Ą
zastosowania
w gospodarce
technice
i nauce
C z y te ln ik o m i Przyjaciołom naszego czasopisma t najlepsze ż y c z e n i a Ś w i ą t e c z n e i N o w o ro cz n e }
s k ł a d a R E D A K C J A J
i
S P I S T R E Ś C I
S tr . A n d rz e j T a r g o w s k i' — „ O ś ro d k i o b lic z e n io w e ” ... 1 J e r z y B ro m irs k i, J a n K a z im ic re z a k , E lż b ie ta K o s m u ls k a -B o c h e n e k — „ S y s te m y c y fro w e i ic h s t r u k t u r a ” ... 4 K o n ra d F ia łk o w s k i — „ W y z n a c z a n ie p a r a m e tr ó w u ż y tk o w y c h k o r e la to r a c y f
ro w e g o ” . : ... 10 A n d rz e j K ie rc z y ń s k i — „ E fe k ty w n o ś ć e k o n o m ic z n a s to s o w a n ia s y s te m u T I
M E S H A R IN G ” . 12
D Y S K U S JE
A n to n i D e m b iń s k i — „ K o m p u te r y n ie ro z w ią z u ją w s z y s tk ie g o ” P R E T O i n f o r m u j e ... ... ...
Z K R A J U i ze Ś W IA T A
A .B.E. — „ M a te m a ty k a w s łu ż b ie g o s p o d a r k i n a r o d o w e j”
S te f a n K w i a te k — „ K o m p u te r w m ie s z k a n iu ? ” ...
K o p ia r k a d r u k ó w ta b u lo g ra m o w y c h R A N K X E R O X p r a c u j e w 2
„IV B r y ty js k ie T a r g i D a n y c h ” ...
S P I S T R E Ś C I R O C Z N IK A 1970 ...
O g ło sz e n ie o z m ia n ie n a z w y m ie s ię c z n ik a „ M a s z y n y M a te m a ty c z n e ” n a „ IN F O R M A T Y K A ” . . : ...IV okł.
K O L E G IU M R E D A K C Y JN E
R e d a k to r n a c z e ln y p r o f. d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
D oc. d r h a b . ln ż . K o n r a d F IA Ł K O W S K I (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ), W ła d y s ła w K L E P A C Z , d r A n to n i M A Z U R K IE W IC Z , Inż. D o ro ta P R A W D Z IC (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ), d r ln ż ,
A n d rz e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z R e d a k c ji m g r W a n d a K A C ER R e d a k to r te c h n ic z n y B o g d a n D R O Z D O W S K I R A D A PR O G R A M O W A
M g r in ż . J a n B u r s c h e , m g r ln ż . H e n r y k C h y r e k , (w ic e p rz e w o d n ic z ą c y ) m g r in ż . R y s z a rd D ą b r ó w k a , m g r in ż . B o le s ła w G lik s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , p r o f. d r L e o n Ł u k a s z e w ic z , m g r in ż . J a n M a te ja k , p r o f. d r T a d e u s z P e c h e (p rz e w o d n ic z ą c y ), m g r in ż . J e r z y T r y b u ls k l (w ic e p rz e w o d n ic z ą c y ), d r T a d e u s z W a lc z a k , m g r T a d e u s z W a s ile w sk i, m g r W a ld e m a r W iś
n ie w s k i ( s e k r e ta r z ) , m g r S te f a n W o jc ie c h o w s k i, d r in ż . H e n r y k W o ź n ia c k i, m g r in ż . J a n Z d z isła w Ż y d o w o
R e d a k c ja : W a rs z a w a , u l. E m ilii P l a t e r 20 m . 15, t e l. 21-13-91. Z a s tę p c a r e d a k t o r a n a c z e ln e g o te ł. 28-37-29 Z a k ła d K o lp o r ta ż u W C T N O T , W a rs z a w a , u l. M a z o w ie c k a 12
Z a k ł. G ra f. „ T a m k a ” . Z. 2. Z a m . 774 p a p i e r p o w le k a n y V k l. 80 g. O b j. 3 a r k . d r u k . N a k ła d 2900. K-46
C e n a e g z e m p la rz a zł 8.— IN D E K S 36707 P r e n u m e r a t a r o c z n a zł 9G.—
WYDAWNICTWA CZASOPISM TECHNICZNYCH
NOT W orizaw a C za ck ie g o 3 /5
16 18
. . . 19
. . . 20
iO W A R Z E 21
. . . . 22
. . . 23
maszyny M I E S I Ę C Z N I K Kr 12
1 9 7 0
R O K VI
z a s to s o w a n ia w g o s p o d a r c e , te c h n ic e i n a u c e G r u d z i e ń
b VA ____________________________________________________________________________
Organ Pełnomocnika Rządu do Spraw Elektronicznej Techniki Obliczeniowej i Polskiego Komitetu Automatycznego
V ' M
Przetwaizania Informacji Naczelnej Oiianizacji Technicznej
V .
A N D R Z E J T A R G O W S K I 681.322.004.14:65.07
Z O W A R — W a rsz a w a
Ośrodki obliczeniowe
P r z e d s ta w io n o k r y te r ia p o d z ia łu o ś r o d k ó w o b lic z e n io w y c h n a r ó ż n e ty p y . P o d a n o p r z y k ła d y d o ty c h c z a s o w e g o r o z w o ju n a ś w ie c ie u s łu g o w y c h o ś r o d k ó w o b lic z e n io w y c h , z a le ż n y c h i n ie z a le ż n y c h od p r o d u c e n tó w k o m p u te r ó w . O m ó w io n o a m e r y k a ń s k i p r o j e k t p o w o ła n ia c e n tr a ln e g o o ś r o d k a o b lic z e n io w e g o (N a tio n a l D a ta C e n ter). A u to r s tw ie r d z a , ż c ro la o ś r o d k ó w u s łu g o w y c h je s t s z c ze g ó ln ie p o z y ty w n a w e w s tę p n e j fa z ie r o z w o ju in fo r m a ty k i; p r z y d a ls z y m r o z w o ju w y s tę p u ją c z y n n ik i o g r a n ic za ją c e tą r o lę i s ty m u lu ją c e r o z w ó j w ła s n y c h o ś r o d k ó w u ż y tk o w n ik ó w .
1. P o d z ia ł o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h
O ś ro d e k o b lic z e n io w y je s t k o m ó r k ą o r g a n iz a c y jn ą w y s p e c ja liz o w a n ą w p r o w a d z e n iu o b lic z e ń n a k o m p u te r a c h i d y s p o n u ją c ą o d p o w ie d n im p e r s o n e le m o ra z w y p o s a ż e n ie m .
W p r a k ty c e w y s tę p u je b a rd z o d u ż a lic z b a o d m ia n o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h . Z a k r y t e r ia p o d z ia łu p r z y j
m ie m y lic z b ę p o s ia d a n y c h k o m p u te ró w , c h a r a k t e r o b lic z e ń , c y k l o b lic z e n io w y , s to p ie ń z a le ż n o śc i o ś ro d k a i u ż y tk o w n ik a , s to p ie ń z a le ż n o śc i o ś r o d k a i p r o d u c e n ta k o m p u te ró w , z a k re s u k ie r u n k o w a n i a d z ia ła ln o ś ci o ś r o d k a w y n ik a ją c y z o rg a n iz a c ji z a rz ą d z a n ia g o s p o d a r k ą , sp o só b f i n a n s o w a n ia d z ia ła ln o ś c i o ś ro d k a . Z e w z g lę d u n a lic z b ę p o s ia d a n y c h k o m p u te ró w w y s t ę p u ją o śro d k i:
• je d n o k o m p u te r o w e
• w ie lo k o m p u te r o w e
• b e z k o m p u te ro w e .
S z c z e g ó ln ie w ie le o d m ia n w y s tę p u je w p r a k t y c e w te j o s ta tn ie j g r u p ie o śro d k ó w . Z a lic z y m y do n ic h : a) o ś ro d k i k o n s u lta c y jn e
b) o ś r o d k i p r o je k to w o - p r o g r a m o w e (tz w . s o ftw a r e h o u se s) zło ż o n e z k ilk u , k ilk u d z ie s ię c iu , a n ie r z a d k o k il k u s e t p ra c o w n ik ó w , k tó r e te s tu j ą s w o je p ro g r a m y w o ś r o d k a c h u s łu g o w y c h
c) g ru p y p r o je k to w e o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h . z n a j
d u ją c y c h się w o rg a n iz a c ji
d) o ś ro d k i (d z ia ły p r z e t w a r z a n ia d a n y c h o ra z s ta c je d a n y c h ) u ż y tk o w n ik ó w k o r z y s ta ją c y c h z u s łu g o w y c h
o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h — o ś ro d k i te m a j ą c h a r a k t e r k o m ó r e k łą c z ą c y c h
e) o ś r o d k i k o o r d y n a c y jn e , n p . n a sz c z e b lu m i n is te r s tw a , z je d n o c z e n ia czy r a d n a ro d o w y c h
f) u s łu g o w e o ś ro d k i p r z y g o to w u ją c e d a n e itd . O ś ro d k i te g o ty p u ró ż n ią się p o d w z g lę d e m s t r u k t u r y p r o d u k c y jn e j i z a tr u d n ie n i a o d ty p o w y c h o ś r o d k ó w o b lic z e n io w y c h .
