maszyny
w gospodarce
i nauce
zastosowania
technice
Je rz y D ańda, I re n a M a le r- ez y k -D a ń d a — „E rgono
m ia w k o n s tru k c ji i op ro g ram o w a n iu EM C”
S ław o m ir T ra u lm a n — „S y
stem p la n o w a n ia k ro c z ą cego i k a talo g o w a n ia w ESC w S ta ra c h o w ic a c h ” . J a n G oliftski — „O zastoso
w a n iu k ilk u m etod p ro g ram o w a n ia nieliniow ego do ro zw ią zy w an ia zadań z z a k re su o p ty m a ln e j syn tezy m a szy n ” . P aw eł S tasiew icz — „Z d o
św iadczeń e k s p lo a ta c ji m a szyny Z A M -2” . . . . S te fa n D o try w — „W ym ienne
bloki p am ięci w s p e c ja li
stycznej m aszynie G EO -1”
EN C Y K LO PED IA
J. B. i K . F. — „A LG O L-60”
c.d. . . .
Z K R A JU I ZE ŚW IA T A L u d w ik K az alsk i — „ III M ię
d zy n a ro d o w e S ym pozjum n a te m a t zastosow ań ETO, Lj u b ija n a 1967”
P R Z E G L Ą D W YDAW NICTW S P IS TR EŚC I
Sir.
10
14
17
19
E . f ta H b fla , M. M a jie p '-r n K - / i a n b ^ a : „ S p ro n o M i-iH e c K iie cJOaKTOpbl B KOHCTpyKLJHH M B npOrpaM M HOM X03ÎIM - CTBe S I J B M ” . . . .
C . T p a y T M a H : „CH C TeM a m a r o - B o ro n jia H H p o B aH H H u c o - CTasjieHHn KaTajioroB Ha a s T 0 3 a B 0 A e C T a p a x o B T -m e ”
H. ro jiM H b C K ii: H e K O T o p b ie > ie - To^bi jiwneiiHoro nporpaM - Mi-rpoBauMii npiiMei-iëmibie A jih p e m e H w n 3 a f l a n n o o n - TiiM ajibH O M y c iiH x e 3 y ,\ia -
i u h h” ...
n . C T aceB H H : „ O n b r r o k c- n jiyaT ar(W H 3 U .B M Z A M - 2 ”
C . f lo T p b iB : „O S.M eH H bie 6jio k u
3anoMHHaiomero ycTpoii- CTBa b c n c i;n a jiH 3 H p o B a ii- iiow M auiH H e G E O - 1 ” . CO^EP>KAHME
CTp.
O H IiM K JlO nE/iM H
H.B. u K.C&. — „A LG O L-60” 19 X POHM KA
J. Darida, I. M a le rc z y k -D a n - d a — "E rgonom ic fa c to rs in h a rd w a re a n d se ftw a re d ev e lo p m e n t” P. I. .
CONTENTS
P age
1
10
14
17
S. T ra u lm a n — "P ro d u c tio n p la n n in g and p a r t listin g in FSC S ta ra c h o w ic e ” . 6 J. G olinskl — ”On th e a p p li
cation of lin e a r p ro g ra m m ing m e th o d s to solve ta sk s in th e field of o p ti
m al m a ch in e sy n th e sis” . 10 P. S tasiew iez — "E x p e rien ce
in ZA M -2 c o m p u ter ex p lo ita tio n ” ... 14 S(. D o try w — ’’E x ch an g e s to
rag e blocks in a sp e cia l- -p u rp o se GEO-1 com pu
te r ” ... 17 B A S IC TERM S
J . B. a n d K. F. — ”A L - GOL-GO” ... 19 CH R ON ICLE
21
0 B3 0 P M3 AAHMÏÏ E D IT IO N REVIEW
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r n a c z e l n y p r o f . d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
D o c . d r in ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z , d r A n t o n i M A Z U R K I E W I C Z , in ż . D o r o t a P R A W D Z IC (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) ,
m g r in ż . A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z R e d a k c j i m g r W a n d a K A C E R R e d a k t o r t e c h n i c z n y A l i c j a B IL R A D A P R O G R A M O W A
P r o f . d r in ż . J e r z y B r o m i r s k i ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , m g r in ż . J a n B u r s c h e , d o c . S t e f a n C z a r n e c k i , m g r M ic h a ł D o r o s z e w ic z , m g r A d a m B . E m p a c h e r ( s e k r e t a r z ) , m g r in ż . B o l e s ł a w G l i k s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , m g r in ż . L u d w i k M e b e l, d o c . d r T a d e u s z P e c h e , in ż . Z d z i s ł a w P u z d r a - k ie w ic z , d o c . m g r in ż . J ó z e f T h i e r r y ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , d r T a d e u s z W a l c z a k , m g r S t e f a n
W o j c i e c h o w s k i , d r in ż . H e n r y k W o ż n i a e k i , m g r in ż . J a n Z. Ż y d o w o R e d a k c j a : W a r s z a w a , u l . E m i l i i P l a t e r 20 m . 15, t e l . 21-13-91. Z a s t ę p c a r e d a k t o r a n a c z e l n e g o te ł . 28-37-29
Z a k ł a d K o l p o r t a ż u W C T N O T , W a r s z a w a , u l. M a z o w i e c k a 12
Z a k ł . G r a f . „ T a m k a ” . Z . 2. Z a m . 271. P a p i e r d r u k . p o w l e k a n y V k l . 80 g . A - l . O b j . 3 a r k . d r u k . N a k ł a d 2200. N-63 W YD AW N IC TW A
C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H
N O T Warszawa Czackiego 3/5
C e n a e g z e m p l a r z a z ł 8.— P r e n u m e r a t a r o c z n a z ł 96,00
maszyny
za sto so w a n ia w g o sp o d a rce, techn ice i n a u ce
Hr 5
MIESIĘCZNIK
1 9 6 8
R O K I V
M a j
O . ę g a n . P e l n o m o c n i k a R z ą d u do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
JERZY DANDA,
A d i u n k t m g r i n ź . J e r z y D A Ń D A u k o ń c z y ł W y d z i a ł Ł ą c z n o ś c i P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j w r o k u 1959. P r a c u j e w d z i e d z i n i e a u t o m a t y c z n e g o p r z e t w a r z a n i a i n f o r m a c j i o d m a j a 1956 r o k u . O b e c n ie j e s t k i e r o w n i k i e m p r a c o w n i w Z a k ł a d z i e T e c h n i k i C y f r o w e j I n s t y t u t u M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h . J e s t
a u t o r e m l i c z n y c h p u b l i k a c j i z z a k r e s u A P I .
IRENA MALERCZYK-DANDA
Warszawa
M g r I r e n a M A L E R C Z Y K - D A N D A u k o ń c z y ł a p s y c h o l o g i ę n a U n i w e r s y t e c i e J a g i e l l o ń s k i m w r o k u 1963. P r a c u je w Z a k ł a d z i e B a d a ń E r g o n o m i c z n y c h I n s t y t u t u W z o r n i c t w a P r z e m y s ło w e g o w 'W a r s z a w ie .
681.326.73:681.327:681.3.06
Ergonomia11 w konstrukcji i oprogramowaniu EMC
Część I
A u to r z y p rze d sta w ia ją p ro b lem k o m u n ik a c ji c zło w ie k — m a szy n a z p u n k tu w i
d ze n ia p rzy sto so w a n ia k o n s tr u k c ji u rzą d ze ń do w ła ściw o ści p sy c h o fizy c zn y c h czło w ie k a . A n a liz u ją ro zw ó j u rzą d ze ń w e jśc ia i w y jśc ia , za p om ocą k tó r y c h re a lizu je się te n k o n ta k t. Szczeg ó ło w o o p isu ją ew o lu c ję p u lp itu ste ru ją c o -k o n tro ln e g o (sto lik a operatora) w m a szy n a c h c y fr o w y c h p r o d u k c ji p o lsk ie j lat p ię ć d zie sią ty c h i sześć
d zie sią ty ch . S tw ie rd z a ją , z e ro zw ią za n ia k o n s tr u k c y jn e w d u że j m ie r z e o p ie ra ły się ty lk o na in tu ic y jn y m w y c zu c iu zasad ergonom ii. D alszy ro zw ó j te c h n ik i c y fr o w e j m o że n a w e t sp o w o d o w a ć w n ie k tó r y c h p rzy p a d k a c h regres w te j d zie d zin ie i z m n ie jsze n ie k o m u n ik a ty w n o ś c i in fo r m a c ji p r z e k a z y w a n e j o b słu d ze m a szy n y .
