C T W ... IV ókł.
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R e d a k to r n aczeln y p ro f. d r L eon ŁUKA SZEW ICZ
Doc. d r hab. inż. K o n rad FIA ŁK O W SK I (zast. re d a k to ra naczelnego), W ładysław KLEPACZ, d r A n to n i M AZURKIEW ICZ, inż. D o ro ta PRA W D ZIC (zast. re d a k to ra naczelnego), d r inż.
A n d rzej TARGOW SKI
S e k re ta rz R e d ak c ji m g r W anda KACER R e d a k to r tec h n icz n y B ogdan DROZDOWSKI
RADA PROGRAM OW A ‘ V
P ro f. d r inż. J e rz y B ro m irs k i (przew odniczący), m g r Inż. J a n B u rsch e, doc. S te fa n C zarnecki, m gr M ichał D oroszew icz, m gr A dam B. E m p a ch e r (sek retarz), m g r Inż. B olesław G liksm an, m gr inż. Jó zef K nysz, pro f. d r T ad eu sz P ech e, inż. Z dzisław P u zd rak iew icz, doc. m gr inż. Jó zef T h ie rry (w iceprzew odniczący), d r T ad eu sz W alczak, m g r S te fa n W ojciechow ski,
d r Inż. H e n ry k W ożniacki, m g r inż. J a n Z. Żydow o
R e d a k c ja : W arszaw a, ul. E m ilii P la te r 20 m . 15, tel. 21-13-91. Z as tę p ca r e d a k to ra naczeln eg o tel. 28-37-29 Z a k ła d K o lp o rtażu WCT NOT, W arszaw a, ul. M azow iecka 12
Z ak l. G raf. „ T a m k a ” . Z. 2. Zam . 889 p a p ie r p o w le k an y V kl. 80 g. O bj. 3 a rk . d ru k . N ak ład 2 600. K-G0 WYDAWNICTWA
CZASOPISM T EC H N IC Z N YCH
NOT Warszawa Czackiego 3/5
Cena egzem plarza zł 8.—
INDEKS 36707
P r e n u m e ra ta ro c zn a zł 96.—
SPIS TREŚCI
S tr.
Andrzej Targow ski — „Cele k o m p u te ry zac ji. Z arys fu tu ro lo g icz n y ” . . . 1 Z U chw ały IV P len u m KC P Z P R ... 4 Zbigniew Gackowski — „Od elem e n ta rn e g o sy stem u k o m u n ik acy jn eg o do sy stem u in fo rm o w a n ia k ie ro w n ic tw a ” ... 5 Eufem iusz Tcrcbucha — „O istocie in fo rm ac ji ekonom icznej w p rze d sięb io r
stw ie ” ... 9 Ryszard Filipiak — „S ystem y in fo rm a c y jn e w z a rz ą d z a n iu ” ... 12 DYSKUSJE
M ieczysław Rutkow ski — „K ilka uw ag w sp ra w ie p e rsp e k ty w rozszerzan ia z a k resu zastosow ań ETO w procesie p ro je k to w a n ia ” ...15 Zygm unt Ryznar — „T erm inologia E T O ” ...17 PRETO i n f o r m u j e . . . ...19
WIADOMOŚCI PKAPI
K lu b U żytkow ników EMC ODRA ... 20 P ierw sze k ra jo w e sp o tk a n ie uży tk o w n ik ó w m aszyn ODRA 1204 . . . . 21 Z KRAJU I ZE Ś W I A T A ... 23 PRZEGLĄD W Y D A W N I C T W ... IV okl.
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R e d a k to r n aczeln y p ro l. d r L eon ŁUKA SZEW ICZ
Doc. d r hab. inż. K o n rad FIA ŁK O W SK I (zast. re d a k to ra naczelnego), W ładysław KLEPACZ, d r A n to n i M AZURKIEW ICZ, inż. D o ro ta PRA W D ZIC (zast. re d a k to ra naczelnego), d r inż.
A n d rzej TARGOW SKI
S e k re ta rz R e d ak c ji m g r W anda KACER R e d a k to r tec h n icz n y B ogdan DROZDOWSKI RADA PROGRAMOWA
P ro f. d r inż. J e rz y B ro m irs k i (przew odniczący), m g r inż. J a n B u rsch e, doc. S te la n C zarnecki, m gr M ichał D oroszew icz, m gr A dam B. E m p a ch e r (sek retarz), m g r Inż. B olesław G liksm an, m gr inż. Jó zef K nysz, p ro f. d r T adeusz P ech e, inż. Z dzisław P u zd rak iew icz, doc. m gr inż. Jó zef T h ie rry (w iceprzew odniczący), d r T ad eu sz W alczak, m g r S te fa n W ojciechow ski,
d r inż. H e n ry k W ożniacki, m g r inż. J a n Z. Żydow o
R e d a k c ja : W arszaw a, ul. E m ilii P la te r 20 m . 15, tel. 21-13-91. Z as tę p ca r e d a k to ra naczeln eg o tel. 28-37-29 Z a k ła d K o lp o rtażu WCT NOT, W arszaw a, u l. M azow iecka 12
Z akl. G raf. „ T a m k a ” . Z. 2. Zam . 889 p a p ie r p o w le k an y V kl. 80 g. O bj. 3 a rk . d ru k . N ak ład 2 600. K-C0 WYDAWNICTWA
CZASOPISM T E C H N IC Z N YCH
NOT Warszawa Czackiego 3/5
Cena egzem plarza zł 8.—
INDEKS 36707
P re n u m e ra ta ro c zn a zł 96.—
i
ff
' R n s n i f t j
matematyczne
zastosowania w gospodarce, technice i nauce
Nr 1
M I E S I Ę C Z N I K
1 9 7 0
R O K VI
S t y c z e ń
Or gan P e ł n o m o c n i k a Rzqdu do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
ANDRZEJ TARGOWSKI ZOWAH — W arszaw a
681.322.004.14.„313” :002.55:65.01245:33019.15
A u to r p ro p o n u je h ierarch iczn ą k lasy fik a cję o becnych 1 przyszłościow ych celów k o m p u te ro w ych sy stem ó w in fo rm o w an ia kierow nictw a, zw iązan ą ze szczeblam i zarząd zan ia, pooząw szy od przedsiębiorstw a aż do w y m ian y m ięd zy n aro d o w ej. Z założonych celów .powinny w y n ik ać p rz esta n k i do p ro jek to w a n ia odpow iednich fo rm system ów in fo rm a cy jn y c h , doboru w yposa
żenia i jego k o n fig u racji, budow y b a n k ó w d an y ch i sp osobów dostęp u do nich, sieci tra n s
m isji d an y ch o raz in n y c h elem en tó w system ów .
CELE KOMPUTERYZACJI
Zarys futurologiczny
S I = S IN K + SPD
S y stem in fo rm o w a n ia k ie ro w n ic tw a (SINK) w lite r a tu rz e anglosaskiej o k reśla n y ja k o M IS (M anagem ent In fo rm a tio n S ystem ) w yznacza now y okres w zasto so w an iac h kom p u teró w . O kres te n rozpoczął się m niej w ięcej od w p ro w a d z e n ia I I I g en e racji m aszyn, a p rz e de w szystkim w y n ik a ze w zro stu p o p u la rn o śc i k o ń ców ek abon en ck ich (term inali) i tra n s m is ji danych.
N ależy W spomnieć, że u rząd zen ia te były i są ró w nież dostęp n e w k o m p u te ra c h II generacji.
Z n aczne nasycenie u żytkow ników zach o d n ich in s ta la cjam i k o m p u te ro w y m i spow odow ało, że podstaw ow e p rocesy p rz e tw a rz a n ia dan y ch tra n s a k c y jn y c h (inaczej p ierw o tn y ch ) zo stały albo zm echanizow ane albo za u tom atyzow ane. U w ag a p ro d u c e n tó w sp rzę tu ETO zw ró co n a została n a „obsługę in fo rm a c y jn ą k ie ro w n ic tw a ”. K iero w n ik rów n ież je s t tą osobą, k tó ra d e
cy d u je lu b p o p ie ra za k u p sp rz ę tu kom puterow ego.
W zw iązku z ty m o b serw u jem y p e w n e pom ieszanie celów k o m p u te ry zac ji. P o staw im y tezę, że ta m , gdzie S ystem P rz e tw a rz a n ia D anych tra n sa k c y jn y c h (SPD) je s t zrealizo w an y z a pom ocą ETO — tam , ja k o dalszy e ta p dosko n alen ia o rg an iz ac ji zarząd zan ia, m oże być p ro p o n o w an y SIN K .
N ato m iast p ro p o n o w a n ie rozw iązań ty p o w y ch dla S IN K w w a ru n k a c h niedostateczn ie rozw iniętego SPD n ależ y uznać za przed sięw zięcie ryzykow ne.