Z e w z g lę d u n a c h a r a k t e r p ro w a d z o n y c h o b lic z e ń w y ró ż n ić m o ż n a o ś ro d k i re a liz u ją c e : 1) o b lic z e n ia n u m e ry c z n e , 2) p r z e tw a r z a n ie d a n y c h , 3) w y s z u k iw a n ie in f o r m a c ji n a u k o w o -te c h n ic z n o -e fk o n o m ic z n e j, 4) o b li
c z e n ia s p e c ja ln e , 5) o b lic z e n ia w s y s te m a c h s te r o w a n ia , 6) o b lic z e n ia o ró ż n y c h z a k re s a c h , n p . w w y ż e j w y m ie n io n y c h .
D o n a jc z ę ś c ie j s p o ty k a n e g o p o d z ia łu m o ż n a za lic z y ć p o d z ia ł n a o ś r o d k i o b lic z e ń n u m e r y c z n y c h ( w y s tę p u ją c e g łó w n ie w z a p le c z u n a u k o w o - b a d a w c z o - p r o je k to - w y m ) i o ś r o d k i p r z e tw a r z a n ia d a n y c h ( w y s tę p u ją c e u u ż y tk o w n ik ó w re a liz u ją c y c h p ro c e s y g o sp o d a rc z e ).
P r z y j m u j ą c za k r y t e r iu m p o d z ia łu c y k l o b lic z e n io w y ro z r ó ż n ia m y o ś r o d k i p ro w a d z ą c e o b lic z e n ia : 1) o k r e so w o , k ie d y d a n e d o s ta rc z a n e są w p a r t ia c h , 2) n a b ie ż ą c o , k ie d y k a ż d a p o ja w ia ją c a się d a n a je s t od ra z u w p r o w a d z a n a do k o m p u t e r a i w łą c z a n a do p r o c e su p rz e tw a r z a n io w e g o . O ś ro d k i o s ta tn ie g o ty p u r e a liz u ją z w y k le s p e c ja ln e s y s te m y p r z e t w a r z a n ia d a n y c h (SPD ), n p . s y s te m y : d o w o d z e n ia , r e z e r w a c y jn o - -d y s p o z y c y jn e , o b lic z e ń k o n w e r s a c y jn y c h itp .
Z u w a g i n a s to p ie ń z a le ż n o śc i o ś r o d k a i u ż y tk o w n ik a ro z r ó ż n ia się o ś ro d k i w ła s n e u ż y tk o w n ik ó w i o ś ro d k i u słu g o w e .
1
P o d o b n ie s to p ie ń z a le ż n o śc i o ś r o d k a i p r o d u c e n ta k o m p u te r ó w w y z n a c z a : a) z a le ż n e u s łu g o w e o ś r o d k i p r o - . d u c e n tó w , b) n ie z a le ż n e o ś r o d k i u ż y tk o w n ik ó w .
N a to m ia s t z a k r e s u k ie r u n k o w a n i a d z ia ła ln o ś c i o ś r o d k a , w y n ik a ją c y z o rg a n iz a c ji z a rz ą d z a n ia g o s p o d a r k ą n a ro d o w ą , p o z w a la w y ró ż n ić o ś ro d k i o b lic z e n io w e :
® z a k ła d o w e
® b ra n ż o w e
• re s o rto w e
• te r y to r i a ln e
• c e n tr a ln e .
P r z y j m u j ą c za k r y t e r i a p o d z ia łu sp o só b fin a n s o w a n ia d z ia ła ln o ś c i o ś ro d k a , w y ró ż n ia m y : 1) o ś r o d k i c a łk o w ic ie f in a n s o w a n e z b u d ż e tu (je d n o s tk i b u d ż e to w e ), 2) o ś r o d k i częścio w o fin a n s o w a n e z b u d ż e tu (z a k ła d y b u d ż e to w e ), 3) o ś r o d k i n a p e łn y m w ła s n y m r o z r a c h u n k u (p r z e d s ię b io rs tw a ) .
W p r a k t y c e w y s tę p u j ą d ość zło żo n e fo r m y o rg a n iz a c y jn e o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h .
P r z e d s ta w io n e w y ż e j 'k r y te r ia p o d z ia łu m o ż n a z a s to so w a ć do k a ż d e g o o ś ro d k a , k tó r y ze w z g lę d u n a d a n e k r y t e r i u m k w a lif ik u j e się do o k re ś lo n e g o ty p u . 2. O ś ro d k i u s łu g o w e
W ię k sz o ść p r o d u c e n tó w k o m p u te r ó w s t a r a s ię ro z w i
ja ć z a le ż n e u s łu g o w e o ś ro d k i. D z ia ła ln o ś ć u s łu g o w a je s t n a z b y t z ró ż n ic o w a n a , a b y p a r u d o sta w c ó w m ogło o p a n o w a ć r y n e k , p o d o b n ie j a k 'to się d z ie je w s e k to r z e p r o d u k c j i s p r z ę tu . P r z e s ta w ie n ie się n a u s łu g i n ie j e s t d la p r o d u c e n tó w ła t w ą s p r a w ą . J a k d o tą d , tr a k t o w a l i oni e k s p lo a ta c ję s w y c h o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h ja k o rz e c z p o d rz ę d n ą , czy p o p ro s tu ja k o c z y n n ik p o m o c n ic z y w a k ty w iz a c ji z b y tu . A le p ro d u c e n c i s p r z ę tu c z y n ią s t a r a n i a w k ie r u n k u n a p r a w y te g o n ie d o c ią g n ię c ia :
® IB M je s t n a jw ię k s z y m d o s ta w c ą u s łu g p o p rz e z s w o ją filię S B C (S e r v ic e B u r e a u C o rp o ra tio n ), k tó r ą u tw o rz o n o w r o k u 1957. W r o k u 1968 w a r to ś ć s p r z e d a ż y u s łu g w y n io s ła 90 m in d o la ró w , co s ta n o w i 10%
w a r to ś c i w s z y s tk ic h u s łu g teg o ty p u w U S A . N ie je s t w y k lu c z o n e , że o g r a n ic z e n ia u s ta w o d a w s tw a a n t y tr u s to w e g o o g ra n ic z ą ro s w ó j S B C
• G E N E R A L E L E C T R IC o p a r ła , p o c z ą w sz y od r o k u 1967, s w o ją ta k t y k ę a k ty w iz a c ji z b y tu n a s p rz e d a ż y u s łu g a b o n e n c k ic h , o p ie r a ją c s ię n a k o m p u te r a c h s e r ii G E E 200 i G E 600. W te j d z ie d z in ie w la ta c h 1967— 70 f i r m a o sią g n ę ła p rz o d o w n ic tw o , g d y ż je j z b y t w r. 1968 w y n ió s ł 28 m ld d o la ró w
• U N IV A C p o s ia d a ł w r o k u 1969 28 u s łu g o w y c h o ś
r o d k ó w z g ru p o w a n y c h w f i li i IS D (I n fo r m a tio n S e r v ic e D iv is io n ), p o d o b n e j do S B C
• N C R p o s ia d a ła w 1968 r o k u 69 o ś ro d k ó w w o b e c tr z e c h p o s ia d a n y c h w r o k u 1960. O ś ro d k i w y s p e c ja liz o w a ły się w u s łu g a c h d la h a n d lu (d a n e o o b ro ta c h w p ro w a d z a n e s ą b e z p o ś re d n io do k o m p u te r ó w N C R 315, 100, 200 z ta ś m k a s r e j e s tr a c y jn y c h i b a n k o w o ś c i, d la k tó r e j p ro w a d z i s ię e w id e n c ję p o n a d 1,5 m in k o n t, o b s łu g iw a n y c h n a z a s a d a c h b e z p o ś r e d n ie j łą c z ności)
• CDC je s t m o cn o z a a n g a ż o w a n a w e k s p lo a to w a n iu o ś ro d k ó w u słu g c .w y c h za p o ś r e d n ic tw e m filii D SD (D a ta S e r v ic e D iv is io n ), k tó r a w r a z z f ir m ą k o n s u lta c y jn ą C E IR u ru c h o m iła n a jp o tę ż n ie js z ą sieć k o m p u te r ó w n a ś w ie c ie C Y B E R N E T . S ieć ta łą c z y m ię d z y so b ą 7 o ś r o d k ó w w y p o s a ż o n y c h w s u p e r k o m p u te r y s e r ii 6000
• H O N E Y W E L L u tw o r z y ła w r o k u 1969 w r a z z A U E R B A C H C O R P O R A T IO N w s p ó ln ą filię a b o n e n c k ic h u s łu g o b lic z e n io w y c h , k tó r e b ę d z ie p ro w a d z ić ob o k u s łu g tr a d y c y jn y c h
• S D S u tw o r z y ła w r a z z X E R O X C O R P O R A T IO N w s p ó ln ą filię , k tó r a w y s p e c ja liz o w a ła s ię w u s łu g a c h z z a k r e s u w y s z u k iw a n ia in f o r m a c ji n a u k o w o - te c h - n ic z n o - e k o n o m ic z n e j s y s te m ó w o ś w ia to w y c h
• R C A i B U R R O U G H S z a m ie r z a ją ró w n ie ż ro z p o c z ą ć d z ia ła ln o ś ć w z a k re s ie u s łu g a b o n e n c k ic h .