W śród w ielu za g ad n ień zw iązan y ch z u żyłkow aniem m a szy n cy fro w y ch o ra z ic h [pro jek to w an iem z p u n k tu w id zen ia w ygody przyszłego użytków ,nika, zag ad n ie n ia ergonom iczne nie b y ły n igdy p rze d m io te m sp e c ja ln e j uw agi. W ynikało to z je d n e j stro n y z f a k tu , że ergonom ia sto sunkow o 'niedaw no w y o d rę b n io n a ja k o g a łą ź iwiedzy za sto so w a n a z o s ta ła p rz e d e w szy stk im d o u rząd zeń p ro stsz y ch . Z astosow ano jej m eto d y równlież do p ro je k to w a n ia u rzą d zeń bard ziej złożonych, k tó re w w y n ik u d łu g o trw a łe j ew o lu cji
i) E r g o n o m i a j e s t to g a ł ą ź w i e d z y z a j m u j ą c a s i ę d o s t o s o w a n i e m m a s z y n i u r z ą d z e ń d o w ł a ś c i w o ś c i p s y c h i c z n y c h i f i z y c z n y c h c z ł o w i e k a . E r g o n o m i a b a z u j e n a d o r o b k u t a k i c h d z i e d z i n w i e d z y , j a k p s y c h o l o g i a , f i z j o l o g i a , a n t r o p o m e t r i a i c y b e r n e t y k a .
te ch n ic zn e j o sią g n ę ły z a d o w a la ją c y sto p ie ń d o s k o n a łości k o n s tr u k c y jn e j i ¡pozostają ró w n o c ze śn ie n ie do sto so w an e do p sy c h o fiz y cz n y ch cech cz ło w ie k a- -o p e ra to ra . Z d ru g ie j s tro n y , z a le d w ie d w u d z ie sto le tn ia h is to ria m a sz y n ‘cy fro w y c h je s t h is to rią do
sk o n a le n ia k o n stru k c y jn e g o o p a rte g o o sto so w a n ie coraz to now szych te ch n o lo g ii. Z a fa s c y n o w a n ie k o n s tr u k to ró w ty m i s p ra w a m i p rz e sło n iło isto tn e p r o b le m y w y g o d y u ż y tk o w a n ia 'ty ch ta k sk o m p lik o w an y c h u rządzeń. P o p ra w n o ś ć ro z w ią z a n ia k o n ta k tu człow ie
k a z m a sz y n ą z a le ża ła w y łą c z n ie od in tu ic ji o ra z in ic ja ty w y p ro je k ta n tó w . N ie sta w ia n o p rz e d n im i w y m ag a ń p o p ra w n o śc i erg o n o m iczn e j m aszy n y . W r e z u lta c ie zd a rzało Się i z d a rz a s ię n a d a l, że n a j
now ocześniejsze n arz ęd zie p r a c y człow ieka, ja k im
je s t ta a s z y n a cy fro w a, n ie o d p o w ia d a p o d staw o w y m w y m ag a n io m w za p e w n ie n iu w łaściw eg o k o n ta k tu człow ieka z ttym n arz ę d z ie m . O ile ipraca człow ieka p rz y sto lik u o p e ra c y jn y m m a sz y n y cy fro w ej n ie s tw a rz a ¡szczególnych o b ciąż eń fizjologicznych i w y p o sażen ie m a sz y n y w w y g o d n y fo te l o ra z z a sto so w a
n ie cichobieżnych (w entylatorów w ra z z za p ew n ie n ie m sta ły c h w a ru n k ó w te m p e r a tu ry i w ilg o tn o ści p o w ie tr z a ro z w ią z u je w ięk szo ść p ro b le m ó w w ty m zakresie, o ty le o b ciąż en ie p sy c h ik i człow ieka je s t duże.
W p ra w d z ie w y d a je się, że o b ciążen ie to n ie je s t ta k znaczne, ja k o b ciąż en ie o p e ra to ró w s te ru ją c y c h p ro cesam i p ro d u k c y jn y m i, gdzie p o m y łk i w p ra c y s tw a r z a ją p o w a ż n e zag ro żen ie b ez p ie cz eń stw a lu d z i i p o cią g a ją duże ¡straty m a te ria ln e , ¡tym n ie m n ie j liczne f a k ty w sk a z u ją , że je s t ono p o w aż n e. W śród o p e ra to ró w m a szy n cy fro w y ch znaczne je s t o dczucie n ie n a d ą ż a n ia i p ew n e g o za g u b ie n ia iw iwyniiku sz y b k iej p ra c y m aszyn. W p rz y p a d k a c h m e p o k ry w a n ia się
„zach o w an ia się ” m aszy n y z oczekiw aniam i o p e ra to r a n ie ty lk o w s y tu a c ja c h a w a ry jn y c h ,. lecz rów n ież np. p rz y .u ru c h am ia n iu p ro g ra m ó w , o b s e rw u je się d ez o rien ta cję, k tó r e j n a jisto tn ie js z y c h p rz y c z y n należy d oszukiw ać się n aszy m .zdaniem w n ie d o c e n ia n iu szybkości m aszy n y . W s y tu a c ja c h ta k ic h człow iek p rz e s ta w ia s ię n a d z ia ła n ie m e to d ą p ró b i błędów , p rz e k a z u ją c m a sz y n ie p ew n e n o w e i n ie p rz e m y śla n e w cześniej z a d an ia. M ogą to być n a p rz y k ła d p e w n e w a r ia n ty w p ro w a d z a n e ad hoc do n a p isa n eg o w cześniej p rz e z n ie g o p ro g ra m u . P rz y g o to w a n ie te g o w a r ia n tu z a jm u je z r e g u ły co n a jm n ie j k ilk a n a ś c ie sekund, i p r o g ra m is ta o cz e k u je ¡flpod- św iadom ie), że ro z w ią z a n ie te g o w a r ia n tu za jm ie m aszy n ie co n a jm n ie j ty le sa m o czasu. T ym czasem z re g u ły odpow iedź przy ch o d zi w czasie w y s ta rc z a ją cy m zaled w ie n a zdjęcie r ę k i z k la w ia tu ry .
J e ś li n a d o m ia r okaże się, że w y n ik je s t n eg a ty w n y , ro śn ie s ta n n ap ięcia, ozasam i p rz e ra d z a ją c y się w s ta n a g re sji w obec m aszyny, p o le g ają ce j n a n ie u z a sad n io n y m k w estio n o w an iu p o p raw n o ści je j d z ia ła nia.
N iezależnie od w p ły w u n a s ta n em o cjo n aln y czło- w ie k a -o p e ra to ra , to w a rz y sz ą c y p ra c y z m a sz y n ą cy
fro w ą, .w ysoki koszt u ż y tk o w a n ia m a szy n y n a k a z u je za p ew n ie n ie o p ty m a ln y c h w a ru n k ó w d la n a je fe k ty w niejszego w y k o rz y sta n ia m aszyny. Z d a ją sobie z te go s p r a w ę n ie k tó rz y p ro d u c e n c i m a sz y n cyfrow ych.
Z n am ie n n a w ty m w zględzie je s t w y p o w ied ź F. P.
B ro o k sa z f-m y IB M n a te m a t b r a k u o p raco w ań u rzą d zeń w ejścio w y ch i w y jśc io w y ch po d w zględem ergonom icznym . G en eza tego s ta n u rzeczy om ów iona z o stała dość sz ero k o w a r ty k u le F. P . B ro o k sa [1], p a trz ró w n ie ż i[2]. R ów nocześnie, w ty m sa m y m cza
sie w . czasopism ach z dziedziny ergonom ii m o żn a b y ło p rze czy tać a rty k u ły tr a k tu ją c e o now ych, erg o n o m icznie p o p ra w n y c h ro zw ią zan iac h k la w ia tu r y m a szyn. do p is a n ia o ra z p ew n y c h sp e c ja ln y c h k la w ia tu r , u ży w a n y ch w u rz ę d a c h p o czto w y ch p rz y p ó ł
au to m aty cz n ej se g re g a c ji k o resp o n d e n cji, z a p e w n ia jący ch szybsze d z ia ła n ie o p e r a to ra p rz y m n ie jsz y m zm ęczeniu . [3] i [4]. B a d an ia, w w y n ik u k tó ry c h p o w sta ły now e (Układy k la w ia tu r , n ie z o stały je d n a k w p e łn i w y k o rz y sta n e , ze w zg lę d u n a o p ó r i n ie ch ę ć u żytkow ników , p rzy zw y c za jo n y ch d o tra d y c y jn e g o u k ła d u k la w ia tu r y w m a sz y n a c h d o p isa n ia . P o n iew aż tr a d y c ji ta k ic h nie m a jeszcze w d zied z in ie m a szy n cyfrow ych, w ie le z itych o sią g n ię ć n a d a je się do b ez
p o śred n ieg o z a sto so w a n ia w o rg a n iz o w a n iu u k ła d u k la w ia tu r w m a szy n a ch cyfrow ych a szczególnie w urzą d zen iac h do p rzy g o to w y w an ia dan y ch , do k tó ry c h zaliczyć należy w szelkiego ro d za ju d z iu rk a rk i ta śm i k a r t o raz sp ra w d z a rk i ta śm i k a r t p e rfo ro w an y c h . W p rzyszłości p ro d u c e n t ty c h urząd zeń , dla z a p ew n ie n ia k o n k u ren c y jn o ści sw ego w y ro b u n a r y n k a c h św iato w y ch , będzie m u sia ł w m a k sy m a ln y m za
k re sie uw zg lęd n iać w szystkie n ajn o w sze osiągnięcia ergonom ii. J e s t to p u n k t szczególnie w ażn y p rzy u r u chom ieniach p ro d u k c ji n ow ych w yrobów .