S PD je s t ukła'dem tra n sfo rm u ją c y m dan e p ro d u k c y j
ne (lub tego typu) n a in fo rm ac ję d ecyzyjną p rz e z n a czoną d la „ k ie ro w n ik a ”. S PD realizo w an y je st w r a m a ch ko m ó rek p rz e tw a rz a n ia d an y c h (KPD) ty p u sztabow ego. -Na rys. 1 p rz e d sta w io n o system in fo r
m a c y jn y S I k o m ó rk i p ro d u k c y jn o -a d m in istra c y jn e j (jest u tw o rzo n a z k o m ó rek p ro d u k c y jn y c h zg ru p o w a
n ych pod w spólnym k iero w n ictw em ), w ra m a c h k tó re j p rze d staw io n o zw iązki S IN K i SPD.
Z rys. 1 w y n ik a , że S I = S IN K + S PD . Is to tn a w tej s p ra w ie je s t k o lejn o ść p ro je k to w a n ia S I, s trz a łk a 1 oznacza, że w pierw szej kolejności należy opracow ać SPD , a w d rugiej — S IN K (strza łk a 2).
SYSTEM INFORMACYJNY - --- KOMÓRKI PRODUKCYJNO 'AD M IN ISTRAC YJN EJ
Rys. 1. S y stem in fo rm a cy jn y k o m ó rk i p ro d u k cy jn o -ad m in i- stra cy jn ej
1
Je że li docelow ym rozw iązan iem m a być SIN K , w ów czas p ro je k to w a n ie S PD pow inno w y n ik ać z docelo
w ych p o trze b S IN K . Je ż e li ze w zględu n a n a k ła d y zre zy g n u je m y z w d ra ż a n ia S IN K , w ów czas SI odpo
w ia d a SPD.
Z ag ad n ien iem p o dstaw ow ym p raw id ło w eg o p rzy g o to w a n ia S P D dla późniejszego S IN K je s t z a p ro je k to w an ie b a n k u d an y c h (m agazyn w sp ó ln y ch d an y c h dla różnych zagadnień). W zależności od szczebla k ie ro w n ic tw a w y stą p i p o trze b a innego sp o jrze n ia n a b a n k d an y ch . Z ag a d n ien iem ty m za jm iem y się w dalszej części a rty k u łu .
C ELE STO SO W A N IA K O M PU TER Ó W W ZA RZĄ D ZA N IU
Is tn ie je sz ereg sp o jrze ń fu tu ro lo g iczn y ch n a ro lę k o m p u te ró w w przyszłościow ych cy w ilizacjach. N iektóre z nich zaliczyć m ożna do fan ta sty c z n y c h p rze p o w ied ni, ja k np. „z d aln ik ” L em a, k tó r y „za n a s” będzie po
ru sz a ł się_ n a księżycu, podczas gd y człow iek będzie p o sia d ał ilu z ję , że w ła śn ie tam przebyw a. R ów nie fa n ta sty c z n ą p rze p o w ied n ię sn u je C lark , k tó ry ch c ia ł
b y n p . odłączyć ciało od człow ieka i jego m ózg p rz e ch o w y w an y w odpow iednich w a ru n k a c h p o łączyć te - le d a c ją z resz tą św iata.
P o zo sta w iając p rze d sta w io n e p rz y k ła d y raczej jako m a te r ia ł dla p ow ieści fan ta sty c z n y c h w n iniejszej p ra c y za sto su jem y in n ą m e to d ę p rze w id y w a n ia, p o le g a ją c ą n a p ro je k to w a n iu zastosow ań k o m p u te ró w z p u n k tu w id ze n ia celów za rząd z an ia, tzn. poczynając od najw yższego celu, ja k im byłoby u sp raw n ie n ie m ię
d zy państw ow ego system u in fo rm acy jn eg o (np. w r a m ach ONZ, RW PG). M ając te n cel na uw adze b ę dziem y k o le jn o zajm o w ali się S IN K poszczególnych szczebli k ie ro w a n ia.
USPRAWNIANIE
J J
VII wymiany \ń e d z u n a ro d o n s '\
kierowania przeK społeczeństwo \
o m n ia politycznegiK
---
wonią strategicznego nio taktycznego
operacyjnego I kierowania transakcjami
/I B C 0 E
Zagadnienia informacyjne
R ys. 2. Cele h ie ra rc h ii u ży tkow ników k o m p u teró w
N a rys. 2 p rze d staw io n o h ie ra rc h ię szczebli zarząd z a
nia. Z astosow anie k o m p u te ró w m a m ieć n a celu u sp ra w n ie n ie k ie ro w a n ia : tra n sa k c ja m i, o p era cja m i, k ie ro w a n ia tak ty cz n eg o , strateg iczn eg o , społecznego, m iędzynarodow ego.
SY STEM Y ZAKŁADÓW I BRANŻOW E
Z aliczym y do n ic h tr z y p ie rw sz e k la s y system ów S IN K I, II, I I I —• p a trz rys. 2. S IN K (rys. 3) u sp ra w n ia fu n k c je p rz e tw a rz a n ia tra n sa k c ja m i, c h a ra k te ry sty czn y je s t d la niego b ra k in te g ra c ji m iędzy podsy
stem am i. S y stem ten z a stę p u je dotychczasow e system y rea lizo w a n e p rze z m aszyny an a lity cz n e rów n ież na zasadzie p artio w o -o k reso w eg o p rze tw a rz a n ia .
C elem te g o sy stem u je s t re d u k c ja z a tru d n ie n ia i p o p ra w ie n ie k o n tro li.
S IN K II (rys. 4) u sp ra w n ia k ie ro w a n ie o p eracyjne.
O b serw u jem y pierw sze oznaki in te g ra c ji p o d sy ste
m ów . C elem dla tego sy stem u m oże być m .in. z m n ie j
szenie zapasów .
W ra m a c h dw óch p ie rw sz y ch sy stem ó w p rz e tw a rz a n e są dan e w e w n ę trz n e p rz e d się b io rstw i dlatego n a zw iem y je „z am k n ięty m i”.
K o lejn ą k la są je s t S IN K III, k tó r y u sp ra w n ia k ie ro w an ie ta k ty c z n e (rys. 5). Je g o celem je s t o p ty m a ln e w y k o rz y sta n ie zasobów oraz p olepszenie w sk aź n ik ó w techniczno-ekonom icznych. W sy stem ie ty m w y stę p u je in te g ra c ja d a n y c h sta ły c h , z re aliz o w an a w p o sta ci BA NKU D A N Y C H W EW NĘTRZNYCH. B a n k ten k o rz y sta z dan y ch zew n ętrzn y c h (poza p rze d sięb io r
stw em ), k tó re dotyczą m . in. sy tu a c ji w a lu to w e j, d a n y ch dem ograficznych itp . Z te g o w zg lęd u sy stem te n o k re ślim y ja k o „ p ó ł-o tw a rty ”.
Dane Zewnętrzne
S y ste m te n um ożliw ia ak ty w n e w sp ó łd z iałan ie z u ż y t
k o w n ik am i, n a zasadzie in te g ra c ji łącznościow ej (3).
U sp ra w n ia ją c ta k ty c z n e k ie ro w a n ie — u sp ra w n ia ró w n ież k ie ro w a n ie op eracy jn e.
ZIN TEG R O W A N A G O SPO D A R K A
Je ż e li za ob iek t za sto so w a n ia k o m p u te ró w p rz y jm ie m y gosp o d ark ę n aro d o w ą, W tedy S IN K IV u s p ra w
dANVC/V ZEWNĘTjf,,
Przemysł . BDW ,
'Budow
nictwo
< BDW Łącznośc
BDW
Transport , BDW ,
Strategiczne Taktyczne Operacyjne,
Rys. 7. SINK V — sy stem „o tw arty -d o m k n ię ty ” zinteg ro w an ej działalności gospodarczo-politycz- n ej [k ierow anie stra te g icz n e (KS), tak ty c zn e (KT), o p e rac y jn e (KO)]
Rys. 8. SINK V I — sy ste m „o tw arty -selek ty w - n ie d o m k n ięty ” [kierow anie strateg iczn e (KS), tak ty c zn e (KT), o p e rac y jn e (KO)] ... . tu rę niezbędnego a s o rty m e n tu w . sk a li m akrogospo- d arczej (rys. 6).
W a ru n k iem re a liz o w a n ia tego sy stem u je st:
1. In te g ra c ja łącznościow a BANKÓW DANYCH W E
W NĘTRZNYCH (p rzekazyw anie n a zew nątrz) p rz e m ysłu, ro ln ic tw a, bu d o w n ictw a, tra n s p o rtu , łączności, han d lu .