C h o ć p r o d u c e n c i k o m p u te r ó w o k a z u ją r a c z e j d y s k r e c ję , g d y ch o d z i o w ła s n e d o c h o d y i in w e s ty c je , osz
c z ę d n e ic h d o n ie s ie n ia w s k a z u ją , że t r a k t u j ą u s łu g i o b lic z e n io w e za p ie r w s z o rz ę d n e ź ró d ło d o ch o d ó w . N C R w r o k u 1968 u z y s k a ł 32% w z ro s tu w p ły w ó w z u słu g . W a rto ś ć k o m p u te r ó w s p ó łk i D S D (CDC) w y n o si o k o ło 50 m in d o la ró w . X E R O X w o k re s ie p o łą c z e n ia z S D S w y p u ś c iła a k c je n a k w o tę b lisk o 1 m ld d o la ró w . S p ó łk a S B C (IBM ) u tw o r z y ła w r o k u 1969 k r a j o w ą sieć o b lic z e n io w ą , zło żo n ą z 125 k o m p u te r ó w s e r ii 360 o b s łu g u ją c y c h 85 o ś ro d k ó w . G E N E R A L E L E C T R IC p o in f o rm o w a ła , że w r o k u 1968 z je j a b o n e n c k ic h u s łu g k o rz y s ta ło 40 000 osób. N ie z a le ż n ie od SB C , f i r m a IB M u tw o r z y ła sieć tzw . sa m o o b s łu g o w y c h o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h , w y n a jm u j ą c y c h p o s z c z e g ó ln y m p r z e d s ię b io r s tw o m m a s z y n y n a o k re ś lo n ą lic z b ę g o d zin .
U ż y tk o w n ic y s a m i d o s ta r c z a ją p ro g r a m y i o p e r a to ró w , o ś r o d k i n a to m ia s t z a p e w n ia ją k o n s e r w a c ję . O ś ro d k i te p r z y p o m in a ją o r g a n iz a c ją s a m o o b s łu g o w e p r a ln ie .
M im o w s z y s tk ic h s w y c h w y s iłk ó w , p r o d u c e n c i s p r z ę tu u z y s k a li w r o k u 1968 n ie w ię c e j n iż 25% łą c z n y c h w p ły w ó w z u s łu g p r z e t w a r z a n ia in f o r m a c ji. N a p o ty k a ją o n i z a c ię tą i z d e c y d o w a n ą k o n k u r e n c j ę — n ie k ie d y z e s tr o n y s w y c h n a jle p s z y c h 'k lie n tó w . D z ia ła l
n o ść z a le ż n y c h u s łu g o w y c h o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h , s p o ty k a się z o s tr y m s p r z e c iw e m ze s tr o n y n ie z a le ż n y c h u s łu g o w y c h o ś ro d k ó w . W ła ś c ic ie le ty c h o ś r o d k ó w tw ie r d z ą , że o ś r o d k i z a le ż n e k u p u j ą k o m p u te r y p o n iż s z y c h c e n a c h , a w z w ią z k u z ty m ic h c e n y za tę s a m ą u s łu g ę są k o n k u r e n c y jn e , p r z y cz y m w c a le to n ie w y n ik a z le p s z e j ja k o ś c i u słu g .
P ró c z u s łu g o w y c h o ś ro d k ó w , p ro d u c e n c i k o m p u te ró w d y s p o n u ją o ś r o d k a m i s z k o le n io w o -te s to w y m i d la u - ż y tk o w n ik ó w , k tó r z y k u p u j ą 'k o m p u te ry od d a n e g o p r o d u c e n ta . O ś ro d k i te p ro w a d z o n e s ą n a n a jw y ż sz y m p o z io m ie i m a j ą p o w a ż n y w p ły w n a k s z t a łt o w a n ie z a p o tr z e b o w a n ia n a k o m p u t e r y d a n e j firm y . P ro d u c e n c i n ie d y s p o n u ją c y teg o ty p u o ś r o d k a m i n ie lic z ą się p r a k ty c z n ie n a r y n k u .
W re z u lta c ie m o ż n a o b s e r w o w a ć łą c z e n ie fir m . T a k a s y tu a c ja m ia ła m ie js c e sz c z e g ó ln ie n a te r e n ie F r a n c ji i A n g lii. W e F r a n c ji f i r m a B U L L p o łą c z y ła się z G E N E R A L E L E C T R IC , a w A n g lii p o łą c z y ły się f i r m y IC T , E N G L IS H E L E C T R IC i P L E S S E Y . P o c z ą t
ko w o f ir m a IC T w c h ło n ę ła f i r m ę M A R C O N I, ta k ja k E N G L IS H E L E C T R IC p r z e d p o łą c z e n ie m w c h ło n ą ł f i r m ę E L L IO T T i L E O .
C h a r a k te r y s ty c z n y m z ja w is k ie m w łą c z e n iu ty c h f ir m je s t to, że firm y w c h ła n ia n e d y sp o n o w a ły k o m p u te r a m i z le p s z y m i ro z w ią z a n ia m i i le p s z ą k a d r ą . N a to m ia s t f ir m y , do k tó r y c h je p rz y łą c z a n o d y sp o n o w a ły w ię k s z y m k a p ita łe m , a w z w ią z k u z ty m b a rd z ie j ro z b u d o w a n ą s ie c ią a g e n tó w ii o ś ro d k ó w sz k o le n io w y ch .
N ie z a le ż n e u s łu g o w e o ś ro d k i m o ż n a p o d z ie lić n a d w ie g r u p y : o ś r o d k i z w ła s n y m i k o m p u t e r a m i i o ś r o d k i w y p o ż y c z a ją c e k o m p u t e r y (n a w z ó r w y p o ż y c z a ln i t e le w iz o ró w , sa m o c h o d ó w ) u ż y tk o w n ik o m n a o g ra n ic z o n y o k re s c zasu . U ż y tk o w n ic y d y s p o n u ją w ła s n y m lo k a le m , p e r s o n e le m o ra z p r o g r a m a m i.
L ic z b a n ie z a le ż n y c h p r z e d s ię b io r s tw u s łu g o w y c h z w ła s n y m i k o m p u te r a m i w y n o s iła w r o k u 1969 o k o ło 1000. W ty m s e k to rz e p o w s ta ją s ie c i u s łu g o w y c h o ś
r o d k ó w o b lic z e n io w y c h , j a k n p . w A u s tr a lii, A n g lii (w r e s o rc ie łą c z n o ś c i — G E N E R A L P O S T O F F IC E ), w P o ls c e (Z a k ła d y E le k tr o n ic z n e j T e c h n ik i O b lic z e n io w e j). W U S A — p o d o b n ie j a k w A n g lii — u s łu g te g o ty p u p o d e jm u ją się k o n c e r n y te le k o m u n ik a c y jn e d y s p o n u ją c e sie c ią tr a n s m is ji d a n y c h .
O ś ro d k i w y p o ż y c z a ją c e k o m p u t e r y tw o r z ą s a m o d z ie l
n y s e k to r d z ia ła ln o ś c i (C o m p u te r le a s in g in d u s lr y ) , c h a r a k te r y z u ją c y się w y s o k im te m p e m w z ro s tu z a k u p ó w m a s z y n . Ł ą c z n a w a rto ś ć m ie s ię c z n y c h s ta w e k d z ie r ż a w n y c h p o b ie r a n y c h p r z e z te o ś r o d k i w r o k u 1969 w y n io s ła 48 m in d o la ró w , co s ta n o w iło 13%
łą c z n e j w a r to ś c i m ie s ię c z n y c h s ta w e k d z ie r ż a w n y c h
2
(365 m in d o la ró w ) w s z y s tk ic h k o m p u te r ó w e k s p lo a to w a n y c h w U S A w d a n y m ro k u .
W P o ls c e sz c z e g ó ln a r o la w r o z w ija n iu in f o r m a ty k i p r z y p a d a k r a jo w e j sie c i o ś r o d k ó w u s łu g o w y c h . Z E T O z o s ta ły u tw o rz o n e p o d k o n ie c 1964 ro k u , b ę d ą c ob o k a u s tr a li js k ie j s ie c i o b lic z e n io w e j p ie r w s z ą teg o ty p u o rg a n iz a c ją n a św ie c ie . W s y t u a c ji o g ra n ic z o n e j lic z b y k o m p u t e r ó w w k r a j u , w o ś r o d k a c h ty c h sk u p io n a z o s ta ła z n a c z n a , ja k n a m o ż liw o śc i k r a jo w e , lic z b a k o m p u te r ó w i s p e c ja lis tó w .