E w o lu cja fo rm y k o n ta k tu człow ieka z triaszyrią J a k stw ie rd z iliśm y w e w stę p ie, zasto so w an ie m etod ergonom ii w dziedzinie au to m aty czn eg o p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji o b ejm u je p ra w ie w y łąc zn ie elem e n ty psychiozne w k o n ta k ta c h człow ieka z m aszyną. N i
żej n a sz k ic u je m y k ró tk o ew o lu cję, ja k ą p rzechodziły u rz ą d z e n ia re a liz u ją c e te n k o n ta k t. P ozw oli to n a po p ra w n e sk la sy fik o w a n ie za g ad n ień ergonom icznych w k o n s tru k c ji m a szy n cyfrow ych, w sk az an ie ce n tr a ln y c h p ro b lem ó w oraz k ie ru n k ó w ro zw ojow ych, w k tó ry c h ergonom ia p o w in n a znaleźć znacznie sz e r
sze, niż dotychczas, zastosow anie. R ozw ój te n w y ra ź n ie prze śled z ić m ożna w m aszy n a ch a m e ry k a ń skich. J e d n a k ja k o m a te r ia ł ilu s tra c y jn y p rz y ta c z a n e b ęd ą (w m ia rę m ożliw ości) p o lsk ie ro zw ią zan ia.
K o n ta k t cz ło w ie k a z m a sz y n ą w k ra jo w y c h m a szy n ach cy frow ych m o ż n a um iejscow ić n a różn y ch faz ach tej ew olucji. U w idocznienie p raw id ło w o śc i ro z w ojow ych m oże w ięc być pom ocne w ew e n tu a ln y m u su n ię ciu w ad w o rg an iz ac ji tego k o n ta k tu , za ró w no w z a k re s ie u rzą d zeń (hardw are) ja k i o p ro g ra m o w a n ia (so ftw a re) w bieżących k o n stru k c ja c h .
R ozpoczynając k ró tk i z a ry s ew olucji, ja k ą p rz e c h o d z i
ły śro d k i te ch n ic zn e i fo rm a k o n ta k tó w człow ieka z m aszy n ą, rozp o czn iem y od ty p o w ej m a szy n y la t pię ćd z iesiąty c h w S ta n a c h Z jednoczonych, p o m ijają c w cześniejsze p ie rw o w zo ry ty p u M A R K czy ENIAC.
W s tr u k tu rz e m a szy n y ty c h la t m ożna w zasadzie w ydzielić n a s tę p u ją c e elem e n ty (zgodne z re sztą z k lasycznym i, szkolnym i sc h em a tam i m a sz y n cy fro w ych) :
• a ry tm o m e tr
• ste ro w a n ie
• p am ięć
• u rz ą d z e n ia w e jś c ia i w y jśc ia
• p u lp it s te ru j ąco-konitrolny
W m a szy n ie cyfrow ej la t p ię ćd z iesiąty c h u rzą d zen ia w e -w y były b ard z o p ro ste . B yły to albo 'c z y tn ik i i p e rf o ra to r y k a r t sta ty sty c z n y c h , co pozw alało n a w y k o rz y sty w a n ie istn iejące g o ju ż p a r k u m a szy n a n a - lity cz n o -licz ący c h , albo cz y tn ik i i p e r fo ra to ry ta śm p ap ie ro w y c h ty p u , ja k i b y ł p o w szech n ie u ży w an y p rzy te le g ra fii dalek o p iso w ej. S to sunkow o w cześnie w p ro w a d zo n o foto optyczne c z y tn ik i ta śm y p a p ie ro w ej o szy b k o ści c z y ta n ia ok. 300 zn a k ó w /se k , co s ta now iło 10H-20- k ro tn y w z ro st szybkości w p ro w a d za n ia in fo rm a c ji do m aszyny.
N ajb a rd zie j dla n a s in te re s u ją c y je s t oczyw iście p u l
p it ste ru ją c o -k o n tro ln y , zw any ró w n ie ż sto lik ie m o p e ra to ra . W m aszy n a ch la t p ię ćd z iesiąty c h p rz y jm o w a ł o n k s z ta łt, p rz e d s ta w io n y n a ry s . 1. (Je st to f r a g m e n t p ie rw sz e j p o lsk ie j e le k tro n ic z n e j m a sz y n y cy fro w e j X YZ, u ru c h o m io n e j w r o k u 1958. B io rąc je d n a k p o d u w a g ę ów czesne o p ó źn ien ie p o lsk ie j te c h n ik i c y fro w e j, ro zw iązan ie to m ożna u znać za re p re z e n ta ty w n e dla p o c z ą tk u la t p ię ćd z iesiąty c h w k ra ja c h zachodnich). S to lik o p e ra to ra je s t to t a część m aszyny, k tó r a p o zw ala o p e ra to ro w i „ w trą c a ć się”
w p rze b ieg obliozeń i uzy sk iw ać p ew n e in fo rm a c je o ic h przeb ieg u .
Je śli chodzi o „ w trą c a n ie się” , w ow ych m aszy n a ch m ogło ono być zrobione n a d w a sposoby:
• o p e ra to r m ógł za trzy m a ć bieg p ro g ra m u p rz e z u r u chom ienie p rz y c isk u „sto p ”, w p ro w a d zić dow olne zm iany do p ro g ra m u i p o n o w n ie go u ruchom ić p rzez n aciśn ięcie k lu c za „ s ta r t”. (W ydaw ać by się m ogło, że opiisujem y try w ia ln e za g ad n ien ia, je d n a k ja k w ia domo, w m aszy n a ch w yposażonych w sy stem o p e ra cy jn y w p ew n y c h p rz y p a d k a c h po za trz y m a n iu p r a cy m a sz y n y k lu c ze m „ s to p ” n ie m o ż n a p o p ro s tu k lu c ze m „ s ta r t” spow odow ać p o d ję c ia p ra w id ło w e j p ra c y ; ¡rozkaz „ s to p ” ¡jest ro z k a z e m n ielegalnym ).
• operaltor (w tym p rz y p a d k u z re g u ły m a te m a ty k
— p ro g ra m is ta ) m ógł zaw czasu w p ro w a d zić do m a szy n y p ew n e g ru p y rozkazów w a ru n k o w y c h „sense- sW itches” , u za le ż n ia ją c bieg p ro g ra m u od u sta w ie n ia kluczy, zn a jd u ją c y c h się n a p u lp ic ie o p e ra to ra . W te n sposób u zy sk iw ał m ożliw ość z a trz y m a n ia (w a
runkow ego) b iegu p ro g ra m u , w. n a jb a rd z ie j in te re s u -
ją cy c h d la niego p u n k ta c h . Z atrz y m a n ie p ra c y p ro g ra m u r reg u ły służyło celow i sp ra w d z e n ia z a w a r
tości p ew n y c h r e je s tró w (w tym pam ięci o p e ra c y j
nej), k tó re m ogło być w zasadzie w ygodnie doko
n an e je d y n ie p rzy nie p ra c u ją c e j (w sensie w y k o n y w an ia p ro g ram u ) m aszynie. N ależy je d n a k p o d k re ślić, że p rz y m aszy n ach w y k o rz y stu ją cy c h w pam ięci r e je s try o p a rte o dynam iczne to ry opóźniające (rtę ciow e lu b m a g n e to stry k c y jn e ) — p u lp it o p e ra to ra był z reg u ły w yposażony w m o n ito r pam ięci w y k o n an y n a lam p ie oscyloskopow ej. P ozw alało to na zu pełnie w y g o d n ą rów noczesną obserw ację, n a w e t w czasie biegu m aszyny, 16 do 64 słów pam ięciow ych.
