Misyonarz Katolicki, 1891, R. 1, nr 3

(1)

Czasopismo illustrowane dla ludu katolickiego. —*

Wychodzi 2 razy na miesiąc (1-szego i 15-stego). Przedpłata ćwierćroczna na pocztach w księgarniach i agenturach 1 markę. Wprost z ekspedycyi z Mikołowa z przesyłką pocztową 1 markę 20 fen., w Austryi 60 cent., z przesyłką

pocztową 70 cent. — Ogłoszenia za trzyłamowy wiersz 20 fen.

Nr. 3. Mikołów, 1. Lutego 1891. Bocznik I.

Męczennicy z Ugandy.

Opowiadanie historyczne z missyj katolickich.

(Ciąg dalszy.)

4. Ofiara na wyspie.

Następnego poranku rozlegał się sze

roko i daleko werbel kotłów i odgłos rogów z muszli morskich. Na długiej, szerokiój ulicy, prowadzącej od grodu królewskiego ku miastu wszczął się ruch niezwykły. Już to pojedynczo, już to w większych groma

dach biegli murzyni ku brzegowi jeziora.

Tatn w długim szeregu stała łódź przy ło

dzi, istna flotylla. W przednich łodziach mie

ścili się myśliwi koni rzecznych z ciężkiemi oszczepami (harpunami.) Po za niemi stały czółna osadzone myśliwymi na lwy, zbrojnymi w strzelby i fuzye. Za nimi szli mieczo- wnicy, których jedyną bronią były miecze, na trzy stopy długie, szerokie na dwa cale.

Z tym orężem w ręku nie bali się uderzyć na największego zwierza, a nawet na słonia.

Skoro tylko król przybył i wszedł w swoją

barkę, łodzie ruszyły z miejsca wśród śpiewu wioślarzy. Najbliższym celem żeglugi była nie wielka przystań. Tam wszystkie łodzie przybiły do lądu i wysadziły swych myśliwych.

Pierwsza wycieczka wyznaczona była na lwy.

Śmiało i odważnie wtargnęła służba Muangi w gęste lasy, wkrótce odezwały się pierwsze strzały, ogień wzmagał się, a echo jego roz

legało się po całćj powierzchni jezior^. O późnćj godzinie poobiedniej urządzono oso

bliwszą nagankę. Na krawędzi zeschłych łąk leśnych nagromadzono sporo suchych gałęzi, zapalono je, a myśliwi cofnęli się spiesznie do brzegu jeziora i powsiadali na łodzie.

Skoro się pożar szerzyć począł, wszczął się krzyk ogłuszający. Z rykiem powyskaki

wały iwy z gęstych dżunglów (zarośli), pło

chliwe gazele umykały przed ścigającym je

ogniem, ogromne węże jadowite poczęły szybko

pełzać ku jezioru, o ile to tylko w wysokićj

(2)

34 Męczennicy trawie podobnym było. Tam napotykały na myśliwych, którzy spłoszone zwierzęta witali gradem kul śmiercionośnych.

Jeszcze o wieczornćj porze łuna płoną

cego stepu oświetlała niebo i odbijała się krwawym odbłyskiem o ciche fale jeziora.

Następnego poranku flotylla wcześnie odbiła od brzegu, gdyż tego dnia miało się odbyć polowanie na konie rzeczne. Poprze

dnio jednak było trzeba bożka Msimu we

dług dawnego zwyczaju przebłagać na tak zwanćj wyspie mostowćj - tam tćż Muanga ze swą rzeszą przybił do lądu. Sambo, który nie był osobliwszym strzelcem, mimo to przy

łączył się do orszaku królewskiego. Teraz jednak jeden z pierwszych wyskoczył na brzeg i troskliwie się oglądał, jakby kogoś szukał.

Niezadługo tćż pojawił się szpetny stary mu

rzyn i minąwszy czarownika, zmierzał wprost ku osobie króla. Przechodząc obok Samby, szepnął mu na ucho: »Wszystko w porzą

dku, bądź dobrćj myśli.«

>Czego żąda mój król, Kabaka Muanga?«

zapytał kapłan bożka Msimu.

»Uczyń ofiarę twemu bożkowi, aby ra

czył wody uciszyć, a nas obdarzył sowitą zdobyczą.«

»Niech się stanie według woli Twojćj!«

Poczćm się starzec oddalił i wrócił nie

bawem z dwoma wychudłem! koźlętami.

Wśród różnych zaklęć skrępował je, po

łożył na ziemi i skropił je kilkakrotnie wodą jeziora.

»Król,« rzecze czarownik, »ma potężnego wroga, który mu skradł serce i mieni się być jego przyjacielem. Jeżeli Kabaka nie opamięta się, to będzie zgubionym.«

Usłyszawszy to Muanga, rzekł z prze

strachem : »Zaprawdę, biali muszą zginąć;

pragną oni skraść mi serce i kraj. Przebła

gaj bożka! Skoro powrócę, śmierć będzie udziałem wszystkich tych, co trzymają stronę przybyszów.«

Kapłan nie przerywał ofiary. Rozkro- czywszy nogi zwierząt ofiarnych, rozpruł ich ciało i udając nagłe przerażenie odskoczył.

»Cóż takiego?« zawołał król.

»Msimu odrzuca Twoję ofiarę; zbliż i przypatrz się; krew jest czarną i skrzepłą.

Jest to oznaką nieszczęścia.«

z Ugandy.

»Zapytaj się bożka, czemu gardzi ofiarą Muangi.«

Usłyszawszy rozkaz, położył się czaro

wnik na ziemi i donośnym głosem zawołał:

»Czemu gardzi Msimu ofiarą Muangi i cze

mu nie chce pić krwi zabitych zwierząt?«

Przyłożywszy potem ucho do ziemi, po kilku minutach stanął przed królem i odezwał się w te słowa : »Msimu mówi, że Kabaka Muanga jest wielce nierozsądnym. Ojciec twój, Mteza, mądrze sobie postąpił, wyga

niając cudzoziemców z kraju Cóż się stało ? Czy ptak nocny wyssał ducha władzcy, czy tćż mądrość ojca nie przeszła w spadku na syna? Czemuż twe serce odwraca się od Lubalisów do Kalondy (Boga chrześcijan)?

Czy Kalonda przyobiecał ci pomyślne łowy ? Wrota Ugandy są otwarte; przez nie wejdą biali mężowie i ogłodzą kraj cały. Msimu śmieje się z nierozumu Muangi i mówi, że ty, monarcho jesteś dzieckiem, i mniemasz, że cudzoziemcy brodaci, którzy cię otaczają, są twymi przyjaciółmi. Skoro się puścisz na jezioro, pochłonie cię koń rzeczny, którego biali natchną swym duchem i siłą. Lepićj uczynisz, gdy wrócisz do miasta i spalisz przybyszów, zanim odzyskają użyczoną zwie

rzęciu odwagę i silę.«

»Przerażony Muanga nakazał niezwło

czny odwrót, powtarzając nieustannie słowa:

»śmierć przybyszom!«

Ofiara była naturalnie czczćm omamie

niem. Sambo przysłał był truciznę kapła

nowi Msimy, który dał ją spożyć koźlętom, wskutek czego krew ich zczerniała i skrze

pła. Nie dość na tern; nauczył go bowiem, w jaki sposób ma wygłosić słowa wyroczni.

5. Wypadek nieprzewidziany.

Nad brzegiem jeziora stało dwóch łudzi zajętych pilną rozmową. Medale z wizerun

kiem Matki Bozkićj na piersi świadczyły, że są chrześcijanami. »Inaczćj być nie może,«

rzekł jeden z nich, nazwiskiem Józef Mtaza,

»skoro tylko król wróci, wszystko mu po

wiedzieć należy.«

»Gdyby tylko wszystko pomyślnie się skończyło,« odparł drugi.