W p ie r w s z y m o k r e s ie ro z w o ju 'in f o rm a ty k i w k r a j u , z a d a n ie m Z E T O b y ła p o p u la r y z a c ja E T Ó i p rz y g o to w a n ie o r g a n iz a c y jn e u ż y tk o w n ik ó w do r e a liz a c ji p r o s ty c h s y s te m ó w A P D , W m ia r ę w z r o s tu teg o p rz y g o to w a n ia , u ż y tk o w n ic y s a m i p r z y s tę p u ją do tw o rz e n ia Z Z O — z a k ła d o w y c h o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h , j a k to m ia ło m ie js c e n p . w p r z y p a d k u F S C w S t a r a c h o w ic a c h , F S O n a Ż e r a n iu i in n y c h , k tó r e k o r z y s ta ją z u s ł u g w a rs z a w s k ie g o o ś r o d k a u słu g o w e g o Z O W A R .
3. O ś ro d k i c e n tr a ln e
C e n tr a ln e o ś r o d k i o b lic z e n io w e (COO) m a ją c h a r a k te r m ię d z y re s o rto w y . W śró d C O O m o ż n a w y ró ż n ić tr z y ro d z a je :
1. O ś ro d k i u s łu g o w e d la u ż y tk o w n ik ó w z w ła d z c e n tr a ln y c h
2. O ś ro d k i k o o rd y n a c y jn e
3. O ś ro d k i r e a liz u ją c e e le m e n ty k ra jo w e g o s y s te m u in f o rm a c y jn e g o .
W k r a j a c h d e m o k r a c ji lu d o w e j CO O są u tw o rz o n e p rz y k o m is ja c h p la n o w a n ia i p rz y n ie k tó r y c h k o m i
te ta c h . W P o ls c e k o m p u te r o w y o ś ro d e k sz k o le n io w y C e n tr a ln e g o O ś ro d k a D o s k o n a le n ia K a d r K ie r o w n i
czy ch p o c z ą tk o w o b y ł u tw o rz o n y p rz y K o m ite c ie P r a c y i P ła c y , a n a s tę p n ie p r z e n ie s io n y do K o m is ji O rg a n iz a c ji Z a rz ą d z a n ia . O ś ro d k i te m a j ą c h a r a k t e r u słu g o w y .
O ś ro d k i k o o r d y n u ją c e ro z w ó j i d z ia ła ln o ś ć in f o r m a ty k i w s k a li k r a j o w e j w y s tę p u ją ju ż w w ie lu k r a ja c h .
O ś ro d k i r e a liz u ją c e e le m e n ty k ra jo w e g o s y s te m u in fo r m a c y jn e g o p o w in n y p o w s ta ć w n ie k tó r y c h k r a ja c h w la ta c h 1970— 1EB5. W U S A p r a c e p rz y g o to w a w c z e do u tw o r z e n ia te g o ty p u CO O p o d n a z w ą N A T IO N A L D A T A C E N T E R (NDC) ro z p o c z ę to w r o k u 1965. G r u p a s p e c ja lis tó w k ie r o w a n a p r z e z C a rla K a y s e n a z I n s t i t u te o f A d v a n e d a t P r in c e to n p r z y g o to w a ła w lis to p a d z ie 1965 r o k u n a z le c e n ie P r e z y d e n ta r a p o r t w n io s k u ją c y n ie z w ło c z n e u tw o r z e n ie N D C . W m ie s ią c p ó ź n ie j p rz y g o to w a n y p rz e z E d g a r a S. D u n n a n a z le c e n ie B u d g e t B u r e a u k o r e f e r a t (R E V IE W of P R O P O S A L f o r a N A T IO N A L D A T A - T E C E N T E R ) w y w o ła ł s e r ię d e b a t w K o n g re s ie . L ic z n i s e n a to rz y i k o n g re s m e n i w y p o w ie d z ie li się p r z e c iw k o u tw o r z e n iu N D C , u z n a ją c je g o is tn ie n ie ja k o p o w a ż n e z a g ro ż e n ie w o ln o śc i o so b is te j c z ło w ie k a („ in v a sio n o f p r iv a c y ”). K o n g re s m e n K . G a lla g e r s tw ie rd z ił, że „ je s t to je d n a z n a jb a r d z ie j n ie b e z p ie c z n y c h id ei, ja k a n a ro d z iła się w u m y s ła c h b iu r o k r a tó w ” i, że „ sen s ta ty s ty k ó w n ie p o w in ie n sta ć się p r z e r a ż a ją c y m k o s z m a re m o b y w a te li, k tó r y p o le g ać b ę d z ie n a e lim in o w a n iu o p o n e n tó w i u n if ik o w a n iu o p in ii s p o łe c z n e j” .
V. P a c h a r d s tw ie rd z ił, „że te n n ie p o k o ją c y h a z a r d w o k ó ł N D C m oże s p o w o d o w a ć p r z e k a z a n ie w ie lk ie j w ła d z y w r ę c e k ilk u osób tr z y m a ją c y c h p a lc e n a g u z ik a c h k o m p u te r ó w z N D C ” , Z w o le n n ic y u tw o rz e n ia N D C tw ie r d z ą , że u d a ło b y się w y e lim in o w a ć sz e re g ró w n o le g le p ro w a d z o n y c h i p o d o b n y c h p a ń s tw o w y c h s y s te m ó w in f o r m a c y jn y c h , że ty lk o w r o k u 1967 k o sz ty u tr z y m a n i a p a ń s tw o w e g o s y s te m u s t a ty s t y c z n e g o w y n io s ły 178 m in d o la ró w . N D C m ia ło b y p r o w a d zić c e n tr a ln y 'b a n k d a n y c h d la 20 a g e n c ji r z ą d o w y c h , j a k n p. d la s łu ż b y fin a n s o w e j (I n te r n a l R e v e n u e S e r v ic e - I R S ) , d la D e p a r ta m e n tu Z d ro w ia , O ś w ia ty , O p ie k i S p o łe c z n e j (H EW ), P r a c y , B iu r a C e n z u s u (w z w ią z k u z w y b o rc a m i). B iu r a R e z e rw itp .
A g e n c je p a ń s tw o w e p o s ia d a ją i ta k in f o r m a c je o k a ż d y m o b y w a te lu „o d k o ły s k i do g r o b u ” . Do in f o r m a c ji ty c h z aliczy ć m o ż n a : a) ś w ia d e c tw a u ro d z e ń , zg o n ó w , ślu b ó w , ro z w o d ó w , b) ś w ia d e c tw a sz k o ln e , d y p lo m y u n iw e r s y te c k ie , c) h ip o te k i, d) o św ia d c z e n ia p o d a tk o w e , e) o ś w ia d c z e n ia c e ln e , f) r e n ty , e m e r y tu r y i k s ią ż k i o p ie k i le k a r s k ie j, g) p r a w a ja z d y , h) r a p o r ty o w y p a d k a c h , j) m e ld u n k i m ie s z k a n io w e , k) w n io s k i p a s z p o r to w e , 1) r e j e s tr a c j ę w y b o rc z ą , m ) k s ią ż e c z k i w o js k o w e itp ., itp .
Z w o le n n ic y N D C u tr z y m u ją , że z b a n k u teg o m o ż n a o tr z y m a ć d a n e p o tr z e b n e do p la n o w a n ia . N p. k o r e l a c ja d a n y c h z c e n z u s ó w z d a n y m i z o św ia d c z e ń p o d a tk o w y c h u m o ż liw ia s z a c o w a n ie tr e n d ó w k o n s u m p c y jn y c h . P o d o b n a k o r e la c ja d a n y c h o z a tr u d n ie n iu z d a n y m i B iu r a R e z e rw u m o ż liw ia o c e n ę s t a n u g o s p o d a rk i.
P o n a d to is tn i e n ie c e n tr a ln e g o b a n k u u ła tw iło b y p r o w a d z e n ie b a d a ń n a u k o w y c h so c jo lo g ic z n o -g o s p o d a r- czy ch , a p rz e d e w s z y s tk im o b n iż y ło k o s z ty ic h p r o w a d z e n ia .
K o n tr o w e r s je w o k ó ł u tw o r z e n ia N D C z o s ta ły s p o la ry z o w a n e d ą ż e n ie m z w o le n n ik ó w i p rz e c iw n ik ó w do z a p e w n ie n ia p r a w a je d n o s tk i do w o ln o ści. M o żn a to o sią g n ą ć p o p rz e z o d iz o lo w a n ie b a z y s ta ty s ty c z n e j od k o d u id e n ty f ik a c y jn e g o o b y w a te la , co je d n a k s p r z e c zn e b y ło b y z g łó w n y m i c e la m i b a n k u d a n y c h . W ty m s ta n ie rz e c z y u z g o d n io n o , że m u s i b y ć:
• u s ta lo n e p ra w o do z b ie r a n ia i k o n tr o li ty lk o p e w n y c h in f o r m a c ji
• z a p e w n io n y s y s te m u p o w a ż n ia ją c y o k re ś lo n e oso- iby do d o s tę p u do o k re ś lo n y c h z b io ró w b a n k u d a
n y c h
• z a g w a r a n to w a n a m o ż liw o ść o b r o n y o b y w a te la p rz e d e w id e n c jo n o w a n ie m b łę d n y c h o «nim in f o r m a c ji
• u s ta lo n y s y s te m n o m in o w a n ia k a d r y k ie r o w n ic z e j N D C , k tó r e j k ie r o w n ik ie m p o w in ie n b y ć p r a w n ik ,
a n ie c y b e rn e ty k .
