zastosowania
w gospodarce
technice
i nauce
4
1 9 7 0
S P I S T R E Ś C I
S tr . A n d rzej T a rg o w sk i — „ P e r s p e k ty w y i n f o r m a t y k i” ... 1
W łod zim ierz T ra fa lsk i — „ E le k tro n ic z n a te c h n ik a o b lic z e n io w a — lu k s u s czy k o n ie c z n o ś ć ? ” ... 5 Z b ig n iew G a ck o w sk i — „ O c e n a p r z y g o to w a n ia u ż y tk o w n ik ó w do s to s o w a n ia e le k tro n ic z n e j te c h n ik i o b lic z e n io w e j w z a r z ą d z a n iu ” ... 9 S p o tk a n ie p ro d u c e n tó w i u ż y tk o w n ik ó w k o m p u te r ó w k r a jo w y c h , z o rg a n iz o w a n e p rz e z r e d a k c j ę c z a so p ism a „M a sz y n y M a te m a ty c z n e ” ...14
J e r z y L e sz c z y ń s k i — „ U ż y tk o w n ic y o k o m p u te r a c h O D R A 1204” . . . . 16 J a r o s ła w A d a m c z y k — „G lo s E L W R O -S E R V IC E ” ... 17 W n io s k i ze s p o tk a n ia p r o d u c e n tó w i u ż y tk o w n ik ó w k o m p u te r ó w k r a jo w y c h 18
P R E T O in f o r m u j e ... 19 W IA D O M O Ś C I P K A P I
S y s te m y P r z e tw o r z a n ia I n f o r m a c ji — N a r a d a ś r o d o w is k o w a w P o z n a n iu . . 21 N a r a d a K lu b u U ż y tk o w n ik ó w E M C M IŃ S K , p o św ię c o n a p ro b le m o m e fe k ty w n o śc i e k o n o m i c z n e j ... 22
P R Z E G L Ą D W Y D A W N I C T W ...13
z e Św i a t a
A le k s a n d e r S e n k o w s k i — „E T O w H o la n d ii” ... 24
V I K o n g re s T e c h n ik ó w P o l s k i c h ...IV s t r . o k ł.
{ g f
w y d a w n ic t w a CZASOPISM TECHNICZNYCH
NOT Worłzawa Czackiego 3/5
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R e d a k to r n aczeln y p ro f. d r L eon ŁUKASZEW ICZ
Doc. d r hab. inż. K o n rad FIA ŁK O W SK I (zast. re d a k to ra naczelnego), W ładysław KLEPACZ, d r A n to n i M AZURKIEW ICZ, inż, D orota PRA W D ZIC (zast. re d a k to ra naczelnego), d r Inż,
A ndrzej TARGOW SKI
S e k re ta rz R ed ak cji m gr W anda KACER R e d ak to r tech n iczn y B ogdan DROZDOW SKI RADA PROGRAMOWA
M gr inż. J a n B u rsch e, m gr inż. H e n ry k C h y rek , (w iceprzew odniczący) m g r inż. R y szard D ąb ró w k a, m g r inż. B olesław G liksm an, m gr inż. Jó zef K nysz, p ro f. d r L eon Ł ukaszew icz, m g r inż. J a n M atejak , p ro f. d r T ad eu sz P ech e (p rzew odniczący), m g r Inż. J e rz y T ry b u ls k i (w iceprzew odniczący), d r T ad eu sz W alczak, m g r T ad eu sz W asilew ski, m g r W ald em ar W iś
niew ski (se k reta rz), m gr S te fa n W ojciechow ski, d r inż. H e n ry k W ożniacki, m g r inż. Ja n Z dzisław Żydow o
R e d ak c ja : W arszaw a, ul. E m ilii P la te r 20 m . 15, te l. 21-13-91. Z as tę p ca re d a k to ra naczeln eg o teł. 28-37-29 Z ak ład K o lp o rtażu WCT NOT, W arszaw a, ul. M azow iecka 12
Z akł. G raf. „ T a m k a ” . Z. 2. Zam . 134. P a p ie r p o w le k an y V kł. BO g. Obj. 3 a rk . d ru k . N ak ład 2800. K-43 Cena egzem plarza zl 8.—
IN D E K S 36707
P re n u m e ra ta ro czn a zl 96.—
■ F ? W J f o
Nr 4
matematyczne
zastosow ania w gospodarce, lechnice i nauce
MIESIĘCZNIK
1 9 7 0
R O K VI
K w i e c i e ń
Organ P e ł n o mo c n i k a Rządu do S pr aw E l e k t r o n i c z n e j Tec hni ki Ob l i c ze n i o wej i Pol ski ego Komi t et u Aut oma t ycznego P r z e t wa r z a n i a I n f o r ma c j i Nac z el n e j O r g a n i z a c j i Tec h ni c z n ej
A N D R Z E J T A R G O W SK I ZOWAR — W arszaw a
681.322.004.14:002.55:338:65:3S
PERSPEKTYWY INFORMATYKI
A u to r z w r a c a u w a g ę n a in te g r a c y jn y c h a r a k te r p r o c e s ó w in f o r m a c y jn y c h , p o w ią z a n y c h z p r o c e s a m i z a r z ą d z a n ia w g o sp o d a rce n a r o d o w e j. P r z e d s ta w ia str a te g ic z n ą k o n c e p c ją r o z w o ju w la ta c h 1970— 2000 k r a jo w e j sie c i in fo r m a c y jn e j fu n k c j o n u ją c e j z p o m o c ą k r a jo w e j s ie c i o ś r o d k ó w o b lic z e n io w y c h . P r o p o n u je ta k t y c z n y p o d z ia ł n a 5 o k r e s ó w i fo r m u łu je z a d a n ia d la k a ż d e g o o k re s u .
1. In te g r a c y jn y ch arak ter in fo rm a ty k i
W y n ik ie m r e w o lu c ji p rz e m y s ło w e j i p ó ź n ie jsz e g o ro z w o ju p r z e m y s łu je s t m . in. o p a n o w a n ie s y n te z y p r o cesó w te c h n o lo g ic z n y c h . W y n ik ie m r e w o lu c ji n a u k o w o -te c h n ic z n e j p ra w d o p o d o b n ie b ę d z ie o p a n o w a n ie s y n te z y -procesów in f o r m a c y jn y c h , a w z w ią z k u z ty m i s y n te z y p ro c e s ó w g o s p o d a rc z y c h .
N ie k tó r e z a b u rz e n ia g o s p o d a rc z e p o w o d o w a n e są k r y zy se m in f o r m a c y jn y m (p ro b le m b o m p y „ I”). P ró b y n ie d o p u s z c z e n ia do k ry z y s u z w y k le n ie p rz e k r a c z a ją p ro g u d ro b n y c h u le p s z e ń . J e ś li w e ź m ie m y p od u w a gę p rz e d s ię b io rs tw o ja k o p o d s ta w o w e o g n iw o g o sp o d a r k i — to s tw ie r d z im y , że d z ia ł a ją w .nim n ie z a le ż n ie s łu ż b y p la n o w a n ia , e w id e n c ji (ra c h u n k o w o śc i), o r g a n iz a to r s k a , k ie r o w n ic tw a , p a te n to w a , n o r m a liz a c y jn a , in f o r m a c ji „ n te ” , E T O i in n e .
P rz y b liż sz e j a n a liz ie m e c h a n iz m u d z ia ła n ia ty c h słu ż b o k a z u je się , że łą c z y je „ in f o r m a c ja ” . N ie p o k o ją c y m o b ja w e m w ic h o b e c n y m f u n k c jo n o w a n iu je s t t r a k to w a n ie z d o b y c ia „ in f o r m a c ji” ja k o c e l u , a nie ja k o ś r o d k a w d z ia ła n iu . O b ja w te n je s t n a w e t p e w n e g o r o d z a ju o b ie k ty w n ą p ra w id ło w o ś c ią . P rz y o lb rz y m im s k o m p lik o w a n iu p ro c e s ó w g o sp o d a rc z y c h
— z b ie r a n ie , p r z e tw a r z a n ie i w y k o r z y s ta n ie p o tr z e b n y c h in f o r m a c ji p r z e r a s ta s p r a w n o ś ć lu d z k ą .
N a ry s. 1 p rz e d s ta w io n o in te g r a c y jn y c h a r a k t e r i n fo r m a ty k i w s łu ż b a c h p r z e d s ię b io r s tw a i p o k a z a n o in s ty tu c je p a tr o n u ją c e n a d ty m i s łu ż b a m i. P o n ie w a ż ro z w ó j p o szcz e g ó ln y c h słu ż b m o że d o p ro w a d z ić do teg o , że ro z w ią z a n ia szc z e g ó ło w e w r a m a c h słu żb , d o p ro w a d z a n e o d d z ie ln y m i k a n a ła m i do p rz e d s ię b io r
s tw a m o g ą o k a z a ć się sp rz e c z n e , w y n ik a s tą d m . in.
p o tr z e b a w y ło n ie n ia s łu ż b y in f o r m a ty k i.
P r z y s to s o w a n iu k o m p u te ró w w p ro c e s a c h z a rz ą d z a n ia p o w s ta je p y ta n ie : o czym n a le ż y in f o rm o w a ć k ie ro w n ic tw o ?
