v ^ m e ¿
zastosowania
gospodarce
technice
i nauce
• € 1 1 l 1 9 6 8
S P IS TR EŚC I W ładysław Klepacz — „ P ro
g ra m y m odułow e — now y e le m e n t w z ro stu e fe k ty w ności p ro je k to w a n ia S E P D ” Ryszard Łukaszewicz — „M a
szyny cy fro w e w sy ste m ach in fo rm a c y jn o -d e c y - z y jn y ch ” ...
Konrad F iałk ow ski — „S p ec
ja liz o w a n e m aszy n y c y fro w e do zastosow ań b io m e
d y cznych” ...
Barbara M uchlado-M arońska, Ewa Stolarska — „ P rz e tw a rz a n ie d an y c h a d m in i
stra c y jn y c h n a EM C p rz e znaczonej do obliczeń n u m e ry c zn y c h ” . . . . W iesław Gralak — „A u to m a
ty z a c ja p ro g ra m o w a n ia o b ró b k i d e ta li” Cz. I . Z K R A JU i ze Ś W IA TA P R Z E G L Ą D W YDAW NICTW
S tr.
14
18
C O A E P 2 K A H M E
CTp.
B. K jie n a1! — „MoayJibHbie n p o - rpaMMŁI --- HOBblíí OJICMeilT yBe;iH'ioHHH acjocfieKTWB- HOCTM npOOKTHpOB-IHHH CMC- TeM SJieKTpOHHOlï oSp aóoT - KH flam ibix” ... 1 P. JlyitameBiiM — ,,U,iic|)poBbie
.MaiUWHbl B JÍHCÍ)OpMaiíHOH- H0-Aei;M3H0HHbIX CHCTCMaX” 4 K. <3p¡rajiK0BCKn — „ C n e a n a J M -
3 n p o B a iiiib ie uw cbpoB M e n a - UIHHŁI £JIfI OWOMeflUIJMH- CKMX n p m ie H c m m ” . . . 8 B. MyxjiHflo-MapoHbCKa, 3 .
CTOJiHpcKa — „ 0 6p a6oT K a flaHHbix n a 3IJB M n p e ^ - Ha3naHeHHoi-i fljia H y iiep w - MeCKMX BblHIICJieHIlii” . . 14 B. rpaJIHK —■ ,,ABT0MaTI13ai4IIH
nporpaMMwpoBanwH MCTa«- nopeJK ym ew o6pa6oTKH” . 18 X PO H H K A
0 B 3 0 P H S/lA H M Íi
C O N TENTS W. Klepacz — ’’M o d u la r p ro
g ra m s — a n ew fa c to r in cre asin g th e e ffec tiv e n ess of ED P sy stem d esig n ” . . It. Łukaszew icz — „D igital c o m p u ters in in fo rm a tio n
— decision sy ste m s” . K. F iałk ow ski — ’’Ś p ecial-
- p u rp o s e d ig ital c o m p u ters fo r biom edical a p p lic a tio n s”
B. M uchlado-M arońska, E.
Stolarska — ’’B u sin ess d ata p ro cessin g on a d ig ita l c o m p u ter d estin e d fo r n u m e ric a l co m p u ta tio n s” . W. Gralak — ’’A u to m a tio n of
m e ta l tr e a tm e n t p ro g ra m m ing using a ll-p u rp o s e d i
g ita l co m p u te rs fo r p ro g ra m co n tro lled m a ch in e tools” \ ...
C hronicle Edition R eview
P ag e
14
18
W YD AW N IC TW A C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H
N O T Warszawa Czackiego 3/5
KOLEGIUM R E D A K C Y JN E
R ed a k to r n a c z e ln y p rof. dr L e o n ŁUK A SZ EW IC Z
D oc. dr in ż. K on rad F IA Ł K O W SK I (zast. red a k to ra n a czeln eg o ), W ła d y sła w K LE PA C Z , dr A n to n i M AZURK IEW ICZ, inż. D orota PR A W D ZIC (zast. red ak tora n a czeln eg o ),
m gr inż. A n d rzej TARGOW SKI
S ek r e ta r z R ed a k cji m gr W anda KACER R ed a k to r te c h n ic z n y A lic ja BIL RA D A PROGRAM OW A
P ro f. dr in ż. Jarzy B r o m irsk i (p r zew o d n iczą cy ), m gr in ż. Jan B u r sc h e , doc. S te fa n C zarnecki, m gr M ich ał D oro szew icz, m gr A d am B . E m p ach er (sek reta rz), m gr in ż. B o le s ła w G lik sm an , m gr inż. J ó z e f K n y sz, m gr in ż. L u d w ik M eb el, doc. dr T a d eu sz P e c h e , in ż . Z d zisła w P u zd ra - k ie w ic z , doc. m gr inż. J ó z e f T h ie r r y (w ic e p r z e w o d n ic z ą c y ), dr T a d eu sz W alczak , m gr S te fa n
W o jciech o w sk i, dr in ż. H e n r y k W ożn iack i, m gr in ż. Jan Z. Z y d o w o R ed a k cja : W arszaw a, u l. E m ilii P la te r 20 ni. 15, te ł. 21-13-91. Z a stę p c a red a k to ra n a c z e ln e g o te l. 28-37-29
Z ak ład K olp ortażu WCT NOT, W arszaw a, u l. M a zo w iec k a 12
Z akl. G raf. ,,T am k a" . Z. 2 Z am . 435. P a p ier d ru k . p o w le k a n y V k l. 80 g. A -l. Obj. 3 ark. druk. N a k ła d 2200. N-23.
Cena eg zem p la rza zł 8.— P ren u m era ta roczn a zl 9G,00
maszyny
Igftematyczne
zasfósow ania w gospodarce, technice i nauce
Kr 7
M I E S I Ę C Z N I K
1 9 6 8
R O K I V
L i p i e c
O r g a n P e ł n o m o c n i k a R z ą d u do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
W ładysław KLEPACZ
In s ty tu t M aszyn M a tem a ty czn y ch W arszaw a
W iadysiauj K l e p a c z — w y ż s z e s t u d i a e k o n o m i c z n e w la ta c h 1945—1951 w S z k o l e G ł ó w n e ) H a n d l o w e j (S G P iS ) w W a r s z a w i e . W la ta c h 1952—58 s p e c j a l i z u j e si ę w p r o b l e m a t y c e p r o j e k t o w a n i a i n w e s t y c y j n e g o z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h . W r. 1958 p r z e c h o d z i d o I n s t y t u t u M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h , g d z i e w s p ó ł o r g a n i z u j e za k ła d d o ś w i a d c z a l n y p r o d u k c j i m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h o r a z p i e r w s z y p o l s k i u s ł u g o w y o ś r o d e k o b l i c z e n i o w y ich z a s t o s o w a ń . W r. 1960 p r z e c h o d z i do p l o n u n a u k o w e g o 1MM, s p e c j a l i z u j ą c si ę w z a k r e s i e p r o j e k t o w a n i a s y s t e m ó w p r z e t w a r z a n i a d a n y c h . W r. 1965 u c z e s t n i c z y w o r g a n i z o w a n i u B iu r a S t u d i ó w i P r o j e k t ó w S y s t e m ó w E l e k t r o n i c z n e g o P r z e t w a r z a n i a D a n y c h . J e s t a u t o r e m l i c z n y c h p r o j e k t ó w S E P D o r a z p u b l i k a c j i p o p u l a r y z u j ą c y c h z a s t o s o w a n i a m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h d o a u t o m a t y z a c j i z a r z ą d z a n i a .
389.6:681.3.oe
PROGRAMY MODUŁOWE - N O W Y ELEMENT WZROSTU EFEKTYWNOŚCI PROJEKTOWANIA SEPD
A u to r porusza p ro b le m ty p iza c ji ro zw ią za ń p r o g r a m o w y c h w zak resie EPD i o m a w ia ko r zyśc i w y p ł y w a j ą c e z opracowania z e s ta w ó w p rogram ów . C h a r a k te r y z u j e pro g ra m y m o d u ło w e i na p rz y k ła d a c h p o k a z u je łatw ość ich a d aptacji do k o n k r e t n y c h po trz eb u ż y t k o w n i k a p rze z w p r o w a d z e n ie d a n yc h ste ru ją c yc h . Zaletą s y s t e m ó w m o d u ł o w c y h j e s t r ó w n ie ż uogóln ie nie w nich n a jle p szy ch dośw iadczeń org a n iz a cyjn yc h .