2. I n te g ra c ja danych zew n ętrzn y c h , k tó re utw orzą BA N K DANYCH ZEW NĘTRZNYCH (BDZ).
J . D iebold [1] o k re śla BDZ jako d ru g ą p ę tlę z in te g row anych in fo rm ac ji, z k tó ry c h w 1985 ro k u będzie ko rzy stać k iero w n ictw o strate g ic z n e gospodarki. J e d nakże działan ie ta k ie j p ę tli w y m ag a o rg an iz o w an ia autonom icznych zbiorów , k tó re z p u n k tu w id zen ia cyklu i k o sz tu p rz e tw a rz a n ia m ogą c h a rak te ry z o w a ć się .niepotrzebnym skom plikow aniem . D latego p rz y puszczalnie będzie w a rto zorganizow ać BDZ ja k o b ie żąco w sp ó łd z iałają cy (usługowo) ze zin teg ro w an y m i łącznościow o B A N K A M I DANYCH W EW N ĘTR Z
NYCH. N azw iem y te n sy stem „ o tw a rty m ”.
W ydaje się, że ró w n o leg le z rozw ojem S IN K „zin te
g row anej g o sp o d ark i” te n sam proces ro zw o ju zacho
dzić m oże w sferze p o za p ro d u k cy jn e j. D otyczyć to będzie a d m in istra c ji, se jm u , p ro k u ra tu ry -są d ó w , k o n troli, ośw iaty, w o jsk a, k u ltu r y i tu ry sty k i.
ZIN TEG R O W A N A G O SPO D A RK A I SPO Ł E C Z E Ń STW A
S y ste m u sp ra w n ia ją c y k ie ro w a n ie sp o łeczeń stw a m a ' n a celu um ożliw ienie k ie ro w n ic tw u k o rz y sta n ia z in fo rm a c ji za w a rty c h w BDZ gospodarki i BDZ sfe ry pozagospodarczej (rys. 7). C h a ra k te ry sty c z n ą cechą je s t. ak ty w n e w p ły w an ie u ży tk o w n ik a n a S IN K dzię
k i in te g ra c ji łącznościow ej, tzw . te lek o m p u tero w ej.' W ty m m ie jsc u pom iniem y om ów ienie w a ru n k ó w za
c h o w a n ia ta je m n ic y i selektyw nego doboru u ży tk o w n ików . M ając na uw adze tego ty p u zagad n ien ia — system ten n az w iem y „ o tw a rty m -d o m k n ię ty m ” („o- tw a r ty z klu czem ”).
S IN K VI m a na celu in te g ra c ję łącznościow ą in d y w i
d u aln eg o o b y w atela z S IN K V (rys. 8). D ziałanie tego sy stem u polegać b ęd z ie na w łąc ze n iu p ry w a tn y c h a p a r a tó w TV ja k o u rzą d zeń w ejściow o-w yjściow ych d o sieci k o m p u te ró w . W arto podk reślić, że ju ż obec
n ie IB M p ro w a d zi w ty m k ie ru n k u b a d a n ia , a A TT 0
L
ZagadnieniaKierowanie
Rys. 6. SIN K IV — sy ste m „ o tw a rty ” in fo rm a c y jn ie z in te g ro w a n ej g o sp o d ark i
n ia ją c y k ie ro w a n ie stra te g ic z n e p ro w a d z i do in fo r
m acy jn eg o zin te g ro w a n ia gospodarki. C elem d la tego sy stem u będzie o p ty m a ln e w y k o rz y sta n ie m ocy p ro d u k cy jn ej, środków tra n sp o rtu , zasobów surow cow ych, za tru d n ie n ia — b io rąc pod uw agę o p ty m a ln ą s tr u k
3
p rz e w id u je , że w ro k u 2000 ek sp lo ato w a n y będzie w ra m a c h in te g ra c ji łącznościow ej E lectronic S w ic h - ing S y s te m .
W przyszłości zajd zie p o trz e b a p rz e d y sk u to w a n ia , czy sy stem te n p o w in ien ponow nie s ta ć się „ o tw a rty m ” czy ra c z e j „ o tw a rty m -se le k ty w n ie d o m k n ię ty m ” ?
Rys. 0 SINK V II — w y m ian a m iędzynarodow a in fo rm acji
S IN K V II — W Y M IA N A M IĘDZYNARODOW A S y stem c h a ra k te ry z u je się in te g ra c ją łącznościow ą p ań stw o w y c h B anków D anych Z ew n ętrzn y ch w sp ó ł
d ziała ją cy ch z B a n k ie m D anych ONZ lu b R W PG . W te n sposób być m oże zajdzie m ożliw ość zbudow ania
zintegrow anego in fo rm a c y jn ie św ia ta. B yć m oże, sy ste m te n m ógłby stw orzyć p rz e sła n k i dla o p ty m a ln e go w y k o rz y sta n ia zasobów , w a lk i z głodem , u n ik a n ia w ojen. W a ru n k iem p rz y d a tn o śc i tego sy stem u je st w y m ia n a p raw d ziw y c h in fo rm a c ji m iędzy p a ń s tw o w ym i BDZ. Co do tego n ie m a je d n a k pew ności.
W PŁY W K O N C E P C JI S IN K NA M ETO DO LO G IĘ P R O JE K T O W A N IA
Im p lik a c je pow yższej sy ste m a ty k i .na p ro je k to w a n ie S IN K są b ardzo pow ażne. M am y bo w iem do czynie
n ia z n a s tę p u ją c y m i fo rm a m i .SINK:
1) „z am k n ięty m i”
2) „ p ó ł-o tw a rty m i”
3) „ o tw a rty m i”
4) „ o tw a rty m i-d o m k n ię ty m i” („o tw a rty z k lu c z e m ”) 5) „ o tw a rty m -se le k ty w n ie d o m k n ię ty m ”.
P oszczególne fo rm y S IN K o k re śla ją koncepcje:
— dob o ru k o n fig u ra c ji u k ła d u k o m puterow ego
— ¡budowy b a n k u dan y ch i dostępu do niego
— sieci tra n s m is ji d a n y c h
— z a rząd z an ia oraz życia g o sp odarczo-polityczno-spo- łecznego.
O czywiście p o d an y podział należy tra k to w a ć ja k o lu ź
n ą p ropozycję. M ożna przypuszczać, że pow yższa k la sy fik a c ja p o w in n a okazać się p rz y d a tn a , szczególnie
w w a ru n k a c h p la n o w a n ia centralnego.
B IBLIO G RA FIA
[1] J. D iebold — „B ad décisions on co m p u te r u se ” . „ H a r
w a rd R eview ” , J a n u a ry -F e b ru a ry 1969
[2] R. R hind — „T h e c o m p u te r an d fu n c tio n s of m an a g e m e n t” , „ D a ta m a tio n ” , J u n e 1969
[3] A. T arg o w sk i — „ P ró b a sy s te m aty k i n ie k tó ry c h rozw ią
zań In teg ra cy jn y c h ” — „M aszyny M atem aty czn e” n r 12/69.
Z UCHWAŁY IV PLENUM KC PZPR
W spraw ie zw iększenia e fektyw ności badań naukow ych i postępu te ch n iczn e g o w gospodarce narodowej
W latach 1971— 1975 należy zapewnić szersze w ykorzystanie dla zarządzania i ste
row ania produkcją e l e k t r o n i c z n e j t e c h n i k i o b l i c z e n i o w e j w opar
ciu o system powiązania między sobą resortow ych ośrodków obliczeniowych oraz o ośrodki branżowe. W prowadzanie elektronicznej techniki obliczeniowej w w y
brany ch przedsiębiorstw ach i branżach wymaga intensyw nych prac nad uporządko
w aniem w ew nętrznej organizacji i system u zarządzania jednostek gospodarczych, odpowiedniego uzupełnienia kw alifikacji k adr oraz opracow ania odpowiednich sy
stemów elektronicznego przetw arzania danych.
*
Należy rozwijać szczególnie badania w zakresie m atem atyki, fizyki, chemii, c y b e r n e t y k i t e c h n i c z n e j , dążąc jednocześnie do lepszego w ykorzystania w y
ników prac poznawczych dla rozwoju badań stosowanych i prac rozwojowych.
*
Należy nadal doskonalić działalność i organizację pracy centralnych urzędów zaj
m ujących się problem atyką techniczną, jak: C entralny U rząd Jakości i Miar, U rząd Patentow y, Polski K om itet N orm alizacyjny oraz U r z ą d d o S p r a w P e ł n o m o c n i k a E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j , CIINTE. Działalność tych centralnych urzędów powinna być ściśle dostosowana do głównych kierunków rozwoju naukowo-technicznego i gospodarczego kraju.