»Zaprawdę, trudnoby poznać w tobie

Andrzeja Kagno, dzielnego wojownika, gdy

(3)

Męczennicy z Ugandy. 35 cię widzę tak stroskanym i małodusznym,«

prawił Józef dalćj.

»Nie obawiam się o siebie; chodzi mi o białych ojców i o tych, którzy za łaską Boga zostali chrześcijanami. Znasz przecież króla tak, jak ja go znam; wiesz, że łatwićj poskromić tygrysa, aniżeli udobruchać gniew naszego monar

chy. Rozjątrzenie jego ma być o

gromne, jak po

wiada goniec, któ

ry przed kilku godzinami przybył z ponad jeziora.«

»Jaki goniec ? Kto on ? Czego chciał?«

»Czyś nie sły

szał ?«

»Nic nie wiem.

Byłem u ojców, gdym cię spotkał.

Opowiedz mi wszystko.«

»Była to go

dzina południowa, szedłem właśnie ku krzakom nad

brzeżnym, aby się wykąpać. Zanim wskoczyłem we wodę, spostrze

głem łódź zbliża

jącą się do brze

gu. Wioślarz wi

docznie się spie

szył, gdyż wio-

tHaj^eI«3zawoła- Kró1 Ugandy wśród ministrów- łem, »jeżeliś jest Wagnaną, to mów, co

się stało ? Czy Kabakę spotkało jakie nie

szczęście ?«

»Straszne nieszczęście grozi Ugandzie,«

odrzekł zagadnięty; »oczy króla podobne do błyskawicy, a ogień ich płonący spali chrze

ścijan.« Gdy łódka przybiła do brzegu, Ku- ragi wyskoczył na ląd. Wiesz przecie Jó

zefie, że zawsze na nas krzywo patrzał, od

kąd święcona woda skropiła głowy nasze.

Skoro tylko mnie poznał, zawołał ze śmie

chem : »Kagno, czy chcesz sobie przyspo

sobić wiązkę trzciny na jutro?»

»Cóż to ma znaczyć Kurago, o cóż mnie posądzasz ?«

»O tćm się dowiesz od króla, rzekł mi cichym szeptem do ucha i powierzył mi

straszną tajemni

cę.«

Zwierzył się po- tćm Andrzćj Jó

zefowi z wszyst

kiego, co się na wyspie działo, i 0 czćm się dowie

dział od gońca.

Skoro skończył o- powiadanie, do

dał: »Pozostań tutaj i daj bacz

ność, ażebyś wcze

śnie dostrzegł króla wracające

go z orszakiem;

ja tymczasem po

biegnę do ojców 1 zasięgnę ich rady.«

Nie ubiegło ani godziny, a już na widnokręgu po

kazało się kilka

naście czarnych punkcików na szy

bie jeziora. Po

częły one rosnąć, a Andrzćj nieza

długo odgadł, że się zbliża flotylla Muangi. Nie ru

szył się z miejsca i z wytężeniem czekał, co to z tego będzie. »Cóż to znaczy?« pomy

ślał sobie, »ani nie słychać śpiewu, ani o- znaki radości; wszystko jakby martwe; zła to wróżba.« Potem zniknął, jakby w ziemię przepadł i stanął po krótkim czasie w domu missyjnym.

Gdy zmrok zapadł, król siedział samotny w swój rezydencyonalnćj chacie. Naraz sta

nęło przed nim dwóch ludzi, Józef i Andrzćj.

(4)

36 Męczennicy z Ugandy.

Jakby ukąszony żmiją porwał się Muanga z miejsca, widząc ich stojących w progu.

>Czego chcecie, zdrajcy?« zakrzyknął w swoim gniewie. »Miecza Miecza! Przy

nieście mi miecz!«

»Uspokój się, Kabako!« rzecze Józef,

»przychodzimy cię ocalić,«

»Ach, ocalcie mnie,« błagał tyran, »o calcie mnie przed tymi łotrami, co to się modlą pospołu z białymi! Precz mi z oczu, żmije szkaradne, chcecie mnie zabić. Miecza, miecza!«

»Nie chrześcijanie są twymi wrogami, panie!« mówi Andrzej, »lecz Katikiro, Ku- ragi i inni, którzy cię ani na krok nie odstępują.«

»Kłamiesz!«

»Gotów jestem poledz z twej ręki, Mu- ango, jeśli nie mówię prawdy. Posłuchaj mnie spokojnie, a potem czyń, co ci się żywnie podoba «

»Mówże więc, ale biada tobie, jeśli masz złe na myśli i jeżeli fałsz wyjdzie z ust twoich.«

Wtedy począł Józef z towarzyszem swoim opowiadać o spisknięciu się Katikira, Samby, Mbagi i Alego, których mały Ka

leko przed kilku dniami był podsłuchał, i dodali do tego swoje uwagi.

Gdy skończyli, król począł się żalić i rzekł: »Biada mi, zapewne będę ostatnim Kabaką Ugandy. Biali czychają na moją zgubę, a właśni niewolnicy chcą mnie zgła

dzić. Obym był nigdy nie wpuszczał ob

cych nauczycieli do kraju!«

»Panie,« począł mówić Andrzej, »wiesz przecież, że jestem dzielnym wojownikiem i że kula mej fuzyi zawsze ugodzi w serce wroga. Wierzaj, królu, dopóki zdołam wła

dać tym ramieniem, dopóty nie tknie ostrze dzidy ciała twojego.«

»Tak jest, Muango!« dodał Józef. »Jak mój przyjaciel mówi, tak mówią wszyscy, co się modlą z ojcami. Ich piersi staną się dla ciebie murem obronnym, a oko ich czu

wać będzie nad tobą. Ale za to zaklnij się, że im grozić nie będziesz stósem i nie grzesz przeciw Kalondzie (Bogu), który nas przysłał na twą obronę.«

»Jeśli wasze słowa są prawdziwe, wtedy

niech zdrajcy umrą, a was obdarzę łaską,«

rzekł Muanga i pożegnał chrześcijan.

Zaledwie odeszli, przywołał pazia i ka

zał mu przynieść miecz; potem pomimo spó- źnionćj pory przywołał do siebie Katikirę.

Z chęcią przybiegł tenże na rozkaz pana, mniemając, że Muanga da mu jakieś nowe polecenia przeciw chrześcijanom. Ale jakież zdumienie ogarnęło go, gdy tyran nagle nań wrzasnął: »Nędzny niewolniku, jak mógłeś się poważyć knować spiski na me życie?

Giń zdrajco!« To mówiąc, wzniósł miecz w górę i byłby swemu pierwszemu mini

strowi łeb rozpłatał, gdyby ten z chyżością kota nie był na bok odskoczył.

»Stój, Kabako, stój! Wszystko wy

znam !« zawołał nieszczęsny, rzucając się do nóg króla. »Panie, oczerniono mnie przed tobą.«

»Słowa twoje dyktuje złość niegodziwa,«

zaryknął Muanga. »Czy nie byłeś u Samby, Mbagi i Alego, gdy się na mnie spiskali ? Czy nie wiesz, że dzida Kuragiego miała mi zadać śmierć, aby brat mój byłKabaką w Ugandzie?«

Gdy podły tchórz widział, że wszystko zdradzone, uciekł się do kłamstwa, zwalając całą winę na towarzyszów. »Królu,« były jego słowa, »niech miecz twój przebodzie me serce, jeśli inaczćj mówię, jak myślę.