Z w o le n n ic y u s p r a w n ie n ia k o n tr o li w y k o n a n ia p la n u p r a g n ą , a b y k o m p u t e r w y s z u k iw a ł o d c h y le n ia od p la n u i o n ic h in f o r m o w a ł o d p o w ie d n io k ie r o w n ik a (u - ż y tk o w n ik a ). J e s t to s y s te m id e a ln y m . in. d la sz e fó w p ro d u k c ji. J e d n a k n ie to je s t p o tr z e b n e d y r e k to r o w i z je d n o c z e n ia czy d e p a r t a m e n t u , k tó r y p o d e jm o w a ć m u s i d e c y z je p ro g n o s ty c z n e .
Z w o le n n ic y in f o rm o w a n ia o o s ią g n ię c ia c h n a u k o w y c h , te c h n ic z n y c h i e k o n o m ic z n y c h u tr z y m u j ą , że p o d e j
m o w a n ie d e c y z ji w s p r a w a c h s tr a te g ic z n y c h (now e w y ro b y , r e k o n s tr u k c je b r a n ż itp .) w y m a g a p rz e d e w s z y s tk im p ro g n o z o w a n ia ; n ie m o ż n a je d n a k teg o d o k o n a ć tylko n a p o d s ta w ie w ła s n e j e w id e n c ji, lecz
U r z ę d y c e n t r a l n e
Rys. 1. In fo rm a ty k a — służba in te g ru ją c a różne służby p rzed sięb io rstw a, gdzie d o m in u ją p ro b lem y in fo rm a c y jn e
i
n a le ż y o p rz e ć się .na tr o s k liw ie w y s z u k iw a n y c h s z e ro k ic h in f o r m a c ja c h n a u k o w o -te c h n ic z n y c h i e k o n o - m ic z n y c n . M o żliw e je s t tu t a j s tw ie rd z e n ie o d w ro tn e : n a jle p s z a in f o r m a c ja n a u k o w o -te c h n ic z n a i e k o n o m ic z n a n ie p o m o ż e p ro g n o z o w a n iu , o ile n ie d y s p o n u je się in f o r m a c ja m i o s ta n ie fa k ty c z n y m .
W ła ś c iw ą s t r u k t u r ę s y s te m u in f o r m a c y jn e g o d o c e ló w z a rz ą d z a n ia p r z e d s ta w ia ry s . 2. W y d a je się, że cele m s to s o w a n ia k o m p u te r ó w p o w in n o b y ć d o sk o n a le n ie s y s te m u in f o r m o w a n ia k ie r o w n ic tw a (SIK ).
S y s te m t e n m a c h a r a k t e r i n t e g r a c y jn y i o d p o w ia d a w ła śc iw o ś c io m in f o r m a ty k i. O c zy w iście j e s t to cel id e a ln y , k t ó r y m o ż n a o sią g n ą ć sto p n io w o . Z e w z g lę d u n a n a k ła d y , s y s te m te n n a d a je s ię d o w p ro w a d z e n ia w n ie k tó ry c h p r z e d s ię b io r s tw a c h i in s ty tu c ja c h . N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , ż e s t o s o w a n i e k o m p u t e r ó w w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h d i n n y c h k o m ó r k a c h o r g a n i z a c y j n y c h z m u s z a j e d o p o r z ą d k o w a n i a s t a n u o r g a n i z a c j i i s y s t e m u i n f o r m a c y j n e g o , a w k o n s e k w e n c j i — d s t a n u r z e c z o w e g o . K o m p u t e r r ó w n i e ż z m u s z a d o p o d e j m o w a n i a d e c y z j i w e w ł a ś c i w y m c z a s i e .
2. S tra teg ia rozw oju in fo rm a ty k i w w a ru n k a ch ogra
n iczo n ej lic z b y k o m p u terów
N a w s tę p ie p o s ta w im y tezę , że śle p e n a ś la d o w n ic tw o k r a j ó w z a c h o d n ic h w in s ta lo w a n iu „ ta k ie j to a t a k ie j” lic z b y k o m p u te r ó w m a ty lk o w te d y se n s , je ś li k o m p u te r m a b y ć u rz ą d z e n ie m te c h n ic z n y m m e c h a - n iz u ją c y m p ra c o c h ło n n e o b lic z e n ia .
J e ż e li je d n a k p o tr a k tu je m y k o m p u te r ja k o śro d e k w p ro w a d z a ją c y „ n o w ą ja k o ś ć ” , w ó w c z a s w w a r u n k a c h g o s p o d a rk i p la n o w e j m u s im y w y p ra c o w a ć w ła s n ą s tr a te g i ę k o m p u te ry z a c ji.
S tr a te g i a ta m u s i w y n ik a ć ze św ia d o m o śc i, że p e w n e o k re s y ro z w o ju in f o r m a ty k i w n ie k tó ry c h k r a ja c h k a p ita lis ty c z n y c h m o ż n a p o m in ą ć . W a rto p rz y to c z y ć tu p ró b ę k la s y f ik a c ji ty c h o k re s ó w (na za c h o d z ie ):
1951 r . S P O R T K O M P U T E R O W Y — k to w ię c e j w y liczy m ie js c po p rz e c in k u lic z b y x
od 1951 r . O K R E S K U P IE C K I — f a k t u r o w a n ie , ro z lic z e n ia
od 1960 r. O K R E S U S Ł U G — d o r a b ia n ie się, zy sk i od 1964 r. O K R E S P R E S T IŻ O W Y — „on m a , w ięc i j a te ż m u s z ę m ie ć ”
od 1968 r. O K R E S IN T U IC Y JN Y — „im s ię o p ła c a , to c h y b a i m n ie te ż się o p ła c i”
Rys. Z. S tr u k tu r a sy stem u in lo rm a cy jn eg o zarząd zan ia
? O K R E S S Y S T E M O W Y — z a s to s o w a n ie k o m p u t e ró w w u z a s a d n io n y sp o s ó b w u k ła d z ie , k tó r y p r z y n o si „ n o w ą j a k o ś ć ”.
W g o s p o d a rc e p la n o w e j n a le ż y p r ż y ją ć ro zw ó j i n f o r m a ty k i w e d łu g g e n e ra ln e g o s y s te m u , p rz y n o s z ą cego n o w ą ja k o ś ć . S y s te m te n p o w in ie n w y n ik a ć z d o celo w eg o r o z p la n o w a n ia K R A J O W E J S IE C I I N F O R M A C Y J N E J , k t ó r e j .rozw ój n a s tę p o w a ć b ę d z ie h a r m o n ijn ie .
R e a liz a c ja K S I p o w in n a się o d b y w a ć p o p rz e z ro zw ó j K R A J O W E J S IE C I O B L IC Z E N IO W E J { p o d o b n ie do e n e rg e ty k i). Z a s to s u je m y w ty m m ie js c u a n a lo g ię , w e d łu g k tó r e j K S I o k re ś la s t r u k t u r ę a s o r ty m e n to w ą
„ w y ro b ó w ”, a K S O o k r e ś la s t r u k t u r ę „ f a b r y k i in f o r m a c j i”.
N a le ż y p r z y ją ć ' za p e w n ik , że lic z b a d y s p o n o w a n y c h k o m p u te r ó w w la t a c h 1971— 1975 b ę d z ie o g r a n i c z o n a w s to s u n k u do p o trz e b . P o m im o teg o , n a le ż y ta k w y k o rz y s ta ć s p r z ę t, a b y to b y ło w y c z u w a ln e w p ro c e s ie d o s k o n a le n ia m e to d p la n o w a n ia i z a r z ą d z a n ia .
D o n a jp iln ie js z y c h p r z e d s ię w z ię ć s tr a te g i i i k o m p u te r y z a c ji m o ż n a za lic z y ć :
• w y b ó r d e c y d u ją c y c h o g n iw in f o r m a c y jn y c h (z K S I) d la s tr a te g ic z n ie w a ż n y c h p rz e d s ię w z ię ć g o sp o
d a rc z y c h
• k o m p u te r y z a c ję w p ie r w s z y m rz ę d z ie o g n iw i n f o r m a c y jn y c h m ię d z y o b ie k to w y c h (m ięd zy p r z e d s ię b io rs tw a m i, in s ty tu c ja m i) , a w . d ru g ie j k o le jn o ści — o g n iw in f o r m a c y jn y c h w e w n ą t r z o b ie k tó w
• p rz y s p ie s z e n ie te m p a k o m p u te r y z a c ji d la u ż y tk o w n ik ó w z p re f e r o w a n y c h b r a n ż i p r z e d s ię b io rs tw
• r o z w ija n ie s y s te m ó w w z o rc o w y c h ¡(i o ś ro d k ó w w io d ą c y c h ) i ach p o w ie la n ie m e to d ą „ p ą c z k o w a n ia ”
• u k ie r u n k o w a n e k s z ta łc e n ie i d o s k o n a le n ie s p e c ja lis tó w k a d r y k ie r o w n ic z e j (o p a r te n a p r z y k ła d a c h z p r a k ty k i)
• k o m p le m e n ta r n e d o E T O s to s o w a n ie m a łe j i ś r e d n ie j m e c h a n iz a c ji w o b lic z e n ia c h o d u ż e j p r a c o c h ło n
n o ści
• p o p ie r a n ie ro z w o ju ty c h s y s te m ó w , k tó r e t r a f i a j ą w u z a s a d n io n ą g o sp o d a rc z o lo g ik ę s t r u k tu r a l n ą i w y - m ie rn o ś ć ś r o d k ó w g w a r a n tu j ą c y c h ic h re a liz a c ję
® m o ż liw ie n a jd a le j id ą c e s k o n c e n tr o w a n ie o r g a n i
z a c y jn e s łu ż b y in f o r m a ty k i.