Szybko w z ra s ta ją c a p ro d u k c ja e lek tro n ic zn y c h m a szyn cy fro w y ch (EMC) w y w o łu je coraz w iększy n ie dobór k a d r sp e c ja listó w w z a k re sie z a sto so w a n ia tych m aszyn, zw łaszcza n a o d cin k u p ro g ra m o w a n ia . D la tego te ż p ro d u ce n ci m aszyn, dążący do p ozyskania dla sw y ch w y ro b ó w m ożliw ie n a jw ię c e j odbiorców , s ta r a ją się m a k sy m a ln ie rozszerzyć za k re s udogod
nień zw iązan y ch z ich o p ro g ra m o w an ie m . U dog o d n ie
n ia te p o le g ają nie ty lk o n a w y p o sażen iu m aszyn w ła tw o d o stę p n e dla człow ieka języ k i p ro g ra m o w a n ia (ALGOL, F O R TR A N , COBOL), k tó re w p ew nym sto p n iu złagodziły w sp o m n ia n e tru d n o śc i w y k o rz y sta n ia m aszyn, ale w p ie rw sz y m rzę d zie — n a do
sta rc z a n iu u ży tk o w y ch p ro g ra m ó w do ro zw iązy w an ia n ajcz ęśc iej w y stę p u ją c y c h pro b lem ó w . O pracow anie tego ro d z a ju p ro g ra m ó w je s t zad an iem stosunkow o ła tw y m do re a liz a c ji w o d n ie sie n iu do pro b lem ó w n a u k o w o -te ch n ic zn y c h , k tó re m ożna śc iśle ' zd e fin io w ać w sposób m a tem aty c zn y i w w iększości p rz y p ad k ó w ro zw iązy w ać w ra m a c h jed n eg o p ro g ra m u . T y p iz acja p ro g ra m ó w tego ro d z a ju posiad a ju ż sto sunkow o długą tra d y c ję , się g ającą p ra w ie początk ó w sto so w a n ia EM C. P o w sta n ie ję zy k ó w au to m aty cz n eg o
p ro g ra m o w a n ia — A L G O L i FO R T R A N , s tw a rz a ją cych n ie zw y k łą ła tw o ść i dużą elastyczność p ro g ra m o w a n ia p ro b lem ó w n au k o w o -te ch n ic zn y c h , n ie ty lk o po w aż n ie zm niejszyło znaczenie w sp o m n ia n e j b ib lio te k i p ro g ra m ó w typ o w y ch , a le w łaściw ie zlik w id o w a ło is tn ie ją c e n a o d c in k u zastosow ań „ w ą sk ie g a rd ło ” w za k re e sie p ro b lem ó w p rz e tw a rz a n ia d an y ch . P r o blem y t e c h a ra k te ry z u ją się ty m , że ic h ro zw ią zan ie w y m ag a n ie jednego, lecz całego zespołu (system u) w z a je m n ie p o w iąz an y c h z so b ą p ro g ra m ó w m a s z y now ych, ja k ró w n ie ż ty m , że w w ięk szo ści p r z y p a d k ó w n ie m ożna ic h zdefiniow ać w sposób m a te m a ty c z ny. In n ą ich cechą je st to, że p ro g ra m y m aszy n o w e uw zg lęd n iać m uszą w sz y stk ie in d y w id u a ln e ro z w ią za n ia o rg a n iz a c y jn e o ra z m etody p ra c y in s ty tu c ji, k tó r a będzie k o rz y sta ć z sy stem u elek tro n ic zn e g o p r z e tw a rz a n ia d a n y c h (EPD).
J a k w iadom o, ro z w ią z a n ia o rg a n iz a c y jn e oraz m e to d y p ra c y n a w e t w in s ty tu c ja c h o b ard z o zbliżonym lu b id e n ty c z n y m p ro filu d ziałaln o ści (np. p rz e d się b io rstw a p rze m y sło w e je d n e j b ran ży ) ró żn ią się w sposób isto tn y , n a w e t w n aszy c h w a ru n k a c h spo
łe czno-gospodarczych, gdzie cz y n n ik ie m re g u lu ją c y m
je s t p rzecież w n ie z w y k le szero k im s to p n iu p a ń stw o. S p ecjalizo w an y w z a k re sie p ro b lem ó w p rz e tw a rz a n ia d an y c h ję zy k a u to m aty cz n eg o p ro g ra m o w a n ia
„C O B O L”, k tó ry m ia ł r a d y k a ln ie rozw iązać sp raw ę tru d n o śc i p ro g ra m o w a n ia SEPD , n ie u su n ą ł ich w t a k im sto p n iu , ja k uczyniły to ję zy k i A L G O L i F O R T RAN w z a k re sie zastosow ań n au k o w o -te ch n ic zn y c h . T ak w ięc zag ad n ien ie ty p iz ac ji ro zw iązań p ro g ra m o w ych w z a k resie n ajcz ęśc iej w y stę p u ją c y c h p ro b le m ów E P D w ysunęło się w o sta tn ic h 3 la ta c h n a p ierw szy p la n w działalności o p ro g ra m o w a n ia EMC, nie za leż n ie od w ysiłk ó w z m ierza ją cy ch do u le p sze
n ia języ k ó w au to m aty czn eg o p ro g ra m o w an ia .
W ch w ili obecnej w iększość p ro d u c e n tó w EM C do p rz e tw a rz a n ia d an y c h o fe ru je ju ż w ra z z m aszyną n ie ty lk o języ k COBOL (często w różn y ch w ersja ch ), ale ró w n ież w iększy lu b m n ie jsz y ze sta w tzw . p a k ie tó w p ro g ra m ó w (ang. p r o g ra m packages, niem . P ro g ra m m p a ke te ), zw a n y ch co raz częściej p r o g ra m a m i lu b sy ste m a m i m o d u ło w y m i (ang. m o d u la r program s, n iem . M o d u la rp ro g ra m m e, M o d u la rsyste- me). To o ętatn ie o k re śle n ie p rz y ję ło się z .u w a g i na p e w n ą a n a lo g ię do te c h n ik i b u d o w n ic tw a p r e f a b r y kow anego, k tó reg o isto tą p olega na sk ła d a n iu ze s ty pizo w an y ch elem e n tó w p ro d u k tu końcow ego (np. b u dyn k u ) w e d łu g o k reślo n y c h in d y w id u a ln y c h w y m a gań u ż y tk o w n ik a.
W iększość o p rac o w a n y ch sy stem ó w m odu ło w y ch d o ty czy n a jb a rd z ie j ty p o w y ch z a k resó w działalności gosp o d arczej, np. dziedziny g o sp o d a rk i m a te ria ło w e j p rze d się b io rstw a . W zależności od ro z m ia ró w i złożo
ności ta k ie g o za k resu , sy stem m o d u ło w y o bejm ow ać m oże od k ilk u n a s tu do k ilk u d z ie sięc iu oddzielnych p ro g ra m ó w (m odułów ). Z m o d u łó w ty c h m ontow ać m ożna d ow olny sy stem , dosto so w an y do p o trze b i w y m ag a ń k o n k re tn e g o u ż y tk o w n ik a.
S y stem y m o d u ło w e w s k u te k o czyw istych za le t są co
ra z pow szech n iej stosow ane, p o d w aż ają c z a k o rzen io n y p o g lą d n a te m a t a b s o lu tn e j n iem ożliw ości p rz e n o sz en ia ro zw ią zań p ro g ra m o w y c h do in n y c h , n a w e t b. p o d o b n y ch in sty tu c ji. P o g ląd ta k i o p ie ra się na tym , że w rzeczy w isto ści is tn ie ją zaw sze różnice o rg a n iz a c y jn e , n ie d o strz e g a ln e i n ie isto tn e p rzy do
tychczasow ej te ch n o lo g ii p rz e tw a rz a n ia d an y ch , k tó re je d n a k p rz y sto so w a n iu EMC z m ie n ia ją założenia istn ie ją c y c h p ro g ra m ó w m aszy n o w y ch w ta k im s to p n iu, że p rz e s ta ją one po p ro s tu działać, a w n a jle p szym p rz y p a d k u n ie sp e łn ia ją one z a d a ń o k reślo n y ch p rze z now ego u ży tk o w n ik a .
P ra k ty k a zastosow ań w y k a z u je często, że pozornie ta k m a ło znaczące zm iany, ja k np. ró żn ic a w d łu g o ści jed n eg o z członów sym bolu m a te ria ło w e g o o je d n ą cy frę, m ogą spow odow ać niem ożność w y k o rz y sta n ia n a jle p ie j fu n k c jo n u ją c e g o S P D do p o trze b innego u ży tk o w n ik a , n a w e t w p rz y p a d k a c h , g d y m a być w y k o rz y sta n y id e n ty cz n y m odel EMC, a c h a ra k te r z e w n ę trz n e j d ziałaln o ści now ego u ż y tk o w n ik a p o k ry w a się ca łk o w ic ie z d ziała ln o śc ią w łaścic iela p r o gram ów .
W sp o m n ian e n ie w ie lk ie ró żn ice o rg a n iz a c y jn e u n ie m o ż liw ia ły n ie ty lk o w y k o rz y sta n ie je d n eg o p r o g ra m u, ale n ajcz ęśc iej ró w n ież w szy stk ich pozostałych p ro g ra m ó w sy stem u , p o n ie w a ż w S E P D są one w z a je m n ie ze sobą p o w ią z a n e (w y n ik i je d n eg o p ro g ra m u sta n o w ią d a n e w ejścio w e dla n a s tę p n e g o p ro g ra m u ).
Charakterystyka program ów m odułow ych
P o d staw o w e znaczenie dla m ożliw ości zastosow ania p ro g ra m ó w m odułow ych p o sia d a sto p ień łatw o ści o raz elastyczności ich a d a p ta c ji do p o trz e b k o n k r e t
nego u ży tk o w n ik a . M ożliw ość za sto so w a n ia p ełnego sy stem u m odułow ego bez zm ian w y stę p u je n ie z m ie r
n ie rzad k o . N aw et je d n a k w p rz y p a d k u p e łn e j zgod
ności w y m ag a ń u ży tk o w n ik a w z a k re sie fu n k c ji s y ste m u , k o rz y sta n ie z p ełn ej jego w e rs ji n ie zaw sze je s t u zasad n io n e, po n iew aż za p ro je k to w a n e w p ro g ra m a c h m odułow ych ro zw ią zan ia p o sia d a ją c h a r a k te r u n iw e rsa ln y , a w sk u te k tego m ogą zm niejszać e fe k ty w n o ść fu n k c jo n o w a n ia sy stem u , zw łaszcza p rze z ro zsz erze n ie czasu p ra c y m aszy n y n a w y k o n y w a n ie ja ło w y ch o p e ra c ji (np. b a d a n ie n ie w y k o rz y sty w a n y c h dró g p ro g ram ó w ).
P ro g ra m y m o d u ło w e są z re g u ły n a p isa n e W języku sym bolicznym oraz p o sia d a ją b. p rz e jrz y s tą i od p o w ied n io sk o n stru o w a n ą d o k u m e n ta c ję , dzięki czem u są d la dośw iadczonego p ro g ra m isty d o sta te c z n ie czy
te ln e. Może on bez w ięk szy ch tru d n o ś c i rozszerzyć sy stem przez dołączan ie d o d atk o w y c h p ro g ra m ó w lub też go zaw ęzić d ro g ą e lim in a c ji w p ro g ra m a c h z b ę d nych dró g (rozgałęzień), a n a w e t całych p ro g ra m ó w , je śli fu n k c je , k tó re sp e łn ia ją , w y k ra c z a ją poza w y m a g a n ia danego u ży tk o w n ik a.