Tak jest, byłem pospołu z tymi nędznikami, ale tylko na to, aby ci życie ocalić.« Zaczął mu potem pleść pochlebstwa i tak go o- wikłał siecią kłamstw najohydniejszych, że król mu nareszcie uwierzył, mówiąc: »gdy

bym ciebie nie uważał za wiernego, śmierć twoja byłaby rzeczą pewną, a Mkaza byłby zajął twoją posadę, tak jak Kagna zajmie miejsce Kuragiego, jako naczelny dowódzca wojska. Ruszaj teraz i oświadcz zdrajcom:

jeśli was jutro ujrzy w mieście o południowej porze oko króla, spłoniecie na stósie.«

Katikiro oddalił się w milczeniu. Uszedł

szy kawał od chaty królewskiej, i nie widząc nikogo w pobliżu, zaczął sobie prze

bąkiwać pod nosem: »Tak to? Mkaza miał być moim następcą ? Zapłaci on mi życiem za to. Nie minie ogień chrześcijan, choćby się to zwlec miało. Teraz obwieszczę winnym wyrok ust monarszych. Sambo z chęcią po

prze moje zamiary.«

(Ciąg dalszy nastąpi.)

(5)

Przegląd powszechny okolic i narodów pogańskich. 37

Przegląd ogólny okolic i narodów pogańskich.

Kto się przedewszystkiem starał o pogan?

(Ciąg dalszy.)

Targowisko, na którem niewolnicy się znaj

dowali, było okryte murzynami zabranymi do niewoli. Długiem! szeregami stali w wielkim nie

ładzie mężczyźni, niewiasty i dzieci, skrępo

wani powrozami lub okuci w łańcuchy. Tym, których pochwycono w prowincyi Manyemba, przedziurawiono uszy i poprzeciągano przez nie powrozy, aby nie mogli uciec. Na ulicach można było widzieć trupy żyjące, z kośćmi tylko skórą okry- temi, chwiejące się od nędzy i utrapienia. Nie byli oni okuci w kajdany, lecz chodzili wolno, podpierając się kijem, ponieważ o ucieczce ani mowy nie ma.

Wszystko wskazuje, że głód i nędza wkrótce ich zupełnie zniszczy. O! jak bolesnym jest ten widok.

Na grzbietach niewolników widać było rany, powstałe wskutek okrucieństwa machometańskich panów. Niektórzy niewolnicy leżeli na ulicy, ponieważ już nie mieli sił do chodzenia i pracy;

nikt im nie udzielił odrobinki chleba, nikt nie miał nad nimi litości. Tak więc oczekiwali śmierci, jak ubogi Łazarz, albowiem nic im prócz niej nie

pozostawało.

Na widok takich nieszczęsnych niewolników, którzy z nędzą cielesną jeszcze duchową łączą, ponieważ nie znają Boga prawdziwego i Jego Syna Jezusa Chrystusa, serce się krwawi missyo- narzowi z boleści. Ginie dla tego tyle dusz, po

nieważ brak środków wybawienia ich.«

Nieszczęście niewolników pogan, którzy wpadli w paszczę drapieżnych machometanów, dalej opisuje wspomniany missyonarz:

•Osobliwie na brzegu jeziora Tanganjiki, gdzie targowisko niewolników otoczone jest wysoką trzciną i inną zielonością, widzieliśmy straszne rze- czy- Przy jeziorze znajduje się cmentarz, na który bywają wyrzucani umarli lub umierający niewolnicy. W nocy przychodzą hyeny krwio

żercze; osły się gromadzą i pożerają lub roznoszą cuchnące ciało ludzkie. Im dalej się człowiek zbliża ku jezioru, tern nieznośniejszem staje mu s'ę widok i z trwogą wraca napowrót, albo

wiem niekiedy tyle ciał ludzkich tam gnije i roba

ctwem jest przepełnione, że powietrze jest niezno- -snetn, a rozszarpane trupy są tak brzydkie, że nieraz nawet hyeny i osły się niemi brzydzą!

Takie są skutki handlu z niewolnikami,

a dzieją się one nietylko dzień jeden lub dwa, lecz corocznie, a nawet codziennie!«

Opłakujmy zatem straszny ten los tych bie

dnych niewolników!

Inny missyonarz zaś tak pisze: »Wszystkie karawany, które z Manyemy przychodzą do Ud- szidszi, przynoszą wielką ilość dziatek. Wszystkie są wyniszczone, nagie, półumarłe. Jeżeli możemy, kupujemy i wybawiamy je od śmierci i od niewoli.

Często nieszczęśliwe dziatki, odłączone od swych rodziców, pozostają w drodze i stają się pastwą drapieżnych lwów, tygrysów i hyen.'

Wszystkie te okrucieństwa, które się dzieją w krajach pogańskich Afryki, dobitnie opisuje kardynał Lavigerie w liście powyżej wspomnia

nym. Kończy On zaś obszerny ten opis przesłany niemieckim katolikom, jak następuje:

»Katolicy! Kraj, o którym jest mowa, jest Afryka wschodnia, dla tego musi Wam być drogim, albowiem jest oblanym krwią murzy

nów, wołającą o pomoc Waszą. Oto kraj mę

czenników I Już dwudziestu jeden missyonarzy katolickich tu zginęło. Trzech przelało krew w nie

mieckiej prowincyi nad jeziorem Tanganjika, chcąc nieszczęśliwe dzieci niewolnicze wydrzeć z paszczy katów machometańskich. Czwarty, Maksymilian Blum, został przez tych samych barbarzyńców nad jeziorem zabitym, gdy im począł głosić wiarę i pokój Chrystusa Pana. Krwawą swą śmiercią zasłużył sobie na nagrodę niebieską. Ludu katolicki! ludu chrze- ściański! ocknij, powstaj! W imieniu znakomitych męczenników, w imieniu Ojca św. Leona XIII., proszę cię, abyś narody Afryki wyrwał z niewoli i ocalił je dla Chrystusa Pana, Zbawiciela naszego!'

Słowa kardynała Lavigerie nie były bezsku- tecznemi, napełniły one bowiem tysiące serć szcze

rym zapałem; były dowodem, że jeszcze dzisiaj są mężowie i niewiasty, młodzieńcy i panny którzy albo biorą się do pracy missyjnej, albo wspomagają missyonarzy modlitwą i jałmużną.

Ty, kochany Czytelniku, zlituj się nad na

rodami pogańskimi! Przynieś im ulgę, jakimkol

wiek sposobem możesz. Albowiem Ojciec św.

przez wiernego sługę swego Kardynała La

vigerie zwraca uwagę twą na ludy pogańskie,

które opłakują swój los i swe nieszczęście.

(6)

38 Przegląd ogólny okolic Przy rozpoczęciu nowego roku 1891 ,Mis- syonarz katolicki* z wielką radością może tu za

mieścić sławny list okólny Ojca św. Leona XIII., wystósowany do wszystkich Biskupów, a przez Bis

kupów do wszystkich wiernych katolików w spra

wie missyjnćj. Treść listu tego już jest wspo

mniana w pierwszym numerze na stronnicy 16 i ka

żdemu wiadomo, że skutkiem papiezkiego listu w uroczystość Trzech Króli we wszystkich ko

ściołach katolickich zbierano kolektę na missye afrykańskie.

Zapewne i Ty, kochany Czytelniku lub Czy

telniczko . Missy onarza katolickiego,* chętnem ser

cem udzieliliście jaki datek przeznaczony dla mis- syonarzy.