S y s te m o w y irozw ój in f o r m a t y k i w y m a g a o p ra c o w a n ia k o n c e p c ji p e ł n e g o c y k l u r o z w o j o w e g o . Z o rg a n iz o w a n ie K R A J O W E J S IE C I IN F O R M A C Y J
N E J (p e łn e j i z a m k n ię te j) n a le ż y p o tr a k to w a ć ja k o c e l s tr a te g ic z n y , k tó r y z o s ta n ie o s ią g n ię ty za 20—30 l a t (1990— 2000).
D o teg o c z a su w y ró ż n im y n a s tę p u ją c e o k re s y ta k ty c z n e :
O k r e s w s t ę p n y — l a t a 1971— 75 ta k t y k a c e n tr a ln e g o k ie r o w a n ia i w y z w a la n ia o d d o ln e j in ic ja ty w y , tj. c e n tr a ln e k ie r o w a n ie r e a liz a c ją k lu c z o w y c h o g n iw i n f o r m a c y jn y c h i d o s k o n a le n ie k a d r w o- p a r c i u o u z y s k iw a n e w y n ik i o ra z w y z w a la n ie o d d o ln e j in ic ja ty w y w z a k re s ie u w a r u n k o w a n y m is tn ie ją c y m i r e z e r w a m i (m a ją c e n a c e lu p o p r a w ie n ie o rg a n iz a c ji p r o d u k c j i i z a rz ą d z a n ia ). W okresie_ ty m in f o r m a t y k a p o w in n a z re a liz o w a ć s y s te m y o w id o c z n y c h e f e k ta c h (w z m o c n ie n ie k ie r u n k ó w b ie ż ą c e g o d z ia ła n ia g o s p o d a r
czego).
O k r e s d r u g i — l a t a 1976— 1980: t a k ty k a i n t e n s y f i k a c j i ” — u m o c n ie n ie i ro z s z e r z e n ie z a k r e s u a u to m a ty z a c ji f u n k c ji m ię d z y o b ie k to w y c h (z b u d o w a n ie b a n k u d a n y c h d la m e to d m a te m a ty c z n y c h — o p ty m a liz a c y jn y c h ) o ra z p o w ie la n ie w z o r c o w y c h r o z w ią z a ń o b ie k to w y c h (p rz e d -
Zasoby R2 Zasoby /?/
Nauki
podstaw./ stosow. f Badanie
niezbędnego wyposażenia ty& ^ W ivtw ia jnfo£i!j2%fo
Ministerstwo
pp'
Bank danych
¡^ //B a d a n ie >
^ / / zapotrzebow. Planowanie zadań
danego przemysłu wyroby
na Bank danych
/B adanie ' zdolności produkcyjnej Zjednoczenie
Planowanie zmian strukturo produkcyjne/
PoUiiai zaaan .
między wykonawcow Bank danych
Przedsiębiorstwo Planowanie od T P f
do wykonawczego Badanie '
zaopatrzenia yP rzygoto- \
/ wanie i do
skonalenie kadr Bank danych
Bank danych
Rady Narodowe Rozmieszczenie
i bilansowanie zasobów
Projektowanie organizacji przem.
s ię b io rs tw a , k o m b in a ty , z je d n o c z e n ia , in s ty tu c je ) w je d n o s tk a c h re a liz u ją c y c h s e le k ty w n e k ie r u n k i ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o .
2) p la n o w a n ie i e w id e n c ję o b c ią ż e n ia k o m ó re k p r o - ’ d u k c y jn y c h z w y k o n a n ie m z a d a ń w p r z e k r o ju c z a so w y m ;
O k r e s t r z e - c i — l a t a 1981—'1985: t a k t y k a „u - tr w a l a n i a i d o s k o n a le n ia ro z w ią z a ń o d d o ln y c h ” , z a p o c z ą tk o w a n y c h w o k re s ie p ie r w s z y m o r a z d o z b ra - j a n i a te g o ty p u s y s te m ó w w ś r o d k i te c h n ic z n e in f o r m a ty k i. W ty m 'o k re sie p o w in n y d z ia ła ć n ie k t ó r e e le m e n ty „ b a n k ó w ” d a n y c h : b ra n ż o w y c h , re s o rto w y c h i c e n tr a ln y c h (rys. 3). T y p o w y m z ja w is k ie m d la teg o o k re s u p o w in n a b y ć .n a d w y ż k a m o cy o b lic z e n io w e j w s to s u n k u do m o ż liw o śc i w y k o n a n ia s y s te m ó w p rz e tw a r z a n i a in f o rm a c ji.
O k r e s c z w a r t y — l a t a 1986—11990: ta k t y k a
„ n a b ie r a n ia r o z p ę d u ” czy li u r u c h a m ia n ie c a łe j K R A J O W E J S IE C I IN F O R M A C Y JN E J. B ęd zie to o k re s p o rz u c a n ia k o m p ro m is o w y c h m e to d o rg a n iz a c ji p r o c e su d e c y z y jn e g o i p r ó b a d z ia ła n ia w n o w y c h w a r u n k a c h . W y s tą p i z ja w is k o s p ła s z c z e n ia .s tr u k tu r z a r z ą d z a n ia i tr u d n o ś c i z a r z ą d z a n ia b e z ‘ k o m p u te ró w . O k r e s p i ą t y — 1-a t a 1990—.2000: o sią g n ię c ie ce lu s tra te g ic z n e g o z a rz ą d z a n ia w r a m a c h c a łe j z a u to m a ty z o w a n e j K R A J O W E J S IE O I IN F O R M A C Y J
N E J .
w p r z e k r o j u p o z i o m y m :
3) p la n o w a n ie i e w id e n c ję za so b ó w (lu d z k ic h , s u ro w c o w y c h , lo k a lo w y c h itp .) d a n e g o te r e n u .
Id e o w y s c h e m a t K S I p rz e d s ta w io n o n a ry s . 3. N a r y s u n k u ty m za z n a c z o n o , że w z a k re s ie fo r m u ło w a n ia p la n u c e n tr a ln e g o w r a m a c h N P G , p ro g r a m o w a n ia r e k o n s tr u k c j i p rz e m y s łu o ra z n a u k p o d s ta w o w y c h i sto s o w a n y c h — d o m in u ją s y s te m y w y s z u k iw a n ia in f o r m a c ji n te o r a z o b lic z e n ia e k o n o m e try c z n e . N a to m ia s t w u k ła d z ie m in is te rs tw o — z je d n o c z e n ie — p r z e d s ię b io rs tw o m o ż n a z b u d o w a ć c y k lic z n y s y s te m a u to m a ty c z n e g o p r z e tw a r z a n ia in f o rm a c ji.
G łó w n y m p rob lem em K S I j e s t z b u d o w a n ie i u m o ż liw ie n ie d o s tę p u do sześciu p o d sta w o w y ch r o d z a jó w B A N K Ó W D A N Y C H (BD) 2) u m o ż liw ia ją c y c h b a d a n ie :
*) I szeregu in n y ch , ja k np. b a n k d an y ch słu żb y zdrow ia itp.
1) p la n o w a n ie i e w id e h c ję sp ły w u w y ro b ó w w p r z e k o ju cz a so w y m
Zasoby Rn
>) P or. S. C h a jtm an — „ N iek tó re za- g ad n ie n ia zastosow ania m aszyn m a te m aty czn y ch do p rz etw a rza n ia d an y ch o p rzeb ieg u p ro d u k c ji w p rz ed się b io r
s tw ie ” , „M aszyny M a tem aty c zn e ” n r 4/1969.
W e w s z y s tk ic h w y m ie n io n y c h o k r e s a c h p o w in n a w y s tę p o w a ć w s p ó ł- b ie ż n o ść r o z w ija n ia m e to d z a rz ą d z a n ia , w sz c z e g ó ln o śc i n o w y c h s y s te m ó w z a rz ą d z a n ia d la ró ż n y c h sz c z e b li i te c h n o lo g ii p ro c e s ó w in f o r m a c y jn y c h . S h a rm o n iz o w a n ie r o z w o ju w o b u w y m ie n io n y c h k ie r u n k a c h w y m a g a o ś ro d k a k o o r d y n u ją c o - d y s - p o z y c y jn e g o o b a rd z o w y s o k ie j r a n d z e .