(„T ry b u n a L u d u ” 20 listo p a d a 1969 r.)
ggggagE.3 ZBIGNIEW GACKOWSKI
In s ty tu t O rganizacji P rzem y słu M aszynowego W arszaw a
681.322.004.14:002.55.658.012.45
D r inż. Z bigniew G ackow ski ukończy! w ro k u 1955 stu d ia n a Po litech n ice W arszaw skiej — W ydział M echaniczny Technologiczny, Oddział In ży n ieryjno-E konom iczny, gdzie obecnie w y kład a o rg an izację k om pleksow ych system ów p rz etw a rza n ia danych. Od r. 1955 do 19G2 p ra cow ał w W arszaw skich Z ak ład ach Radiow ych, od r. 1962 do 1964 — w O środku Z astosow ań EMC i M aszyn M atem atycznych w In sty tu cie O rganizacji P rzem y słu M aszynow ego; w lata ch 1964—68 b y ł k iero w n ik iem Z akładu P rz e tw arz an ia D an y ch w CROPI p rz y In sty tu cie E lek tro techniki, a od r. 1968 je s t zastępcą d y re k to ra d.s. nauko w o -b ad aw czy ch w In sty tu cie O rgani
zacji P rzem y słu M aszynow ego. O dbyw ał staże zaw odow e w e F ra n c ji i A nglii, je s t członkiem R ady N au k o w o -T ech n iczn ej te m a tu RW PG: S y stem y ko m p lek so w ej a u to m a ty z a c ji i za
rząd zan ia.
Od e l e me n t a r n e g o s y s t e m u k o m u n i k a c y j n e g o do s y s t e m u i n f o r m o w a n i a k i e r o w n i c t w a
P rze d sta w io n o szereg m o d eli e lem e n ta rn y c h sy ste m ó w p rze tw a rza n ia dan ych i e le m e n ta r n y c h sy ste m ó w oraz p o d sy stem ó w in fo r m a c y jn y c h . S tw ie rd zo n o , że za p o m ocą u k ła d ó w elem en ta rn y c h m o żn a opisać s y s te m y in fo rm o w a n ia kie ro w n ic tw a w p rzed sięb io rstw a ch i in sty tu c ja c h gospodarczych. P odano p rzy k ła d uproszczonego m o d elu hierarchicznego s y s te m u in fo rm o w a n ia kiero w n ictw a , z c e n tra ln y m u k ła d em re je stra c ji i p rze tw a rza n ia danych.
D ogodnym p u n k te m w yjścia dla analizy s tr u k tu ry system ów in fo rm a c y jn y c h i sy stem ó w p rz e tw a rz a n ia d an y c h je s t m o d el elem e n ta rn e g o u k ła d u k o m u n ik a cyjnego zilu stro w a n y n a rys. 1 za H. D. H a ll’em [1].
S k ła d a się on z p ię ciu fu n k c ji n iezbędnych w dow ol
nym p ro cesie k o m u n ik acy jn y m . N iek tó re z tych f u n k cji s ta ją się w p e w n y c h szczególnych p rz y p a d k ach szczątko\ve lu b za n ik ają.
E le m e n ta rn y sy ste m p rz e tw a rz a n ia ■ danych, k tó reg o ideow y m odel ilu s tru je rys. 2, je s t zm odyfikow aną w e rsją elem e n ta rn e g o sy stem u k om unikacyjnego.
K ażdy sy stem p rz e tw a rz a n ia dan y ch je s t złożonym u k ła d em danych, procesów ich p rz e tw a rz a n ia oraz lu dzi i: środków 'technicznych rea liz u ją c y c h te procesy.
E le m en ta m i p ie rw o tn y m i, p o czątkiem i końcem , w e j
ściem i w yjściem sy stem u p rz e tw a rz a n ia dan y ch są d a n e [2],
M odel elem e n ta rn e g o sy stem u p rz e tw a rz a n ia danych, zbudow anego w o parciu o k o m p u te r w form ie, ja k ą najczęściej jeszcze spotykam y, p rz e d sta w ia rys. 3.
Oczywiście m o d el rzeczy w isty sy stem u p rz e tw a rz a n ia dan y ch m oże b y ć dow olnie rozb u d o w an y . ZawSze je d n a k system ta k i o bejm uje:
• dan e w różnych p o sta ciach i n a różnych n o śn ik a ch (dokum enty tra d y c y jn e , k a r ty p erfo ro w a n e, ta śm y m ag n ety czn e, tabulogram y),
• sta n o w isk a ręc zn e i m aszynow o-ręczne (sym bol n o śn ik a dan y ch w trapezie), o k tó ry c h w yd ajn o ści d ec y d u je p rzed e w szy stk im w p ra w a człow ieka (sta
n o w isk a k o n tro li dan y ch źródłow ych i w yników , ręc z
nego p e rfo ro w a n ia k a r t i ich sp ra w d z a n ia , a rc h iw u m zbiorów danych),
• u rzą d zen ia p ra c u ją c e au to m aty cz n ie w ra z z o b słu gą (sym bol n o śn ik a d an y c h w prostokącie), o w y d a j
ności k tó ry c h d ecy d u ją p a r a m e try techniczne a u to m a tyczne cz y tn ik i k a rt, je d n o stk i pam ięci n a ta śm a ch m agnetycznych, je d n o stk a c e n tra ln a m a szy n y cy fro w ej, d r u k a rk a w ierszow a.
S y stem z ilu stro w a n y pow yższym sch em a tem słu szn ie n az y w a się system em p rz e tw a rz a n ia d an y c h , bow iem
Wiadomość ( informacja) nadawana
I I
Sygnały nadawane
Sygnały odbierane
i
Wiadomość ( informacja) odbierana
ł . Układ T Kanał przepływu
kodujący sygnałów
Źródło
^
szumówUkład dekodujący
I I *
§ g
■§^.
Rys. 1. M odel elem en tarn eg o u- k ład u k o m u n ik acy jn eg o
Rys. 2. Ideow y m odel e le m en tar
nego sy stem u p rzetw arzan ia da- n y c h
P
/źroLDane
'źródłowe i /zakodowane/Dane (do przetworzenia)
Dane /zakodowane/
(po przetworzeniu) Układ dekodu- *7 -ja c y ł
Dane 7 7wynikowe /
5
Dane źródłowe na doku- -nlentach tradycyjnych
L
nu
l i
Układ kodujący
|i |
Q
; n § ca i
^anowisko performwia Stanowisko sprawdzania^j
a
KOMPUTER1 Q Q QQ
! i i :
JJkład_ ^ d e ko d u ją cy_
* r
"
OiLliUUldnu
L
Rys. 3. M odel elem en tarn eg o sy stem u p rzetw arzan ia d an y ch o p a rte g o o e lek tro n iczn ą m aszy n ę cyfrow ą
§ § ■§
^ 'SCj C; o>
^ ^ S Q N c;
sprawr (a u ln k n k s Urządzenie \ Wyjście i
' v przetwarzania [(drukarka), -dzrna tabulogramom , _ (jednostka centralna) _
ż a d n e z jego ogniw n ie za jm u je się in te rp re ta c ją , czyli o k reśla n ie m znaczenia in fo rm ac ji re p re z e n to w a n ych p rzez p rz e tw a rz a n e -dane.
S y stem in fo rm a c y jn y — poza sy stem em p rz e tw a rz a ją cy m dan e — m u si obejm ow ać jeszcze pew ne do
d a tk o w e e le m e n ty co sch em aty czn ie ilu s tru je rys. 4, p rz e d sta w ia ją c y ideow y m odel elem e n ta rn e g o sy ste m u in fo rm acy jn eg o , będącego k o m b in a cją e le m e n ta r
n y ch sy stem ó w k o m u n ik a c y jn y c h i p rz e tw a rz a ją c y c h . E le m en ta m i p ie rw o tn y m i sy ste m u in fo rm acy jn eg o , je go p o cz ątk am i i końcam i, w ejścia m i i w y jśc iam i są nie d an e, lecz ź ró d ła w iadom ości i m ie jsc a p rz e z n a czenia w iadom ości (odbiorcy lu b odbiorniki). P o n iew aż fo rm a ln y opis (c h a ra k te ry sty k a ) źró d eł i m ie jsc p rz e znaczenia w iadom ości n ie w y k a z u je żad n y ch isto tn y ch ró żn ic p o z a zw ro te m p rze p ły w u w iadom ości, m ożna w szy stk ie w ejścia i w y jśc ia sy ste m u in fo rm acy jn eg o tra k to w a ć ja k o d o d atn ie i u je m n e źródła w iad o m o ści [2],
W złożonym sy stem ie in fo rm ac y jn y m o w ielu u k ła dach p rz e tw a rz a ją c y c h , źró d ła m i w iadom ości d o d a t
n im i i u je m n y m i m ogą ró w n ie ż być in n e u k ła d y p rz e tw a rz a ją c e , n p . ośrodek dyspozycyjny. S tan o w i to je d n a k tylk o ilościow ą rozbudow ę sy stem u p rz e tw a rz a jąceg o dan e (inform acje).