U s ta lo n o ró w n ie ż , że w s p ó ln y m k lu c z e m i d e n t y f ik a c ji o b y w a te la 'będzie n u m e r r a c h u n k u k a r t y o p ie k i sp o łe c z n e j (w n a s z y c h w a r u n k a c h n u m e r k s ią ż e c z k i ZU S).
T a k a k o n c e p c ja CO O >jest o p a r t a n a s y s te m ie in f o r m a c ji o o b y w a te lu . G o s p o d a rk a n ie p la n o w a i w ty m u k ła d z ie z a w ie r a sp rz e c z n o śc i. C h a r a k te r y s ty c z n e , je s t p o m ija n ie m ilc z e n ie m p a ń s tw o w y c h s y s te m ó w in f o r m a c y jn y c h , p ro d u k c y jn y c h i d y s tr y b u c y jn y c h . O z n a c z a ło b y to z a m a c h n a „ w o ln o ść ” k a p ita łu , a n a ta k i z a m a c h n ie m oże so b ie p o z w o lić rz ą d . D la te g o m oże w y g o d n ie j je s t z a ją ć się ty lk o s a m y m i o b y w a te la m i.
G o s p o d a rk a p la n o w a p o s ia d a tu p rz e w a g ę sy s te m o w ą . J e ż e li ją ty lk o w p o r ę 'd o strz e ż e , 'b ęd zie d y s p o n o w a ć
„ c u d o w n ą b r o n i ą ” .
4. T e n d e n c je ro z w o jo w e o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h W ro z w o ju o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h m o ż n a z a o b s e r w o w a ć d w ie d ość w y r a ź n ie w y o d r ę b n ia ją c e się te n d e n c je . P ie r w s z a w y n ik a z t r a k to w a n ia k o m p u t e r a ja k o jesz c z e je d n e j m o ż liw o śc i o s ią g a n ia z y s
k ó w . T e n d e n c ja ta p ro w a d z i do p o w s ta w a n ia u s ł u g o w y c h d ś ro d k ó w O b liczen io w y ch . O ś ro d k i te , d z ia ła ją c e n a w ła s n y m .ro z r a c h u n k u , c h a r a k t e r y z u j e d o b ra s p r a w n o ś ć i s k u te c z n o ś ć d z ia ła n ia . D ą ż n o ść do o s ią g a n ia z y sk ó w (po d o b n ie- ja k w p rz e d s ię b io r s tw a c h tr a n s p o r to w y c h ) s p r a w ia , że o ś r o d k i p o d e jm u ją się r e a liz a c ji n a jp r o s ts z y c h i n a jł a tw ie j w d r a ż a n y c h S P D . R o la ic h je s t sz c z e g ó ln ie p o z y ty w n a w e w s tę p n e j fa z ie ro z w o ju in f o r m a ty k i, d la k tó r e j c h a r a k t e r y s ty c z n y je s t n ie d o b ó r s p e c ja lis tó w i k o m p u te ró w , a ta k ż e o p ó r p s y c h o lo g ic z n y n a s ta w io n y c h k o n s e r w a ty w n ie u ż y tk o w n ik ó w .
D z ia ła tu p ra w o e f e k tu T h o r e n d ik a , m ó w ią c e , że c z ło w ie k c h ę tn ie p o w ta r z a to d z ia ła n ie , k tó r e p r z y n io s ło m u k ie d y ś rsu k c e s . D o b rz e w y k o n y w a n e S P D w s p r a w n y c h o ś r o d k a c h u s łu g o w y c h p o z y ty w n ie w p ły w a ją n a in n y c h u ż y tk o w n ik ó w . U ż y tk o w n ic y ci
d ą ż ą w ó w c z a s do s to s o w a n ia k o m p u te r ó w a lb o ze w z g lę d ó w p re s tiż o w y c h , a lb o ze w z g lę d ó w in tu ic y j
n y ch .
D a lsz a ro la o ś ro d k ó w u s łu g o w y c h tr a c i n a z n a c z e n iu , b o w ie m u ż y tk o w n ic y w o lą p o s ia d a ć w ła s n e o ś
ro d k i o b lic z e n io w e .
W y s tę p u je jesz c z e in n y , m o że d o n io ś le js z y c z y n n ik o g ra n ic z a ją c y r o lę u s łu g o w y c h o śro d k ó w . O ś ro d k i te d o b rz e r e a l iz u j ą S P D p o le g a ją c e n a m e c h a n iz a c ji p r z e tw a r z a n ia tr a n s a k c j i . N a to m ia s t s to s o w a n ie k o m p u t e r ó w ja k o ś r o d k ó w a u to m a ty c z n y c h S P D w y m a g a p r z e jś c ia do n a jw y ż s z e g o s t a d iu m ro z w o ju in f o r m a ty k i, to je s t do s y s te m o w e g o s to s o w a n ia k o m p u te r ó w w p r o c e s ie z a r z ą d z a n ia 'g o s p o d a rk ą . Z tą c h w ilą p o ja w ia się d r u g a te n d e n c ja w ro z w o ju o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h , k tó r a p o le g a ć m o ż e n a tw o rz e n iu w ła s n y c h o ś ro d k ó w u ż y tk o w n ik ó w lu b o ś r o d k ó w u s łu g o w y c h , a le u k ie r u n k o w a n y c h n a r e a liz a c ję b a r d z ie j z a a w a n s o w a n y c h s y s te m ó w in f o r m o w a n ia k ie r o w n ic tw a .
D la te g o do b u rz liw e g o r o z w o ju u s łu g o b lic z e n io w y c h w U S A i in n y c h k r a j a c h z a c h o d n ic h n a le ż y p o d e jś ć d ość k r y ty c z n ie . P o g o ń za z y s k ie m z u s łu g o b lic z e n io w y c h w w a r u n k a c h n ie p la n o w e j g o s p o d a r k i m oże b y ć p o w a ż n y m h a m u lc e m d a ls z e g o s y s te m o w e g o ro z w o ju k o m p u te ró w .
Z a r ó w n o w te n d e n c ji p ie r w s z e j, j a k i d r u g ie j w y s tę p u je d ą ż n o ść do k o n c e n tr a c ji k o m p u te ró w . W p ie r w szej te n d e n c ji o rg a n iz a c ji o ś r o d k ó w z n a jd u j e o n a w y r a z w p o w s ta w a n iu a b o n e n c k ic h s y s te m ó w o b lic z e n io w y c h , w y p o s a ż o n y c h w s u p e r k o m p u te r y , z d o ln e w s p ó łb ie ż n ie p ro w a d z ić o b lic z e n ia (g łó w n ie n u m e ry c z n e ) d la k ilk u s e t u ż y tk o w n ik ó w . W d ru g ie j t e n d e n c ji. k o n c e n tr a c ja s p r z ę tu p ro w a d z i do c e n tr a liz a c ji z a rz ą d z a n ia , k tó r e n p. p o le g a n a c e n tr a ln y m p r o w a d z e n iu g o s p o d a r k i m a te r ia ło w e j czy p la n o w a n ia p r o d u k c ji w s k a li z je d n o c z e n ia . Z b a d a ń p r z e p r o w a
d z o n y c h w U S A p rz e z f ir m ę D IE B O L D w z a k re s ie c e n tr a liz a c ji s łu ż b y z a o p a trz e n ia w y n ik a , że is tn ie je ś c isły z w ią z e k m ię d z y s to p n ie m c e n tr a liz a c ji z a r z ą d z a n ia a s to p n ie m w y k o r z y s ta n ia k o m p u te ró w . O k a z u je się, że w ś ró d s p ó łe k , k tó r e n a jle p ie j w y k o rz y s t u j ą k o m p u t e r y aż 64% s to s u je c e n tr a liz a c ję słu ż b y z a o p a trz e n ia , a ty lk o 9% d z ia ła w w a r u n k a c h z d e c e n tr a liz o w a n y c h . N a to m i a s t w ś ró d sp ó łe k , k tó r e p o s ia d a ją r a c z e j sła b o w y k o r z y s ta n e k o m p u te r y , ty lk o 50% p o s ia d a s c e n tra liz o w a n e z a o p a trz e n ie .