3. K R A JO W A SIEĆ IN F O R M A C Y J
N A (K SI)
K o n c e p c ja d o c e lo w e j K S I o p ie r a się n a n a s tę p u ją c y c h z a ło ż e n ia c h : a) p o d s ta w o w y m i c e la m i:
® m i n i s t e r s t w a — je s t p la n o w a n ie z a d a ń i z a rz ą d z a n ie d a n y m p rz e m y s łe m
• z j e d n o c z e n i a — je s t p l a n o w a n ie z m ia n s t r u k t u r y p r z e m y s ło w e j i z a rz ą d z a n ie p r z e d s ię b io r s tw a m i
• p r z e d s i ę b i o r s t w a — je s t p la n o w a n ie w y k o n a w c z e i k ie r o w a n ie p ro c e s a m i w y tw ó rc z y m i;
b) o p o p ra w n o ś c i s y s te m u in f o r m a c y jn e g o , n ie z a le ż n ie od szczeb la, d e c y d o w a ć b ę d z ie z a p e w n io n a ścisła w sp ó łz a le ż n o ś ć i k o n f r o n ta c ja z b i
l a n s o w a n ia m o ż liw o śc i p r o d u k c y j
n y c h z p la n o w a n y m i z a d a n ia m i w y t w a r z a n i a w y ro b ó w . M ożem y z a te m iw yłonić tr z y o g n iw a s y s te m u in fo rm a c y jn e g o , o b e jm u ją c e w r ó ż n y m s to p n iu a g r e g a c j i 1):
w p r z e k r o j u p i o n o w y m :
Rys. 3. K rajo w a sieć in fo rm a c y jn a (KSI)
Programowanie rekonstrukcji przem.
3
1. Z a p o trz e b o w a n ia n a w y ro b y 2. Z a o p a tr z e n ia
3. N ie z b ę d n e g o w y p o s a ż e n ia 4. Z d o ln o ści p r o d u k c y jn e j 5. P r z y g o to w a n ia k a d r 6. D o stę p n o ś c i z a so b ó w .
W y b ó r w ę z ło w y c h o g n iw in f o r m a c y jn y c h m ię d z y - o b ie k to w y c h p o w in ie n d o ty c z y ć je d n e g o co n a jm n ie j z ty c h b a n k ó w i w p rz y s z ło śc i d o p ro w a d z ić do z b u d o w a n ia ty c h b a n k ó w (o k re s trz e c i — l a t a 1981—1985).
N a r y s . 4 p r z e d s ta w io n o s c h e m a t K S O , w k tó r e j b ra n ż o w e o ś r o d k i o b lic z e n io w e s ta n o w ią p o d s ta w o w y e le m e n t s ie c i i m a ją z a z a d a n ie b u d o w a n ie b r a n ż o w y c h b a n k ó w d a n y c h (o k re s tr z e c i — l a t a 1981—1985).
Z a k ła d o w e o ś ro d k i o b lic z e n io w e są r o z w ija n e zg o d n ie z t a k t y k ą o k re s u p ie r w s z e g o (la ta 1971— 1975).
U ż y tk o w n ic y z c e n tr a l, k o m ite tó w , m i n is te r s tw i u r z ę d ó w m o g ą k o rz y s ta ć z c e n tr a ln e g o o ś r o d k a o b lic z e n io w eg o , n p . K P , G U S , M F , o d p o w ie d n io ro z b u d o w a n e g o . Z a d a n ie m te r y to r ia ln y c h o ś r o d k ó w — Z E T O ,
Użytkownicy
Do n a jb a r d z ie j w ę z ło w y c h o g n iw in f o r m a c y jn y c h , k tó r e p o w in n y b y ć r o z w ija n e w n a jb liż s z y c h la ta c h , n a le ż y z a lic z y ć :
• o g n iw a in f o r m a c y jn e d e c y d u ją c e o k s z ta łta c h p la n ó w n a n a s tę p n e o k re s y (p r o je k to w a n ie w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o )
• o g n iw a in f o r m a c y jn e d e c y d u ją c e o w y k o n a n iu p o d s ta w o w y c h p rz e d s ię w z ię ć g o sp o d a rc z y c h w r a m a c h a k tu a l n ie o b o w ią z u ją c y c h p la n ó w .
4. K R A JO W A SIEC O BLIC ZEN IO W A (KSO)
K R A J O W A S IE Ć IN F O R M A C Y JN A (u ż y tk o w n ic y ) j e s t r e a liz o w a n a z a p o m o c ą K R A J O W E J S IE C I O B L I
C Z E N IO W E J („ f a b ry k i in f o r m a c ji”).
G U S — b y ła b y o b s łu g a w ła d z te r e n o w y c h i tw o r z e n ie te r e n o w y c h b a n k ó w d a n y c h o z a s o b a c h (o k res trz e c i — l a t a 1981— 1985) o ra z tw o rz e n ie b a z y d la s y s te m ó w o g ó ln o p a ń s tw o w y c h o z a s ię g u te r y to r ia ln y m .
*
C hciałbym w y razić p o d zięk o w an ie d r h a b . M arkow i G re- n iew sk iem u , m g r inż. Jó zefo w i K nyszow i i m g r inż. Ja c k o w i K a rp iń sk iem u za cen n e u w ag i i pom oc p rz y o p raco w y w a n iu p rzed staw io n eg o m a te ria łu . P o n ad to w dzięczny jeste m m g r A dam ow i B. E m p ach ero w i za d y sk u s ję , w w y n ik u k tó re j p o w stała w sp ó ln a k o n c e p c ja p o działu o k resó w ro z w o ju in fo rm a ty k i.
D r inż. A n d rzej T argow ski
681.322.000.14:62.001.24 W ŁO DZIM IERZ T R A F A L SK I
C e n tra ln y O środek K onst r uk cy j no-B adaw czy P rz e m y ś lu o k rę to w e g o G dańsk
Mgr inż. W łodzim ierz T ra la ls k i u kończy! W ydział B udow y O krętów P o lite c h n ik i G dań sk iej w r. 1957, a n a stęp n ie p rzez 4 la ta p raco w ał w B iu rze K o n s tru k c y jn y m Stoczni G dań sk iej w dziedzinie obliczeń o k ręto w y ch . Od r. 1061 z a jm u je się zag ad n ien iam i w y trz y m a ło ści k o n s tru k c ji o k ręto w y ch , o sta tn io n a sta n o w isk u s p e c ja lis ty w O środku K o n stru k c y jn o -B a- daw czym P rzem y słu O krętow ego. J e s t a u to re m szereg u alg o ry tm ó w z tego zak resu . Ucze
stn icz y rów nież w p ra ca ch m ięd zy n aro d o w ej o rg a n iz ac ji o k ręto w có w z a jm u ją cy c h się p ro b le m a ty k ą an alizy i p ro je k to w a n ia k o n s tru k c ji — ISSC (In te rn a tio n a l S hip S tru c tu re s Con- gress) ja k o członek na la ta 1967—70 K o m ite tu M etod N u m ery czn y ch . J e s t a u to re m szeregu p u b lik a c ji z z a k re su w y trz y m a ło ści i p ro je k to w a n ia o k rętó w .
ELEKTRONICZNA TECHNIKA OBLICZENIOWA LUKSUS GZY KONIECZNOŚĆ?
A r t y k u ł w y r ó ż n io n y w K o n k u r s ie -6 9 m ie s ię c z n ik a „ M a s z y n y M a te m a ty c z n e ” n a te m a t: „ N a jw ła ś c iw s z a te m a ty k a p r z e tw a r z a n ia in fo r m a c ji i o r g a n iza c ja sieci o ś r o d k ó w o b lic z e n io w y c h w k r a ju " . A u to r p o d k r e ś la w ie lk ie z n a c z e n ie u n o w o c z e ś n ie n ia m e to d p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o d la g o sp o d a r k i n a r o d o w e j. B e z z a s to s o w a n ia p r o je k to w a n ia w s p o m a g a n e g o p r z e z k o m p u te r y n ie b ę d zie m o ż n a s p e ł
n ić w y m a g a ń p o s tę p u te c h n ic z n e g o w n a jw a ż n ie js z y c h d zie d z in a c h . N o w o c z e s n e s y s te m y p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o w y m a g a ją k o m p u te r ó w I I I g e n e ra c ji; n ie z b ę d n y je s t u ła tw io n y d ia lo g p r o je k ta n tó w z m a s z y n a m i.
P y ta n i a K o n k u rs u -6 9 c z a s o p is m a „ M a s z y n y M a te m a ty c z n e ” z a w ie r a ją p e w ie n s p e c y fic z n y a k c e n t, k t ó r y — je ż e li n ie je s t z a m ie rz o n y w c e lu sp o w o d o w a n ia w ię k s z e j lic z b y o d p o w ie d z i — s ta n o w ić m o ż e źró d ło n ie p o k o ju C z y te ln ik a . S z c z e g ó ln ie w y s tę p u j e to w p ie r w s z y m p y ta n iu : j a k a te m a ty k a p r z e tw a r z a n ia i n f o r m a c ji je s t n a jb a r d z ie j c e lo w a w w a r u n k a c h k r a jo w y c h ?
A u to r — ja k o d łu g o le tn i u ż y tk o w n ik E T O w z a k re s ie p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o , k tó r e j a k n a jb a r d z ie j o b j ę t e j e s t p o ję c ie m „ p r z e tw a r z a n ia in f o r m a c ji” , p rz y z n a je się z z a ż e n o w a n ie m , że n ie b a r d z o p o jm u je w ą tp liw o ś c i o rg a n iz a to r ó w k o n k u r s u co do k ie r u n k ó w ro z w o ju E T O , a c z k o lw ie k s k ło n n y je s t p rz y z n a ć , że p rz y p ro w a d z o n e j o b e c n ie p o lity c e (?) u k ie r u n k o w y w a n ia i o p a n o w y w a n ia p r z e tw a r z a n ia in f o r m a c ji m o ż n a s t r a c ić k o n t a k t z rz e c z y w is to ś c ią . S f o r m u ło w a n ie p y ta ń k o n k u r s o w y c h z d a je się p o tw ie r d z a ć te n s t a n .rzeczy, d o b rz e s ię w ię c s ta ło , że s tw o rz o n o m o ż liw o ść w y r a ż e n ia s w e j o p in ii. D o p is u ją c z a te m sw ó j głos — A u to r c h c ia łb y p o ru s z y ć k il k a a s p e k tó w ro li E T O w e w s p ó łc z e s n e j d z ia ła ln o ś c i in ż y n ie r s k ie j, z czego w y n ik n ą ja s n o o d p o w ie d z i n a k o n k u r s o w e p y ta n ia .