K o n fro n ta c ja z a k re su d z ia ła n ia sy stem u m odułow ego z założeniam i u ż y tk o w n ik a p ozw ala stw ie rd z ić , k tó re p ro g ra m y sy stem u b ęd ą w y k o rz y sta n e oraz, w ja k im z a k re sie w y m ag a on u zu p e łn ie ń d ro g ą in d y w id u a ln e go p ro g ra m o w a n ia . R o z m ia ry p ro g ra m o w a n ia w ła s nego o k re ś la ją g ra n ic e ekonom iczności w y k o rz y sta n ia sy stem u m odułow ego. D ecyzję w ty m z a k re sie m oże po d ją ć p ra c o w n ik o W ysokich k w a lifik a c ja c h w z a k re sie p ro je k to w a n ia SEPD , zdolny n ie ty lk o do o d cz y ta n ia tre śc i sy stem u m odułow ego i p o ró w n a n ia je j z w y m a g a n ia m i u ży tk o w n ik a, a le ró w n ie ż do oceny praco ch ło n n o ści a d a p ta c ji tego system u, a zw łaszcza do p ro g ra m o w an ia - b ra k u ją c y c h części.
Z b y t dużo e lem e n tó w w y m a g a ją c y c h in d y w id u a ln eg o z a p ro g ra m o w a n ia p odw ażyć m oże w k o n k re tn y c h p rz y p a d k a c h celow ość w y k o rz y sta n ia d anego s y s te m u m odułow ego.
W ch w ili obecnej tru d n o je s t u s ta lić n a w e t w sposób w sk aź n ik o w y g ra n ic e o p łacaln o ści a d a p ta c ji system u m odułow ego. M ożna n a to m ia st stw ie rd z ić , że w m ia r ę n a ra s ta n ia dośw iadczeń — sy ste m y te s ta ją się coraz do sk o n alsze pod w zg lęd em u ży tk o w y m dzięki zw iększeniu się ich elastyczności oraz lic zn y m u ła t
w ieniom te ch n ic zn e j a d a p ta c ji p ro g ra m ó w .
A d a p ta c ja sy stem u m odułow ego
A d a p ta c ja poszczególnych p ro g ra m ó w sy stem u m o d u łow ego do k o n k re tn y c h p o trze b u ż y tk o w n ik a o d b y w a się n ajcz ęśc iej p rzez w p ro w a d z e n ie tzw . dan y ch s te ru ją c y c h (ang. contról data, n iem . Steuerdaten).
D ane te p rz e d sta w io n e są zazw yczaj w p o sta c i z góry u sta lo n y c h sym boli, k tó re d e fin iu ją sposób p o stę p o w a n ia o p e ra to ra i d z ia ła n ia m aszyny. P r z y k ła d o w o w sy stem ie m o d u ło w y m g o sp o d a rk i m a te ria ło w e j p ro g ra m w y lic za jąc y , np. ilość za m a w ian e g o m a te ria łu dla u z u p e łn ie n ia zapasu, p rze w id y w a ć m oże ró żn e w a ria n ty d ziała n ia . J e d e n z n ic h o p ie ra ć się m oże n a z góry o k reślo n y c h ilościach m a te ria łó w , p rzy g o to w a n y ch n a k a r ta c h d ziu rk o w a n y c h , k tó re są każd o razo w o w p ro w a d z a n e do m a szy n y p rz y w y k o n y w a n iu obliczeń. In n e w a r ia n ty m ogą p rze w id y w a ć o d w o ły w an ie się do ró żn y c h sp e c ja ln y c h p o d p ro g ra m ów , w y lic za jąc y ch ilość w o p arc iu o o k re ślo n e s ta n d a rd o w e m e to d y m a te m a ty c z n e . P rz e w id z ia n a być m oże w reszcie m ożliw ość z a sto so w a n ia w łasn ej, tj.
in d y w id u a ln ie o p ra c o w a n e j przez u ży tk o w n ik a , m e tody w y lic za n ia ilości m a te ria łó w d ro g ą p o d łączen ia od pow iedniego p o d p ro g ra m u .
P rz y k ła d te n w sk a z u je , że p ro g ra m y m odułow e sk o n stru o w a n e są w ta k i sposób, ab y d ro g ą p ro stej o p e ra c ji w p ro w a d z e n ia do p ro g ra m u odpow iedniego sy m b o lu s te ru ją c e g o (in fo rm a c ji s te ru ją c e j) m aszyna m ogła w y b ra ć w a r ia n t p o stę p o w an ia n a jb a rd z ie j d o sto so w a n y do w a ru n k ó w o rg an iz ac y jn y ch , m ożliw ości w y k o n aw czy ch o raz p o trz e b k o n k re tn e g o u ż y tk o w n i
ka. Im w ięcej w a ria n tó w d z ia ła n ia p rz e w id u je p r o g ra m m odułow y, ty m w ięk sze są oczyw iście m o ż li
w ości za sp o k o je n ia specyficznych p o trze b różnych u ży tk o w n ik ó w . T rz eb a je d n a k p o d k re ślić , że zbyt duży sposób u n iw e rsa liz a c ji p ro g ra m u m odułow ego p o w o d u je n ie k o rz y stn e zja w isk o n a d m ie rn e j jego ro zb u d o w y w p o staci istn ie n ia w ielu ro zgałęzień, z k tó ry c h zazw yczaj w y k o rz y stu je się ty lk o jedno.
Ś ro d k ie m zarad cz y m m oże być p rz e ró b k a p ro g ra m u d ro g ą w sp o m n ia n eg o ju ż o d cin k a n ie w y k o rz y sty w a n y ch ro zg a łęz ień p ro g ra m u p rzez osobę a d a p tu ją c ą te n p ro g ra m .
P ro g ra m y m o d u ło w e p o sia d a ją ró w n ie ż m ożliw ość in d y w id u a ln e g o d o sto so w a n ia w ielk o ści pól (ang.
fie ld s ), przezn aczo n y ch do u m ie sz cza n ia ta k ic h in fo r-
m a c ji p o w ta rz a ln y c h , ja k sym bole id e n ty fik u ją c e p rze d m io t e w id e n cji i obliczeń (np. m a te ria ł, ro d za j tra n z a k c ji, odbiorca, d o sta w ca itp.), k tó re — ja k w iadom o — są ró ż n e w poszczególnych in sty tu c ja c h . D ostosow anie to n a s tę p u je p rz y pom ocy tzw . p a r a m e tró w pól, w p ro w a d zo n y c h do p ro g ra m u n a k a r ta c h d ziu rk o w a n y c h p rz y jego tr a n s la c ji (n ad a n ia p ro g ra m o w i fo rm y ek sp lo a ta c y jn e j). Ś cisłe zd e fin io w a n ie pól w p ły w a n a lepsze w y k o rz y sta n ie pam ięci, a w k o n se k w e n c ji — n a sk ró c e n ie czasu re a liz a c ji p ro g ra m u .
D alszą c h a ra k te ry s ty c z n ą cechą sy stem u m o d u ło w e go są tzw . p a ra m e tr y zm ian. Są to in fo rm a c je o k re sowo sta łe d la danego sy stem u , ja k np. w sk aź n ik i b lo k a d y zapasu m a te ria łó w , długość o k re su p la n o w a nia lu b o b ra c h u n k u itp . P odobnie, ja k p a ra m e try pól są one w p ro w a d z a n e cTo p ro g ra m ó w p rze d ich tr a n s la c ją za p o śre d n ic tw e m k a r t d ziu rk o w a n y ch . W reszcie w sy stem ie m o d u ło w y m istn ie je o k reślo n a sw oboda w u s ta la n iu s tr u k tu r y zap isu p o dstaw ow ych b lo k ó w in fo rm a c ji, zaró w n o w o d n ie sie n iu do d o k u m e n tó w WE/WY, ja k i b lo k ó w ew id en cji. D otyczyć to m oże np. opuszczenia lu b w p ro w a d z e n ia pew nych in fo rm a c ji w sto su n k u do sta n d a rd o w e j postaci i u k ła d ó w blo k ó w u sta lo n y c h w sy stem ie m o d u ło w ym . N ie k tó re sy stem y p rz e w id u ją n a w e t zdolność w y b o ru pam ięci o raz m e to d y p rz e tw a rz a n ia , co o z n a cza ró w n ie ż p ew n ą sw obodę n a w e t w z a k resie o k re śla n ia c h a ra k te ry s ty k i zestaw u m a szy n y c y fro w ej.
P ro ces a d a p ta c ji sy stem u m odułow ego je s t n a z y w a ny często g e n e r o w a n iem (ang. generating) ze w zg lę
du n a p ew n e p o d o b ień stw o do p ro c e d u ry w y s tę p u ją cej p rz y u ru c h o m ie n iu p ro g ra m ó w w op arciu o w sp ó łsy stem y o p e ra c y jn e m aszyn cyfro w y ch . Is to ta a d a p ta c ji p o d a n a je s t n a sch em acie (p. ry su n ek ) i p o lega n a w y k o n a n iu n a stę p u ją c y c h czynności:
1. W y b ra n iu z pełnego sy stem u m odułow ego tych pro g ra m ó w , k tó re sp e łn ia ją p o trze b y u ż y tk o w n ik a.
STANPAR.DOWt' SYSTEM MOPUŁOWY ,
S c h e m a t a d a p ta c ji sy ste m u m o d u ło w e g o do p otrzeb u ż y t
k o w n ik a
2. W p ro w ad z en iu p a ra m e tró w dosto so w u jący ch s tr u k - tu r ę bloków i pól in fo rm a c ji o raz założeń o rg a n iz a cy jn y ch do p o trze b u ży tk o w n ik a . P ro c e d u ra ta o k re ś
lo n a je st w te rm in o lo g ii a m e ry k a ń s k ie j cus to m izin g (w w o ln y m tłu m a c z e n iu „p rzy sto so w an ie do p o trze b za m a w ia ją c e g o ”) i d a je w w y n ik u zespół p o w iąz a
nych z sobą p ro g ra m ó w źródłow ych u ży tk o w n ik a (ang. source programs).
3. M aszynow em u p rz e k sz ta łc e n iu (tra n sla c ji) p r o g ra m ó w źródłow ych na p ro g ra m y w y n ik o w e (ang.
object programs).
4. W p ro w ad z an iu podczas obliczeń d an y c h s te r u j ą cych, o k re śla ją c y c h w y b ó r m etody i p ro c e d u ry e k s
p lo a ta c ji system u.