W p o d sy stem a ch in fo rm a c y jn y c h sy stem ó w m a te ria l
ny ch , z e b ran e, p rze słan e i p rze tw o rz o n e dan e nie m a ją żadnego p rak ty c zn e g o znaczenia, jeślim n ie zostaną w y k o rz y sta n e jako im p u ls za p o czątk o w u jący ja k ie ś działan ie w części sy stem u , k tó ry je odbiera. S tąd isto tn e d la dalszych ro z w a ż a ń s ą m ie jsc a e fe k ty w n e go p rzezn aczen ia w iadom ości, z w a n e po p ro stu e f e k - t o r a m i , k tó ry m i m ogą być d ziała ją cy człow iek lub m aszy n a robocza. K ażdy 'ta k i e fe k to r d ziała ją cy w zo rganizow anym system ie m a te ria ln y m m u si p o sia d ać u k ła d in te r p re tu ją c y w iadom ości i za m ie n ia jąc y je n a działan ie robocze. S tą d k a ż y e fe k to r pow inien być poprzedzony in te rp re tu ją c y m u k ła d em d e k o d u ją cym . P o d o b n ie rzecz p rz e d sta w ia się ze źró d łam i w ia domości. Isto tn e dla po d sy stem ó w in fo rm ac y jn y ch o b
słu g u jąc y ch sy stem y m a te ria ln e są p ie rw o tn e źró d ła w iadom ości, p o k tó ry c h m usi zaw sze n a stą p ić in te r p re tu ją c y u k ła d k o d u jący . U k ład te n re a liz u je k o d o w an ie p ie rw o tn e , czyli zam ianę z d a rz e ń fizycznych na um ow ne sygnały n a d a ją c e się d o dalszego p rz e k a z y w an ia. M odel e le m e n ta rn e g o sy stem u in fo rm ac y jn eg o z u w zględnieniem w yżej om ów ionych m o d y fik a c ji ilu s tr u je rys. 5. Is to tą tego m odelu re p rez en tu jące g o p odsystem in fo rm ac y jn y roboczego sy stem u m a te ria l
nego jest, że:
• re a liz u je sprzężenie in fo rm a c y jn e dw óch części sy
ste m u m a teria ln eg o ,
® z a w ie ra u k ła d y in te rp re tu ją c e znaczenie danych re p re z e n tu ją c y c h użyteczne dla d z ia ła n ia in fo rm ac je,
• sta n o w i k o m b in a cję e le m e n ta rn y c h sy stem ó w ko m u n ik a c y jn y c h i p rz e tw a rz a ją c y c h w iadom ości.
N ależy zw rócić uw agę, że rys. 5 p rz e d sta w ia e le m e n ta rn y pod sy stem in fo rm a c y jn y rea liz u ją c y je d n o k ie ru n k o w e , o tw a rte sp rzężen ie in fo rm a c y jn e m iędzy d w iem a różnym i częściam i sy stem u m a te ria ln e g o . Ze w zględu n a oszczędność środków , p rz y n ie w ielk iej ro z
budow ie stosow anych u rzą d z e ń (w duplek so w y m ich w ykonaniu) m ożna uzy sk ać d w u k ieru n k o w e sp rzęże
n ie je dnoczesne lu b w p ro stsz y ch p rz y p a d k a c h n ie - jednoczesne. Je śli n a to m ia st ta k się zd a rzy , że p ie r
w o tn e źródło in fo rm ac ji oraz m ie jsc a ich e fe k ty w n e go p rze zn ac ze n ia dotyczą tego sam ego u k ła d u w y k o naw czego, o trzy m am y za m k n ię ty obw ód sp rzę że n ia in fo rm ac y jn eg o rea liz u ją c y ogniw o sa m o re g u la cy jn e sy stem u m a teria ln eg o . W ogniw ie tym u k ła d w y k o n aw czy stanow i o b ie k t reg u lo w a n y , a u k ła d p rz e tw a rz a ją c y — reg u la to r. W ogniw ie ta k im m a m y do czynienia ze stru m ie n ie m in fo rm a c ji ste ru ją c y c h , p ły nących od re g u la to ra do e fe k to ra o raz ze s tr u m ie n iem in fo rm ac ji zw ro tn y c h , p ły n ą cy c h od e fe k to ra do re g u la to ra z a p ew n ia ją cy ch ich sp rzę że n ie zw rotne.
W ta k im p rz y p a d k u u k ła d y p rze k o d o w u jące i k a n a ły przesyłow e n a w ejściu i w y jśc iu u k ła d u p rz e tw a rz a jącego oraz u k ła d y k o d u ją c e i d ek o d u jąc e zlew ają się zw ykle p a ra m i w u k ła d y d z iała ją ce dupleksow o. J e -
elementarny system przetwarzający
Układ Kanat Układ
4 r
kodujący przesyłowy przekodomjący Kanatprzesyłowy
U l 1 *1
Ili ! ! .§
elementarny system komunikacyjny elementarny system komunikacyjny
Rys. 4. Id eo w y m odel elem en tarn eg o sy stem u in fo rm acy jn eg o ja k o kom b in acji ele m en tarn y c h system ów k o m u n ik acy jn y ch i p rz etw a rza ją c y ch
UKŁAD
P R ZE T W A R ZA JĄ C Y Kanał I Wfted
przesytów/1 kodujący Układ.
przekodowujący
U k ła d p n e k o d o m ją c y
Kanał
przest/lony'
Fragment systemu Fragment system u
m aterialnego m aterialnego
Rys. 5. Ideow y m odel elem en tarn eg o p o d sy stem u in fo rm acy jn eg o sprzęgającego dw ie części sy stem u m aterialn eg o
PODSYSTEM I N F O R M A C Y J N Y
I i 1
| § >
I I
I t -
co-V.
If-S
§
•5?
$ |p
| f
S §
■ I|
■§t-
s:-sśli z kolei, ogniw o sa m o re g u la cy jn e s y ste m u je s t dodatkow o in fo rm a c y j
n ie sp rzę g n ięte z wyższego rzę d u u k ła d em p rz e tw a rz a ją c y m in fo rm a cje, m am y w ów czas do czy n ien ia z sy stem e m m a te ria ln y m k o o rd y n o w a n y m h ie ra rc h ic zn ie . Id eo w y sc h e m a t ta k ieg o elem e n ta rn e g o ogniw a sam o reg u lacy jn eg o z w łasn y m po d sy stem em in fo rm a c y jn y m p rz e d s ta w ia ry s. 6. D la jasn o ści sch em atu ,
p o m inięto w nim je d n a k in te g ra c ję poszczególnych u k ła d ó w fu n k c jo n a ln y ch w u k ła d y dupleksow e.
S ystem y in fo rm a c y jn e z a rząd z a
n ia w p rze d się b io rstw a c h p rz e m y słow ych oraz w e w szelk ich in s ty tu c ja c h gospodarczych zajm u jąc y ch się b ezpośrednio działan iem gospo
d arczy m m ożna opisać za pom ocą ta k ich e le m e n ta rn y c h układów . Rys.
7 p rz e d sta w ia w łaśn ie uproszczony m odel h ie rarch iczn eg o sy stem u in fo rm a cy jn eg o za rząd zan ia (k ierow niczego) w o p arc iu o c e n tra ln y w sp o m a g ają cy sy stem r e je s tra c ji i p rz e tw a rz a n ia danych.
S c h e m a t te n je s t uproszczony, gdyż p om in ięto w nim w szy stk ie f u n k c jo n aln e u k ła d y k o dow ania, dekodo
w a n ia , p rze k o d o w y w a n ia i k a n a ły przesyłow e. S c h e m a t sy ste m u o b ej
m u je je d y n ie:
• e f e k t ó r y (E), k tó ry m i m ogą być sta n o w isk a robocze lu b a g re g aty w ykonaw cze (stacje te ch n o lo giczne),
Rys. 6. Id eo w y m odel elem en tarn eg o ogniw a sam o reg u lacy jn eg o z w łasn y m
¡podsystem em In fo rm acy jn y m w sy s te m ie m ate ria ln y m ko o rd y n o w an y m hie
rarchicznie E fektor
II ?
l |
§ ¡5
7
W Si-ebmd wspomagającego sprzężenia informacyjnego naczelnego (autonomicznego) szczebla zarządzania
Regulacyjno-decezyjny M ad przetwarzający naczelnego (autonomicznego) szczebla zarzadzania
Regulacyjne układy przetwarzające pośrednich szczebli zarządzania
Regulacyjne układy przetwarzające wykonawczego szczebla zarządzania Efektory
R -system centralnej rejestracji danych źródłowych
Rys. 7. U proszczony m odel h ierarch iczn eg o sy stem u in fo rm a cy jn e g o zarząd zan ia kierow niczego z c en traln y m w spom agającym
u k ład e m re je s tra c ji i p rzetw arzan ia d an y ch __ . _■ . ,
• re g u la c y jn e u k ła d y ¡przetw arzające (RUP) trz e c h szczebli h ie ra rc h ic z n y c h : w ykonaw czego, pośredniego i autonom icznego, k tó ry m i są liniow e sta n o w isk a k ie row nicze w a p a ra c ie za rząd z an ia,
• system c e n tra ln e j r e je s tr a c ji d anych źródłow ych (R -linie ciągłe tłuste), rea liz u ją c y głów ne zw ro tn e w sp o m a g ają ce sp rzężen ie in fo rm a c y jn e naczelnego (autonom icznego) szczebla za rząd z an ia,
• c e n tra ln y u k ła d p rz e tw a rz a ją c y (CWUP — np. s ta c ja elek tro n iczn eg o p rz e tw a rz a n ia danych) w sp o m a
g ając y liniow y a p a r a t k ie ro w a n ia ,
• obw ód w sp o m ag ająceg o sp rzężen ia in fo rm acy jn eg o (WSI) dla naczelnego reg u la cy jn o -d e cy zy jn eg o u k ła d u p rze tw a rz a ją c e g o szczebla autonom icznego (R -D U P3) z c e n tra ln y m w sp o m a g ają cy m u k ła d em p rz e tw a rz a ją cym (CWUP), (linie ciąg łe tłuste),
• sieć z a m k n ię ty c h reg u la cy jn y c h sprzężeń in fo rm a cy jn y ch (steru ją cy c h i zw ro tn y ch ) trze ch szczebli h ie rarch ic zn y c h k ie ro w a n ia (w ykonaw czego, pośredniego,
autonom icznego i— lin ie cią g le cienkie),
© u k ła d z e w n ętrzn y c h sp rzężeń in fo rm a c y jn y c h (linie przery w an e).