B IB L IO G R A F IA
[1] B la c k G. — T h e N C C a n d c o m p u te r s u se rs . D A T A S Y STE M S 1969, n r 3, s. 36
[2] T a rg o w s k i A. — P a ń s tw o w e b a d a n ia w d z ie d z in ie ETO w e F r a n c j i . M A SZ Y N Y M A T E M A T Y C Z N E , 1968, n r 6, s. 22 [3] S p e c ja ł R e p o rt — A N ew I n d u s t r y ’s W ild R id e . B u s i
n e s s W e e k , 24.05.1969, s. 64
[4] C u n n in g h a m I. — T h e n e e d f o r A D P S ta n d a r d s in th e f e d e r a l C o m m u n ity . D A T A M A T IO N . 1969, n r 2, s. 26 [5] B r a n d o n A p p lie d S y s te m In c . — T h e N a tio n a l D a ta C e n te r c o n tr o v e r s y . D A T A S Y S T E M S . 1969, n r 3, s. 20 [6] C o m p u te r U tiliz a tio n in J a p a n . T o k io 1967. J a p a n C o m p u t e r U sag e D e v e lo p m e n t I n s t i t u t e
[7] D ie b o ld G ro u p In c . — B iu v e a u w ith 12 000 c u s to m e rs . D A T A C O N T R O L 1964, n r 10
(8| T a rg o w s k i A. — A n g lia r e o r g a n iz u je p r o d u k c ję k o m p u te r ó w . M A SZ Y N Y M A T E M A T Y C Z N E , 1958, n r U , s. 22 [9] T a rg o w s k i A. — W ęzło w e p r o b le m y s to s o w a n ia k o m p u te r ó w w g o s p o d a rc e n a r o d o w e j. G O S P O D A R K A P L A N O W A 1969, n r 12
[10] D ie b o ld R e s e a rc h P r o g r a m E u ro p e - C o m p u te r iz e d p ro - c u r m e n t, A p p lic a tio n S tu d ie s R e p o rt, 1969, z. E 60 [11] T a rg o w s k i A. — K o s z ty z a s to s o w a n ia ETO . M A SZY N Y M A T E M A T Y C Z N E 1969, n r 2, s. 8
[12] P r a k a s h I. — T h e C o m p u te r L e a r in g I n d u s tr y - S o m e S ta tis tic s . C O M P U T E R S a n d A U T O M A T IO N 1969, n r 3, s. 39 [13] Ilo w ie c k i M. — N a s z w ie k X X . W a rsz a w a 1969, W ie d z a P o w s z e c h n a , s. 280
[14] D ie b o ld R e s e a r c h P r o g r a m E u ro p e — T h e C o m m o n D a ta b a s e . IM IS R e p o rt, 1967, z. 29, s. 77
[15] W ith in g to n F . G. — D a ta p r o c e ss in g s e v o lv in g p la c e in th e o r g a n iz a tio n . D A T A M A T IO N , 1969, n r 6, s. 58
JE R Z Y B R O M IR S K I 681.322
J A N K A Z IM IE R C Z A K
E L Ż B IE T A K O S M U L S K A -B O C H E N E K I n s t y t u t C y b e r n e ty k i T e c h n ic z n e j
P o lite c h n ik i W ro c ła w s k ie j Z a k ła d A u to m a tó w
Systemy cyfrowe i ich struktura
W a r ty k u le z d e fin io w a n o p o ję c ie „ s y s te m c y fr o w y ”. O k r e ś lo n o c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e w y r ó ż n ia ją c e s y s te m c y fr o w y o ra z za le ż n o ś ć , ja k a is tn ie je m ię d z y s y s te m e m lic z ą c y m ( s y s te m e m a u to m a ty c z n e g o p r z e tw a r z a n ia in fo r m a c ji) a s y s te m e m c y fr o w y m . P r z e d s ta w io n o a b s tr a k c y jn y m o d e l s y s te m u c y fr o w e g o , o p a r ty n a a b s tr a k c y jn y m m o d e lu s y s te m u liczą ceg o , o k r e ś lo n e g o ja k o g r a f o d w z o r o w u ją c y p r z e p ły w in fo r m a c ji. O p isa n o r o z w ó j fu n k c j o n a ln e j s t r u k t u r y s y s te m ó w . P o d a n o p r o p o z y c je m e to d o p is u i b a d a n ia s y s te m ó w c y fr o w y c h .
1. W p ro w a d z e n ie
P o ję c ie „ s y s te m ” n a le ż y c h y b a o b e c n ie do g r u p y n a j
czę śc ie j u ż y w a n y c h i to u ż y w a n y c h w w ie lu z n a c z e n ia c h , w w ie lu d z ie d z in a c h n a u k i i te c h n ik i, a p rzy ty m , n ie s te ty , b a rd z o c zęsto — ja k o p o ję c ie n ie c a ł
k ie m z d e fin io w a n e .
P r z y jm ie m y d la n a sz e g o u ż y tk u je d n ą z d e fin ic ji, p o d a n ą w W ie lk ie j E n c y k lo p e d ii P o w s z e c h n e j P W N , to m II , s tr . 174:
„ S y s t e m j e s t t o w s z e l k i s k o o r d y n o w a n y w e w n ę t r z n i e i w s k a z u j ą c y o k r e ś l o n ą s t r u k t u r ę u k ł a d e l e m e n t ó w ; u k ł a d t a k i r o z p a t r y w a n y o d z e w n ą t r z j e s t
c a ł o ś c i ą , r o z p a t r y w a n y o d w e w n ą t r z
— z b i o r e m , d o k t ó r e g o p r z y n a l e ż n o ś ć w a r u n k u j e z w i ą z k i w z a j e m n e j z a l e ż n o ś c i m i ę d z y w s z y s t k i m i j e g o e l e m e n t a m i ; o g ó ł e l e m e n t ó w s y s t e m u (w ty m ro z u m ie n iu ) n a z y w a s i ę j e g o s k ł a d e m , o g ó ł z w i ą z k ó w (r e la c ji) m i ę d z y e l e m e n t a m i u w a r u n k o w a n y c h p r z e z i c h p r z y n a l e ż n o ś ć d o s y s t e m u — j e g o s t r u k
t u r ą . \
Z a g a d n i e n i a z w i ą z a n e z k o n s t r u o w a n i e m i b a d a n i e m s y s t e m ó w w r ó ż n y c h z n a c z e n i a c h t e g o t e r m i n u s ą p r z e d m i o t e m b a d a n i a w i e l u - - n a u k : p r o b l e m a t y k ą
4
s y s t e m ó w w s e n s i e n a j o g ó l n i e j s z y m z a j m u j e s i ę p r a k s e o l o g i a i c y b e r n e - t y k a ” .
N ie b ę d z ie m y się w d a w a li w d y s k u s ję n a d p r z y d a t
n o śc ią p o w y ż sz e j d e fin ic ji, p o n ie w a ż is to tn ie js z a b ę dzie d la n a s d y s k u s ja n a d z a w ę ż e n ie m teg o b a rd z o o g ó ln eg o p o ję c ia do z a g a d n ie ń p rz e d s ta w io n y c h w a r t y k u le . N a le ż y je d n a k p o d k re ś lić , że w a r u n k ie m s t r u k tu r y w s e n s ie p o w y ż s z e j d e fin ic ji n ie je s t p o w ią z a n ie je j z ro z m ie s z c z e n ie m p r z e s tr z e n n y m e le m e n tó w
•system u.
O g ó ln ie z n a n e i b a rd z o c zęsto u ż y w a n e są ja k o s y n o n im y p o ję c ia s y s te m ó w :
1. A u to m a ty c z n e g o lu b a u to m a to w e g o p rz e tw a r z a n ia in f o rm a c ji, w sk ró c ie s y s te m y A P I
2. E le k tro n ic z n e g o p r z e tw a r z a n ia d a n y c h , w sk ró c ie E P D
3. E le k tr o n ic z n e j te c h n ik i o b lic z e n io w e j, w sk ró c ie E TO .
P o ję c ia te , w ro z u m ie n iu w ja k im są u ż y w a n e , o d n o szą s ię w z a sa d z ie do z a k r e s u z a s to s o w a ń a d m i n is tr a c y jn y c h , w k tó r y c h e le m e n ta m i s y s te m u są zb io ry in f o r m a c ji (d a n y c h ) s ta ty s ty c z n o -e k o n o m ic z n y c h , n a to m ia s t s t r u k t u r a (w ro z u m ie n iu p o d a n e j d e fin ic ji) o b e jm u je r e la c je p o r z ą d k u ją c e i p r z e k s z ta ł
c a ją c e te z b io ry z g o d n ie z ic h p rz e z n a c z e n ie m do ce ló w e w id e n c y jn y c h o ra z z a rz ą d z a n ia , p rz y je d n o c z e sn y m p o d p o rz ą d k o w a n iu s tr u k tu r z e o rg a n iz a c y jn e j je d n o s tk i, d la k tó r e j d a n y s y s te m A P I je s t p r z e z n a czony.
Z p u n k tu w id z e n ia te c h n ic z n e g o , p ro b le m y z w ią z a n e z „ tr a d y c y jn y m i” (o ile to m o ż n a t a k n a z w a ć ) s y s te m a m i A P I c z y E P D s p r o w a d z a ły się do z a p e w n ie n ia o d p o w ie d n ie j m o c y o b lic z e n io w e j m a s z y n y c y fr o w e j o ra z z b io ru u r z ą d z e ń p rz y g o to w u ją c y c h in f o rm a c je (d an e) do p r z e tw a r z a n ia . N ie k ie d y m o ż n a się s p o t
k a ć z ro z s z e rz e n ie m o k r e ś le n ia ta k p o ję te g o s y s te m u p rz e z u w z g lę d n ie n ie z a ró w n o części in f o r m a c y jn e j, .jak i te c h n ic z n e j — ja k o s y s te m u E T O .