W ym ienione fazy a d a p ta c ji sy stem u m odułow ego m ogą być w ięcej lu b m n ie j w y o d rę b n io n e w c a ło k sz ta łc ie p ro cesu a d a p ta c ji w zależności od sto p n ia jego z a u to m a ty z o w a n ia. W n a jp ro stsz y c h p rz y p a d kac h proces g e n e ro w a n ia polega n a rę c z n e j w y m ia n ie w p lik u k a r t danego p ro g ra m u gotow ych lub d o ra ź n ie w y d z iu rk o w a n y c h w a ria n tó w k a r t p a ra m e tró w . P rz y b a rd z ie j ro zw in ię ty ch sy stem a ch czynność ta od b y w a się w sposób ca łk o w ic ie a u to m a ty c z n y d ro gą w c z y ty w an ia p rze d tra n s la c ją odp o w ied n ich in f o r m a c ji m o d y fik u ją c y c h . Z ch w ilą u zy sk an ia całk o w icie za ad a p to w an e g o sy stem u p ro g ra m ó w m ożna p rz y stą p ić do faz y u ru c h a m ia n ia w o p arc iu o d a n e rz e czyw iste, a w ty m sam ym sp ra w d z e n ia , czy system te n sp e łn ia w y m a g a n ia u ż y tk o w n ik a. F aza ta p rzy sy ste m ie m od u ło w y m je s t nie m n ie j p rac o ch ło n n a , niż p rzy sy stem a ch o p rac o w a n y ch w sposób in d y w id u a ln y . T ru d n o ści u ru c h o m ie n ia o raz s y n c h ro n i
zacji p ra c y całego sy stem u są oczyw iście w iększe, g d y dołączono do niego ele m e n ty p ro g ra m o w a n ia w łasnego. P o zy ty w n y w y n ik faz y u ru c h a m ia n ia o zn a
cza m ożliw ość rozpoczęcia e k s p lo a ta c ji w stę p n e j s y stem u .
Korzyści w ynikające ze stosow ania system ów m odułow ych
J a k w y n ik a - z o p isan ej c h a ra k te ry s ty k i system ów m odułow ych, n a jisto tn ie js z ą k o rzy ścią w y n ik a ją c ą z ich sto so w a n ia je s t ra d y k a ln e zm n iejszen ie p ra c o chłonności p ro g ra m o w an ia . Ja k k o lw ie k n ie m ożna całk o w icie w y elim in o w ać p ew n e j ilości p ro g ra m o w a n ia in d y w id u a ln eg o , to je d n a k w w iększości p rz y pad k ó w u ży tk o w n ik w zależności od c h a ra k te ry sty k i o ra z sto p n ia a d a p ta c ji sy stem u uzyskać m oże bez
p o śre d n ią oszczędność w z a k re sie pracochłonności p ro g ra m o w a n ia rzę d u od p a ru s e t do k ilk u tysięcy roboczogodzin.
Oszczędności i k orzyści te nie o g ra n ic z a ją się je d n a k w y łąc zn ie do sam ej czynności p ro g ra m o w an ia . D o
sta rc zo n e system y m odułow e z a w ie ra ją bow iem z r e guły b ardzo now oczesne ro zw ią zan ia o rg an izacy jn e, b ęd ą ce w y n ik ie m p ra c b adaw czych sp e c ja listó w n a j w yższej klasy, ja k ró w n ież u o gólnienie o lbrzym iej ilości dośw iadczeń p ra k ty c z n y c h z w ielu la t p ra c y licznych o środków obliczeniow ych. S ą to elem e n ty , k tó re m ieszczą się w ra m a c h śro d k ó w i m ożliw ości, ja k im i d y sp o n u ją p ro d u ce n ci EMC, a k tó r e są c a łk o w icie n ie o sią g a ln e dla in d y w id u a ln e g o u ż y tk o w n ik a m aszyny.
N ie bez znaczenia je s t ró w n ież w y d a tn e zm n iejszen ie ry zy k a zw iązanego z w d ro ż en iem sy stem u . U ż y tk o w n ik r e a liz u je b ow iem k o n ce p cję o rg a n iz a c y jn ą , k tó ra została o p rac o w a n a i d o k ła d n ie w y p ró b o w a n a w o p arc iu o liczh e e k s p e ry m e n ty oraz d łu g o trw a łą e k sp lo a ta c ję . N ie je s t on zw łaszcza n a ra ż o n y n a t y po w e n ie sp o d zian k i te c h n ic z n o -p ro g ra m o w e i o rg a n iz a c y jn e w faz ie w d ra ż a n ia sy ste m u , p o n iew aż w iększość te g o ro d z a ju u s te re k zo stała w y e lim in o w a n a u p ro d u c e n ta jeszcze p rz e d p rz e k a z a n ie m sy stem u m odułow ego do W yko rzy stan ia p rz e z n a b y w c ó w m a szyn.
In n ą w reszcie k o rzy śc ią je s t to, ż e u ży tk o w n ik w y k o rz y stu ją c y sy stem m odułow y z n a jd u je się zaw sze p o d ' tro s k liw ą o p ie k ą d o sta w cy sy stem u (p ro d u cen ta
m aszyny), k tó ry je s t ży w o tn ie za in te re so w a n y w zbie
ra n iu dośw iadczeń, d o sk o n a len iu i rozpow szechnianiu sy stem u podnoszącego ta k isto tn ie w a rto ś ć ry n k o w ą jego w yro b ó w .
N ależy je d n a k p o d k reślić, że a d a p ta c ja sy stem u m o
dułow ego, k tó r ą w iększość u ż y tk o w n ik ó w zleca często sp e c ja listo m z ze w n ątrz, n ie og ran icza się w y łąc zn ie do technicznego dosto so w an ia p ro g ra m ó w . Z nacznie b a rd z ie j isto tn y , a zarazem tru d n ie jsz y , je s t proces p rzy sto so w a n ia o rg a n iz a c ji w e w n ę trz n e j p rz e d się b io r
stw a do w y m ag a ń now ego sy stem u , k tó ry c h to czy n ności n ie m ożna, n ie ste ty , zlecać w y k o n aw co m z e w n ę trz n y m . P ro c es te n je s t b ow iem w głó w n ej m ie rze
u zależniony od o dpow iedniego p o d e jśc ia i w ysiłk ó w k ie ro w n ic tw a oraz za in te re so w an e g o zespołu p ra c o w n ik ó w . N a jb a rd z ie j zn a n e są sy stem y m odułow e o p rac o w a n e i d o sta rc za n e p rzez firm ę IBM , a m ia n o w icie BO M P, M OSCOR i M IN C O S w za k re sie p r o b le m a ty k i p ro d u k c y jn e j ■ i m a te ria ło w e j p rz e d się b io rstw h andlow ych.
S y stem y m odułow e w a ln ie p rz y c z y n ia ją się do ro z
szerzen ia k rę g u u ży tk o w n ik ó w m aszyn cyfrow ych.
Z w łaszcza w o d n ie sie n iu do m a ły ch i śre d n ic h p rz e d się b io rstw d y sp o n o w an ie sy stem a m i m o d u ło w y m i je st n ajcz ęśc iej p o d sta w o w y m w a ru n k ie m p rz e jśc ia na sy stem EPD. W w a ru n k a c h k ra jó w o du ży m n a s y c e n iu ry n k u m aszy n am i cy fro w y m i je s t to w chw ili obecnej d e c y d u ją cy elem e n t ro zszerzen ia k rę g u u ż y t
k o w n ik ó w ETO.
R ów nież w w a ru n k a c h po lsk ich , n a tle o strego d efi
cy tu p ro g ra m istó w z a jm u ją c y c h się p ro b lem am i p rz e tw a rz a n ia danych, sy stem y m odułow e sta n o w ią szczególnie w ażny czy n n ik . k ra jo w y c h p e rsp e k ty w ro zw o ju ETO. S y stem y m odułow e p rzy c zy n ić się b o w iem m ogą zarów no do znacznego p rzy śp ie sz en ia te m p a w d ra ż a n ia S E P D w go sp o d arce n aro d o w ej i ty m sam y m n a d ra b ia n ia naszego opóźnienia w ty m za k re sie w sto su n k u do k ra jó w gospodarczo ro zw i
n ię ty ch , ja k i do n a jb a rd z ie j efe k ty w n eg o w y k o rz y - s ta tn ia in sta lo w a n y c h m a szy n cyfrow ych.
Ryszard ŁUKASZEWICZ I n s ty tu t M aszyn M a te m a ty c z n y c h W arszaw a
681.322.004.14:65.0124.011.36
Maszyny cyfroiue
uj systemach informacyjno-decyzyjnych
A u to r r o z p a tr u je w y k o r z y s t a n i e EMC w s y s te m a c h in fo r m a c y j n o - d e c y z y j n y c h z p u n k t u w id z en ia w p ł y w u a u to m a ty z a c j i procesów za rządzania na f u n k c j o n o w a nie organizacji. P r ze p ro w a d za k l a s y f ik a c ję za sto so w a ń EMC w za rządzaniu, g r u pując ją w e d łu g celów, tj. tw o r z e n i e e w id e n c ji ( fa k t ó w i zdarzeń), p o d e j m o w a n ie d e c y z ji p r o g r a m o w a n y ch oraz d e c y z ji nie p ro g r a m o w a n y ch . A u to r o m a w ia bliżej zn a c zen ie i f u n k c j e in fo r m a c ji o p e r a c y jn y c h dla d e c y z ji p r o g r a m o w a n y c h oraz okr eśla p o d s ta w o w e ce c h y ty c h in fo r m a cji: s e le k ty w n o ś ć , k o m u n i k a t y w n o ś ć i o peratyw ność. W za k resie d ec yz ji n i e p r o g r a m o w a n y c h o b s e r w u je się dążenie do s y n t e z y zdolności lu d z k ic h i zdolności EMC. A u to r w s k a z u j e p o n adto parę z a g a d nień is t o tn y c h dla p ra k ty c z n e g o w d r a ża n ia EMC: k o r e k t y b łę d ó w ź r ó d ło w yc h p o p rze z s y s t e m d e c y z y jn y , z a k r e s u d zia łu k i e r o w n ic t w a w e w d r a ż a n iu EMC oraz o kr eślen ie in fo r m a c ji p o tr z e b n y c h k i e r o w n i k o m do zarządzania .