Lecz list papiezki nie tylko dowodzi, jak bar

dzo troszczy się o missye nasz Ojciec św., ale też nader jest ważny, ponieważ wykazuje trudy i zwy- cięztwa głosicieli Ewangielii. Dla tego postano

wiliśmy cały tekst listu Najwyższego Pasterza tu umieścić. List brzmi, jak następuje:

Okólnik Ojca świętego Leona XIII.

do wszystkich Biskupów katolickich.

»Czcigodny bracie!

Pozdrowienie i apostolskie błogosławieństwo!

»Katolicki Kościół, który macierzyńską mi

»lością obejmuje wszystkich ludzi, jak Ty sam

•wiesz, czcigodny Bracie, od początku o nic

•bardziej się nie starał, jak o wykorzenianie

»niewoli, która jako okrutne jarzmo »cię-

»żyła na tylu ludziach. Pilnie zachowując

•naukę Mistrza swego, który Sam i przez A- .postołów Swoich nauczał ludzi, że jeden wę-

•zeł miłości wszystkich łączy, że wszyscy

»mają jeden i ten sam początek i są powo-

»lanymi do wspólnego zbawienia, Kościół

»bronił sprawy niewolników i rozszerzał wol-

»ność, uwzględniając czasy i położenie każdego.

»Zawsze Kościół z mądrością i uwagą uwzglę

dniał stosunki religii, sprawiedliwości i cywili-

•zacyi i zasłużył się w najwyższym stopniu

»około uszczęśliwienia narodów.*

»Z ubiegiem czasu troska Kościoła o uwol-

•nienie niewolników nie ostygła, lecz coraz

»bardziej się wzmagała, im większe były

»zwycięztwal Dowodem tego jest historya, .która na wieki uświetniła zasługi poprzedni-

»ków naszych, osobliwie świętego Grzegorza .Wielkiego, Aleksandra III, Innocentego III.,

•Grzegorza IX., Piusa II., PawIalV., Urbana

i narodów pogańskich.

»VIII., Benedykta XIV., Piusa VII., Grzegorza

»XVI., którzy wszystkich sił dołożyli, aby

»niewolę wykorzenić i tam, gdzie już była wy-

»korzenioną, nigdy nie odżyła.

»Ta chwała poprzedników naszych nie mogła

»Nam być obojętną. Dla tego żadnćj spo-

»sobności nie pominęliśmy, aby publicznie po-

»tępić okropną klęskę niewoli. Szczególnie

• w liście, który przez Nas do Biskupów brazy

lijskich dnia 5. Maja 1888 jest wystosowany,

»okazaliśmy radość Naszą, że starali się o wyswo-

»bodzenie niewolników. Równocześnie pokaza-

»liśmy, jak bardzo hańbi niewolnictwo religią

»i społeczeństwo ludzkie. To pisząc, z głębi

»serca wzruszeni byliśmy losem tych, którzy

»zostają pod panowaniem okrutników; jeszcze

»większą boleścią napełniły Nas opowiadania

»cierpień, które ponoszą wszyscy mieszkańcy

»niektórych części Afryki. Smutnie i stra

sznie Nam jest, gdy sobie przypomnimy, coś-

»my się dowiedzieli, że około 400,000 Afry-

»kanów bez względu lat i płci corocznie

• z swych osad bywają porywani, zkąd spętani

• łańcuchami i biczowani daleką drogą bywają

»prowadzeni na targowisko i tu sprzedawani

•jak bydło.«

»Ponieważ to przez świadków i badaczy po-

»średniej Afryki było stwierdzonem, gorąco

»pragniemy pomódz owym biedakom i ulżyć

•ich nieszczęściu według sił Naszych. Dla

»tego natychmiast Naszemu synowi kochanemu,

• kardynałowi Lavigerie, sławnemu

•mężowi z dzielności i apostolskiej ochoty,

• rozkazaliśmy zwiedzać stołeczne miasta

• Europy, ażeby dał obraz zbrodni haniebnego

• handlu niewolnikami, powołał książęta i o-

•bywateli na pomoc nieszczęśliwym.»

•Dziękujemy Chrystusowi Panu, najmilszemu

»Zbawicielowi wszystkich narodów, że nie do

puścił w dobroci Swojćj, aby usiłowania na-

•sze były daremnemi, i że się stały nasie

niem, co spadając na dobrą rolę, obiecuje

•obfite żniwo. Albowiem władzcy narodów

•i katolicy całego okręgu świata, wogóle

•wszyscy, którym prawo narodów i natury

•jest świętem, usiłowali wynaleźć takowe środki,

»najstosowniejsze do wykorzenienia handlu

»ludźmi.*

•Niedawno zamknięta konferencya w Bruk-

•selli, gdzie zastępcy książąt europejskich się

(7)

Przegląd ogólny okolic i narodów pogańskich. 39

»zgromadzili, i niedawne zgromadzenie osób

•prywatnych w Paryżu dowodzą najjaśniej, że

•sprawa murzynów będzie załatwioną tak

•energicznie, jak tego wymagają cierpienia,

•pod któremi wzdychają. Tej okazy i nie

»opuszczamy, abyśmy książętom Europy i

»wszystkim ludziom, którzy są dobrej woli,

• zasłużoną pochwałę i dziękczynienie oddali;

»i zawsze Boga prosimy, żeby sprzyjał roz-

»poczęciu tak wielkiego dzieła.

•Oprócz starania się o wolność niewolników

"jeszcze inne troski Nasz urząd Apostolski

• mocno zajmują, to jest rozszerzenie

•nauki Ewangielii w Afryce, które

•mieszkańcom zostających w ciemności zabo

bonów, światła Bozkiej nauki ma udzie

•lać i zgotować im z nami Królestwo Boże.

•I tern gorliwiej starać się powinniśmy, aby

»zrzucając kajdany niewolnictwa, także zrzucali

•kajdany niewiary. Albowiem gdzie panują

• chrześcijańskie obyczaje, gdzie religia pro-

• wadzi ludzi do szacunku, sprawiedliwości

•i ludzkiej godności, gdzie duch braterskiej j

»miłości żyje daleko i szeroko, duch pocho- i

•dzący od Chrystusa, tam nie znajdziesz nie-

• woli, okrucieństwa, barbarzyństwa, lecz tam

•kwitną obyczaje i wolność chrześcijańska j

• z cywilizacyą połączona. •

•Już znaczna liczba mężów apostolskich niejako

•będąc żołnierskimi naczelnikami, wdarła się

»w owe strony i tam zrosiła je nietylko potem,

•ale i krwią. Niestety, żniwo jest wielkie, robo

tników mało! Dla tego potrzeba, żeby jak-

• najwięcej innych, natchnionych tym samem

•Duchem Bożym, bez bojaźni niebezpieczeństw,

»cierpień i trudów, poszło do owych okolic, j

•gdzie haniebny handel panuje, aby krajowcom |

•ogłosić naukę Chrystusową i prawdziwą

»wolność.«

•Zajęcie się tak wielkim dziełem żąda też

‘odpowiednich środków, ponieważ

»bez wielkich ofiar nie można myśleć o wy

kształceniu missyonarzy, o dalekich podróżach,

•o budowaniu domów, o stawianiu kościo

łów i innych rzeczy podobnych. Długi sze-

••"eg lat jest potrzebny i wiele kosztów, nim

•opowiadacze Ewangielii tam, gdzie się osie

dlili, z własnych środków będą mogli się u

•trzymać. Oby nasze s,ły mogły te ciężary po

dnosić! Lecz trudne położenie, w jakiem się

•znajdujemy, sprzeciwia się wypełnieniom ży-

• czenia Naszego i dla tego podnosimy glos

»nasz do Ciebie, czcigodny Bracie, do Kapła-

• nów i do wszystkich katolików i polecamy

• waszćj ofiarności tak świętą i zacną sprawę.