O czyw iście autonom iczność n ajw yższego szczebla k ie ro w a n ia w p rze d sięb io rstw ie p rze m y sło w y m p r a c u ją cym w sy stem ie ce n traln e g o p la n o w a n ia je s t zaw sze w p e w n y m sto p n iu -ograniczona podobnie, ja k i k o n ta k ty p rz e d się b io rstw a z jego k o n tra h e n ta m i z e w n ę trzn y m i. W zw iązku z tym u k ła d z e w n ętrzn y c h sp rz ę żeń in fo rm ac y jn y ch sy stem u z o stał w y k re ślo n y lin ia m i p rze ry w an y m i.
R ola poszczególnych sp rzężeń in fo rm a c y jn y c h zależy w decydującym sto p n iu od sto p n ia c e n tra liz a c ji i d e c e n tra liz a c ji za rząd z an ia. W p rz y p a d k u np. z a rz ą d z a
n ia poprzez cele, a n ie szczegółow e d y rek ty w y , ogni
w a z a rząd z an ia niższego szczeb la m ogą odczuw ać p o trzebę p o sia d a n ia , w sp o m ag ający ch ich fu n k c jo n o w a nie, sprzężeń in fo rm a c y jn y c h z c e n tra ln y m u k ła d em p rz e tw a rz a ją c y m . P rz y dalszym zw iększeniu au to n o - m iczności, sp e cja liz ac ji oraz p rzestrzen n e g o odd alen ia poszczególnych ogniw za rząd z an ia, m oże się okazać celow e w p ro w ad zen ie dodatk o w y ch sp e cja liz o w a n y ch w sp o m ag ający ch u k ła d ó w p rz e tw a rz a ją c y c h , k tó re sa m e z ko lei m ogą być, lu b nie, sprzężone s a te lita rn ie z c e n tra ln y m u k ła d e m p rz e tw a rz a ją c y m . Z ta k im i p rz y p a d k a m i m a m y do czynienia szczególnie w p rz e d się b io rstw ac h w ielo zak ład o w y ch sto su ją c y c h a u to m aty czn e ste ro w a n ie p ro ce sam i technologicznym i.
In s ta lu je się w ów czas, sprzężone lu b nie, sp e cja liz o w a n e m aszy n y cyfrow e do p rz e tw a rz a n ia dan y ch oraz fnaszyny cy fro w e do ste ro w a n ia procesów tech n o lo gicznych. T ych w a ria n tó w sc h e m a t na ry s. 7 oczy
w iście ju ż n ie o bejm uje. P o zostałe in sty tu c je gospo
darcze, ja k np. zjednoczenia p rzem y sło w e, m in is te r
stw a gospodarcze, b iu ra za o p a trz e n ia i zb y tu (bez m a gazynów ), a p ra k ty c z n ie d b a n k i, k tó re w naszej go
sp o d a rc e s te ru ją ty lko p rze p ły w em znaków w arto ści, a nie sam ego n o śn ik a w a rto śc i (złota) są p rz y k ła d a m i czystych system ów in fo rm a c y jn y c h , pozbaw ionych w zasadzie u k ła d ó w w ykonaw czych o d d ziały w ający ch n a stru m ie n ie m a te rii i en e rg ii.
BIBLIOGRA FIA
[1] H all A. D. — P o d sta w y tech n ik i system ów . Ogólne z asad y p ro jek to w an ia. PWN, W arszaw a 19G8.
[2] G ackow ski Z. — O rganizacja kom p lek so w y ch system ów p rz etw a rza n ia danych. P ró b a sfo rm u ło w an ia sy ste m u ilo
ściow ych zależności. P o lite c h n ik a W arszaw ska, K a ted ra Orga
n izacji E konom iki d P lan o w an ia w P rz ed sięb io rstw ach B u
dow y M aszyn, W arszaw a 1968.
EUFEMIUSZ TEREBUCHA
P o lite c h n ik a Szczecińska 002.55:658.012.45:007
0 istocie informacji ekonomicznej w przedsiębiorstwie
P rzytoczono szereg różnych poglądów n a isto tę in fo rm a c ji ek o n o m iczn ej. O m ów iono różnice i pod o b ień stw a m ię d z y in fo rm a c ją pojm o w a n ą z p u n k tu w id ze n ia cy b e r
n e ty k i a in fo rm a c ją ekon o m iczn ą w y stę p u ją c ą w przedsiębiorstw ach. P rzeanalizo
w ano n a jw a żn iejsze cechy in fo r m a c ji e k o n o m iczn ej w p rzed sięb io rstw a ch i za p ro ponow ano je j defin icję. S p re cy zo w a n ie tego pojęcia je s t p o trzeb n e w obec szy b kie g o ro zw o ju n a u k i o sy stem a c h in fo r m a c y jn y c h do celów zarządzania (system a ch in fo rm o w a n ia kiero w n ictw a ).
Różne poglądy na istotę inform acji ekonomicznej
P ro b le m isto ty in fo rm a c ji ekonom icznej p o ja w ia się w lite ra tu rz e n au k o w ej stosunkow o rzadko. Z nacznie częściej m ów i się o procesie p o w sta w a n ia info rm acji, 0 budow ie system ów in fo rm ac ji ekonom icznej itp.
J e s t to w y n ik ie m n ie tylko u b ó stw a p iśm ien n ictw a z tego za k resu , lecz ta k ż e ograniczenia za in tereso w ań do m e to d o rg an iz o w an ia procesów in fo rm ac y jn y ch w p rzed sięb io rstw ie. D opiero o sta tn ie la ta przy n io sły p ew n e ożyw ienie w te j dziedzinie, p rz e ja w ia ją c e się w opu b lik o w an iu k ilk u opracow ań, w k tó ry c h bodaj m arginesow o zagad n ien ie isto ty in fo rm a c ji ekono
m icznej je s t, p o ru sza n e.
W łaściw ie do dziś nie została sfo rm u ło w an a w spo
sób jednoznaczny i w y czerp u jący d efin icja isto ty in fo rm a c ji ekonom icznej, co w pew nym stopniu u tr u d n ia b u d o w an ie określonych syntez teoretycznych.
Istn ie je ogrom na różnorodność poglądów n a isto tę i n fo rm a c ji eko n o m iczn ej. D otyczy to nie ty lk o za k resu in fo rm a c ji ek o n o m iczn ej, lecz ta k że je j isto tn y c h cech, któ re są a kcen to w a n e w ró żn y sposób. P rzy o m a w ia n iu is to ty in fo r m a c ji eko n o m iczn ej, n a jc zę ś
ciej kła d zie się na cisk na zadania in fo rm a c ji, albo na proces je j p o w sta w a n ia z c a lko io itym p o m inięciem je j ele m en tó w sta tyczn yc h .
G. B ro d sk i [1] tra k tu je in fo rm ac ję ekonom iczną ja k o zespół sta le zm ien iają cy c h się danych, k tó re c h a ra k te ry z u ją elem e n ty p ro d u k cji, p o d legające k o n tro li i zarząd zan iu . J e s t to, oczywiście, d efin icja zbyt w ąska, je d n o stro n n a i nie o d zw iercied lająca isto tn eg o sta n u rzeczy. R ola in fo rm ac ji ekonom icznej ń ie ogranicza się ty lko do sam ej p ro d u k c ji, lecz je st znacznie szer
sza.