Je d n y m z celów w d ra ż a n ia E P D W sy stem o rg a n i
za cy jn y je s t u sp ra w n ia n ie za rząd z an ia, k tó r e m oże
m y o k reślić bliżej ja k o p o d ejm o w an ie decyzji n a w szy stk ich szczeblach o rg an iz ac ji. O siąg n ięcie w w ięk szy m lub m n ie jsz y m sto p n iu tego celu zw iązane p ow inno być z w y k o rz y sta n ie m p o te n c ja łu m aszyny cy fro w e j n a d ro d ze je j o d d zia ły w a n ia n a e fe k ty w ność g ospodarczą je d n o stk i o rg a n iz a c y jn e j, d la 'k t ó r e j p ra c u je . W ta k im u sta w ie n iu , u z a sa d n ie n ia dla e k o nom icznego zastosow ania MC n ależ y szukać n ie tylk o w oszczędnościach w y n ik a ją c y c h z sam ej a u to m a ty zacji i zw iązanych z n ią ko rzy ści, ja k szybkość, b ez
błędność, itp., le cz w je j w p ły w ie n a dobór celów oraz sposób fu n k c jo n o w a n ia o rg an iz ac ji, tj. ta m , gdzie u k ry te są o lb rzy m ie re z e rw y p o te n c ja łu ek o nom icznego i w ytw órczego.
M ając p rze d sobą z a d an ie zastosow ania MC dla u le p sz en ia z a rząd z an ia, p ie rw sz y m p y ta n ie m , ja k ie n ależy p o staw ić, je st: ja k i za k res w iadom ości p o trz e b n y je s t d la o siągnięcia tego celu? W y różniłbym tu te o rię za
rz ą d z a n ia , k tó r a sta n o w ić p o w in n a , p o d sta w o w e tło, n a k tó ry m dopiero szukać n ależ y , k ie ru n k ó w w y k o rz y s ta n ia p o te n c ja łu MC. P rz y ta k im u ję c iu p o trz e b n a je s t je d n o cz esn a zn a jo m o ść ty c h dziedzin — tj.
za rząd z an ia i elek tro n iczn eg o p rz e tw a rz a n ia d a n y ch — w sto p n iu p o zw a lając y m n a ro zp o z n an ie ich w z a je m n y c h zw iązków . D ru g ie p y ta n ie , ja k ie n a le ż a
łoby p o staw ić, to : ja k , w św ie tle dzisiejszego ro zp o zn a n ia , m ożna o k re ślić p o d sta w o w e fu n k c je MC w p ro ce sie za rząd z an ia? P ró b a odpow iedzi n a to p y ta n ie , je s t w ła ś n ie celem tego o p rac o w a n ia.
Za p u n k t w y jśc ia p rz y ją łe m ob raz o rg an iz ac ji, k tó ry p rz e d s ta w ił H. A. S im o n w sw o je j p ra c y : „The N e w Scien ce of M a n a g e m e n t Decision" [1]:
„N a o rg a n iz a c ję m ożem y p atrz eć , ja k n a tr z y w a r- stw o w y to rt. W do ln ej w a rs tw ie z n a jd u ją się p o d s ta w ow e p ro cesy p ra c y — w p rz y p a d k u o rg a n iz a c ji w y tw ó rc z e j są to procesy, k tó re p rz y g o to w u ją surow ce, w y tw a rz a ją p ro d u k ty fizyczne, m a g a z y n u ją je i t r a n s p o rtu ją . W śre d n ie j w a rs tw ie m a m y p ro ce sy p o d e j
m o w a n ia decy zji p ro g ra m o w y c h — t j. procesy, k tó re o b e jm u ją d z ia ła n ie z d n ia n a dzień z a k ła d u w y tw ó r
czego oraz sy stem d y stry b u c ji. W g ó rn ej w a rs tw ie m a m y p ro ce sy p o d e jm o w a n ia d ec y zji p ro g ra m o w a n y ch — tj. procesy, k tó re w y m a g a ją p ro je k to w a n ia lu b p rz e p ro je k to w y w a n ia całego sy stem u , w y z n a c z a n ie m u p o d sta w o w y c h celów i za k re su d z ia ła n ia oraz n ad z o ro w a n ia jego d z ia ła n ia ” .
H. A. S im on z a strz e g a się je d n a k , że w p ra k ty c e w k aż d ej z w a r s tw o rg a n iz a c ji m ogą częściow o w y stę p o w ać dow olnego ro d z a ju d ec y zje — ty m n ie m n ie j o b ra z p o d sta w o w e g o ro z k ła d u ich- ro d z a jó w w o rg a n iz a c ji odp o w iad a w yżej p rz e d sta w io n e m u .
P rz e z d e c y z je p ro g ra m o w a n e n ależy ro zu m ieć d ec y zje, k tó re są p o w ta rz a ln e i z ru ty n iz o w a n e w z a k re - się o k re ślo n y c h p ro ce d u r, ta k że n ie m uszą być t r a k to w a n e „od n o w a ”.
Decyzje n ie p r o g r a m o w a n e n a to m ia st są decyzjam i, k tó re w y m a g a ją ro z w ią z y w a n ia z a g a d n ie n ia „od n o w a ”, w y k ra c z a ją poza z a g ad n ien ia o b ję te u sta lo n ą s tr u k tu r ą o rg an iz ac ji, ale m ogą m ieć w p ły w n a tę s tr u k tu rę .
R o z p a trz m y te ra z uproszczony sc h e m a t zastosow ań MC w z a rząd z an iu (rys.), o p rac o w a n y na b az ie p o d -
w o zd a w c zó -o p erac y jn y c h . In fo rm a c je ty p u s ta ty s ty c z nego — o trz y m y w a n e n ajcz ęśc iej n a dro d ze p ro sty c h o p e ra c ji so rto w a n ia , su m o w a n ia, u ś re d n ia n ia i b i
la n so w a n ia — w y k o rz y sty w a n e są n ajcz ęśc iej do glo
b a ln e j oceny czy ocen d ziała ln o śc i d a n e j je d n o stk i g o spodarczej o raz d la o g ó ln o n aro d o w y ch sp raw o zd a ń sta ty sty c z n y c h . In fo rm a c je sp ra w o z d a w c z o -o p e ra c y j- n e tw o rz o n e są w sposób podobny. P rz y jm u ją je d n a k p o sta ć o d pow iednio p rzy g o to w a n y ch stw ie rd z e ń , w y ciągów , czy ra p o rtó w , k tó re ro z p ro w a d z a n e są do w yznaczonych k o m ó re k o rg an iz a c y jn y c h , gdzie w po-
EWIDENCJE
(niezależność od struktury organizacji)
DECYZJE PROGRAMOWANE
(zależność od struktury organizacji)
DECYZJE NIEPR06RAM0WANE
(wpływ na strukturę organizacjij
Informacje sprawozdawczo
kontrolne
Sprawozdania szczegółowe analizowane i wykorzysty
wane dla celów kontroli
Informacje statystyczne
Informacje sprawozdawczo
operacyjne
lestawienia zbiorcze ankietyzacja itp.
Wyciągi ' Odpowiednio stwierdzenia | wyselekcjono- raporty itp. i wane i za- wykorzystywane adresowane w zarządzaniu | informacje
| stanowiące I podstawę
decyzji I operacyjnych
Informacje operacyjne
Automatyczne dyspozycje, wystawianie rachunków, przyjęcia i wydania z magazynu, listy plac itp.
Modele, . Symulacja, programowanie' teoria gier, liniowe, I synteza dynamiczne | zdolności optymizacja | ludzi i MC
' -dialog
Programy oparte na sposobie myślenia u ludzi, bez reduko
wania problemu do formy matematycznej
& c
| f ^ ł r
s ^ s
U p roszczon y sc h e m a t z a sto so w a ń EMC w zarząd zan iu
sta w o w e j s tr u k tu r y o rg a n iz a c ji p rz e d sta w io n e j przez H. A. S im o n ’a. F u n k c je do ln ej w a rs tw y o b raz u o rg a n iz a c ji o g ran ic zy m y p rzy ty m je d y n ie do działalności ty p u a d m in istra c y jn o -b iu ro w e g o (co n ie prze szk a d za, że m oże ona dotyczyć ró w n ież b ez p o śred n ie j d z ia łaln o ści p ro d u k c y jn e j).
E w idencje
L ew a s tro n a naszego sc h em a tu (odp o w ied n ik dolnej w a rs tw y „ to rtu ”) r e p r e z e n tu je g ro m ad z en ie i w y k o rz y sty w a n ie in fo rm a c ji ty p u ew id en cy jn eg o , źródłem k tó ry c h są różnego ro d z a ju r a p o rty , dow ody k się g o w e i g o sp o d a rk i m a te ria ło w e j, d o k u m e n ty osobow e, zlecenia, p o tw ie rd z e n ia , itp . — a w ięc w szy stk ie do k u m e n ty , n a b azie k tó ry c h p ra c u je d a n a je d n o stk a o rg an iz ac y jn a. N ależy zw rócić uw agę, że p rz e c ię tn ie b io rą c w iększość ty c h d o k u m e n tó w z o rie n to w a n a je st w k ie ru n k u sp e łn ie n ia w y m ag a ń zw iązan y ch z od pow ied zialn o ścią, w y c e n ą i u sta le n ia m i p ra w n y m i.
In fo rm a c je te są o d pow iednio p o rz ą d k o w a n e przez MC w sposób podobny, ja k p rz y n o rm a ln y m p rz e b iegu p ra c a d m in istra c y jn y c h , je d n a k z isto tn ą p rz e w a g ą szybkości i in n y c h d o d a tn ic h cech a u to m a ty z a c ji p ra c y b iu ro w e j. Tego ro d z a ju in fo rm a c je p rz y g o to w an e i o p rac o w a n e p rze z MC o b ję te zo stały n az w ą in fo rm a c ji sp ra w o z d a w c z o -k o n tro ln y c h .