P rob lem szarego k ońca
T a k się ja k o ś s k ła d a , że z a s to s o w a n ie te c h n ik n u m e r y c z n y c h do p ro b le m ó w p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o z d o ść d u ż y m tr u d e m to r u je so b ie d ro g ę w k r a j u . I s tn ie j e p r z y ty m w ie lk ie p o ję ć p o m ie sz a n ie . C z y ta j ą c n p. c z a so p ism o „ M a s z y n y M a te m a ty c z n e ” n a p o ty k a się te r m in y „ p r z e tw a r z a n ie d a n y c h ” lu b „ in f o r m a c ji” , a le z d a je się, że n a w e t p rz y p r ó b a c h s y s te m a ty z a c ji ty c h p o ję ć „ p r z e tw a r z a n ie in f o r m a c ji” r o z u m ie s ię ja k o „ o p ra c o w y w a n ie in f o r m a c ji d o c e ló w z a r z ą d z a n ia ” [1], J e s t to n ie s łu s z n e u p ro s z c z e n ie p o ję c ia , p o z o s ta w ia ją c e c a łą s f e r ę tw ó rc z e j d z ia ła ln o ś c i c z ło w ie k a — j a k ą je s t p r o j e k to w a n ie — p o z a n a w ia se m .
M a ło te g o : d z ie d z in ę tę k l a s y f ik u j e s ię w n a jle p s z y m ra z ie ja k o „ o b lic z e n ia p r o j e k to w e ” [2], n ie p r ó b u j ą c w n ik n ą ć w i s to t ę p r o je k to w a n ia .
P r o j e k t o w a n i e j e s t r ó w n i e ż p r z e t w a r z a n i e m i n f o r m a c j i , p rz y czym je s t to p r o ces b a rd z o s k o m p lik o w a n y i n a je ż o n y lic z n y m i t r u d n o śc ia m i.
W ła ś n ie m i j a r o k o d k a to w ic k ie j k o n f e r e n c ji n a u k o - w o -te c h n ic z n e j p o d dość o b ie c u ją c y m ty tu łe m : „ E le k tr o n ic z n a te c h n i k a o b lic z e n io w a w p r a c a c h n a u k o w o - - b a d a w c z y c h , p ro je k to w y c h i k o n s tr u k c y jn y c h ” [3], k tó r e j p rz e b ie g .i d y s k u s ja s tw o r z y ły o b ra z n ie c o p rz y g n ę b ia ją c y . C o p r a w d a u c h w a lo n o t a m w n io s k i, w k tó r y c h b y ła m o w a o k o n c e n tr a c ji w y s iłk ó w w ro z w ią z y w a n iu p ro b le m ó w n a u k o w o -b a d a w c z y c h , k o n s t r u k c y jn y c h i p r o je k to w y c h , o k o n ie c z n o ś c i s to s o w a n ia p r o g r a m ó w o p ty m a liz a c y jn y c h , o in t e n s y f i k a c ji w d r a ż a n ia E T O w b iu r a c h p r o je k to w y c h itp ., a le w y c z u w a ło się, że z a b r a k n ie siły , a b y p o d ją ć t ę o lb rz y m ią i w a ż n ą p ra c ę .
C zęścio w e w y ja ś n ie n ie is to t y p r o b le m u m o ż n a z n a leźć w a r t y k u le „ P o lity k i” — „ G ra o k o m p u t e r y ” — [2], w k tó r y m a u to r z y , o m a w ia ją c k r y ty c z n ie s ta n z a a w a n s o w a n ia te c h n ik i n u m e r y c z n e j w P o ls c e (ale zn ó w g łó w n ie w z a rz ą d z a n iu ) w s k a z u ją n a p o z o r n y b r a k z a p o t r z e b o w a n i a w y n ik a ją c y z teg o , że
„ k ie r o w n ic y p r z e d s ię b io r s tw n i e p o s ia d a ją n a jl e p s z e go ro z e z n a n ia , d o ty c z ą c e g o m o ż liw o śc i z a s to s o w a n ia m a s z y n m a te m a ty c z n y c h , t r a k t u j ą c je c z a se m ja k o z w y k ły d o d a te k do s t a n o w i s k a r a c h m is t r z a c z y k s ię g o w e g o ”.
N ie ty lk o k ie r o w n ic y p r z e d s ię b io r s tw m a j ą ta k i e p o g lą d y . O w ie le b liż sz y p r a w d y j e s t A . T a rg o w s k i w i n te r e s u ją c y m a r t y k u le : „ T rz e b a m ie ć s e r c e do k o m p u te r ó w ” [4], z w ła sz c z a w c h a r a k t e r y s t y c e s t a n u a k tu a ln e g o : ...„R o zw ijać, a b y r o z w ija ć — t a k m o ż n a b y s c h a r a k te r y z o w a ć tu i ó w d z ie s to s o w a n ą p o lity k ę k o m p u te ry z a c ji. P o li ty k a t a k a d o p ro w a d z iła d o - teg o , że n ie k tó rz y u ż y tk o w n ic y k o m p u te r ó w p r z e tw a r z a ją , a b y p r z e tw a r z a ć ” .
F a k te m j e s t , ż e „ p r z e tw a r z a n ie d a n y c h ” j e s t te m a te m d n ia (ro k u , p ię c io la tk i? ) , z a jm u ją c y m s p o ro m ie js c a w l i t e r a t u r z e k r a jo w e j. W y n ik a to c h y b a s t ą d , że p rz e tw a r z a n ie d a n y c h je s t d z ie d z in ą ła t w ą do o p ro g ra m o w a n ia , g d y ż g łó w n y c ię ż a r p r o b le m u le ż y p o z a
m a s z y n ą w s fe rz e o rg a n iz a c ji ź ró d e ł in f o r m a c ji, k t ó r a n o ta b e n e n ie z a w s z e n a d ą ż a w n a s z y c h w a r u n k a c h z a m o ż liw o ś c ia m i m a s z y n y . S to s u n k o w o p r o s ty m i p r o g r a m a m i m o ż n a z a p c h a ć m a s z y n ę „ n a a m e n ” , a czyż n ie o to c h o d z i, a b y b y ła o n a „ w y k o r z y s ta n a ” ? P o z a ty m , k tó r y ż z o ś ro d k ó w u s łu g o w y c h ty p u Z E T O z e c h c e się a n g a ż o w a ć w „ o b lic z e n ia p r o je k to w e ” , gdzie i m y ś le ć tr o c h ę tr z e b a i p r o g r a m y d łu g ie i d a n y c h m a ło , a w y n ik ó w ty le , co k o t n a p ła k a ł.
W te c h n ic e rz e c z s ię m a a k u r a t o d w ro tn ie , n iż w p r z e t w a r z a n iu d a n y c h : m a s z y n a c y f r o w a j e s t s to s u n k o w o s ła b o d o s to s o w a n a d o p o tr z e b p r o j e k t a n t a i n i e t y l e ź r ó d ł a i n f o r m a c j i , c o m e t o d y p r z e t w a r z a n i a t e j i n f o r m a c j i s t a n o w i ą g ł ó w n y p r o b l e m . N ie u jm u ją c n ic r a n d z e z a g a d n ie ń z a r z ą d z a n ia d p r z e t w a r z a n ia d a n y c h n a le ż a ło b y je d n a k z a s ta n o w ić się, c-zy f a k t is tn i e n ia t a k ic h tr u d n o ś c i o z n a c z a a u to m a ty c z n ie , że n a le ż y p r o b le m y p r o j e k to w a n ia p o z o s ta w ić „ n a p ó ź n ie j” ? W rz e c z y w is to ś c i p ro b le m y t e ja k o ś s a m e o d k ła d a ją s ię n a p ó ź n ie j, a g łó w n ą te g o p rz y c z y n ą je s t n ie ic h m e r y to ry c z n ie m n ie js z e z n a c z e n ie d la g o s p o d a rk i n a ro d o w e j, a le n a s z e z a c o f a n i e w m y ś l e n i u i p r o j e k t o w a n i u t e c h n i c z n y m . N a sz sp o s ó b d z ia ła n ia w te c h n ic e o d p o w ia d a te m u , co s ię d z ia ło n a św ie c ie w p o c z ą tk a c h X X w ie k u , k ie d y in ż y n ie r m ó g ł tw o rz y ć w ię k sz o ś ć p o tr z e b n y c h u rz ą d z e ń i s y s te m ó w , k o r z y s ta ją c z n a b y te j p rz e d d y p lo m e m w ie d zy i k ilk u p o r a d n ik ó w . J e g o n a r z ę d z ia p r a c y : s u w a k , g u m k a i o łó w e k w y s ta r c z a ły n a ogół do te g o , a b y p o w s ta ło d zieło d z ia ła ją c e z a d o w a la ją c o . A le p ó ł w ie k u , k tó r e p r z e m k n ę ło m im o — z m ie n iło ja k o ś c io w o s y tu a c ję w p r o je k to w a n iu te c h n ic z n y m — ty lk o , z d a j e s ię , m y ś m y teg o n ie z a u w a ż y li.