W idok tak ieg o m o n ito ra m a szy n y cyfrow ej ZAM-2 p rz e d sta w ia rys. 2a. Na ry s. 2b zam ieszczono ob raz za w arto śc i czterech re je stró w : A, M, P i B tej sa m ej m aszyny. O czyw iście o b se rw a c ja tych m o n ito ró w w czasie biegu m a szy n y d o sta rc z a ła ty lk o in fo rm ac ji o ty c h ro zk a zac h i o p era n d ach , k tó re nie zm ieniały się, lu b zm ieniały się b ardzo w olno. D okładnie w a r tość re je s tró w m o g 'a być o d cz y ta n a tylk o po z a trz y m a n iu m aszyny.
Je śli chodzi o inform ow aniie o p e ra to ra o przebiegu p ro g ra m u p rzez m aszynę, to oprócz om ów ionego w y żej bieżącego dynam icznego lu b staty czn eg o „podglą
d a n ia ” p ra c y m a szy n y , o p e ra to r — m atem aty jc m ó g ł w y k o rz y sta ć sp e c ja ln e p ro g ram o w e śro d k i in fo rm acji.
W liście rozk azó w m a szy n y z reg u ły zn a jd o w ał s.ę ro zk a z p o zw a lając y n a w y św ietlen ie za w arto śc i p e w nego sp e c ja ln e g o r e je s tr u (k tó ry m o ż n a ibyło z a ła d o w ać częścią z a w a rto śc i r e je s tr u a k u m u la to ra ) za p o m ocą sp e c ja ln y c h la m p e k in fo rm a c y jn y c h . W te n sp o sób p ro g ra m is ta m ógł co n a jm n ie j zostać p o in fo rm o w a n y o z a a w a n so w a n iu w y k o n y w a n ia iprogram u.
O czyw iście la m p k i ite m o g ły być w y k o rz y sta n e do znacznie -precy zy jn iejszeg o in fo rm o w a n ia .
J e śli chodzi o śro d k i te ch n iczn e, u ży w a n e do in fo r
m o w an ia o p e ra to ra -p ro g ra m isty , to m o żn a _ je usze
reg o w ać w n a s tę p u ją c y sposób, zgodnie z ilością p r z e k a z y w an y c h za ic h pom ocą in fo rm a c ji:
• m o n ito ry oscyloskopow e pam ięci o p era cy jn y c h i re je s tró w
• zesp o ły la m p e k (in fo rm a c ja b in a rn a ) .sygnalizujące sta n y re je s tru rozkazów , r e je s tr u B -m o d y fik a c ji, licz
n ik a adresow ego i ce n traln e g o (buforow ego) r e je s tru ,
® ze sp o ły lampeik sp e c ja ln y c h .
Je śli chodzi o śro d k i te c h n ic z n e , uży w an e przez o p e ra to ra d o k ie ro w a n ia przeb ieg iem obliczeń, to p o d sta w o w e były p rz y c isk i „ s ta r t” i „ s to p ” o ra z zespoły kluczy, p o zw a lając e n a ła d o w a n ie dow olnych re je s tró w (w ty m poszczególnych m ie jsc p am ięc io w ych) dow olnie u sta w io n y m i n a itych k lu c z a c h in f o r m a cja m i. N a jb a rd z ie j c h a ra k te ry sty c z n ą cechą p u l
p itu ste ru ją c o -in to rm a c y jn e g o m aszy n la t p ięćdzie
sią ty c h był f a k t, że in fo rm a c ja by i a przedstaw iiana o p e ra to ro w i w p o sta c i b in a rn e j. T akże, je j w p ro w a dzenie ze sto lik a n astęp o w a ło w te j sa m ej postaci.
N ak ła d ało to oczyw iście n a o p e ra to ra n ie ty lk o o b o w ią z e k zn ajo m o ści języlka w ew n ętrz n eg o m aszyny,
ale itakże znajom ość re p re z e n ta c ji in fo rm a c ji w e - w inątrz m a sz y n y — o p e r a to r p ro g ra m is ta m u s ia ł znać d o k ła d n ie kod ro zkazow y. M ożna bez ry z y k a s tw ie r dzić, że ciągłe w y k o n y w a n ie d ek o d o w a n ia (w sen sie p rz y p o rz ą d k o w y w a n ia ciągów p u n k tó w n a e k ra n ie oscyloskopu lu b sz ereg ó w św iaitełek odp o w ied n im p o jęciom d e fin iu ją c y m rozkazy) było n a p ew n o zbędnym o b ciążen iem p ro g ra m is ty ow ych czasów. O b serw u jąc je d n a k w ie lk ą w p ra w ę w p o słu g iw a n iu się k lu c z a m i o ra z o d cz y ty w an iu z a w a rto śc i p am ięc i z oscylosko
p ow ych m o n ito ró w , ja k ą m o żn a było o b serw o w ać p ra w ie u każdego a k ty w n e g o o p e ra to ra m a szy n y X YZ lu b ZA M -2, m o żn a w y su n ąć h ip o tezę, że proces d ek o d o w a n ia d o k o n u ją c y się w ;umyśle czło w iek a p o m ija ł p ra w d o p o d o b n ie n ie isto tn y e ta p p rz y p o rz ą d k o w a n ia ciągow i ś w ia te łe k n az w y (w zględnie sy m b o lu m nem otechnicznego rozkazu). O dpow iedni ich u k ła d (p u n k tó w św ietln y ch ) k o ja rz y ł się b ez p o śre d n io z p o jęciem (sensem czy fu n k c ją ) te g o ro zk a zu . T a k w ięc nie m o żn a z całą sta n o w cz o ścią stw ie rd z ić , że ta k i sposób k o m u n ik a c ji b y ł m a ło w arto śc io w y .
l i y s . 1. F r a g m e n t m a s z y n y c y f r o w e j X Y Z , o p r a c o w a n e j w Z a k ł a d z i e A p a r a t ó w M a t e m a t y c z n y c h P A N — F o t . H e n r y k N o w i c k i
R y s . 2. — a . E k r a n m o n i t o r a p a m i ę c i m a s z y n y ZaM -2 b . M o n i t o r z a w a r t o ś c i r e j e s t r ó w A , M i P m a s z y n y Z A M -2 F o t . H e n r y k N o w i c k i
a
b
■v ' ttt* MM
. ... ,.. . ...., , ,
M M t MM M
*» i' ■' '-i;. : .
* • • « « • •'« • •> • • • •,*.* *•*’
' .»a--' •» i' 4» » k 1 |-jt i 4 1" -» • ‘ ‘
3
R y s . 4. S t o l i k T e c h n i c z n y M a s z y n y Z A M -3 M , — F o t . H e n r y k N o w i c k i
D ośw iadczenia owego o k resu w y k a z a ły bez w ątp ien ia , że is tn ie je (pewien k re s d łu g o śc i c ią g u z n a k ó w b in a r ny ch , ja k i m oże być ła tw o p er cepów any i z a p a m ię ty w a n y p rzez człow ieka. D ało to s u m p t do p o słu g iw a n ia s ię sy stem e m o k ta łn y m iprzy 'zapisie z a w a rto śc i re je s tró w . T a k i sy ste m zajpisu b y ł ju ż b ard z o w cz eś
n ie w p ro w a d zo n y p rze z sa m y ch operaltorów , k tó rz y p rz y p u lp ita c h s te ru ją c o -k o n tro ln y c h w p ro w a d z a li in tu ic ją in sp iro w a n e u le p sz e n ia ergonom iczne, dzieląc g ra fic z n ie d łu g ie sz e re g i la m p e k w y św ie tla ją c y c h za- w antość r e je s tr ó w n a g ru p y „po trz y ” , u ła tw ia ją c e szy b k ie d o ra ź n e n o to w an ie ic h stan ó w , ja k i do ra ź n e w p ro w a d z a n ie in fo rm a c ji do m a szy n y z a p o m ocą k lu czy . Z n a k i ta k ie m o żn a było o b se rw o w ać ju ż w m aszy n ach X Y Z o raz ZAM-2. K o n stru k to rz y u w zg lęd n ili to d ro b n e przecież, a ja k pom ocne u le p szenie dopiero w p ięć la t później, w p ro w a d z a ją c o d p o w ied n ie g rafic z n e ro zró żn ien ie k lu czy o raz lam p ek w m a szy n a ch ZAM-21 i ZAM-41. D la ilu s tra c ji p r z y taczam y n a arys. 3a i 3b W idok p u lp itó w o p e ra to ra m aszyny ZAM -2 B eta li ZA M -2 G am m a, n a ry s. 4 tzw . sto lik tech n iczn y m a szy n y ZAM -3M i n a ry s. 5 w id o k p ły ty m a n ip u la c y jn e j sto lik a o p e ra to ra m a szyny ZAM -41, gdzie p o r a z p ie rw sz y m ożem y zo
baczyć om aw ian e g raficz n e w y ró żn ien ie „ tró jek "
la m p e k sy g n a liz acy jn y ch o ra z k luczy (przycisków d w u sta b iln y c h ). J e s t to chyba 'doskonały p rz y k ła d , ja k w olno p rze b ie g a ł w p rzeszłości p ro ces w p ro w a d z a n ia do k o n s tr u k c ji p ew n y c h d ro b n y c h te c h n ic z n ie a n a d zw yczaj w aż n y ch ergonom icznie p o p ra w e k , w tym p rz y p a d k u n a w e t in tu ic y jn ie o d k ry w a n y c h p rzez u ż y tk o w n ik a. W a rto tu ch y b a uczynić .try w ialn ą uW agę m eto d o lo g iczn ą: k o n s tru k to rz y u rzą d zeń w in n i część sw ego czasu pośw ięcić n a ob se rw ac ję u ż y t
k o w a n ia z a p ro je k to w a n e g o p rz e z sieb ie sp rzę tu .