In fo rm a c je te sta n o w ią p o d sta w o w ą bazę d la dw u pozostałych grup, w y o d rę b n io n y c h w sch em a cie na ry s., tj. in fo rm a c ji sta ty sty c z n y c h i in fo rm a c ji s p r a -
łą cz en iu z w y ty cz n y m i i p rz e p isa m i w y n ik ając y m i z d a n e j s tr u k tu r y o rg a n iz a c y jn e j są a n a liz o w an e i sta n o w ią p o d sta w ę do p o d ejm o w an ia decyzji.
P o d su m o w u ją c to k ró tk ie om ów ienie in fo rm a c ji ty p u ew id e n cy jn eg o u w aż am za celow e p o d k re ślić r a z je sz
cze, że p o d sta w ą sy stem u ich bud o w y i w y k o rz y sta n ia są z a g a d n ie n ia zw ią za n e z ro zliczen iem e k o n o m icznym , sto su n k a m i p ra w n y m i itp., albo te ż z w y m a g a n ia m i w y n ik a ją c y m i z oso b istej o d p o w ied z ia l
ności. T ak ie w ła śn ie z o rie n to w a n ie tego ty p u sy s te m u in fo rm a c ji je s t ch y b a w y n ik ie m ro zw o ju t r a d y cy jn y ch sy stem ó w o rg an iz ac ji, k tó r e w sw oich p o c z ątk ac h b y ły o rg an iz ac jam i w zg lę d n ie p ro sty m i, ta k że z a rz ą d z a n ie nim i n ie w y m ag a ło w p ro w a d z a n ia złożonych sy stem ó w d ecyzyjnych.
D ecyzje program owane
Ś ro d k o w e pole sc h e m a tu (p a trz rys.) dotyczy decyzji p ro g ra m o w a n y c h , k tó re zw ią za n e są z o k re ślo n ą s tr u k tu r ą o rg a n iz a c y jn ą .
P ie rw sz a z le w e j s k rz y n k a w ty m polu o k re śla in fo rm a c je o p era cy jn e . C h c ia łb y m p o d k re ślić d w ie z a sad n icze cechy, k tó re w y ra ź n ie o d ró ż n ia ją in fo rm a c je sp ra w o z d a w c z o -o p e ra c y jn e , zn ajćłujące się w polu e w id e n c ji (p a trz rys.), od in fo rm a c ji o p e ra c y jn y c h — w polu decy zji p ro g ra m o w a n y c h .
P ie rw s z a z ty c h w łasn o ści dotyczy celu, ja k ie m u in fo rm a c ja m a służyć. P odczas gdy in fo rm a c je sp ra w o z d a w c z o -o p e ra c y jn e m a ją c h a ra k te r ro zliczeniow y
(om ów iony b liż ej w p o p rze d n im rozdziale), to in fo r
m a c je o p e ra c y jn e p o w in n y być z o rie n to w a n e w k ie r u n k u p o d e jm o w a n ia decyzji. R ozróżnienie to p o d k r e ś lił D. R. D an iel w sw o je j p ra c y „ M anage m e nt I n fo r m a tio n C risis” [2]:
„K luczem do ro z w in ię c ia d ynam icznego i użytecznego sy stem u in fo rm a c y jn o -d e c y z y jn e g o je s t w y jśc ie poza g ra n ic ę k la sy cz n y ch r a p o rtó w ro zliczeniow ych i p o tr a k to w a n ie in fo rm a c ji w ich sto su n k u do d w u p o d sta w o w y c h ele m e n tó w za rz ą d z a n ia , tj. p la n o w a n ia i n ad z o ru . S łyszym y d zisia j coraz w ięcej o now ych te c h n ik a c h d la p ro w a d z e n ia g o sp o d a rk i m a te ria ło w e j, fin a n so w e j i in n y c h ty p ó w k o n tro li i d ziała n ia , p o d czas gdy sy stem y in fo rm a c y jn e d la p la n o w a n ia o p e
ra ty w n e g o w p rz e d się b io rstw a c h w d alszy m ciągu s ta n o w ią m a ło z b a d a n ą d zied z in ę”.
D ru g a w łasn o ść zw ią z a n a je s t z k ie ru n k ie m p rz e p ły w u in fo rm a c ji. In fo rm a c je sp ra w o z d a w c z o -o p e ra c y jn e p ły n ą w zasad zie w górę ro z k ła d u h ie ra rc h ic z n e g o o rg a n iz a c ji. N ato m ia st in fo rm a c je o p e ra c y jn e p r z e b ie g a ją w obu k ie ru n k a c h , tj. w g órę i w dół. W gó
r ę — z te n d e n c ją do r e d u k c ji w z a k re sie szczegółów , sta n o w ią c źródło p o d e jm o w a n ia decyzji, o raz w dół — z te n d e n c ją do p rec y z o w a n ia w z a k re sie szczegółów , tj. od u o g ó lnionych w y ty cz n y ch w y d a n y c h n a w y ż
szym szczeblu h ie ra rc h ii do co raz b a rd z ie j szczegóło
w ych, im niższy je s t szczebel z a rząd z an ia.
Z w ró ćm y te ra z uw ag ę, że pojęciu „ p o d e jm o w a n ie d e c y z ji” (w o d n ie sie n iu za ró w n o do celów d łu g o fa low ych, ja k i d o raź n y ch ak c ji) m ożem y p rz y p o rz ą d k o w ać trz y p o d sta w o w e w łasności: 1) dotyczy p rz y szłości, 2) jego p o d sta w ą je s t przyczynow ość, 3) s ta no w i źró d ło ak c ji.
N a ty m tle n ie p o p ełn im y ra c z e j w ielk ieg o błęd u p rz y jm u ją c , że zało żen ia sy stem u in fo rm a c ji e w id e n c y jn y ch n ie są d o sto so w a n e do p o trz e b p o d e jm o w a n ia decyzji. S tą d z a in sta lo w a n ie MC d la celów o b e j
m u ją c y c h je d y n ie z a k re s in fo rm a c ji e w id e n c y jn e j n ie zm ien ia jakościow o in fo rm a c ji d o stę p n y ch k ie ro w n i
ctw u — o trz y m u je ono w zasadzie ta k ie sa m e in fo rm a c je , ja k i bez z a sto so w a n ia MC ty le , że szybciej, częściej i w ięcej. N ie są to je d n a k cechy, k tó re sam e przez się sta n o w ią isto tn ą pom oc w z a rząd z an iu . Często n a w e t zb y t duża ilość in fo rm a c ji m oże s ta n o w ić isto tn e u tru d n ie n ie .
S p ró b u jm y w ięc o k re ślić cechy, k tó re p o w in n y c h a ra k te ry z o w a ć in fo rm a c je d la za rz ą d z a n ia . W y ró żn ił
b y m n a s tę p u ją c e :
1) se le k ty w n o ść — w sen sie dob o ru in fo rm a c ji z w ią za n y ch z za k re se m isto tn y m d la p o d ję c ia d a n e j d e cyzji, czy je j re a liz a c ji w ra z z jed n o cz esn y m z a a d re so w an iem ty c h in fo rm a c ji do osób, k tó ry c h dotyczą;
2) k o m u n ik a ty w n o ść — fo rm a p o w in n a być dosto so w a n a do sposobu m y śle n ia te j k a te g o rii ludzi, k tó rz y b ę d ą w y k o rz y sty w a ć d o sta rc z a n e in fo rm a c je . I n f o r m acje, k tó ry c h tre ś ć n ie su g e ru je , czy n ie w s k a z u je w sposób oczyw isty, ja k a a k c ja je s t p o żą d an a , p o w in n y b y ć u z u p e łn ia n e o k re śle n ie m p rzy c zy n y ich d o sta rc z a n ia , o d p o w ied n im k o m e n ta rz e m , a w u z a sa d n io n y c h p rz y p a d k a c h a lte r n a ty w a m i m ożliw ych a k c ji
3) o p era ty w n o ść — w se n sie w stę p n eg o p rz e a n a li
zo w an ia i z re d u k o w a n ia zb io ru in fo rm a c ji z w ią z a n y c h z o d n o śn ą d ecy zją, ta k , a b y p o d sta w o w ą in fo rm a c ją d o c ie ra ją c ą do w sk a z a n e j osoby b y ła ta , k tó ra w y m a g a je j u d z ia łu p rzy p o d ję c iu decyzji w zględ n ie w p ro w a d z e n iu w życie p o d ję te j decyzji. P o zo stałe in fo rm a c je m ogą m ieć c h a r a k te r „do w ia d o m ości”, b ą d ź m ogą b y ć d o sta rc z a n e w w y n ik u zgło
szenia ich p o trzeb y .
Do o m a w ian e j k la sy in fo rm a c ji o p e ra c y jn y c h (sche- m a t-ry s.), zaliczyłbym ró w n ież tzw . „ in fo rm a c je na ż ą d a n ie ”. P rz y k ła d e m m ogą tu być za sto so w a n ia b a n k o w e — np. sp ra w d z a n ie k o n t k lie n tó w , czy z a sto so w an ia h an d lo w e , ja k w sk az y w an ie n ajb liższeg o m a g az y n u , w k tó ry m z n a jd u je się żą d a n y to w ar.
W z a k re sie decyzji p ro g ra m o w a n y c h w schem acie w y ró ż n io n e są n a s tę p n ie za sto so w a n ia MC o b e jm u ją c e w y d a w a n ie dyspozycji. S p o ty k a n e dziś tego ty pu za sto so w a n ia o b e jm u ją p rzy k ła d o w o w y sta w ia n ie za p o trze b o w a ń , ra c h u n k ó w i p o tw ie rd z eń , p rz y g o to w y w a n ie lis t płac, ro zp o z n a w a n ie i sy g n alizo w an ie
s y tu a c ji ala rm o w y c h ze w sk a z a n ie m dalszego d z ia ła n ia lu b jego zakazu oraz w ie le in n y c h o p o d obnym c h a ra k te rz e . Z a k re s w y d a w a n ia d ysypozycji p o w ie rz a n y MC m oże być w iększy lu b m n ie jsz y zależn ie od ta k ic h cz ynników , ja k : a) sto p ień z ru ty n iz o w a n ia i sfo rm a liz o w a n ia d ro g i p ro w a d z ą c e j do w y d a n ia d y spozycji b) sto p ień p ew ności p ra c y u rz ą d z e n ia (np.
k o n se k w e n c ja m i a w a rii są p rz e sto je w w y d a w a n iu dyspozycji) c) sto p ie ń bezb łęd n o ści i p raw id ło w o śc i in fo rm a c ji ty p u ew id e n cy jn eg o , k tó r e sta n o w ią dziś n a ogół p o d sta w ę d la tego ty p u dyspozycji.