2. S y s te m c y fr o w y
R o zw ó j z a rć w n o u rz ą d z e ń , ja k i z a s to s o w a ń d o p ro w a d z iły do tw o rz e n ia s y s te m ó w z ło żo n y c h o w ię k szej lic z b ie e le m e n tó w o ra z o b a r d z ie j s k o m p lik o w a n y c h z a le ż n o ś c ia c h w e w n ę tr z n y c h . P o z a z a p e w n ie n ie m p r z e tw o r z e n ia o d p o w ie d n io w ię k s z e j ilo śc i in fo r m a c ji, do czego n ie m o ż n a ju ż b y ło u ży ć p o je d y n c z y c h m a s z y n c y fro w y c h n a w e t o b a rd z o d u ż e j m o c y o b lic z e n io w e j, p o w s ta ło z a g a d n ie n ie k o m u n i
k a c ji m ię d z y je d n o s tk a m i p rz e lic z a ją c y m i — ty m b a rd z ie j, że In o g ły o n e z n a jd o w a ć się w p r z e s tr z e n n ie o d d a lo n y c h m ie js c a c h .
P o w s ta ła k o n ie c z n o ść ta k ie g o je d n o z n a c z n e g o o k r e ś le n ia s y s te m u , a b y :
1) n ie b y ło n ie ja s n o ś c i p rz y o p e ro w a n iu n im , a 2) je d n o z n a c z n ie o d p o w ia d a ł z a k re s o w i je g o d z ia ła n ia .
W ła d y s ła w T u r s k i w p r a c y p t. „ P o d s ta w y u ż y tk o w a n ia m a s z y n c y fro w y c h *)” p r z e d s ta w ia p o ję c ie „ sy s
te m u lic z ą c e g o ” . R o z u m ie on to p o ję c ie ja k o o k r e ś la ją c e (zg o d n ie z re s z tą z n a z w ą ) jeg o z a s a d n ic z e p r z e z n a c z e n ie lic z e n ia (ro z u m ia n e w s e n s ie p r z e t w a r z a n ia ), n ie w d a ją c się szczeg ó ło w o w te n z a k re s , k tó r y n a z y w a „ a r c h i te k t u r ą s y s te m u lic z ą c e g o ” . T ę w ła ś n ie a r c h i te k t u r ę p ro p o n u je m y w y o d rę b n ić ja k o o d d z ie l
n e p o ję c ie : s y s t e m c y f r o w y .
P o w s ta je p y ta n ie , czy je s t p o tr z e b n e i k o n ie c z n e s p e c ja ln e w y o d r ę b n ia n ie teg o p o ję c ia . O c zy w iście, z d a n ia m o g ą b y ć p o d z ie lo n e . N a jis to tn ie js z y m a r g u m e n te m b ę d z ie c h y b a w y o d rę b n ie n ie s p e c ja ln y c h cech w y ró ż n ia ją c y c h z a k re s teg o p o ję c ia . J e ż e li c e c h y t a k ie is tn ie ją , to i u ż y w a n ie ta k ie g o p o ję c ia w y d a je się c e lo w e . • B io rą c p od u w a g ę d e fin ic ję T u rs k ie g o , ju ż m o ż n a s tw ie rd z ić , że on sa m w y o d rę b n ia p r o b le m y ') P W N , W a rsz a w a
„ a r c h i te k tu r y s y s te m u lic z ą c e g o ” ja k o coś o d r ę b n e go. J e d n a k n ie ch o d z i tu ty lk o o w e r b a ln ą g rę , a o to, że p ro p o n o w a n e p o ję c ie s y s te m u c y fro w e g o o b e j
m u je n ie ty lk o a r c h ite k t u r ę , a le r ó w n ie ż i b lo k i s k ła d o w e te j b u d o w li, k tó r ą b ę d z ie s y s te m lic z ą c y . C e c h a m i c h a r a k te r y s ty c z n y m i s y s te m u c y fro w e g o b ę d ą :
1. W s e n s ie o g ó ln y m w s z y s tk ic h u rz ą d z e ń d y s k r e t
n y c h to, że
1.1. I n f o r m a c ja p rz e d s ta w io n a je s t w sp o só b d y s k r e tn y
1.2. C z ę śc ia m i s k ła d o w y m i s y s te m u b ę d ą u rz ą d z e n ia , k tó r e m o ż n a p o d z ie lić n a p r z e k s z ta łc a ją c e i p r z e s y ła ją c e .
U w a g a : n ie w y m ie n io n o tu w s z y s tk ic h u rz ą d z e ń d o d a tk o w y c h , p o n ie w a ż s ta n o w ią o n e i n t e g r a l n ą cz ę ść f u n k c j o n a l n ą p o d a n y c h g r u p u r z ą d z e ń .
2. W s e n s ie c h a r a k te r y s ty c z n y m d la s y s te m u — 2.1. S t r u k t u r a s y s te m u c y fro w e g o je s t z a le ż n a w s e n sie m e r y to r y c z n y m od s y s te m u lic z ą c e g o (A P I, E PD ).
N a le ż y to ro z u m ie ć w te n sp osób, że s y s te m c y fro w y
„ n a k ła d a s ię ” n a s y s te m lic z ą c y w s e n s ie e f e k ty w n eg o p rz e z n a c z e n ia i w y k o r z y s ta n ia in f o rm a c ji.
2.2. S t r u k t u r a s y s te m u cy fo w e g o je s t n ie z a le ż n a od s y s te m u licząceg o w s e n s ie te c h n ic z n y m . T zn., że z a ró w n o k a n a ły p r z e p ły w u in f o rm a c ji, ja k i o ś ro d k i d e c y z y jn e (p r z e k s z ta łc a ją c e ) n ie m u s z ą się p o k ry w a ć ze s t r u k t u r ą s y s te m u licząceg o .
J a k w y n ik a z p. 2, s y s te m c y fro w y je s t je d n o c z e ś n ie z a le ż n y i n ie z a le ż n y o d s y s te m u licząceg o , d la k tó r e go z o s ta ł z a p ro je k to w a n y .
R o z p a trz m y to z a g a d n ie n ie b a rd z ie j szczegółow o.
P o d s ta w o w y m c z y n n ik ie m d e c y d u ją c y m o p ro je k c ie s y s te m u lic z ą c e g o je s t b ila n s in f o r m a c ji. N a to m ia s t z p u n k tu w id z e n ia s y s te m u c y fro w e g o — p r z e p r o w a d z e n ie n a p o d s ta w ie p o w y ższeg o b ila n s u id e n t y f i k a c ji z b io ró w in f o r m a c y jn y c h i to p o d n a s tę p u ją c y m i a s p e k ta m i:
1) m ie js c a p o w s ta w a n ia in f o r m a c ji
2) je j c h a r a k t e r u i w y m a g a n e g o p rz e k s z ta łc e n ia 3) w y m a g a n e g o m ie js c a p r z e s ła n ia in f o r m a c ji p r z e k s z ta łc o n e j.
N a jo g ó ln ie j, p rz y z a ło ż e n iu je d n e g o z b io ru in f o r m a c ji o d w z o ro w y w a n e g o w d ru g i, m o ż n a to p rz e d s ta w ić b lo k o w o , ja k n a ry s . 1,
n y s . 1. S c h e m a t b lo k o w y o d w zo - r o w a n ia J e d n e g o z b io ru i n f o r m a - ( //) c ji w d r u g i
g d z ie A — z b ió r in f o r m a c ji p ie r w o tn y c h B — z b ió r in f o r m a c ji p r z e k s z ta łc o n y c h ,
s y m b o l £> o k re ś la , że z b ió r B je s t o d w z o ro w a n ie m z b io ru A.
A z a te m po d ro d z e m u s ia ło z o sta ć z a s to s o w a n e u r z ą d z e n ie o d w z o ro w u ją c e (p r z e k s z ta łc a ją c e , d e c y z y jn e ), k tó r e o z n a c z y m y sy m b o le m B ; o tr z y m a m y w te d y s c h e m a t p o d a n y n a ry s . 2.
R ys. 2. S c h e m a t b lo k o w y o d w z o ro w a n ia z r y s . 1 z w p r o w a d z ę - (¡AJ \ n ie m u rz ą d z e n ia o d - V ' w z o ro w u ją c e g o
W o g ó ln y m p r z y p a d k u w ię k s z e j lic z b y o d w z o ro w a ń , n a rz u c o n e o ś r o d k i d e c y z y jn e n ie m u s z ą p o k r y w a ć k a ż d e j g a łę z i, a m o g ą o b e jm o w a ć w ię k s z ą ic h lic z bę, p rz y czy m z a le ż n e to b ę d z ie o d w ła ś c iw o ś c i te c h n ic z n y c h u rz ą d z e ń .