R y s . 3a i b . S t o l i k o p e r a t o r a m a s z y n Z A M -2 B e t a i Z A M -2 G a m m a — F o t . H e n r y k N o w i c k i
R y s . 5. W id o k o g ó l n y m a s z y n y Z A M -2 1 . — F o t . H e n r y k N o w i c k i
Często będzie to w y sta rc z a ją c e , by w n a s tę p n e j w e rsji n ie popełnić ra ż ą c y c h b łęd ó w z p u n k tu w i
dzen ie ergonom ii, k tó ra część sw y ch p ra k ty c z n y c h w sk azó w ek o p ie ra o p ro w a d z o n e z za sto so w a n iem o d p o w ied n ich ogóln y ch r e g u ł p o stę p o w a n ia o b s e r
w acje, w y w iad y z u ż y tk o w n ik a m i i p o m ia ry p ew n y c h p a ra m e tró w fizjo lo g iczn y ch człow ieka. P o n iew aż , ja k w sp o m n ie liśm y , o b c ią ż e n ia fizyczne p rz y p ra c y o p e r a to r a m a sz y n y c y fro w e j s ą p o m ija ln e , p o d sta w o w y m i n arz ęd ziam i w z a k re sie b a d a n ia p o p ra w n o śc i erg o n o m ic z n e j' m a sz y n cy fro w y c h m o g ą być w za sa d zie ty lk o : o b se rw a c ja p sy c h o lo g ic zn a i d ed u k c ja . P ra w dopodobnie p o m o c n e m o g ły b y być (pom iary o b ie k ty w n e sta n ó w n a p ię c ia psychicznego.
W ra cając jeszcze do za g ad n ień efe k ty w n e g o k o m u n i
k o w a n ia o p e ra to ro w i p e w n y c h sta n ó w , w ja k ic h z n a j
d u je s ię m a sz y n a w itrakcie w y k o n y w a n ia p ro g ra m u , n ależy w sp o m n ieć, że ju ż w r o k u 1958 op raco w an o 2) w Z a k ła d z ie A p a ra tó w M a tem aty c zn y c h P A N p ro g ra m d la m a szy n y X Y Z, u m o żliw iający w y św ie tla n ie n a e k r a n ie je j m o n ito ra pam ięciow ego liczb d ziesię- ciocyfrow ych (dziesiętnych), w k tó ry c h c y fr y były złożone ze św ie tln y c h p u n k tó w . O b ra z n a e k ra n ie m o n ito ra p rz y p o m in a ł (tzw. g azety św ie tln e . A n alo g ia b y ła p e łn a , łą cz n ie z ru c h e m lite r n a e k ra n ie . B ył to bo w iem p ro g ra m w zasad zie d e m o n stra c y jn y i n ie zn alazł szerszego za sto so w an ia, ac zk o lw iek za m ie rz e n ie m a u to ró w tego p ro g ra m u było u ży c ie go do sz y b k iej k o m u n ik a c ji w y n ik ó w o p e ra to ro w i, bez p o ś re d n ic tw a k a r t (m aszyna X Y Z b y ła w y p o saż o n a w tzw . re p ro d u c e r k a r t sta ty sty c z n y c h u żyw any ja k o u rzą d zen ie w e -w y m aszyny). N ależy ,p o d k reślić, że p o le św ie tln e m o n ito ra p a m ię c i m a sz y n y X YZ sk ła d ało się z 3 2 -3 6 p u n k tó w św ie tln y c h , co d aw a ło
2) J e r z y D a ń d a , J e r z y M y s io r .
b ard z o w y ra ź n y o b ra z cy fr (6 • 7 /punktów ). W w e rs ji p ro d u k c y jn e j itej m a sz y n y — w m a sz y n ie ZA M -2 ilość ¡punktów św ie tln y c h m o n ito ra p a m ię c i z m ala ła do ¡połowy, (ponadto w p ro w a d zo n e zostało w y g o d n iej
sze «urządzenie w e -w y w p o sta c i c z y tn ik a i /per
f o ra to r a ta ś m y .papierow ej. P ra w d o p o d o b n ie r e a l nym p o w o d em p r z e rw a n ia p r a c n a d ta k im (jak b y śm y dziś p o w ied z ie li „ o n -lin e”) in fo rm o w a n ie m o p e ra to ra o p rz e b ie g u p ro g ra m ó w za pom ocą m o n ito ra , z a p e w n ia ją c e g o cy fro w ą in fo rm a c ję w e w ła ś ciw ej, ła tw o in te n p re to w a ln e j (p rz y sw aja ln ej) p o staci było po p r o s tu m a łe zro zu m ien ie d la w a g i tych za g ad n ień w ow ym czasie.
A by zakończyć o m a w ia n ie sto lik a o p e ra to ra m a szy n y cy fro w ej la t p ię ćd z iesiąty c h , n ależ y om ów ić rolę klucza, um o żliw iająceg o w y k o n y w a n ie ro zk azó w m a szyny w te m p ie re g u lo w a n y m p rz e z o p e ra to ra (przez n aciśn ięcie te g o klucza). W y k o rz y sty w an y on był p rz y u ru c h a m ia n iu p ro g ra m ó w , w ta k ic h p rz y p a d k ach, g d y o p e r a to r-p ro g ra m is ta c h c ia ł prześledzić d o k ła d n ie sposób zm iany za w arto śc i w y b ra n y c h re je stró w . N a m a szy n a ch ty c h z -reguły m o ż n a było n a w e t uzyskać rę c z n e w y k o n y w an ie poszczególnych m ik ro o p e ra c ji tw o rzą cy ch rozkazy. T a m ożliw ość w y
k o rz y sty w a n a b y ła je d n a k w y łąc zn ie p r z y te ch n ic z
nym u ru c h a m ia n iu m a sz y n y oraz p r z y tru d n ie jsz y c h u szkodzeniach, -w ystępujących iw o k resie ek sp lo a
ta cji.