O sta tn ia z g ru p decyzji p ro g ra m o w a n y c h , to decyzje p o d e jm o w a n e n a b azie b a d a ń o p e ra c y jn y c h — w se n sie w y k o rz y sta n ia m e to d n au k o w y c h , k tó re p o łą czone z p ew n y m sposobem m y ślen ia p ro w a d z ą do ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w za rz ą d z a n ia . T ru d n o je s t z n a leźć bliższe o k re śle n ie p o ję c ia b a d a ń o p era cy jn y c h . W iadom o, że w y k o rz y stu ją one a p a r a t w yższej m a te m a ty k i, n a to m ia s t filozofia — tj. e tap n ajb liż szy p o d ję cia decyzji — p o zo staje na ogół ta k i sam , ja k p rzy in n y c h m e to d ac h ro zp o z n a w a n ia i w y b o ru ak c ji.
W śród g łów nych śro d k ó w , ja k ie w y k o rz y sty w a n e są p rzy b a d a n ia c h o p era cy jn y c h , w y m ie n ić n ależy p ro g ra m o w a n ie lin io w e, dynam iczn e, te o rię p ra w d o p o d o b ie ń stw a, m eto d y sta ty sty c z n e itp . P oza k aż d y m z ty c h o k re śle ń k r y je się m odel m a tem a ty c z n y , k tó ry b a rd z ie j lu b m n ie j d o k ła d n ie o d w zo ro w u je rz e c z y w istość. T ak w ięc fa k ty c z n ie k o n s tru u je m y p ro g ra m , sta n o w ią c y dla n as n arz ę d z ie p o z w a la ją c e w sp o sób ścisły, n a d ro d ze n a u k o w e j, p rz e b a d a ć w z a je m n e o d d ziały w a n ie elem enów zw ią za n y ch z z a rząd z an iem . Z a sto su je m y m e to d ę „ s u fito w ą ” b a rd z ie j w y ra fin o w a n ą m e to d ę m a te m a ty c z n ą — p o z w a la ją c ą znaleźć o p ty m a ln ą decyzję. N ależy je d n a k p a m ię ta ć , że je s t to o p tim u m d la z a k re su o b jęteg o m odelem , k tó ry sta n o w i ty lk o p e w n e p rz y b liż e n ie do rzeczyw istości.
N adzw yczaj is to tn ą cechą, ja k ą b a d a n ia o p e ra c y jn e w n io sły w dziedzinie z a rząd z an ia, je s t p o d ejście sy ste m o w e — w se n sie p ro je k to w a n ia sk ła d o w y c h s y s te m u i p o d e jm o w a n ia poszczególnych decy zji d la w łą czenia ich w sy stem r o z p a try w a n y z p u n k tu w id ze
n ia całości o rg an izacji.
D ecyzje n ie program owane
P ra w e pole naszego sc h e m a tu (p. rys.) dotyczy d e cyzji n ie p ro g ra m o w an y c h . P rz y p o m n ę, że p o d a n e po p rze d n io o k re śle n ie tego ty p u decy zji sta w ia ło je w p ew n y m se n s ie n a z e w n ą trz u sta lo n e j s tr u k tu r y o rg a n iz a c ji. In ac zej m ów iąc, są to d ec y zje z a g a d n ie ń o rg an iz ac ji, k tó re je d n a k n ie są ro zw ią zy w an e n a b az ie re g u ł w y n ik a ją c y c h z je j s tr u k tu r y . D ecy
zje te n a ogół w y m a g a ją lu b w y p ły w a ją z ro z p o z n a w a n ia o toczenia o rg a n iz a c ji i m ogą m ieć w ięk szy lub m n ie jsz y w p ły w n a je j s tr u k tu r ę . T eo rety cz n ie m o żna założyć zb u d o w a n ie s tru k tu ry , k tó r e j re g u ły u w z g lę d n ia ją i tego ro d z a ju z a g a d n ie n ia , je d n a k zło
żoność i ró żn o ro d n o ść o toczenia p rz y d o stę p n y ch d zi
sia j m e to d ac h i śro d k ac h u n ie m o ż liw ia ją p ra k ty c z n ie o siągnięcie ta k ie g o ro zw ią zan ia.
N a ja k ie j w ięc d ro d ze człow iek ra d z i sobie — i to ra d z i sk u te cz n ie z tego ty p u p ro b lem am i? W iadom o że is tn ie ją ta k ie e le m e n ty leżące u p o d sta w p o d e j
m o w a n ia decyzji, ja k in tu ic ja , p r a k ty k a , w yczucie sy tu a c ji, itp., k tó re n ie są b liż e j o k r e ś lo n e ,.a je d n a k n ie ty lk o is tn ie ją , ale w w iększości b a rd z ie j złożo
n y ch sytuacji*) m a ją d ec y d u ją c y w p ły w n a jakość decyzji. W iadom o też, że is tn ie je szereg asp ek tó w w p ły w a ją c y c h zasad n iczo n a fu n k c jo n o w a n ie o rg a n i
zacji, ja k n p . czy n n ik i n a tu ry so c ja ln e j, m o ty w a cje , d ąż en ia itp., k tó re są co n a jm n ie j tr u d n e do u ję c ia liczbow ego, je śli nie m ożliw e, a ty m sa m y m p o zo stają n ie o b ję te n a w e t p rze z n a jb a rd z ie j szeroko i s y s te m ow o u k ie ru n k o w a n e m e to d y b a d a ń o p era cy jn y c h . W łaśnie m . in. p rz e d sta w io n e w yżej ro zp o z n an ie s y tu a c ji d o p ro w a d ziło do ro zw o ju b a d a ń n a d drogam i, k tó re p o zw a lają u m y sło w i lu d z k ie m u w sposób efe k -
*) P rzez s y tu a c je z ło ż o n e ro z u m ia n e są te, k tó r y c h b liższe p r z e a n a liz o w a n ie w o k r e ś lo n y m c z a sie p rzek ra cz a zd o ln o ści lu d z k ie g o u m y słu .
ty w n y ro zw ią zy w ać ró w n ie ż b a rd z o złożone p r o b le m y zależne od w ie lk ie j liczby w sp ó łzależn y ch od sie b ie cz ynników , z k tó ry c h część m oże n a w e t p o zo sta
w a ć bliżej n ie o k re ślo n a [3].
N iez n an y je s t bliżej proces lu d zk ieg o m y śle n ia przy ro zw ią zy w an iu p ro b lem ó w . W iem y o n im b ard z o n ie w iele, a le w iem y np., że bazy jego n ie sta n o w i m a te m a ty k a czy p o sz u k iw a n ie ro z w ią z a ń n a dro d ze a l g o ry tm ic zn e j. P rz y p u szc za się rac z e j, że m y ślen ie to p ew ie n sposób m a n ip u lo w a n ia sy m b o lam i. B a d an ia w ty m z a k re sie p r z e ja w ia ją te n d e n c je h eu ry sty c zn e , tj. p rz y jm u ją c e za p u n k t w y jśc ia zdolność se le k ty w nego p rz e sz u k iw a n ia in fo rm a c ji zw iązan y ch z ro z w ią z y w a n ie m p ro b lem ó w , zdolność s ta w ia n ia h ip o tez, ich k o r e k ty i w y b o ru o raz zdolność p la n o w a n ia a k c ji.
P o ty c h p a ru w y ja ś n ie n ia c h n a tu r y ogólnej, w róćm y do in te re su ją c e g o n a s z a g a d n ie n ia ja k użyć MC, aby pom óc człow iekow i p rz y ro zw ią zy w an iu p ro b lem ó w w sy tu a c ja c h w y m a g a ją c y c h decyzji n ie p ro g ra m o w a ny ch .
Z ac z n ijm y od m eto d , ja k ie są ju ż dzisiaj p ra k ty c z n ie w y k o rz y sty w a n e . B a zu ją one n a ćw iczeniu u m y słu człow ieka w p o d e jm o w a n iu decyzji n ie p ro g ra m o w a n ych. U m o żliw iają to sto su n k o w o m a ło kosztow ne m e to d y b a d a ń za c h o w a n ia się o b ie k tu , k tó re g o d ec y z ja m a dotyczyć, za p o śre d n ic tw e m jego sy m u lac ji n a MC. C elem n ie je s t tu u z y s k a n ie ro z w ią z a n ia ró w n a ń m a te m a ty c z n y c h tw o rz ą c y c h m o d el, czy o d sz u k a n ie o p tim u m d la d a n e j sy tu a c ji. C elem je s t ra c z e j in ic jo w a n ie no w y ch dró g m y śle n ia p oprzez o b se rw a c ję k o n se k w e n c ji p o d ję ty c h decyzji, k tó re są w s k a z y w a n e p rzez w y n ik i ćw iczeń n a m odelu. Ć w iczenia ta k ie m ogą się odb y w ać w zestaw ie: człow iek — m odel, b ą d ź w zestaw ie: p a ru lu d z i i m odel. D ru g i z ty c h z e sta w ó w je s t sw ego ro d z a ju w łąc ze n ie m cech in te le k tu lu d z k ieg o w za ch o w a n iu się m odelu, co po d n o si jego ja k o ść o ce n ia n ą z p u n k tu w id zen ia ćw iczeń.