»Niechaj że wszyscy udział biorą,

•chociażby każdy tylko złożył

»szczupły datek, aby ciężar podzielony

• pomiędzy wszystkich stał się lżejszym i łaska

»Chrystusa się na wszystkich rozlała; niechaj

•królestwo Jego się szerzy i pokój, odpuszczenie

•grzechów i wszelkie dobre dary staną się

•udziałem wszystkich!

•Dla tego rozporządzamy, aby

»każdego roku w dzień uroczy-

»stości Tajemnicy Objawienia się

•Jego narodom (w święto Trzech

»Króli 6. Stycznia) pieniądze

•na wspomożenie owego dzieła

»jako jałmużnę zbierano. Tę uro

czystość przedewszystkiemi obraliśmy, ponie-

•waż tego dnia Syn Boży po raz pierwszy się

»objawił poganom, pokazując się Mędrcom,

•którzy z tej przyczyny przez poprzednika

•naszego Leona świętego pierwiastkami na-

•szego powołania są nazywani. Żyjemy więc

• w statecznej nadziei, że Chrystus Pan nasz,

»wzruszony miłością i prośbami Swych dziatek,

•co już przyjęły światło prawdy, objawi

• Bóztwo Swoje owym biednym ludziom i o-

»czyści ich z brudu zabobonu i smutnego położe-

• nia, w którem już tak długo wzgardzeni jęczą.«

•Życzymy, aby w dzień przeznaczony pie-

»niądze w kościołach i kaplicach Tobie pod-

»danych zebrane, przesłane były do świętej

•»Propagandy wiary.« Zadaniem Jej będzie

• rozdzielanie pieniędzy pomiędzy missye,

»które szczególnie w Afryce są, albo jeszcze

»będą utworzone, dla wykorzenienia niewoli.

•Podział ich będzie taki, że według narodów,

»które składały jałmużnę i posiadają w Afryce

•własne missye, na potrzeby tychże missyj będą

»używane. Resztę jałmużny »Stowarzyszenie,«

»znające potrzeby innych missyj, rozdzieli

•według najlepszej swej wiedzy.«

•Nie wątpimy też, że Bóg, który jest źró-

• dłem miłosierdzia, prośby nasze za nieszczęśli

wych murzynów łaskawie przyjmie i że Ty,

•czcigodny bracie, przyczynisz się do zupeł

nego ich dopełnienia.«

(8)

40 Szczegółowe nowiny z missyi katolickich.

•Ufamy także, że pomimo tejże jałmużny,

• którą wierni ofiarują na wykorzenienie handlu

• niewolnikami i na utrzymanie głosicieli

• Ewangielii w owych krajach, dobroczynność ,nie umniejszy się, z którą zawsze popierali .katolickie missye, przesyłając swe datki do

• Lyonu do zarządu nazwanem: .Ad propaga

tions fidei. •

• Dziełu temu, które już dawno poleciliśmy

• gorliwości wiernym, przy tej okoliczności udzie

lamy nową pochwałę, i życzymy, żeby coraz

• bardziej się krzewiło i ubogacało w skut

kach zbawiennych.*

• Tobie zaś, czcigodny Bracie, i wiernym

• Twój pasterskiej opiece powierzonym udzie

lamy chętnie błogosławieństwa apostolskiego.

•Dano w Rzymie u św. Piotra dnia 20. Li

stopada 1890, w trzynastym roku pontyfikatu

•naszego.

Papież Leon XIII.«

Do słów świetnego Arcypasterza dodajemy, że pismo Jego i naszego »Missyonarza katolickiego*

wszystkim wiernym bardzo poleca. Albowiem jakiż cel ma .Missyonarz katolicki? Zapewne nie inny, jak cel wspomniany od Ojca św. Leona!

Ojciec święty zachęca do nawracania pogańskich narodów, a »Missyonarz* to samo czyni, Ojciec święty wskazuje na nędzę niewolników afrykań

skich, a »Missyonarz« także opowiada i opowia

dać będzie nędzę narodów jeszcze nie nawróco- conych do wiary chrześcijańskiej. Ojciec święty prosi o jałmużnę, która ma być przesianą do

św. «Stowarzyszenia dla rozszerzania wiary,« a

»Missyonarz« także bardzo o to prosi i przyjmuje najmniejszą daninnę. Albowiem w odezwie re- dakcyi numeru pierwszego jest powiedziano:

.Na końcu każdego numeru wyliczeni będą do

brodzieje, którzy ofiarowali jaki datek na te cele.

My zaś składki te prześlemy do sławnej Propa

gandy w Rzymie, czyli do zarządu »Stowarzy

szenia dla rozszerzania wiary,« i kwity z prze

słanych tam pieniędzy w »Missyonarzu« ogłaszać będziemy.

" Ojciec św. blaga wiernych, aby zapobiegli biedzie missyonarzy i nędzy pogańskich narodów, osobliwie nędzy niewolników, — a »Missyonarz katolicki* pragnie także o ile możności przyczy

nić się do uśmierzenia ich cierpień i zupełnego ich uwolnienia.

Otóż »Missyonarz katolicki« zupełnie się zga

dza z słowami Najwyższego Pasterza i to będzie zawsze jego hasłem: »Ojca św. uważać jako naczelnika w sprawie missyjnej.«

Tak kończymy przegląd powszechny okolic i narodów pogańskich tym sposobem, że najprzód wymieniliśmy sławnych i bohaterskich mężów, którzy aż dotąd zwracali uwagę chrześcijan na pożałowania godne narody pogańskie. Pomiędzy tymi mężami chwalebnemi jaśnieje jako »lumen de coelo« — .światłość z nieba« nasz Papież

Ojciec święty Leon XIII.,

którego zabiegom niechaj Bóg wszechmogący pobłogosławi, ażeby pożądany skutek odniosły.

(Ciąg dalszy nastąpi.)

Szczegółowe nowiny

Ziemia święta. Przed prawie dwoma mie siącami, jak czytamy w zacnem pisemku .Echo trzeciego Zakonu«, stawili się tu popi czyli schizma- tyccy księża w wielkiej liczbie przy kawale ziemi, graniczącej ze świętą jaskinią kamienną, gdzie Pan Jezus się krwią pocił, aby zająć i opanować grunt, który od czasów dawnych zawsze do 00. Fran

ciszkanów należał. Zaczęli wznosić mur, aby gwałtem wchód do niego prawym posiedzicielom zamknąć, czyli, jednem słowem, obcą własność ukraść. Franciszkanie gorliwie czuwali i nie spo

glądali na to obojętnie, lecz z hurmem i z wielką odwagą na miejsce spieszyli i przeszkodzili tamtym w ukończeniu zdradzieckiej pracy.

z missy] katolickich.

Schizmatycy udali się tedy do gubernatora jerozolimskiego, aby skargę na Franciszkanów za

łożyć, że im w prawnej pracy przeszkadzają i wstrzymują. Franciszkanie także się udali, po

mocy szukając, do konsula francuzkiego. Lecz tenże zamiast pomocy, inaczćj uczynił, bo złączył się z tamtymi. Schizmatycy otrzymali górę nad Franciszkanami przez to, że dobrze wysokiemu urzędnikowi ozłocili ręce.

Ta niesprawiedliwość jednak schizmatykom nie opłaci się, gdyż, jak po całej Jerozolimie sły

chać, poznali tę niesprawiedliwość europejscy

chrześcijańscy konsulowie, którzy się teraz za

Franciszkanami ująć chcą. Bowiem niemiecki kon-

(9)

-xr m

%

Cesarz Wilhelm II. (str. 47.)