O m aw ian ie c e ch sto lik a , m a ją c y c h p rzecież znaczenie ju ż ty lk o h isto ry czn e, z a b ra ło n a m ¡tyle m iejsca, p o n iew aż b y ł on w y p o sażo n y p rz e z k o n s tru k to ró w szczególnie bogato. J e s t to zrozum iałe. S ta ra li się o ni p rze w id zie ć w sz y s tk ie p o trz e b y i w y k a z y w a li zazw yczaj d o b re in tu ic y jn e w yczucie zasad erg o n o m ii. O czyw iście część m ożliw ości fu n k c jo n a ln y c h t a kiego sto lik a o k a z a ła s ię p ra k ty c z n ie zbyteczna i zo
s ta ła w p ó źn iejszy ch re a liz a c ja c h zarzu co n a. W ięcej zm ian w y n ik ło je d n a k z p rz e jśc ia n a in n e te c h n ik i re a liz a c y jn e i m o ż n a 'już w t e j c h w ili pow iedzieć, że s ta ło się to z e sz k o d ą d la k o m u n ik a ty w n o śc i in fo rm a c ji p rz e k a z y w a n e j o p e ra to ro w i. N a jk la sy c z n ie j- szym m oże p rz y k ła d e m je s t z a n ik n ię c ie w m aszy n ach la t sz eść d zie sią ty ch oscyloskopow ego m o n ito ra p a m ięci i ¡zastąpienie go p ro s ty m sz ereg ie m la m p ek , u m o ż liw ia jąc y ch ró w n o c ze sn e w y św ie tle n ie z a w a r
tości ty lk o jed n eg o sło w a p am ięciow ego. Było to w y n ik ie m pow szech n eg o w p ro w a d ze n ia, ja k o p am ięc i o p e ra c y jn e j — p a m ię c i fe rry to w e j. P a m ię ć ta , b ęd ą c p am ięc ią sta ty c zn ą, ¡nie d o puszczała w y św ie tla n ia
R y s . 6. E k r a n m o n i t o r a w s p ó ł c z e s n e j m a s z y n y c y f r o w e j p r z y „ o c z y s z c z a n i u ” p r o g r a m ó w
k ilk u czy k ilk u n a s tu słó w bez w y k o n y w a n ia d o d a t
k ow ych odczytów , k tó r e o b n iż a ły b y sp ra w n o ść o b li
czeniow ą o p e ra c ji. W p ra w d z ie za sto so w a n ie k o n w e r
te ró w cy fro w o -a n alo g o w y ch w d ro g ac h ad reso w y ch i zasto so w an ie la m p z d łu g ą ¡pośw iatą m ogłoby tu p rzy n ieść ciek aw e r e z u lta ty i ina te re n ie IM M p rz e d staw io n o o d p o w ied n ie p ro p o z y c je w ty m za k re sie , nie zysk ały o n e jednstk w ow ym cz asie p o p u la rn o śc i [5], ( 6], Z nacznie p ó źn iej, g d y d o ta r ła do n as lit e r a tu r a a m e ry k a ń s k a z tego z a k re s u (celow o o p ó ź n ia n a w ow ym ok resie), o k azało się, ż e w ty m sam y m m n iej w ięcej czasie ro d z iły się n a zachodzie p o d o b n e kon cep cje [7], W ielce z n a m ie n n y m je s t je d n a k fa k t, że p o la ta c h k o n c e p c ja rów n o czesn eg o p rz e d s ta w ie n ia z a w a rto śc i k ilk u , czy k ilk u n a s tu słó w p am ięc io w ych n a e k ra n ie o scy lo sk o p u zn o w u s ta ła się po
p u la rn a . W ynikło to w z w ią z k u z za sto so w a n iem m o n ito ró w e k ra n o w y c h (display) ja k o p r a w ie s ta n dardow ego w y p o sa ż e n ia w y jścio w eg o m a szy n c y fr o w ych. O czyw iście .poczynione p rz e z o k re s 15 la t p o s tę p y w dzied zin ie te c h n ik i cy fro w e j i je j te c h n o logii sp ra w iły , że ta k i m o n ito r m a w y m ia ry e k ra n u dużego ¡telew izora, c y fr y i lite r y są b a rd z o jw yraźne, a w y p o saż en ie m o n ito ra w p a m ię ć o p e ra c y jn ą b u fo row ą, a m a sz y n y w o d p o w ied n ie o p ro g ra m o w a n ie w y d aw n icze, ¡pozw alają n a ta k i lu k su s, ja k top. w y św ie tla n ie o d ra z u n a e k ra n ie m n e m o te ch n ic zn y c h sym boli rozkazów , z a w a rty c h w o b se rw o w a n y c h m ie jsc ac h p am ięcio w y ch , d ow olną z m ia n ę f o rm a tu danych, czy w reszcie n a d z w y cz aj w y g o d n e w p ro w ad z en ie zm ian do z a w a rto śc i ¡poszczególnych k o m ó re k p am ięc io w y ch , p rz e z użycie tzw . p ió r a św ie t
lnego. W y starcz y n p . d o tk n ą ć p ió re m św ie tln y m dow olnej części n a p isu , sy m b o lizu jące g o zaw arto ść m ie jsc a p am ięciow ego, k tó rą chcem y zm ienić, n a cisnąć o d p o w ied n i k lu c z k o re k c ji i n a s tę p n ie w s k a zyw ać k o le jn o ty m p ió re m liczby (np. w sy stem ie o ktalnym ), k tó r e ¡chcemy ¡w prow adzić do w y b ra n e g o w te n sposób m ie jsc a pam ięciow ego, ab y k o re k c ja ta w y k o n a ła s ię autom atycznie', b ez o b ciąż en ia o p e r a to r a w yszczególnieniem a d re su tego m ie js c a p a m ię ciowego.
Często ¡najwet nie je s t p o trz e b n e n a c isk a n ie ¡klucza k o re k c ji. F u n k c ję k lu c z a s p e łn ia w te d y n ap is „erase”, w y św ie tla n y w ty m ce lu , w ra z z in n y m i „kluczam i i ¡klaw iszam i ś w ie tln y m i” n a e k ra n ie m o n ito ra . R y su n e k '6 p rz e d s ta w ia w id o k e k r a n u -m o n ito ra w sp ó ł
czesnej m a szy n y cyfrow ej p rz y w y k o n y w a n iu ¡tzw.
o n -lin e debugging, czyli p ro c e su ¡u rucham iania (oczy
szczania) ¡program u [8],
T ak je d n a k p rz e d s ta w ia s ię s p r a w a w za k re sie p r e z e n ta c ji o p e ra to ro w i-u ży b k o w n ik o w i za w arto śc i w y b ra n y c h fra g m e n tó w p a m ię c i o p e ra c y jn e j (oraz in nych, In te re s u ją c y c h p ro g ra m istę re je stró w ) w la ta c h sied em d ziesiąty ch . Z an im o sią g n ię to ¡te re z u lta ty (w ra c a ją c w p e w n y m se n sie do p u n k tu w y jśc ia : dynam iczn ej w iz u a ln e j, sz y b k ie j in fo rm a c ji o a k tu a l
n ym sta n ie p ro g ra m u i m aszy n y ) sposób _ k o n ta k tu człow ieka z m a szy n ą p o sz ed ł d ro g ą e w o lu c y jn ą , k tó ra w w ielu m ie jsc a c h b y ła reg rese m , z p u n k tu w id z e n ia ergonom ii.
B IB L IO G R A F IA
[1] F . P . B r o o k s — ’’T h e F u t u r e o f t h e C o m p u t e r A r c h i t e c t u r e ” P r o c e e d i n g s o f I F I P C o n g r e s s 65, V o l. 1, S p a r t a n B o o k s , I n c ., s t r . 87—91.
[2J J . D a ń d a — ,,D z iś i j u t r o m a s z y n c y f r o w y c h ” , ,.M a s z y n y M a t e m a t y c z n e ” , n r 3/1967, s t r . 1—6.
[3] F . J . L a n g d o n — ’’T h e D e s i g n o f C a r d P u n c h e s a n d t h e S e a t i n g o f O p e r a t o r s ” , . E r g o n o m i c s , v o l. 8, n r 1, J a n u a r y , 1965, s t r . 61-MS8.
[4] R . C o n r a d — ’’S t a n d a r d T y p e w r i t e r v e r s u s C h o r d K e y b o a r d — A n E x p e r i m e n t a l C o m p a r i s o n ” , I b i d . , s t r . 77—88.
[5] J . R y ż k o , J . D a ń d a i i n n i — „ M o n i t o r y p a m i ę c i ” — I n s t y t u t M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h , o p r a ć . w e w n . D U W n r 223, W a r s z a w a — 1959.
[61 J . R y ż k o i i n n i — „ U r z ą d z e n i e d o t e l e w i z y j n e j k o n t r o l i p ł y t e k p a m i ę c i o w y c h T O K - 1 ” — I n s t y t u t M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h , o p r a ć . w e w n . D U W n r 225, W a r s z a w a — 1959.
f7j J . C. R . L d c k lid e r , W . E . C l a r k — ’’O n - l i n e m a n - c o m p u - t e r c o m m u n i c a t i o n ” . A F I P S , P r o c e e d i n g s .1962 S p r i n g J o i n t C o m p u t e r C o n f e r e n c e . S a n F r a n c i s c o , C a l i f o r n i a , M a y 1^—3, 1962, v o l. 21, s t r . 113—128.
[8] L . L . Z i m m e r m a n — ’’O n - l i n e p r o g r a m d e b u g g i n g — A g r a p h i c a p p r o a c h ” , C o m p u t e r s a n d A u t o m a t i o n , ' V ol.' 16, n r 11, N o v e m b e r 1967, s t r . 30—34,
5
SŁAWOMIR TRAUTMAN
W a r s z a w a
M g r i n i . S ł a w o m i r T R A U T M A N u k o ń c z y ł s t u d i a n a W y d z i a l e M e c h a n i c z n o - T e c h n o l o g i c z n y m P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j w r o k u 1962. O d te g o c z a s u s p e c j a l i z u j e s ię w z a k r e s i e s y s t e m ó w e l e k t r o n i c z n e g o p r z e t w a r z a n i a d a n y c h w z a k ła d a c h p r z e m y s ł o w y c h . O b e c n ie p r a c u j e w Z a k ł a d a c h E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b lic z e n io w e j w Z a k ł a d z i e O b l i c z e n i o w y m w W a r s z a w ie .