J e ż e li ¡bow iem d a w n ie j p r o j e k ty p o w s ta w a ły n a d r o d ze e w o lu c ji, p o w o ln e g o , sto p n io w e g o u le p s z a n ia w y r o b u , g d z ie g łó w n e p ro b le m y d o ty c z y ły te c h n o lo g ii, to o b e c n ie — ro z w ó j n a u k i i s k r ó c e n ie w w y n ik u p o s tę p u te c h n ic z n e g o d y s ta n s u d z ie lą c e g o o d k ry c ia n a u k o w e o d z a s to s o w a ń — w y m a g a ją z u p e łn ie n o w y c h m e to d tw o rz e n ia . Z w ię k s z y ła się z n a c z n ie lic z b a i z a k r e s in f o r m a c ji p r o je k to w y c h o ra z lic z b a ,,, w y m a g a ń w s to s u n k u do w y r o b u . W a lk a k o n k u r e n
ci c y jn a ro z g r y w a s ię n ie ty lk o n a r y n k u , a le p rz e d e
■« w s z y s tk im w b iu r z e p r o je k to w y m . P o w ię k s z y ł się r ó w n ie ż z a k re s p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o o b e jm u ją c e g o c o ra z czę śc ie j n ie p o je d y n c z e e le m e n ty , a le c a łe s y s te m y te c h n ic z n e i b a rd z o zło ż o n e i w w ie lu p r z y p a d k a c h z a u to m a ty z o w a n e [5].
P o w s ta ła n a u k a p r o j e k to w a n ia , z w a n a te c h n i k ą s y s te m ó w , k t ó r a d la w ła ś c iw e g o u c h w y c e n ia i z o p ty m a liz o w a n ia w ie lu r ó ż n y c h p a r a m e tr ó w p r o je k to w y c h , w y m a g a s f o r m u ło w a n ia m o d e lu m a te m a ty c z n e g o i' szczeg ó ło w ej a n a liz y z b io r ó w in f o r m a c y jn y c h .
Z k o le i d o p in g w s p ó łz a w o d n ic tw a o ja k o ś ć i n o w o c ze sn o ść p r o d u k tó w tw ó rc z e g o d z ia ła n ia w te c h n ic e w y ło n ił n o w ą m e to d ę r a c jo n a ln e g o p o s tę p o w a n ia , z w a n ą „ in ż y n ie rią w a r to ś c i” — (valu e engineering), b a d a ją c ą m in im a liz a c ję n a k ła d ó w p rz y u le p s z a n iu f u n k c jo n a ln y c h c e c h r o z p a tr y w a n e g o o b ie k tu .
T rz e b a z c a łą s ta n o w c z o ś c ią p o d k re ś lić , ż e n i e m o ż- n a o b e c n i e s p e ł n i ć w y m a g a ń p r o j e k t o w a n i a t e c h n i c z n e g o b e z s z e r o k i e g o z a s t o s o w a n i a e l e k t r o n i c z n e j t e c h n i k i o b l i c z e n i o w e j ta k , j a k n ie m o ż n a w a lc z y ć o r y n k i z b y tu w y ro b a m i, k tó r e p o c h o d z ą sz p o c z ą tk ó w X X w ie k u . D la te g o .też w p r o j e k t o w a n i u t e c h n i c z n y m n i e m a a l t e r n a t y w y , k i t ó * rą s u g e r u j e p i e r w s z e p y i t a n i e k o n k u r s o w e ta k , j a k n ie m a z n a c z e n ia , czy ch o d zi tu o w a r u n k i k r a jo w e , czy in n e . T a k ie s ą w y m a g a n ia p o s tę p u te c h n ic z n e g o , k tó r e m o g ą co p r a w d a s p ę d z a ć s e n z o czu , a le s p e łn io n e b y ć m u s z ą .
A z a te m w d r a ż a n ie m a s z y n m a te m a ty c z n y c h d o p r o je k t o w a n i a je s t z a d a n ie m p iln y m i k o n ie c z n y m , j e żeli c h c e m y c o k o lw ie k z n a c z y ć w te c h n ic e ś w ia to w e j.
W^ g o s p o d a rc e n a ro d o w e j je s t to p ro b le m d z ie s ią tk ó w m ilia rd ó w z ło ty c h . L e p s z e s y s te m y te c h n ic z n e (a w ię c le p ie j p r o je k to w a n e , ta n ie j p r o d u k o w a n e i w y d a j-
n ie jsz e ) k r y j ą w so b ie m o ż liw o śc i, k tó r y c h n ik t d o tą d n ie o c e n ił — w y s ta r c z y w s p o m n ie ć , że u z y s k a n ie t y l k o 5% o b n iż k i k o s z tó w w y tw a r z a n ia w g r u p ie n a j d ro ż s z y c h w y ro b ó w p r z e m y s łu e le k tro m a s z y n o w e g o p o z w o liło b y z a o szczęd zić ro c z n ie 3— 4 m ilia r d ó w zł [6] — a p rz e c ie ż m o ż liw o śc i r o z w ią z a ń s y s te m o w y c h są o w ie le w ię k s z e i m a ją z n a c z n ie d a ls z e k o n s e k w e n c je , n iż to w y n ik a z p r o s ty c h o szczęd n o ści w w y tw a rz a n iu !
I cóż z teg o , że b ę d z ie m y m ie li d o s k o n a łe m e to d y z a r z ą d z a n ia , o p a r t e n a n a jn o w s z y c h z d o b y c z a c h te c h n ik i n u m e r y c z n e j o ra z d o p ię tą n a o s ta tn i g u z ik o rg a n iz a c ję łą c z n ie z s u p e r p r z e tw a r z a n i e m d a n y c h , je ż e li c a ły t e n s y s te m s te r o w a ć b ę d z ie p r z e s ta r z a ł ą i n ie d o s to s o w a n ą te c h n ik ą ?
B r a k u je n a m s p o łe c z n e j ś w ia d o m o śc i w a g i te g o p r o b le m u , a ta k ż e k a d r y m o g ą c e j u d ź w ig n ą ć to z a d a n ie . B r a k d o p ły w u n o w e j m y ś li p r o je k to w a n ia w u c z e l
n ia c h , b r a k p r o j e k ta n tó w s y s te m ó w te c h n ic z n y c h , b r a k l i t e r a t u r y i p r o g r a m u d z ia ł a n ia n a n a jb liż s z e la ta . P e w n ą ja s k ó łk ą m o g ą b y ć p r ó b y f o r m o w a n ia z rę b ó w
„ C om puter s c ie n c e ” w P o ls c e [7], a le ijakże to id z ie o p o rn ie i m a r g in e s o w o !
A p rz e c ie ż p o w in n o w k o ń c u d o trz e ć do św ia d o m o śc i to , ż e s e le k ty w n y ro z w ó j g o s p o d a r k i n a r o d o w e j m u s i o p rz e ć s ię n a p o d s ta w o w y m n a rz ę d z iu d z ia ła n ia , j a k im j e s t te c h n ik a n u m e r y c z n a , je ż e li t e n ro z w ó j m a b y ć s z y b k i, a p a r a m e t r y w y ro b ó w n a ś r e d n im p o z io m ie św ia to w y m .
K rok i p ierw sze i d alsze
O b e c n ie je s te ś m y ś w ia d k a m i p ie rw s z y c h , n ie ś m ia ły c h k r o k ó w w d r a ż a n ia te c h n ik i n u m e r y c z n e j w p ro c e s p r o je k to w a n ia te c h n ic z n e g o w k r a j u . P o le g a ją o n e n a a u to m a ty z a c ji o b lic z e ń w y k o n y w a n y c h d o tą d r ę c z n ie , b ą d ź za p o m o c ą „ m a łe j m e c h a n iz a c ji”.
W k a ż d e j d z ie d z in ie te c h n ik i I s tn ie je s p o ry z asó b
„ rę c z n y c h ” a lg o r y tm ó w ró ż n y c h p rz e lic z e ń , k tó r e w p ie r w s z y m rz ę d z ie z a m ie n ia n e s ą n a p r o g r a m y o b li
c z e n io w e , s ta n o w ią c e is to tn e o d c ią ż e n ie k a d r y t e c h n ic z n e j od ż m u d n y c h i n ie tw ó r c z y c h p ra c .
W d o ś ć r o z p o w s z e c h n i o n e j o p i n i i z a a 1- g o r y t m i z o w a n i e i z a p r o g r a m o w a n i e w s z y s t k i c h m o ż l i w y c h o b l i c z e ń t e c h n i c z n y c h s t a n o w i c e l o s t a t e c z n y , a z a r a z e m k r e s m o ż l i w o ś c i ETO .