P o d o b n ą defin icję p o d aje M. Riiegg, zdaniem którego
„jak o in fo rm ac ję m ożna u znać te dane, k tó re in te r e s u ją bezpośrednio 'kierow nicze sta n o w isk a p rzed się
b io rstw a w tzwiązku z w y k o n y w an y m i przez nie fu n k cjam i k ie ro w n ic zy m i” [2],
N ie je s t p re c y z y jn a i p e łn a ta k że d efin icja J. S ta ra - k a, k tó ry uw aża, że „w yraz inform acja... oznacza ogół do k u m en to w an y ch danych, w iadom ości, decyzji, opi
sów, sp raw o zd ań ito ., m ajacy ch na celu um ożliw ienie k ie ro w n ic tw u w y d a w a n ia decyzji i z a rząd z an ia d zia
łalnością danej jed n o stk i o rg a n iz a c y jn e j” [3]. P odjęcie in fo rm ac ji nie może ograniczać sie tylk o do je j form 1 za d ań . W yraz in fo rm ac ja posiada znacznie szersze znaczenie.
Nic nowego nie w nosi do w y ja śn ie n ia isto ty in fo rm a cji ekonom icznej d efin icja Z. M essnera, k tó r y tw ie r
dzi, że „najogólniej nazw a in fo rm ac ji ekonom icznej ok reśla się tę część in fo rm a c ji, k tó ra za jm u je się po w iad a m ia n ie m za in te re so w an y c h o różnych zjaw is
k ac h zachodzących w gosoodarce n arodow ej lu b po
szczególnych je j ogn iw ach ” [4].
O w iele szerzej u jm u je isto tę in fo rm ac ji ekonom icz
nej K. S ow a, p o d k reśla ją c, że „in fo rm a cja m i gospo
darczym i są w p rze d sięb io rstw ie dan e gospodarcze, n a ra sta ją c e w ed łu g określonego p ro g ra m u (w k o n se
k w en c ji odpow iednio p ro g ra m o w an e g o prze tw arzan ia), m ającego um ożliw ić i przyspieszyć osiągnięcie o k re ślonych celów p rz e d się b io rstw a ” [5].
D efin ic ja ta za w ie ra in te re su ją c e i p otrzebne sfo rm u ło w an ie procesu p o w sta w a n ia in fo rm a c ji (na p o d sta w ie danych), kład zie słusznie nacisk n a potrzebę tra n sfo rm o w a n ia danych, nie re z y g n u ją c z za ak c en to w a n ia ostatecznego celu in fo rm ac ji ekonom icznej. W p o ró w n a n iu do defin icji cy bernetycznych — nie m a tu ta j w zm ian k i o źró d łach in fo rm a c ji ekonom icznej, je j form ach, k o n k re tn y c h jej odbiorcach, a ta k że — 0 sam ej treści. P om inięcie tych elem en tó w w podanej defin icji n astąp iło zap ew n e w zw iązku z k a te g o ry c z nym w ydzieleniem p o ję cia in fo rm a c ji ekonom icznej z in fo rm ac ji ja k o p ojęcia cybernetycznego. K . Sowa tw ierd zi bow iem , że „trzeb a p rzed e W szystkim od
różnić pojęcie in fo rm a c ji gospodarczej od pojęcia in fo rm a cji w łączności oraz w technice re g u la c ji i s te ro w a n ia ”. I d alej „w p ierw szy m p rz y p a d k u chodzi o p r o b le m y , p rze k azy w a n ia, a w dru g im — o p ro b lem y c y b e rn ety c zn e”. W isto cie rzeczy, p rzy dzisiejszym sta n ie cy b ern ety k i, k tó ra w y w ie ra w p ły w n a w iele dyscyplin naukow ych, a w 'tym na te o rię zarząd zan ia 1 nauM ekonom iczne, tru d n o izolow ać zagad n ien ie in fo rm a c ji ekonom icznej od cy b e rn ety k i, a w szczegól
ności — od cyb ern ety czn ej teorii in fo rm ac ji.
P od o b n ą defin icję p o d aje T. W alczak, zdaniem k tó re go „przez pojęcie in fo rm ac ji ekonom icznej ro zu m ie
m y w szelk ie dan e o zjaw isk a ch i p rocesach zacho
dzących w sferze ekonom iki, k tó re m ożna w y k o rz y stać do celów p la n o w a n ia i za rz ą d z a n ia ”. A n astęp n ie
„tego ro d z a ju in fo rm a c ja w y stę p u je pod postacią u s t
nych poleceń, pisem nych decyzji, rozm ów telefonicz
nych, doku m en tó w bank o w y ch , ze sta w ień m aszyno
w ych, doniesień, in stru k c ji, w sk az ań p rzy rzą d ó w p o m iarow ych itp .” [6].
J e s t to d e fin ic ja dosyć obszerna, tra fn ie o k reśla ją ca isto tę in fo rm ac ji elłonom icznej. P o m ija ją c je j szcze
góły, k tó re m ogą być czasam i sp o rn e ,' w zasadzie m o żn a się z nią zgodzić.
Inform acja ekonomiczna a inform acja w pojęciu c y bernetyki
B iorąc pod uw agę dw a po jęcia — in fo rm a c ja w u ję ciu cybern ety czn y m i in fo rm a c ja ekonom iczna — m ożna się doszukać w nich p e w n y c h różnic i ró w nocześnie n ie k tó ry ch podo b ień stw . P oczątkow o oba te pojęcia tra k to w a n o zu pełnie sam odzielnie, a n a w et w ok reślo n ej izolacji od siebie. Z czasem je d n a k , w m ia rę rozw oju c y b e rn ety k i, a zw łaszcza n a sk u te k w ysokiego tem p a au to m a ty z a c ji p rz e tw a rz a n ia d a nych zaczęły one przybliżać się do siebie, a naw et' w zajem n ie uzupełniać.
P rz y dzisiejszym sta n ie rozw oju dyscyplin, służących k o n k re tn ie potrzeb o m gosp o d ark i naro d o w ej albo też bezpośrednio osobnym p rze d sięb io rstw o m , o b se rw u je
się in te g ra c ję różnych n au k , co w k o n se k w e n cji po
w oduje w zajem n e p rz e n ik a n ie c y b e rn e ty k i i in fo rm a c ji ekonom icznej.
C y b e rn e ty k a zaczęła się in te reso w ać n au k o w o zag ad n ie n iam i in fo rm a c ji najw cześn iej. P oczątkow o z a in te re so w a n ia tej n a u k i k o n c e n tro w a ły się w yłącznie na in fo rm a c ji tra k to w a n e j z p u n k tu w id ze n ia łączności i ste ro w a n ia. Z re sz tą w y b itn a p rz e w a g a tych zag ad n ie ń za ch o w a ła się do dziś w b a d a n ia c h cy b e rn ety c z
nych. O statn io je d n ak ż e p o ja w ia się coraz w ięcej p u b lik a c ji n a te m a t ro li c y b e rn e ty k i w ekonom ice i za
rzą d zan iu . W sk azu ją n a to np. p ra c e S. B eera, L.
H eina, H. T ro g e ra i O. K ozłow ej, a u nas przede w szystkim — O. L angego, M. G reniew skiego i J. Goś- cińskiego.
R ów nocześnie d aje się zao b serw o w ać zw iększenie za
in te re so w a n ia sy stem a m i in fo rm a c ji ekonom icznej w p rz e d sięb io rstw a ch w zw iązku z k o n k re tn y m i i p il
n y m i p o trz e b a m i życia gospodarczego. W naszej lite ra tu rz e fachow ej piszą o tym K. S ow a, Z. M essner, T. W ierzbicki, T. W alczak, M. S u rm a cz y ń sk i i inni.
C y b e rn e ty k a — m im o sw ego k ró tk ie g o istn ie n ia — zaczyna b ard z o siln ie p rz e n ik a ć w d yscypliny ek o nom iczne oraz w te o rie zarządzania. D otyczy to z a rów no c y b e rn e ty k i ja k o całości, ja k rów n ież sam ej te o rii in fo rm ac ji. T w orząca s ię dopiero n a u k a o in fo rm a c ji ekonom icznej często stro n iła od m etod cy b e rn e ty cz n y ch w sw oich b ad a n ia c h , co n ie z n a jd u je żadnego logicznego u zasa d n ien ia . M ożna z ca łą p e w nością stw ierd zić, że n ie k tó re m e to d y badań cy b e r
n ety c zn y c h m ogą być w p ew n y m sto p n iu z a a d a p to w a n e do b a d a ń n a d system am i in fo rm ac ji ekono
m icznej w p rzed sięb io rstw ach . R ów nież w y n ik i badań cy b e r n e ty c zn y c h w z a k re sie te o rii za rzą d z a n ia m ogą być w y k o rz y sta n e p rz y b u d o w ie system ów in fo rm a cji ekonom icznej.
W ydaje się, że w a r to b o d a j p o b ie żn ie za sta n o w ić się nad różnicam i i p o d o b ie ń stw am i, ja k ie is tn ie ją p o m iędzy in fo rm a c ją p o jm o w a n ą z p u n k tu w id ze n ia c y b e rn ety k i a in fo rm a c ją ekonom iczna, w y stę p u ją c ą w p rze d sięb io rstw a ch . D la u p roszczenia za g ad n ien ia m ożna p rz y ją ć ja k o p u n k t w y jśc ia na'szych ro z w a żań — p o d a n ą na w stę p ie d efin icję isto ty in fo rm a c ji ja k o p o ję cia cybernetycznego.