681.322.004.14.001.24:681.177.004.14:658.512:658.566:629.114.5/.6
System planowania kroczącego i katalogowania w Fabryce Samochodów Ciężarowych
w Starachowicach"
W a r ty k u le podano opis s y s te m u A P D o b ejm u ją ce g o ilo ś c io w o -a so r ty m e n to w e p la n o w a n ie kro czą ce p ro d u k c ji, p o trzeb m a te r ia ło w y c h , siły roboczej i p a r k u m a s z y n ow ego oraz ka ta lo g o w a n ie je d n o s tk o w y c h w y ro b ó w fin a ln y c h . S y s te m zo sta ł za p ro g ra m o w a n y na m a szy n ie IC T 1300 w ję z y k a c h M P L -2 oraz M A C ; w y k o r z y s tu je ró w n ie ż m a s z y n y a n a lityc zn e. P rze d sta w io n o p a ra m e try s y s te m u , n a k ła d y f i n a n so w e i w y m ie r n e e fe k ty , w y ra ża ją c e się su m ą 18,4 m in zł. rocznie. N a jw ię k sze oszczędności u zy sk a n o na gospodarce m a teria ła m i. O pisano sc h e m a t p r z e p ły w u in fo rm a c ji. ro d za je i fo r m y d a n ych w e jśc io w y c h na k a r ta c h oraz d a n yc h w y jś c io w y c h za p isa n ych na ta śm a c h m a g n e ty c z n y c h i w y d a w a n y c h w posta ci ta b u lo g ra m ó w . P ro w a d zi się prace n a d w y k o r z y s ta n ie m do s y s te m u A P D m a s z y n y IB M 1440, z za sto so w a n ie m p a m ięc i d y s k o w e j.
S y stem au to m aty cz n eg o p rz e tw a rz a n ia d an y c h w za
k re sie p la n o w a n ia p ro d u k c ji d la F S C -S tarac h o w ice zw an y d a le j „S y ste m ” z o stał z a p ro je k to w a n y i w y k o n a n y w ZO W A R -ze (Z akład E lek ro n iczn ej T ec h n ik i O b liczeniow ej — W arszaw a) w o k re sie X 1965 r. — I I 1966 r. w w e r s ji ¡początkow ej, a n a s tę p n ie z a k tu a li
zow any i ro zszerzo n y w o k resie V 1966 — 1X1966.
P ra c e p ro je k to w e S y stem u p o ch ło n ęły ok. 50 osobo- -m iesięcy, n a to m ia s t p ra c e o rg an iz ac y jn e w Z a k ła dzie ok. 1185 osobo-m iesięcy. Nie w szy stk ie je d n a k te p rą c e b y ły b ezpośrednio zw iązan e z S ystem em . M ożna oszacow ać, że około 700 osobo-m iesięcy p o św ięcono n a bezjpośrednie p ra c e o rg a n iz a c y jn e . N a te j p o d sta w ie m o żn a stw ie rd z ić , że dla F S C S ta ra c h o w i
ce praco ch ło n n o ść p ro je k to w a n ia S y stem u w y n io sła 7,ln/o n a k ła d ó w n a p ra c e o rg an iz ac y jn e.
N a p o d k re śle n ie z a słu g u je fa k t, że w Z ak ład zie tym od w ielu la t działa s ta c ja m a szy n lic zą c o -a n a lity c z - nych, k tó re j p ra c a p rzy c zy n iła się do szybkiego u p o rz ą d k o w a n ia zasadniczych p ra c org an izacy jn y ch . Od lutego 1966 r. do chw ili obecnej S ystem u ż y tk o w o ek sp lo a to w a n y je s t co m iesiąc. Z u w ag i n a to, że w n ie k tó ry c h m iesiącach (w ykonyw ane b y ły 2, a n a w e t 3 cykle obliczeń — S ystem ek s p lo a to w a n y był (do końca 1967 r.) około 30 ra z y , n ie w y k a z u ją c ża d n y ch zab u rzeń czy odchyleń od założeń p ro je k to w ych.
P o m y śln y przebieg e k sp lo atacji, efe k ty w y n ik łe z za
sto so w a n ia, ja k ró w n ież c a łk o w ite jego w d ro ż e n ie do p rą c w Z ak ład zie u p o w aż n iają do o p u b lik o w a n ia za-
i) P r a c a z b i o r o w a w y k o n a n a p r z e z z e s p o ł y :
z F S C — S t a r a c h o w i c e — k i e r o w a n y p r z e z i n ż . B . T a m i o ł ę . z Z O W A R -u — k i e r o w a n y p r z e z a u t o r a .
sad n iczy ch in fo rm a c ji o S ystem ie, e fe k ta c h ek o n o m iczn y ch i u w ag ach , k tó re w y ło n iły się w tra k c ie jego re a liz a c ji o raz ek sp lo atacji.
P a r a m e try S y stem u
Z a k re s S y stem u o b e jm u je : p la n o w a n ie k roczące p ro d u k cji, ilo ścio w o -aso rty m e n to w e, p o trz e b m a te ria ło w ych, p o trz e b . siły roboczej i p a r k u m aszynow ego w ra z ■z b ila n so w an iem o ra z k a ta lo g o w a n ie je d n o s t
k ow ych w y ro b ó w fin a ln y c h . S y stem za p ro g ra m o w a
n y izostał n a m a szy n ie IC T 1300 iw ję z y k a c h M P L -2 o raz MAC,
Zestawienie pracochłonności na wyrób finalny Plan produkcji
wydz. obróbczych Pian montaży
podzespołów zespołów i
wyrobów
Katalogowanie
Karły żądań katalogowania
R y s . 1. U p r o s z c z o n y s c h e m a t i d e o w y S y s t e m u (b e z p o d a n i a s c h e m a t ó w u t r z y m y w a n i a k a r t o t e k )
Planowanie
Kartoteka list części KLC
Kartoteka zbiorczej pracochłonności
Kartoteka Kartoteka detalooperacji maszyn Kartoteka norm
materiałowych
roboczy S ystem s k ła d a s ię z o k o ło 60 pnogram dw , w ty m 8
p ro g ra m ó w s ta n d a rd o w y c h , op raco w an y ch p rzez ze
sp ó ł ZOW AR (w czasie u ru c h a m ia n ia S y stem u bib lio te k a p ro g ra m ó w IC T n ie d y sp o n o w a ła p ro g ra m e m so rto w an ia ). P ro g ra m y o p e ru ją n a p ięciu sta ły c h zbio
r a c h k a rto te k o w y c h o łącznej pojem ności 1,38 m in słów .
A oto pozostałe c h a ra k te ry sty c z n e p a ra m e try — C zas p rz e b ie g u p ro g ra m ó w (w ek sp lo atacji):
• dla części doityozącej p la n o w a n ia : 72 godz/m iesiąc
• dla części dotyczącej k atalo g o w a ń 90 godz/irok U dział czasów technologicznych p rz e tw a rz a n ia w cy
k lu obliczeń do ty czący ch p la n o w a n ia :
• W czytyw anie d a n y c h z e w n ętrzn y c h 5°/o
• so rto w a n ie 40%
• d o b ie ra n ie, w y b ie ra n ie , złąc z a n ie 5"1$
• d ru k o w a n ie 50%
N ak ła d y fin an so w e :
• p o p rze d zając e p ro je k to w a n ie S y stem u około 7 m in zł
• p ro je k to w a n ie i u ru c h a m ia n ie około 2,3 m in zł
• ro cz n a eksploaltacja około 2,26 m in zł E fe k ty w y m ie rn e : 18,404 m in zł/ro k w tym :
• e ta to w e 0,48 m in z ł
• m a te ria ło w e
(oszczędności) 17 m in zł
• zw olnienie m ocy
obliczeniow ej SM LA 0,924 m in zł
O pis S ystem u
P la n o w a n ie k roczące p ro d u k c ji zw ane ró w n ież d y w a now ym lu b ciągłym m a n a celu w y lic ze n ie w je d n ym c y k lu obliczeniow ym d an y c h d la p ó źniejszych o k resó w p la n u , k tó ry m i m ogą być d o b ie ra n e w za
leżności od p o trz e b ja k n p .:
I o kres — p la n lu te g o 1967 I I o kres — p la n m a rc a 1967 I I I o kres — p la n k w ie tn ia 1967 itd.
ja k ró w n ie ż w a r ia n ty p la n u p ro d u k c ji inp.:
I o kres — P ie rw sz y w arianjt p la n u rocznego 1963 I I o kres — D ru g i w a r ia n t p la n u rocznego 1968 itd . M a k sy m aln a lic z b a o k re só w p la n u , d la k tó ry c h S y s te m p ro w a d z i o b liczen ia w y n o si 'Cztery.
P rz eb ie g S y ste m u b a z u je n a k a rto te k a c h , k tó re um o
ż liw ia ją sp o rzą d za n ie o k reso w y ch p la n ó w ilo ścio - w o -a so rty m e n to w y e h , z a p o trz e b o w a n ia m a te ria ło w e go, z a p o trze b o w a n ia n a k ła d ó w fin an so w y c h (fu n d u szu płac) n iezb ęd n y ch do z a g w a ra n to w a n ia w y k o n a n ia p la n u , za p o trz e b o w a n ia p a r k u m aszy n o w eg o i zbi
la n so w a n ia jego m ożliw ości.