C o w ię c e j, sły s z y się c zęsto g ło sy e n tu z ja s tó w , k t ó r z y la n s u j ą te o r ię „ a u to m a ty c z n e g o p r o je k to w a n ia ” z a p o m o cą „m ó zg ó w e le k tr o n o w y c h ” , p r z y czy m — rz e c z c h a r a k te r y s t y c z n a — n ie w y c h o d z ą oni p r z e w a ż n ie w s w y c h p r z e w id y w a n ia c h p o z a p o d s ta w o w y z a k r e s z a s to s o w a ń E T O , k tó r y j e s t rz e c z y w iś c ie „ o b lic z e n ia m i p r o je k to w y m i”. I c h k o n c e p c ja j e s t w ię c k o n c e c p ją s z e r e g u p ro g r a m ó w w s p ó łp r a c u ją c y c h ze s o b ą n a z a s a d z ie „batch P rocessin g”, gdzie w y n ik i je d n e g o p r o g r a m u s t a j ą s ię a u to m a ty c z n ie d a n y m i n a s tę p n e g o , a c a ły c ią g ty c h p ro g r a m ó w , o b e jm u ją c y c h z a k re s o b lic z e ń d o k o n y w a n y c h d o tą d rę c z n ie , s ta n o w ić m a o w ą n o w o c z e sn ą f a b r y k ę p r o je k tó w . T u j e d n a k p r o t e s t u j ą p r o je k ta n c i, k tó r z y w ta k im m o d e lu d z ia ła ln o ś c i w id z ą z a m a c h n a s w o b o d ę t w ó r czą, n ie z n a jd u ją c w s z ty w n y m , z a m k n ię ty m sz c z e l
n ie p ro c e s ie „ a u to m a ty c z n e g o p r o je k to w a n ia ” m ie js c a d la sie b ie . J e s t o c z y w is te , że a u to m a ty z a c ja o b lic z e ń , .n a w e t w y so k o z o rg a n iz o w a n a , to jesz c z e n ie j e s t p r o
je k to w a n ie •— i g d y b y n a ty m s p r a w ę z a k o ń c z y ć , to je s t z a is te o b o ję tn e , c z y o b lic z e n ia in ż y n ie r s k ie d o k o n y w a n e s ą n a m a s z y n ie c z y n a s u w a k u .
J a k o ś ć p rz e d m io tu p r o je k to w a n ia , z w ła s z c z a b a r d z ie j s k o m p lik o w a n e g o , b ę d z ie w o b u p r z y p a d k a c h t a k a s a m a . T o je s t te ż m o ż e p o w o d e m , że w w ie lu ś r o d o w is k a c h „n ie o p ła c a s ię ” p o p r o s tu lic z y ć .na m a s z y n ie — s k o ro p ła c ić tr z e b a za u ło ż e n ie a lg o r y tm u , za p r o g r a m o w a n ie , z a p rz y g o to w a n ie d a n y c h , z a c zas m a s z y n y — a w r e z u l ta c ie o tr z y m u je się to s a m o , co w p r a w n i r a c h m is tr z e lic z y li m o ż e d łu ż e j, a le często ta n ie j i b ez s k o m p lik o w a n e g o p o ś r e d n ic tw a a n a li ty k ó w , p ro g r a m is tó w , o p e r a to r ó w ? C zy żb y w ię c z w y -
e ię s tw o te c h n i k i n a d z d ro w y m r o z s ą d k ie m ? K o sz to w n e h o b b y n ie p o p r a w n y c h m a rz y c ie li?
S k u te c z n a r e a liz a c ja p ro c e s u p ro je k to w e g o w y m a g a je d n a k o d m a s z y n y c y fro w e j c zeg o ś w ię c e j — a n a liz y is to tn y c h p a r a m e tr ó w p r o je k to w y c h i w y s z u k iw a n ia u k ła d ó w o p ty m a ln y c h , t o z n a c z y s p e łn ia ją c y c h n a j le p ie j p o s ta w io n e z a d a n ia p r z y n a rz u c o n y c h o g r a n i
c z e n ia c h — w y m a g a n ia c h . N a w e t ś r e d n io s k o m p lik o w a n e z a d a n ie te c h n ic z n e m o że m ie ć k ilk a n a ś c ie i s to t
n y c h , c zęsto d y s k r e tn y c h p a r a m e tr ó w p ro je k to w y c h i c z te ry do p ię c iu r a z y ty l e o g ra n ic z e ń p ro je k to w y c h , c z ę sto o n ie lin io w y m c h a r a k te r z e .
P r ó b y r o z w ią z a n ia sp o s o b a m i tr a d y c y jn y m i, n p . m e to d ą w a r ia c ji, p a r a m e tr ó w są m o ż liw e ty lk o p r z y b a r dzo p r o s ty c h u k ła d a c h i t o k o s z te m w ie lk ie g o o b c ią ż e n ia m a s z y n y . D la te g o m e to d y p r o g r a m o w a n ia m a te m a ty c z n e g o c o ra z p o w s z e c h n ie j z n a jd u j ą z a s to s o w a n ie w p r o j e k to w a n iu te c h n ic z n y m . T e n sp o só b p o - . s tę p o w a n ia n a z y w a n y o p ty m a liz a c ją w y m a g a z u p e łn ie in n e g o f o r m u ło w a n ia z a d a n ia p r o je k to w e g o , n iż to się przyfjęło w p o w s z e c h n e j p r a k ty c e . W y m a g a ró w n ie ż w ię k s z y c h i sz y b s z y c h m a s z y n m a te m a ty c z n y c h , n iż te k tó r e s ta n o w ić m a ją tr z o n p a r k u k r a jo w e g o . Z k o le i je d n a k d o p i e r o e t a p o p t y m a l i z a c j i p r z y n i e ś ć m o ż e j a k o ś c i o w e z m i a n y w p r o j e k t o w a n i u t e c h n i c z n y m , n i e m o ż l i w e d o o s i ą g n i ę c i a t r a d y c y j n y m i m e t o d a m i .
W ty m p u n k c ie d o ty k a m y n ie s ły c h a n ie w a ż n e j r z e czy, a m ia n o w ic ie k o n c e p c ji ro z w o ju E T O w k r a j u . J e s t tr o c h ę n ie lo g ic z n e z b ie r a n ie o p in ii „co d o k i e r u n k ó w .ro zw o ju te c h n ik i o b lic z e n io w e j w k r a j u ” p r z y ró w n o c z e s n y m p o s ta w ie n iu b a r i e r y : u w z g lę d n ić ...„ o g ra n ic z o n ą lic z b ę o ra z c h a r a k te r y s t y k ę e k s p lo a ta c y j n ą p o s ia d a n y c h m a s z y n m a te m a ty c z n y c h ” . P r z y t y c h o g r a n i c z e n i a c h n i e m a r o z w o j u — j a k a w ię c je s t a lt e r n a ty w a ? C zy m o ż n a d o is tn i e ją c e g o p a r k u m a s z y n n a g in a ć k ie r u n k i ro z w o ju te c h n ik i, w y n ik a ją c e z tr e n d ó w ś w ia to w y c h — i czy n ie je s t to p o s ta w ie n ie p r o b le m u n a g ło w ie?
P r o s te p r o b le m y o p ty m a liz a c y jn e z m a łą lic z b ą z m ie n n y c h m o ż n a o d b ie d y ro z w ią z y w a ć (g o d zin am i) n a m a s z y n a c h d ru g ie j g e n e r a c ji (np. n a O D R A C H 1204) n ie j e s t to je d n a k m o ż liw e d la ro z b u d o w a n y c h s y s te m ó w te c h n ic z n y c h . I s tn ie j e n a p a p ie r z e w n io s e k u c z e s tn ik ó w w z m ia n k o w a n e j n a w s tę p ie k o n f e r e n c ji k a to w ic k ie j o w p ro w a d z e n ie „do e k s p lo a ta c ji 400— 500 e le k tro n ic z n y c h m a s z y n w c ią g u p rz y s z łe g o p la n u 5 -le tn ie g o ” , a le g d y b y to .n a w e t b y ło m o ż liw e (a r a czej n ie je s t m o ż liw e ) — n ie ro z w ią ż e s ię w te n sp o só b p ro b le m ó w te c h n ik i. P o p a d a ją c n ie c o w s k r a j no ść, śm ie m tw ie r d z ić , że z p u n k t u w i d z e n i a
„ p r o j e k t o w a n i a t e c h n i c z n e g o ” n i e t y l e p o t r z e b a n a m 500 m a ł y c h m a s z y n , i l e 5 d u ż y c h s y s t e m ó w t r z e c i e j g e n e r a c j i . P r o j e k t a n t a in t e r e s u j e t u o c z y w iśc ie n ie te c h n ik a , a le lo g ik a te j g ru p y m a s z y n .
Są. p r z y n a jm n ie j d w a p o w o d y ta k ie g o s p o jr z e n ia n a p ro b le m .
S k o ro te c h n ik a s y s te m ó w s t a je s ię m e to d ą - p r a c y tw ó rc z e j w p r o je k to w a n iu in ż y n ie rs k im , o z n a c z a to w p ro w a d z e n ie o p ty m a liz a c ji u k ła d ó w o w ie lu z m ie n n y c h c z ę sto w p ro b le m a c h o r a n d z e o g ó ln o k r a jo w e j.
P r z y k ła d e m ta k ie g o p r o b le m u m o ż e b y ć z a p r o je k to w a n ie z in te g ro w a n e g o s y s te m u d o s ta rc z a n ia r y b y .na r y n e k k r a jo w y , p o c z ą w sz y od s t a tk ó w ry b a c k ic h ? p o p rz e z p o r ty i s ie ć t r a n s p o r t u lą d o w e g o w r a z z p u n k t a m i k o ń c o w y m i (sk le p y , m a g a z y n y ).