1. W c y b e rn ety c e m ów i się o in fo rm a c ji ja k o o p e w nej tre śc i, m a ją c e j p o sta ć opisu, n ak a zu , za k az u , p o lecen ia lu b zalecenia. C y b e rn e ty k a n ie in te re s u je sie treśc ią w ścisłym znaczeniu te g o słow a, a je d y n ie w ielkością (obszernością) tej tre śc i czyli ilością in f o r m a cji, iponieważ to m a znaczenie p rz y organ izo w an iu p rzeo ly w u d a n y c h lu b in fo rm a c ji oraz ich p r z e tw a rzaniu.
N au k a o in fo rm ac ji ekonom icznej, k tó rą m ożna n a zw ać teorią inform acji ekonom icznej przedsiębiorstwa, tr a k tu je in fo rm a c je ekonom iczną w p odobny sposób.
W zasadzie tre ść dan y ch lu b tre ść in fo rm a c ji ekono
m icznej, ro zu m ian ej sensu stricto n ie sta n o w i p rze d m iotu za in te re so w ań te j now o tw orzącej się dyscyoli- ny n a u k o w e j. T reścią in fo rm a c ji z a jm u ja sie in n e n a u k i, u d. an aliza ekonom iczna, te o ria k ie ro w a n ia procesam i gosoodarczym i, te o ria p o d ejm o w an ia d e
cyzji, te o ria za rzad zan ia o rz e d sięb io rstw a m i itn. A je żeli w b a d a n ia c h nad b u d o w a system ów in fo rm ac ji ekonom icznej uw zględnia sie treść in fo rm a c ji, to ie- dynie w ty m celu aby dla określonych gruD i tyoów dan y n ch czy in fo rm a c ił ła tw ie j u sta lić n a je fe k ty w niejsze za sa d y p rzeb ieg u procesu in form acyjnego.
Je że li np. b u d u je sie p o d sy stem in fo rm a c ji e k o n o m icznej w za k resie o b ro tu m a te ria ło w e g o w rorzed- się b io rstw ie przem ysłow ym , to nie je s t isto tn e , ja k a je s t w a rto ść o trzy m an y ch i zużytych m a te ria łó w , lecz .orzede w szy stk im n a tę ż e n ie i szybkość stru m ie n i in fo rm a cy jn y ch oraz e w e n tu a ln ie sto p ień szczegółow o
ści, w y m a g a n y p rz e z zarząd p rzed sięb io rstw a.
N ie m a ta k że ż a d n ej rozbieżności w tra k to w a n iu p e w nej treśc i ja k o opisu, n a k a z u , za k az u itd . A nalogicz
n ą te rm in o lo g ię sto su je się ta k ż e w sy stem a ch in fo r
m a c ji ekonom icznej. Je d y n y m zastrzeżen iem może być fa k t, że w system ie in fo rm ac ji ekonom icznej w y raź n ie p rze w a ża k o n k re tn y , la k o n iczn y opis, o k re śla ją c y zu p ełn ie d okładnie zd arzenie gospodarcze lub te ż zespół czy g ru p ę ty c h zdarzeń.
2. W c y b e rn ety c zn e j defin icji in fo rm a c ji p o d k reśla się, że chodzi o p ew n ą tre ść ja k o in fo rm ac ję lu b jako dane, przekazyw ane w p o staci słow a, lite ry , liczby, w y k re su , obrazu, dźw ięku, w sk az an ia a u to m a tu itp., ja k też transformowane w ed łu g określonych potrzeb.
T u ta j przez w y ra ż e n ie p rze k azy w a n e rozum ieć n ależy w cy b e rn ety c e cały sk o m p lik o w an y system łączności, n a co k ła d zie się sp e c ja ln y nacisk. C y b e rn e ty k a z a j
m u je się o bszerną p ro b le m a ty k ą tzw . k a n a łu in fo r
m acyjnego oraz w szelk im i in n y m i z a g ad n ien ia m i bez
pośrednio z ty m zw iązanym i. W sk az u je zresztą na to rów n ież p rzy k ła d o w e w y liczenie fo rm (postaci) p rze k azy w a n ej in fo rm a c ji.
W system ie in fo rm a c ji ekonom icznej nie je s t to p ro blem n ajw ażn iejszy . P rz y ręcznym g rom adzeniu, p rz e sy ła n iu i p rz e tw a rz a n iu in fo rm ac ji ekonom icznej w ra m a c h jed n eg o p rze d się b io rstw a śred n ie j w ielkości m oże on być tra k to w a n y drug o p lan o w o . Jeg o rola w przyszłośdi będzie je d n a k p o w aż n ie w zrastać . P rz y w p ro w a d ze n iu cy b ern ety czn y ch m e to d za rząd zan ia p rze d sięb io rstw e m na b az ie n ajn o w o cześn iejszej te c h n ik i g ro m ad zen ia i p rz e tw a rz a n ia danych, zag ad n ien ie szybkiego, p raw idłow ego i efek ty w n eg o p rz e p ły w u in fo rm a c ji w g ran ic ac h jed n eg o p rze d się b io rstw a m o że m ieć znaczenie d ecy d u jące.
W łaściw ie tra n sfo rm o w a n ie in fo rm a c ji czy danych je s t je d n a k o w o p o jm o w a n e w sy stem ie in fo rm acji ekonom icznej i w teo rii in fo rm a c ji ja k o części cy
b ern e ty k i. Co p ra w d a ręc zn e p rz e tw a rz a n ie dan y ch za pom ocą system u rach u n k o w o ści lu b s ta ty s ty k i ek o nom icznej nie je s t u n as n az y w an e tran sfo rm o w an ie m , ale je s t to ty lk o r e z u lta t trz y m a n ia się te rm in ó w trad y c y jn y c h , k tó ry c h p rzecież n ie m ało w y stę p u je zaró w n o w nauce, ja k i w p ra k ty c e ż y d a gospo
darczego.
3. D użą w a g ę ' p rz y w ią z u je się w cy b e rn ety c e do stw ie rd z en ia, że p e w n ą tre ś ć p rz e k a z u je osoba lub rze cz -n a d a w c a d ru g ie j osobie lub rzeczy-odbiorcy.
Z ag a d n ien ie to w system ie in fo rm a c ji ekonom icznej p rz e d sta w ia się nieco inaczej. J e s t ono bow iem ro z p a try w a n e z Tiunktu w id zen ia organ izacji i z a rz a d za n ia p rzed sięb io rstw em . N adaw ca i odbiorcą je st n ie ty le osoba lu b rzecz, ile ko m ó rk a o rg an izacy jn a .przedsiębiorstw a.
4. Celem in fo rm ac ji, w y rażo n y m w d efin icji cy b e r
n etycznej je s t u zy skanie p o d sta w y do ste ro w a n ia , to znaczy do sprecy zo w an ia k o n k re tn e g o zam ie rz en ia, zdażającego w k ie ru n k u rea liza cji w sposób sp ra w n y ustalonego d ziałania. Z ad a n ia in fo rm a c ji ekonom icz
ne! są znacznie szersze. C elem in fo rm ac ji ekonom icz
nej je s t uzy sk an ie p o d sta w y do p o d ejm o w an ia d e
cyzji bieżących, decyzji — k tó re m a ja p rzy n ie ść za
m ierzo n y p o zytyw ny e fe k t gospodarczy. A le n a tym nie koń czy się ro la in fo rm ac ji ekonom icznej. S łuży ona bow iem ta k że do oceny działalności gospodarczej p rze d sięb io rstw a e x post, do ¡olanow ania gosnodar- rzeeo, k o n tro li ekonom icznej i o rg an iz ac y jn ej, roz
liczeń finansow ych w e w n ą trz rorzedsiebiorstw a i n a ze w n ątrz, ochrony nien aru szaln o ści w łasności społecz
nej i d o w y k o n y w an ia w ie lu in n y c h zadań.
Z tego b ard z o pobieżnego p rz e g lą d u p o d o b ie ń stw i ró żn ic pom iędzy in fo rm a c ją ekonom iczną a in fo rm a cją w sen sie cybern ety czn y m w y n ik a, że istn ie ją p o d sta w y do k o rzy sta n ia z p e w n y c h m eto d c y b e rn e ty c zn y c h p rzy badaniu sy ste m ó w in fo r m a c ji e k o n o m ic z n e j w przedsiębiorstw ach.
P odstaw ow e cechy inform acji ekonom icznej
W celu łatw iejszeg o zrozum ienia isto ty in fo rm ac ji ekonom icznej n a le ż y zapoznać się z je j p o d sta w o w y m i cecham i c h a rak te ry sty cz n y m i. J a k p rze d staw io n o w yżej, są one co nieco o dm ienne od tych, k tó re o k re śla ją in fo rm ac ję ja k o p o ję cie cybernetyczne.