(10)

42 Szczegółowe nowiny z missyj katolickich.

sul, choć nie katolik, był pierwszym, który przez swego kanclerza Przew. Kustosza Franciszkanów zapytał, czyby pomocy jakiej od niego przyjąć nie chciał, za co Przewielebny Kustosz wielce dziękował, mówiąc, że naturalnie musi wprzód Najprzewielebnieiszego Patryarchy zapytać, który właśnie podróżuje po swej dyecezyi, że szczera pomoc jego będzie dla nich miłą i potrzebną.

Za szlachetnym przykładem niemieckiego kon

sula poszło wielu innych europejskich konsulów po stronie Franciszkanów, aby im dopomódz.

Rozchodzą się wieści, że sprawa ta od tych kon

sulatów posłana do Berlina, i tam przedłożoną została. Wielka ciekawość między tutejszymi ka

tolikami, jak ten proces rozstrzygniętym będzie, tern więcej, że Franciszkanie teraz i przeciw za

braniu wszystkich innych świętych miejsc, wydar

tych im gwałtownie przez schizmatyków, prote- testują i pragną zwrotu.

Są to ważne święte miejsca, n. p. kamienna jaskinia, w którćj znajduje się święty grób Naj

świętszej Maryi Panny, w pobliżu ogrodu Getse- mane, u spodu Góry Oliwnej; dalej św. Grób Pana Jezusa i t. d. W owej grocie, gdzie się św. Grób Najśw. Maryi Panny znajduje, n i e śmią Franciszkanie wcale Mszy św.

odprawiać, a nad Grobem Pana Je

zusa tylko w pewne godziny. Popi schizmatyccy wszędzie panują nad temi świętemi miejscami, i odprawiają swe ceremonije, śpiewając wrzaskliwie. Wiadomo tu powszechnie, że owi przedstawiciele schizmy plamią godność kapłańską, jeżeli ich kapłanami nazwać można, upijają się prostą wódką i taczają po ulicach, prowadząc życie ze wszech miar nieporządne, bezwstydne i rozwiozłe.

Rabunek świętych miejsc nie powinien być cierpianym.

Wycliodźtwo Unitów z powiatu między

rzeckiego na Podlasiu mnoży się. Nieszczę

śliwym tym prześladowanym za wiarę ojców, od

bierają metryki ślubne i chrzestne, i zmuszają ich do odnowienia ślubów w cerkwi prawosławnej i do zapisania dzieci do metryk cerkiewnych, a tern samem do przejścia na prawosławie. Dozór policyjny rozciągnięty nad wszystkimi, kary pie

niężne ich niszczą, dochodzą więc do ostatniej nędzy, a nie chcąc być odstępcami, uciekają nocą z ojcowizny, przechodzą granicę i cisną się do Krakowa. Przed kilku dniami przybyło znowu kilkanaście rodzin unickich do Krakowa.

Norwegia. Rozwój katolicyzmu w Nor- wegii. W Chrystyanii znajduje się na 140,000 ludności tylko 4000 katolików, a z tych jest po

łowa katolików norwegskich. Ci katolicy obsłu

giwani są przez 20 missyonarzy, z których jednym jest O. Dominikanin Dominik A. Scherr. Dnia 23. Listopada p. r. zaczął O. Scherr wykłady religijne w Chrystyanii, miał je przez 3 tygodnie, co tydzień trzy. Kościółek katolicki mający miej

sce na 1200—1500 ludzi zawsze był przepełniony, a kto chciał znaleźć miejsce, przyjść musiał do kościo

ła już godzinę przed wykładem. Na ostatnim wy

kładzie o Religii i Nauce było obecnych 300 stu

dentów uniwersytetu. Wykłady O. Scherra, w których panował ton spokojny, przekonywujący, podobały się ogólnie protestantom. Mówił o zna

czeniu Papieża, o Biblii i podaniu, o natchnieniu ksiąg świętych i t. p. Na wykłady uczęszczali ministrowie, profesorzy, sędziowie, adwokaci i u- rzędnicy.

Cała Chrystyania mówiła o białym Ojcu, wiele znakomitości udawało się do niego prywatnie z zapytaniami co czynić, gdyż zaczęli się przeko

nywać o prawdziwości religii katolickiej. Foto

grafia O. Scherra została wystawioną w handlach dzieł sztuki.

Chiny. W Lung-Tug-Tsin postanowili człon

kowie towarzystwa Lu - Hug - Soi wymordować tamecznych chrześcijan na cześć ich bóstwa opie

kuńczego. Zrabowali najprzód pewną ilość ma

jętnych Chrześcijan, a w kilka dni później zamor

dowali 20 osób, spalili dom missyjny i domy chrze

ścijańskie, a trupy męczenników wrzucili w ogień.

Krew męczeńska dowodzi żywotności naszego Kościoła św.

Monsignor Freppel, najsławniejszy mówca między francuzkimi biskupami miał na katolickim kongresie w An wers mowę dotyczącą mięszania się władzy państwowej w sprawy socyalizmu.

Słowa jego były tak przekonywające, że kongres przyjął je za wyraz swych zapatrywań.

Oto niektóre ustępy z jego ważnej mowy:

•Państwo czyli rząd ma zupełne prawo kontrolo

wać materyalne warunki i stosunki właścicieli ma

gazynów i fabryk, jeżeli chodzi o ogólny interes ludności, o jej szczęście, nie przechodzi również władzy państwa prawo ustanowienia pierwszego dnia tygodnia jako dnia odpoczynku. Owszem, państwo może to uczynić na podstawie prawa Bo

żego. Postępując tak, pokaże się państwo w ka

żdym razie stróżem sprawiedliwości i moralności.

Indyjscy inissyonarze. Dwaj francuzcy missyonarze, O. Jan Griblet i O. Franciszek Becha

mel, z Towarzystwa Jezusowego udali się 1575 roku na missyę do francuzkićj Guiany. Jedyne szczepy indyańskie, z jakiem! się ci Ojcowie ze

tknęli, byli Galibisowie i Arakaretowie, żyjący na wybrzeżu morskiem. Dalćj ku środkowi kraju żyli Nuragowie a za nimi Akokury, których posą

dzono o kanibalizm. Osobliwie zarzucano osta

tnim, że wytępili cały jeden szczep i że żywili się ciałem mężów należącym do niego. O. Grillet wymienia w liście imiona innych szczepów jeszcze indyańskich n. p. Maprosów i Aryanów, którzy żyli nad Amazonką oraz szczep Mersiu, który mieszkał wewnątrz kraju. Nuragowie i Akokury przyjęli missyonarzy dobrze. Zdaje się też, że po

głoski o ich ludożerstwie były o wiele przesadzo

ne, i że wogóle nader rzadko niem się zajmowali.

(11)

Wiadomości ze wszystkich części świata. 43 Po przebyciu wodospadów byli ci Ojcowie I

zmuszeni przedzierać się przez niedostępne prawie góry. Minąwszy prowincye Nuragów, wpłynęli na rzekę Tonapilo, gdzie przed kilku laty Nuga- rowie zabili i spożyli trzech Anglików. Obaj ci Ojcowie byli pierwszymi Francuzami, którzy się w te strony dostali.

Co się tyczy religii tych Indyan, O. Grillet pisze, że Galibowie, Nuragowie i Akokury uzna

wali jednego Boga, lecz nie mieli urządzonej służby Bożej. Byli oni charakteru słodkiego i do

stępnego. OO. Jezuici uważali słusznie wielożeń- stwa za największą przeszkodę pozyskania tych Indyan dla katolicyzmu, szczególnie że liczba wielożennych była sześć razy tak wielką jak jednożennych.