U k ła d k o le jn y c h o d w z o ro w a ń in f o r m a c ji m o ż n a p rz e d s ta w ić ja k o ro d z in ę g ra f ó w , k tó r y c h p o sz c z e g ó l
n y m i w ę z ła m i ¡będą b ą d ź z b io ry in f o r m a c y jn e , b ą d ź te ż z b io ry o d w z o ro w a ń (d e c y z ji). O c z y w iśc ie , p rz y
k o le jn y c h s to p n ia c h o d w z o ro w a n ia c h a r a k t e r z b io ru m o że s ię z m ie n ia ć , tz n . m o ż e on b y ć w je d n y m p r z y p a d k u o d w z o ro w a n ie m p o p rz e d n ie g o z b io ru in f o r m a c ji i je d n o c z e ś n ie z b io r e m w y jś c io w y m d la n a s t ę p n e g o o d w z o ro w a n ia .
S t r u k t u r a g r a f u b ę d z ie n a m o k r e ś la ła s y s te m lic z ą cy. N a ło ż o n a n a ń s t r u k t u r a o ś r o d k ó w p r z e k s z ta łc a ją c y c h (d e c y z y jn y c h ) i ic h p o łą c z e ń — s y s te m c y f ro w y .
•M ożna z a te m w y m ie n ić n a s tę p u ją c e p o d s ta w o w e p r o b le m y s y s te m ó w c y fro w y c h :
1) n a p o d s ta w ie b ila n s u in f o r m a c ji s y s te m u lic z ą c e go o k r e ś le n ie k o n f ig u r a c ji z w ią z k ó w fu n k c jo n a ln y c h , a n a ic h p o d s ta w ie — k o n f ig u r a c ji je d n o s te k d e c y z y jn y c h i p o łą c z e n io w y c h s y s te m u c y fro w e g o
2) o k re ś le n ie c h a r a k t e r y s t y k u rz ą d z e ń p r z e k s z ta łc a ją c y c h i p r z e s y ła ją c y c h o r a z d o b r a n ie ic h do d a n e g o s y s te m u
3) o k re ś le n ie f u n k c j o n a ln e j s t r u k t u r y s y s te m u i c h a r a k t e r u k o m u n ik a c ji w s y s te m ie i z s y s te m e m . K a ż d y z p rz e d s ta w io n y c h p ro b le m ó w j e s t z b io r e m w ie lu z a g a d n ie ń , p rz e w a ż n ie d o tą d n ie ro z w ią z a n y c h . N a le ż y m o ż e p r z y ty m p o d k re ś lić , że w ś r ó d p o d a n y c h p ro b le m ó w n ie w y m ie n io n o p r o b le m u e fe k ty w n o ś c i in f o r m a c y jn e j s y s te m u c y fro w e g o , tj. o k r e ś le n ia a lg o r y t m ó w 'p r z e k s z ta łc e ń z b io ró w , a lg o r y tm ó w p o d e jm o - m o w a n ia d e c y z ji itp ., p o n ie w a ż z a g a d n ie n ia t e m o g ą b y ć t r a k to w a n e ja k o częścio w o n a le ż ą c e do s y s te m u c y fro w e g o , c z ę ścio w o — i to c h y b a p rz e d e w s z y s tk im t— do s y s te m u licząceg o , a m o g ą o n e r ó w n ie ż b y ć n a r z u c o n e p r z e z u ż y tk o w n ik a s y s te m u .
S p o ś r ó d te j w ie lk ie j lic z b y z a g a d n ie ń p r z e d s ta w io n o n ie c o d o k ła d n ie j d w a : z a g a d n ie n ie a b s tr a k c y j n e j k o n f ig u r a c ji f u n k c jo n a ln e j s y s te m u i z a g a d n ie n ie ro z w o ju f u n k c j o n a ln e j s t r u k t u r y s y s te m u .
3. A b s tr a k c y jn y m o d e l s y s te m u
Z p u n k t u w id z e n ia o b ie g u in f o r m a c ji, p r z e tw a r z a n ia in f o r m a c ji i w y p r a c o w y w a n ia d e c y z ji, s y s te m c y fr o w y m o ż n a tr a k t o w a ć ja k o p r z e s tr z e ń z b io ró w , e le m e n ta m i k tó r e j s ą z b io ry in f o r m a c ji, z b io ry d e c y z ji o r a z z b ió r a lg o r y tm ó w o d w z o ro w a ń m ię d z y z b io r a m i. Z ty c h w z g lę d ó w w y d a je się c e lo w e p r z y ję c ie j a k o ję z y k a s tr u k tu r a ln e g o teg o s y s te m u g ra fó w . G r a f u w id a c z n ia s z e re g w ła s n o ś c i s y s te m u c y fro w e g o , a ty m s a m y m u ła t w i a je g o s y n te z ę . G r a f s y s te m u c y fro w e g o je s t g r a f e m s k ie r o w a n y m . W s t r u k tu r z e g r a f u s y s te m u c y fro w e g o m o ż n a w y ró ż n ić tr z y p o d staw o w e; e le m e n ty ( p a tr z r y s . 3):
1) g r a i e le m e n ta r n y , s k ła d a ją c y s ię z p a r y w ie rz c h o ł
k ó w p o łą c z o n y c h k r a w ę d z ią s k ie r o w a n ą , k tó r y p r z e d -
Rys. 3. E le m e n ty p o d s ta w o w e g r a f u , a) o d w z o r o w u ją c y j e d e n z b ió r w j e d e n z b ió r, b) o d w z o r o w u ją c y k i l k a z b io ró w w je d e n z b ió r, c) o d w z o ro w u j ą c y j e d e n z b ió r w k ilk a z b io ró w
0 --- *— ©
s ta w ia o d w z o ro w a n ie z b io ru A w z b ió r B w e d łu g a lg o r y tm u q
2) g r a f e le m e n ta r n y p rz e d s ta w ia ją c y o d w z o ro w a n ie k il k u z b io ró w A l, A2, A3... w je d e n zb ió r A 4 w e d łu g a lg o r y tm ó w q l , <22, q3
3) g r a f e le m e n ta r n y p r z e d s ta w ia ją c y o d w z o ro w a n ie je d n e g o z b io ru B w k ilk a z b io r ó w B I , B2, B3... w e d łu g a lg o r y tm ó w p l , p2, p3...
W o g ó ln y m p r z y p a d k u g r a f s y s te m u c y fro w e g o je s t k o m p o z y c ją k il k u g ra f ó w , z k tó r y c h k a ż d y s p e łn ia in n ą fu n k c ję .
S t r u k t u r ę g r a f u s y s te m u c y fro w e g o m o ż n a z ilu s tr o w a ć n a n a s t ę p u ją c y m m o d e lu , p r z e d s ta w io n y m n a ry s . 4.
Z a łó ż m y , że m a m y u k ła d Q z ło ż o n y z tr z e c h r ó w n o rz ę d n y c h o b ie k tó w X I , X 2 , X 3, k tó r y m i m o g ą b y ć n p . z a k ła d y w y tw ó rc z e p r o d u k u ją c e je d e n i t e n sa m p r o d u k t lu b te ż je d n o s tk i o in n y m c h a r a k te r z e . U k ła d Q z g o d n ie ze sw y m p rz e z n a c z e n ie m r e a liz u je p e w n e p rz e d s ię w z ię c ie w e d łu g o k re ś lo n e g o z g ó ry k r y t e r i u m e fe k ty w n o ś c i. A k tu a ln y s t a n u k ła d u c h a ra k te r y z o w a n y j e s t p rz e z p a r a m e tr y p r z y n a le ż n e do p e w n y c h d z ie d z in r z u tu ją c y c h n a f u n k c jo n o w a n ie u k ła d u . K a ż d a d z ie d z in a z o so b n a o k r e ś la p e w n ą k la s ę p rz e d s ię w z ię ć lu b k la s ę in n y c h c z y n n ik ó w m a ją c y c h w p ły w n a fu n k c jo n o w a n ie u k ła d u . N p . g d y Q je s t k o m b i n a te m p rz e m y s ło w y m , d z ie d z in ą m o ż e b y ć p r o d u k c ja , tr a n s p o r t , z a o p a trz e n ie itp .
Z a łó ż m y , że w u k ła d z ie Q m o ż e m y w y ró ż n ić tr z y d z ie d z in y A , B, C r z u t u ją c e n a fu n k c jo n o w a n ie u k ł a d u . I n f o r m a c j a o s ta n ie u k ła d u w p o sz c z e g ó ln y c h d z ie d z in a c h A , B, C je d n o z n a c z n ie o k re ś la s t a n u k ła du. P o n ie w a ż u k ła d Q je s t z b io re m ró w n o rz ę d n y c h o b ie k tó w X I , X 2, X 3, s ta n d a n e g o o b ie k tu X i o k r e ś lo n y je s t p rz e z in f o r m a c ję o s t a n ie teg o o b ie k tu w d z ie d z in a c h A i, B i, C i, p rz y c z y m A i < A, B i < B , C i < C . I n f o r m a c ję o s t a n ie o b ie k tu X i w p r z y p o r z ą d k o w a n y c h m u d z ie -
9