O bliczenia je d n o stk o w e itzw. k a ta lo g o w a n ie m a ją za z a d an ie o p ra c o w a n ie k a ta lo g u w y ro b u , czyli tzW. s p i
s u części z Ipodaniem Ina je d n o stk ę w y ro b u : ilości szituk, ilo ści m a te r ia łu o ra z pracoch ło n n o ści. O blicze
n ia k a ta lo g o w e sp o rzą d za n e s ą w o d rę b n y m p rz e b ie gu o bliczeniow ym . D zia ła n ie S y ste m u ilu s tru je sc h e
m a t ideotwy (rys. 1), k tó ry o d zw ie rcie d la fu n k c je p la n o w a n ia re a liz o w a n e n a m a szy n a ch cyfrow ych. P rz y ro z p a try w a n iu s y s te m u in fo rm a c y jn e g o z a rz ą d z a n ia w F SC (rys. 2) o k a z u je się, że p o d sta w o w y s tr u -
Ptan zapatrzenia materiałowego wg. broni.
Plan zaopatrzenia materiałowego
wg. magazynów
Pian obciążenia Plan obciążenia wydziałów i stanowisk rob.
rozdzielnik detali wraz z bilansem i zespołów obciąż, i wylicz.
roboczo - godz. i
¿und.ptx_ ^ ——
Zestawienie czfści i materiałów na
wyrób finalny
7
A
Lim ity zewnętrzne J ___I
.tj
4
ICT 1300 IBM m _j---
I Wytyczne do
planu
(pós^ m y^
Korty pracy, kwitu mater.
Ltd
Rye. Z. System inform acyjn y zarządzania w FSC Starachow ice
m ie ń in fo rm a c ji w Z a k ład zie je s t z a m k n ię ty — p rz y pom ocy m a sz y n y ele k tro n ic z n e j w sfe rz e p la n o w a n ia , p r z y p o m o c y M LA — w sferze ro zliczeń i ew id en cji.
S ta n o w i tto d o b ry p rz y k ła d W sp ó łd ziałan ia EM C z MLA, k tó re proW a'dzi do efe k ty w n eg o i ta n ie g o ro z
w ią z a n ia , re a ln e g o iw w a r u n k a c h p o lsk ich . N ale ży je szcze n ad m ien ić, że n ie za leż n ie, ja k nazW ać S ystem A PD W p rz e d się b io rstw ie k o m p le k so w y m , czy z in te g ro w a n y m , czy jeszcze in a cz ej, czy w yposażonym w z a a w a n so w a n e śro d k i te ch n ic zn e , czy te ż d y sp o n u ją cy ubogim w y p o saż en iem , tto i ta k s tru m ie ń in f o r
m a c ji itu p rz e d s ta w io n y s ta n o w i trz o n p o d sta w o w y ta k ie g o sy stem u , a p rz y n a jm n ie j n a jb a r d z ie j n e w r a l
g iczny jego p u n k t.
D alej o p isa n o z b i o r y w e j ś c i o w e : k a rto te k o w e
•i tr a n s a k c y jn e o ra z z b i o r y r w y j ś c i o w e — a g e n d y p la n o w a n ia .
K LC — K a rto te k a lis t części z a w ie ra in fo rm a c je o s tr u k tu rz e p ro d u k c y jn e j p ro d u k o w a n y c h zespołów i podzespołów d la około 4500 p o z y c ji n a ogó ln ą ilość 9500 części ro d za jo w y ch . 1
K N M ■— K a rto te k a je d n o stk o w y c h n o rm m a te ria ło w y ch za w ie ra in fo rm a c je o m a te r ia le u ży w a n y m n a d a n ą część, ta k ie ja k : n o rm a je d n o stk o w a , cena ew i
d en c y jn a , je d n o s tk a m ia ry , m ag az y n d o sta rc za ją cy , b ra n ż y s ta z a o p atrz en ia , ro d za j lim itu m a te ria ło w e g o (ozy m a te ria ł je st b ez p o śred n io u ż y w a n y do m o n ta ży, czy też po d leg a o b ró b ce w Z ak ład zie itp.) nazw y k o ln ó rek (m o n tu ją ce j i w y k o n u ją c e j części).
K Z P — K a r to te k a zb io rczej p rac o ch ło n n o śc i z a w ie r a in fo rm a c je o je d n o stk o w y c h czasach w y k o n a n ia w cy k lu p ro d u k c y jn y m w poszczególnych k o m ó rk ac h Z ak ła d u . P o d a je ró w n ie ż je d n o stk o w e w agi części i iło m u .
K D T — K a r to te k a d e ta lo o p e ra c ji o b ra z u je przebieg p ro c e su technologicznego p ełnego a s o rty m e n tu , Z a
w ie ra d la k aż d ej d e ta lo o p e ra c ji in fo rm a c je o czasach i m iejscu w y ko n an ia.
KDM — K a rto te k a m a szy n za w iera in fo rm ac je o g ru p a c h m a szy n , ich n u m e ra c h in w e n ta rz o w y c h i d o stę p n y m fu n d u sz u czasu p ra c y ty c h m aszyn.
W yróżniam y w S y stem ie zasadnicze dw a zb io ry in fo rm a c ji tr a n s a k c y j
n y ch dla:
• u trz y m a n ia a k tu a ln o ś c i k a r to te k S y stem u ,
• z a in ic jo w an ia p rzeb ieg u obliczeń.
In fo rm a c je te z a w a rte są n a k a r ta c h , p rz y czym k a r ty ty p u d ru g ie go .zaw ierają p la n y p ro d u k c ji n a w y ro b y fin a ln e o raz n a części i ze
społy do w y m ia n y w ra m a c h itaw.
k o o p e ra c ji cz y n n e j, b ą d ź te ż są k a r tam i w y w o łu ją c y m i p rz e b ie g k a ta lo g o w a n ia w y ro b u . Z asa d n ic zą g ru p ę zbiorów w yjścio w y ch sta n o w ią o d pow iednio p rzy g o to w a n e (posorto
w ane) zbiory n a ta śm a ch m a g n e tycznych sta n o w ią c e b azę do d ru k u ta b u lo g ram ó w , ja k ró w n ież zbiory zak tu a liz o w a n e.
W dalszym ciągu a rty k u łu opisano w sposób sy n te ty c z n y in fo rm ac je z a w a rte w poszczególnych ta b u lo g ra m a c h d ru k o w a n y c h w System ie.
W szystkie ta b u lo g ra m y z a w ie ra ją in fo rm a c je w ielo o k re so w e d la n p la n ó w .produkcji.
T ab u lo g ra m T l — P la n m o n taży podzespołów , zesp o łó w i w y ro b ó w za w ie ra n a s tę p u ją c e in fo rm a c je :
• w y d z ia ł m o n tu ją c y
• w y d zia ł d o sta rc z a ją c y części, podzespoły lu b ze
sp o ły
• ilość sz tu k do w y k o n a n ia
• in fo rm a c je o lim icie m a te ria ło w y m (w y jaśn ie n ie p ow yżej p rz y o m a w ia n iu KNM)
• n o rm a zużycia d la części i n ie k tó ry c h p odzespo
łów . )
T a b u lo g ra m T 2 — P la n p ro d u k c ji dla w y d ziałó w obróbczych z a w iera d an e o częściach o b ra b ia n y c h w Z ak ład zie w czasie tr w a n ia cy k lu p ro d u k cy jn e g o za
danego p la n u i z a w ie ra n a s tę p u ją c e in fo rm a c je :
• w y d zia ł ro zp o c zy n ając y o b róbkę
• w y d zia ł w m o n to w u ją cy
• ilość szituk części do w y k o n a n ia
• in d e k s m a te ria łu
• n o rm ę je d n o stk o w ą
• cenę je d n o stk o w ą
• je d n o stk ę m ia ry
• n r m a g az y n u d o starczająceg o m a te ria ł
• n r b ra n ż y sty z a o p a trz e n ia odpow ied zialn eg o za d o sta rc z e n ie m a te ria łu
• ilość i w a rto ś ć m a te ria łu .
T ab u lo g ra m T3 — P la n za o p a trz e n ia m a teria ło w eg o w e d łu g b r a n ż m a te ria ło w y c h , za w ie ra :
• n r b r a n ż y s ty z a o p a trz e n ia
• n r m ag azy n u d y stry b u ją c e g o d a n y m a te ria ł,
• in d e k s m a te ria łu
• n u m e ry części, k tó re w zad an y m p la n ie b ęd ą w y k o n y w an e z danego m a te ria łu
• p la n y p ro d u k c ji ty c h części