0 polskich dziennikach w Afryce znajduje

my następującą ciekawą wiadomość w »Echu trzeciego zakonu świętego Franciszka,« miesię

czniku wydawanym przez Dra Władysława Mił- kowskiego, właściciela księgarni katolickiej w Krakowie:

W południowej Afryce, Natalu, krainie Ka

irów, w opactwie Marianhill, wychodzą dwa cza

sopisma polskie: jedno w formacie 4° pod tytu

łem: »Niezapominajki,« już od lat sześciu, a drugie pod tytułem: »List św. Józefa« w for

macie o połowę mniejszym, już od lat pięciu.

Dziwny ten fakt tłumaczy się tern, że w zgroma

dzeniu OO. Trappistów i Sióstr, zajmujących się kształceniem i wychowywaniem dzieci kaferskich, jest do 50 osób naszych rodaków i rodaczek z Górnego Szlązka, a ci przez pismo to łączność utrzymują z krajem i naszych aspirantów, pragną

cych się poświęcić służbie Bożej na dalekićj missyi, przyciągają, a wszystkich wiernych pobudzają do ofiarności na dzieło prawdziwie zbożne. Dla tego też na czele każdego numeru »Niezapominajek«

(których nie można prenumerować, lecz które się rozsyłają tylko dobrodziejom missyj OO. Trappi

stów) jest wiadomość, że objaśnień względem tego

pisemka lub względem missyi OO. Trap

pistów w Afryce południowej udziela Franciszek Przybylski, kościelny w Rudzie na Górnym Szlązku.

Artykuły zawarte w obu tych pismach, pisa

ne przez OO. Trappistów i Siostry, są wszystkie bardzo ciekawe, objaśniają nas o przyrodzie tam

tejszej, o charakterze Kafrów, o postępstwie chrześcijaństwa w tym kraju. Już dziesięć osad missyjnych założyli OO. Trappiści z Natalu, osta

tnią nazwali Częstochowa, a do niej w nadziei, że tam stanie kościół, ktoś z kraju ofiarował już piękny obraz Najśw. Panny Częstochowskiej. Oj

cowie walczą z najrozmaitszemi trudnościami mo

ralnej i materyalnej natury; dla tego wszelka po

moc jest im pożądaną. Rzecz charakterystyczna i oryginalna, że na cześć dobrodziejów ofiarowu

jących pewną kwotę, Ojcowie nadają nietylko imiona, ale i nazwiska tych dobrodziejów nowo ochrzconym dzieciom. I tak w nr. 5 i 8 »Nieza

pominajek« z 9-go kwietnia 1889 r. czytamy mię

dzy innemi takie nazwiska nadane dzieciom mu

rzyńskim : Franciszek Józef Habsburg (na cześć cesarza austryackiego), Filip Kremenz (na cześć księdza biskupa trewirskiego), Helena Thurn-Taxis, Elżbieta księżna Fürstenberg i t. d. Jest i kilka nazwisk polskich: Magnus Franciszek Przybylski, Franciszek Maćkowski, Anna Maćkowska. Naj

więcej jest nazwisk niemieckich. Szkoda tylko, że styl artykułów, zawarty w obu tych ciekawych pisemkach pozostawia wiele do życzenia; zawsze jest twardy i niepoprawny a czasem wprost nie

zrozumiały. — Ojcowie Trappiści przez uprawę roli, chodowanie bydła i rzemiosła rozmaite w bar

barzyńskich krajach krzewią cywilizacyą i służą dobru socyalnemu narodów nieoświeconych.

Palestyna, w Emaus, miejscowości poło

żonej na drodze z Jaffy do Jerozolimy, założono klasztor Trappistów. W nim będzie z początku 18 zakonników; 10 już wyjechało z Francyi, a ośmiu wkrótce za nimi podąży.

*****—v ---

Wiadomości ze wszystkich części świata,

tyczące się Kościoła katolickiego i spraw socyaliiych.

Wiec w sprawie Jezuitów odbył się 22. Stycznia w Poznaniu na sali Lamberta, która mogąc pomieścić przeszło 2 000 osób, szczelnie była zapełnioną: reprezentowane były wszystkie stany, na estradzie zasiadło liczne duchowieństwo i obywatelstwo świeckie. Wiec zagaił patron p.

Maksymilian Jackowski pozdrowieniem chrze- ścijańskiem: »Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus,* poczem wyjaśnił cel zebrania. Prze

wodniczącym wybrano pana K. Chłapowskiego

z Kopaszewa, który powołał na sekretarza p. Ju

liana Brzeskiego a na ławników dwóch duchownych i siedmiu świeckich obywateli.

Jako główni mówcy wystąpili ks. dyrektor Dr. Kubowicz, ks. Dr. Kantecki i Dr.

Fr. Chłapowski.

Pan Julian Brzeski odczytał petycyę do par

lamentu o zniesieniu ustawy z dnia 4. Czerwca 1872 roku i przywrócenie zakonu.

Wiec przyjął następujące rezolucye szkolne:

(12)

44 Wiadomości ze wszystkich części świata.

Obywatele W. Ks. Poznańskiego zebrani na wal- nem wiecu w Poznaniu na dniu 21. Stycznia 1891 roku oświadczają:

1) że język ojczysty, jako wykładowy w szko

łach jest jedynym odpowiednim środkiem należytego kształcenia się i rozwoju umysło

wego każdego dziecka;

2) że nauka religii w ojczystej tylko mowie wpłynąć może korzystnie na rozwój religijny i normalny dziecka;

3) że tylko szkoły wyznaniowe dają rękojmię, iż dziecko otrzyma wykształcenie i wycho

wanie w duchu wyznania, do którego należy;

i wyrażają to przekonanie:

że posłowie nasi w sejmie pruskim przy wy

mienionych wyżej i jedynie możliwych zasa

dach obstawać i według sił bronić ich będą.

Prosząc ich o to, zapewniamy, że i my z na

szej strony wszelkiemi środkami legalnemi praw naszych w tej mierze dochodzić bę

dziemy.

W sprawie socyalnej przyjął wiec następujące rezolucye:

Walny wiec poznański.

1) potępia najenergiczniej wszelkie zasady i kno

wania socyalizmu;

2) Walny wiec oświadcza, iż jedynym ratunkiem przed niebezpieczeństwem socyalizmu jest szerzenie i budzenie zasad chrześcijańskich.

4) Równocześnie wiec poznański zaleca odpra

wianie wieców, zakładanie stowarzyszeń i bractw, w którychby słowem i pismem za

sady socyalistyczne zbijano. Pisma ludowe powinny stać czujnie na straży czystości na

szych zasad i przekonań, a ponieważ źródło socyalizmu tkwi także częściowo w błędnem prawodawstwie, przeto wzywamy posłów na

szych, aby nad zmianą i ulepszeniem tćj czę

ści prawodawstwa pracowali.

W końcu postanowiono wysłać do Ojca św.

telegram z prośbą o błogosławieństwo.

Sprawa zakonów ściśle jest związaną ze spra

wą socyalistyczną: chodzi bowiem o przywołanie szermierzy dzielnych i rozumnych, którzyby nam w walce z przewrotnikami nietylko przykładem przyświecali, ale nas do boju tego wiedli. Prze

ciwnicy nasi są chytrzy i nieustający w swych za

biegach; rozpoczęli oni z Nowym Rokiem wyda

wnictwo pisma socyalistycznego, które w tysiącach egzemplarzy rozrzucają pomiędzy zagrody spokoj

nych dotąd robotników i rzemieślników naszych, to też walka toczyć się winna z niemi na całej linii, systematycznie i umiejętnie.