W z a k re s ie b a d a ń p o d sta w o w y c h o b se rw o w a n e są d w a k ie ru n k i. P ie rw sz y to p ró b y ra c jo n a ln e j syn tezy zdolności lu d z k ic h i zdolności MC. C złow iek i MC p o w in n i w ów czas p ra c o w a ć ja k o zespół, k tó reg o czło n k o w ie p o sz u k u ją ro z w ią z a ń w z a k re sie sw oich
„ sp e c ja ln o śc i”, z a k ła d a ją c p o n a d to fo rm ę dialo g u dla w y m ia n y u zy sk a n y c h w y n ik ó w . W ze sta w ie ty m człow iek ro z w ią z u je p ro b le m y n a d ro d ze h e u r y s ty cznej, n a to m ia st M C n a dro d ze m a te m a ty c z n o -a lg o - ry tm ic z n e j, b ęd ąc ró w n o le g le o b ciążona zad an iem w y sz u k iw a n ia p o trz e b n y c h d an y ch . Z k ie ru n k ie m ty m w iąże się p o trz e b a zab ezp ieczen ia śro d k ó w sz y b k ie j i b ez p o śred n ie j w y m ia n y in fo rm a c ji m iędzy
„czło n k am i z e sp o łu ” celem u m o ż liw ie n ia n a w ią z a n ia d ialogu. P o n a d to ze w zg lę d u n a w y ró w n a n ie „ in te le k tu a ln e g o ” poziom u w s p ó łp a rtn e ró w p o te n c ja ł ope- r a c y jn o -in fo rm a c y jn y MC m u si b y ć o dpow iednio w y soki, co w iąże się z w y k o rz y sta n ie m w ty m celu d u żych MC (dużych — w sen sie p o w sze ch n ie sto so w a nego p o d ziału n a m ałe, śre d n ie i duże). Z tego k r ó t
kiego om ó w ien ia w idoczne je st, że k ie ru n e k te n c e ch u je się w zg lę d n ie ja sn y m p o d ziałe m z a d ań m ię dzy człow iekiem i MC, k tó r e j m ogą b y ć p o w ierz an e z a d a n ia o d p o w ia d a ją c e je j m ożliw ościom n a a k t u a l
n y m poziom ie „ je j w ie d z y ” . Z d ru g ie j je d n a k stro n y k ie ru n e k te n w y m ag a sto so w a n ia p o tę żn y c h ś ro d k ów tech n ic zn y c h , k tó re są d ro g ie i n ie ła tw o d o stęp n e.
D ru g i k ie ru n e k b a d a ń n a d w y k o rz y sta n ie m MC do pom ocy człow iekow i w p o d e jm o w a n iu decyzji nie p ro g ra m o w a n y c h r e p r e z e n tu je d ąż en ie do zro zu m ien ia procesów , ja k ie zachodzą w u m y śle lu d z k im p rzy ro z w ią z y w a n iu p ro b lem ó w . Od z ro z u m ien ia n a t u r a l
nego p ro cesu m y śle n ia je ste śm y jeszcze d zisiaj d a le ko. T ym n ie m n ie j m ożliw e i celow e je s t in ic jo w a n ie podobnego ty p u pro cesó w sy n te ty z u ją c y c h n a w e t bez ich całk o w iteg o zro z u m ien ia. P rz y k ła d e m m oże być np. w y k o rz y sty w a n ie ko ła w p o ja zd a ch , za n im czło
w iek o p an o w a ł za sa d y fizyki. O becna fa z a p o stę p u w z a k re sie w y k o rz y sta n ia EMC n a b az ie zbliżonej do d z ia ła n ia u m y słu lu d zk ieg o m a c h a r a k te r b a d a ń p o d staw o w y ch , o b ejm u ją cy c h m . in. p ró b y b u d o w y p r o g ram ó w zw a n y ch h eu ry sty c z n y m i, ro zw ią zu ją cy c h
za g ad n ien ia bez u p rzedniego re d u k o w a n ia ich do m a te m a ty c z n e j czy n u m e ry c zn e j fo rm y . P o d sta w ę ich sta n o w i rac zej o rg an iz o w an ie o lb rzy m iej ilości p ro cesów m a n ip u lo w a n ia sym bolam i, w sensie p o sz u k i
w a n ia zw iązków m iędzy ty m i sym b o lam i n a bazie ro z p o zn a n ej sy tu a c ji. K ie ru n e k te n n ie o p ie ra się n a po
w ięk szen iu p o te n c ja łu te ch n ic zn y c h m ożliw ości MC, a z o rie n to w an y je s t k u o d k ry c iu i w y k o rz y sta n iu efe k ty w n y c h m etod pro cesó w ludzkiego m y ślen ia . P o zw olić to m oże n a : a) pom oc człow iekow i w ro z w ią z y w a n iu p ro b le m ó w n a d ro d ze u le p sze n ia m e to d jego m y ślen ia , b) u zu p e łn ia n ie m aszy n am i cy fro w y m i śro d ków , ja k ie w y k o rz y stu je człow iek p rzy m y ślen iu , c) zn a le zie n iu b a rd z ie j niż dziś efe k ty w n y c h m e to d w y k o rz y sty w a n ia m a szy n cy fro w y ch p rzy p o d ejm o w an iu p rzez człow ieka decy zji n ie p ro g ra m o w an y c h .
P o d su m o w an ie
W p ra c y p rz e d sta w io n e zostało p ew n e u ję c ie te n d e n cji za sto so w ań MC w z a k re sie p rz e tw a rz a n ia d anych z p u n k tu w id ze n ia z a rząd z an ia. P o g ru p o w a n ie tych zasto so w ań w g celów , tj. n a ew id en cje, d ecyzje p r o g ra m o w a n e i decy zje n ie p ro g ra m o w an e , m oże p r z y czynić się do u ła tw ie n ia z a k la sy fik o w a n ia k o n k r e t
n ych zasto so w ań . Z p e łn ą św iadom ością użyłem ł a godzącego te rm in u „ u ła tw ie n ia ” — p ra k ty c z n ie b o w iem n ie w iele m ożna b y znaleźć zasto so w ań , k tó re m ieściły b y się całk o w icie w o k reślo n y c h w yżej z a k re sa c h pod ziału . N ie tr a k t u ję tego je d n a k ja k o s ła b e j stro n y ta k u ję te g o p o g ru p o w a n ia . P o d o b n ie b o w iem , ja k specyficzną cechą n a tu r y je s t to, że nie tw o rz ą je j czyste p ie rw ia s tk i chem iczne, lecz ich zw iązki, ta k i szczególną cechą d ziałaln o ści lu d z k ie j je s t to, że je j r e z u lta ty w z a je m n ie się p rz e n ik a ją i u z u p e łn ia ją .
P rz e d sta w io n y n a sch em acie p o d ział za sto so w a ń MC w z a rz ą d z a n iu o b ra z u je ró w n ież p e w n e poziom y w y k o rz y sta n ia MC do z a rz ą d z a n ia . E w id en c je sta n o w ią n ie w ą tp liw e źró d ło in fo rm a c ji p o d sta w o w y c h , o b r a zu jąc y ch s ta n o rg a n iz a c ji o d n iesio n y do w iększego lu b m n iejszeg o p rze d z ia łu czasu. O ne ró w n ież s ta n o w ią sw ego ro d z a ju p o d sta w ę do w y p ra c o w a n ia in fo rm a c ji o p e ra ty w n y c h , k tó re z kolei w połączeniu z o k re ślo n ą s tr u k tu r ą o rg a n iz a c ji d a ją m ożliw ość a u to m a ty z a c ji decyzji p ro g ra m o w an y c h . D ecyzje n ie p ro g ra m o w a n e , ja k k o lw ie k n a ogół w sposób p o śre d n i, ró w n ie ż w y k o rz y stu ją in fo rm a c je ty p u e w i
den cy jn eg o , m im o że bliższe są im in fo rm a c je o p e ra c y jn e lu b b ęd ą ce w y n ik ie m b a d a ń o p era cy jn y c h . P od o b n ie, p rz e su w a ją c się po sch em acie od stro n y p ra w e j do le w e j, decy zje n ie p ro g ra m o w a n e m a ją w p ły w n a sy stem decy zji p ro g ra m o w a n y c h , te zaś na e fe k ty w n o ść p o w sta w a n ia i ja k o ść ew id en cji.
P rz e d sta w io n e w yżej w spółzależności m ogą n asu n ąć p y ta n ie : „P o cóż w ięc zad an o sobie tr u d te o re ty c z n e go p o d ziału zasto so w ań MC w za rzą d z a n iu , skoro w p ra k ty c e p o d ział ta k i n ie w y stę p u je w y ra ź n ie ? ”.
O dpow iedź je st p ro sta . P o d zia ł ta k i, m oim zdaniem , p ow inien u ła tw ić n a k re śle n ie celów , ja k ie sta w iam y p rz y w d ra ż a n iu MC do z a rząd z an ia. P o n a d to pozw oli u m iejsco w ić założone cele n a tle w idocznych dziś m ożliw ości o ra z ich p e rsp e k ty w .
W tra k c ie stu d ió w p rz y o p ra c o w y w a n iu pow yższego p o d ziału zasto so w ań MC w z a rz ą d z a n iu , zw ró ciłem u w agę, a częściow o z e tk n ą łe m się z p a ro m a z a g a d n ie n ia m i, k tó re w y d a ją się w a r te bliższego ro z p o z n a n ia. W y m ien ię trz y z nich:
1. W ja k im sto p n iu n a o becnym e ta p ie e le k tro n ic z nego p rz e tw a rz a n ia d an y c h w k r a ju celo w e b y łoby w łączy ć w n a jb liż sz e p la n y dalszego ich ro zw o ju s y ste m in fo rm a c ji o p e ra c y jn y c h d la d ec y zji p ro g ra m o w an y c h ? K o rz y ści b e z p o śre d n ie z a u to m a ty z o w a n ia tego ty p u in fo rm a c ji w y n ik a ją w, zasad zie z tre śc i ro zd z ia łu dotyczącego decy zji p ro g ra m o w a n y c h . W ty m m ie jsc u n a to m ia s t ch c ia łb y m zw rócić u w ag ę n a d o d a tn i w p ły w , ja k i ró w n o le g łe w d ra ż a n ie s y s te m u in fo rm a c ji o p e ra c y jn y c h i e w id e n c y jn y c h m oże m ieć n a szybszy ro zw ó j a u to m a ty z a c ji ty c h o s ta t-
( D o k o ń c z e n i e n a str. 23)