Z d r u g ie j s t r o n y n a w e t s to s u n k o w o m a ło ro z le g łe p r o b le m y k o n s tr u k c y jn e ( k o n s tru k c je b u d o w la n e , o k r ę tow e) n ie m o g ą b y ć r a c jo n a ln i e z a p r o je k to w a n e b e z w p r o w a d z e n ia n o w o c z e sn e g o r a c h u n k u m a c ie rz o w e g o (np. r e w e la c y jn e j m e to d y e le m e n tu sk o ń c z o n e g o ). T e go n ie z a ła tw i n a w e t s to m a s z y n d ru g ie j g e n e ra c ji, a le m o ż n a to u c z y n ić n a je d n e j m a s z y n ie trz e c ie j g e n e ra c ji.
D ru g i p o w ó d n ie m n ie j w a ż n y , to k o n ie c z n o ś ć u p ro s z cz e n ia d o s tę p u do m a s z y n y d la p r o j e k t a n t a , p o k o n a n ie tr u d n e j b a r i e r y p r o b le m u „ m a s z y n a -c z ło w ie k ”
m o ż liw e ty lk o n a d u ż y c h k o m p u te r a c h . N a w e t w c z a so p iśm ie „ M a s z y n y M a te m a ty c z n e ” c z y tu je s ię p o le m ik i n a te m a t r o li p r o g r a m is tó w , p ro b le m is tó w czy p r o je k ta n tó w s y s te m ó w — z a g a d n ie n ie p o d z ia łu p ra c y , o d p o w ie d z ia ln o śc i i d o s tę p u do m a s z y n y k o m p lik u je się b a rd z o ta m , g d z ie p r o b le m y m e r y to r y c z n e w y m a g a ją c e k o d o w a n ia p o w o d u ją k o n ie c z n o ść k a ż d o ra z o w e g o p o ś r e d n ic tw a p r o g r a m is ty lu b o p e ra to ra .
Z p u n k tu w id z e n ia p r a c y tw ó rc z e j, z w ła sz c z a w te c h n ic e s y s te m ó w , g d z ie p o d e jm o w a n ie d e c y z ji m u s i b y ć p o p rz e d z o n e s z e r o k ą a n a liz ą p a r a m e tr ó w p r o je k to w y c h , w s z e lk ie p o ś r e d n ic tw o u s z ty w n ia n ie s ły c h a n ie p ro c e s p ro je k to w y , n ie p o z w a la ją c s p e c ja liś c ie n a p ro w a d z e n ie b e z p o ś re d n ie g o „ d ia lo g u ” z m a s z y n ą . M o żliw o ść s p r z ę ż e n ia z w ro tn e g o ,¿ m a s z y n a -c z ło w ie k ” r e a liz o w a n a n a jp o w s z e c h n ie j z a p o m o c ą tzw . „ ję z y k a p ro b le m o w e g o ” -czyli s p e c ja ln e g o s ło w n ik a o p e r u j ą cego te r m in o lo g ią w ła ś c iw ą o k re ś lo n e j s p e c ja ln o ś c i in ż y n ie r s k ie j, is tn ie je d o p ie ro w m a s z y n a c h o lo g ic e trz e c ie j g e n e ra c ji. T u ro z k a z y s ą w z g lę d n ie o g ó ln e i p o z w a la ją ¡na k ie r o w a n ie p ro c e s e m a n a liz y i m o d y fik a c ję p a r a m e tr ó w a n a liz y ju ż w tr a k c ie lic z e n ia — w ję z y k u p ro b le m o w y m w z a s a d z ie n ie m a p o d z ia łu n a „ p r o g r a m ” i „ d a n e ”.
J e d n y m z p ie r w s z y c h ję z y k ó w p ro b le m o w y c h b y ł S T R E S S ( S tr u c tu r a l E n g in e e r in g S y s t e m S o lv e r ), s tw o r z o n y p o d k ie r o w n ic tw e m p ro f. F e n v e s a w M a ssa c h u s e tts I n s tit u te o f T e c h n o lo g y w U S A w r . 1962, o b e jm u ją c y s w y m z a się g ie m d z ie d z in ę k s z ta łto w a n ia w y trz y m a ło ś c io w e g o k o n s t r u k c ji in ż y n ie rs k ic h . O d te j p o ry p o w s ta ło co n a jm n ie j k ilk a n a ś c ie in n y c h s y s te m ó w d la tr a n s p o r t u , iru ch u u lic z n e g o , b u d o w y d ró g , w y m ia r o w a n ia k o n s t r u k c ji itp . W a r to w s p o m n ie ć , że ró w n ie ż w P o ls c e p o w s ta ł s y s te m m a ją c y p e w n e c e ch y ję z y k a p ro b le m o w e g o , z w a n y A S T E R i s łu ż ą c y do a u to m a ty z a c ji c ią g u k o n s tr u k c y jn o - te c h n o lo g ic z n e go b u d o w y k a d łu b ó w o k rę to w y c h o d m a te m a ty c z n e g o o p is u k s z ta łt u k a d łu b a p o c z ą w sz y , a n a p r o g r a m o w a n iu o b ró b k i p o szcz e g ó ln y c h e le m e n tó w sk o ń c z y w sz y (C O K B — G d a ń s k ).
W t e n s p o s ó b c ię ż a r p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z p r o je k to w a n ie m p r z e s u w a s ię z p ła s z c z y z n y ro z lic z n y c h i p ra c o c h ło n n y c h o b lic z e ń o s z ty w n e j o rg a n iz a c ji n a p ła s z c z y z n ę e la s ty c z n e g o s y s te m u , w k tó r y m p r o j e k t a n t p o d e jm u je je d y n ie is to tn e d l a p ro c e s u d e c y z je , p o z o s ta w ia ją c ic h re a liz a c ję m a s z y n ie i u z y s k u ją c n ie m a l n a ty c h m ia s t o cen ę s k u tk ó w p o d ję te j p rz e d m o m e n te m idecyziji.
N ie b ę d z ie p rz e s a d ą s tw ie rd z e n ie , że t a k i s y s t e m p r o j e k t o w a n i a o z n a c z a c o ś w i ę c e j , n i ż d u ż e b i u r o p r o j e k t o w e s t a r e g o t y p u . J e s t to ró w n ie ż s p o s ó b n a p o k o n a n ie o w ej b a r i e r y p sy c h o lo g ic z n e j, w y n ik a ją c e j z n ie u z a s a d n io n y c h o b a w p r o j e k ta n t a o u t r a t ę w ła s n e j, tw ó rc z e j o so b o w o ści, o d b ie r a n ia c z ło w ie k o w i — j a k p isz e J . K a s p rz y c k i [8]
r a d o ś c i tw o rz e n ia , d u m y ze z w y c ię sk ie g o p o k o n y w a n ia tr u d n o ś c i. W is to c ie , ję z y k i p ro b le m o w e n ie n a r u s z a ją s u w e re n n o ś c i tw ó r c y w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji, co w ię c e j, u w a ln ia ją g o o d b a la s tu s p r a w n ie is to t
n y c h , g łó w n ie p r o c e d u r o b lic z e n io w y c h , n ie m a j ą cy c h tw ó rc z e g o c h a r a k te r u .
In ż y n ie ro w ie , k tó r z y r a z z e tk n ę li się z ję z y k a m i p r o b le m o w y m i i p o z n a li p r a k ty c z n ie ic h w ła śc iw o ś c i, p r z y z n a ją , że n ie w y o b r a ż a ją so b ie o b e c n ie in n e g o s p o s o b u k o r z y s ta n ia z k o m p u te r ó w [9].
J e s t o c z y w is te , że s k u te c z n e w p r o w a d z a n ie m a s z y n c y fr o w y c h do „ tw o rz e n ia d ó b r ” — w s z e r o k im te g o s ło w a z n a c z e n iu — w y m a g a ć b ę d z ie p r z e ła m a n ia s c h e m a tó w p o ję c io w y c h w s z e rs z y m k r ę g u , n iż ty lk o z e s p ó ł z w ią z a n y b e z p o ś r e d n io z p r o je k to w a n ie m . D użo się p is z e o ty m o s ta tn io — m o ż n a tu w s k a z a ć t r a k t a t J . K o z ie le c k ie g o o p sy c h o lo g ic z n e j te o r ii d e c y z ji [10], czy te ż tr z e ź w y głos K . R e y a o n ie p o r o z u m ie n ia c h i u p rz e d z e n ia c h w „ k o m p u te r y z a c ji” [11], P ro c e s i n g e r e n c ji m a s z y n j e s t n ie u b ł a g a n y i is tn i e ją ty lk o d w a w y jś c ia : a lb o p o d ją ć k o n s e k w e n tn e k r o k i w k ie r u n k u m o d y f ik a c ji s ta r y c h s c h e m a tó w d z ia ła n ia , w łą c z a ją c k o m p u te r ja k o is to tn e o g n iw o p ro c e s u tw ó rc z e g o , a lb o p o z o s ta w ić w s z y s tk o p o s t a r e m u , tr z y m a j ą c m a s z y n y c y fr o w e n a u b o c z u n a z a s a d z ie : „ k to chce, n ie c h