Administratorzy dyecezyi Gnieźnieńskićj i Po

znańskiej wydali już okólnik do duchowieństwa, w którym zwracają uwagę wszystkich duszpaste

rzy na niebezpieczeństwo grożące ze strony tej dyecezyom, upominając ich, aby stali czujnie na straży powierzonych sobie owieczek, i ich prze

strzegali, bądź z ambony, bądź prywatnie przed

zgubnemi zasadami socyalnćj demokracyi. Okól

nik zaklina duszpasterzy, aby pokus do ludu na

szego się zbliżających nie lekceważyli, ale z gor

liwością apostolską bronili trzody swojej przed wilkami, wciskającemi się do niej, następnie poleca im, aby zakładali stowarzyszenia, zajęli się opra

cowaniem pisemka popularnego, pouczającego lud w sposób przystępny, co jest socyalizm i jakim niebezpieczeństwem grozi, wreszcie odbywać w tym celu wiece parafialne.

Władza duchowna przyznaje więc, że sprawy lekceważyć nie można, i że mylnem jest sądzić, że socyalizm nie tak prędko dotrze do ludu naszego.

A zatem do pracy!

Ponieważ o Jezuitach obecnie wiele się dzisiaj pisze, drukuje, czyta i łże, przeto zamieszcza

»Schwarze Blatt« następujący pamiętnik świętego Ignacego, zawierający jezuickie zasady dla każdego, które przyjaciołom i nieprzyjaciołom Jezuitów poleca:

1. Wszystko ku największej chwale Boga.

2. Jeżeli chcesz we właściwem miejscu rozpo

cząć reformę, t o zacznij od siebie.

3. Słuszność wobec wszystkich, stronniczość wobec nikogo, oto są złote reguły w obcowaniu z ludźmi.

4. Nie licz nigdy na stałe zdrowie; często znajdujemy się właśnie, gdy wszystko idzie według myśli, najbliżćj zwrotu szczęścia.

5. Cisza morska jest nieraz niebezpieczniejszą, od najniebezpieczniejszej burzy; najgorszym nie

przyjacielem jest: nie mieć żadnego.

6. .Tam właśnie wznosi się najwyżej ufność w Boga, gdzie nadzieje ludzkie najniżej upadają;

bo gdzie wszelka ludzka pomoc się usuwa, tam rozpoczyna się Bożka.

7. Kto ludzi się boi, ten nie czyni nic wiel

kiego dla Boga.

8. Zdarzają się wypadki, że odcięcie zgniłego członka całe ciało uratować może.

9. Im dobroczynniejszym jesteś, tym dobro- czynniejszym jest Bóg dla ciebie.

10. ICto chce innych pouczać, ten rozumnym być musi, posłusznym zaś ten, kto innym rozka

zywać chce.

11. Kto zbyt często wymierza kary, ten zdra

dza więcej żądzy panowania, aniżeli zamiłowania porządku.

12. Cieszę się. gdy widzę dobrych zdrowymi a złych chorymi, bo mogą tamci użyć sił swych dla chwały Bozkiej, a ci przez chorobę do Boga się nawrócić.

Bytom (na Górnym Szlązku). Nasamprzód nadmienić należy, że autor niniejszego artykułu był zawsze przeciwnikiem nadużycia gorących trunków i z przyjemnością sobie przypomina skuteczne ks.

kanonika Ficka w Niemieckich Piekarach zabiegi,

jakie ten zacny kapłan podejmował w r. 1844,

aby zaprowadzić towarzystwo wstrzemięźliwości

od gorzałki w tej okolicy. Opilstwo rozpowsze-

(13)

Wiadomości ze wszystkich części świata. 45 chniło się było w zastraszającym stopniu pomiędzy

ludem roboczym, a skutkiem jego był dotkliwy niedostatek i ubóstwo. Najwięcej na tern cierpiały biedne dzieci i matki. Szynkarze mieli natomiast przy łatwćm zajęciu znaczny zarobek i żyli zbyt

kownie, gdy tymczasem klasa robocza cierpiała głód i chodziła po żebranym chlebie; gdyż ojciec rodziny przepijał w karczmie cały zarobek. Jak trudne zadanie miał w pełnieniu swych obowiązków urzędnik administracyjny, którego biedny lud zwał ojcem I Oprócz tego sprawiały służbie policyjnej wiele trudności liczne wybryki, bijatyki, sceny czynnego oporu i zuchwalstwa. Wtedy pojawiło się, jakby aniół zbawczy, zaprowadzenie bractwa wstrzemięźliwości, czyli zrzeczenie się używania gorących trunków, o którem na początku wspo

mniałem. Księża miejscowi starali się wprawdzie zachęcić lud do przystąpienia do rzeczonego bra

ctwa, i starania ich nie były bezowocne, ale do

piero zabiegi Jezuitów, którzy wyłącznie w tym kierunku działali, okazały się o wiele skuteczniej- szemi. Do pewnego miasteczka na Górnym Szlą- zku przybył Jezuita, który w publicznych naukach stawił słuchaczom przed oczy zgubne skutki pi

jaństwa. Tłumy ludu zbierały się około niego, a w kilku tygodniach przystąpiło do bractwa prze

szło 4000 osób. Było to dziełem jednego je

dynego Jezuity. Odtąd nie widziano na ulicy hałasujących i wyprawiających burdy pijaków.

Każdy przechodził z uśmiechem pogardy około szynkowni i nie widziano obszarpańców przyodzia

nych w brudne łachmany. Zauważono mianowicie, ż-e z dawniejszych pijaków nikt nie powrócił do dawnego nałogu, chociaż siła przyzwyczajenia jest wielką i w wielu razach niepokonaną. Karczmy opustoszały, a ich właściciele poczęli biadać na wielki ubytek w dochodach. Żydowscy szynkarze podali zażalenie do królewskiego rządu, skarżąc się na to, że miejscowe władze i urzędy popierają działanie Jezuitów. Rząd nie widział w tćm współ

działaniu władz nic wykraczającego przeciw pra

wu, a zasięgnąwszy dokładniejszych o tej sprawie wiadomości, pochwalił błogie działanie apostołów wstrzemięźliwości, W każdym względzie widać było postęp ku lepszemu. Opróżniały się powoli więzienia, a wsparcia udzielane przez gminy że

brakom prawie całkiem ustały. Tak błogie były rezultaty działania jednego Jezuity w jednej para

fii, składającej się z ośmnastu miejscowości, a dzia

łanie to nie kosztowało ani rządu, ani gminy zła

manego szeląga. Niczego obecnie usilniej pragnąć nie należy, jak tego, ażeby do okręgu przemysło

wego górnoszlązkiego powołano Jezuitów, po kilku na każdy powiat, którzyby przy tak dotkliwym braku księży trudnili się zwalczaniem pijaństwa, gdyż wykroczenia przeciw moralności, zbrodnie i występki, ubóztwo i niedostatek są po większej części skutkiem nadużycia gorących napojów.

Ustanowiono wprawdzie znaczną liczbę żandarmów dla wytropienia przestępców i zbrodniarzy, ale ci

mogą tylko szukać i wykryć winowajców i podać ich do kary; zapobiedz złemu nie zdołają; do te

go nadają się jedynie Jezuici i święta potęga reli- gii chrześcijańskiej. Czemuż tedy nie użyć spo

sobu tańszego i skuteczniejszego, czemuż nie“po- wołać Jezuitów na wytępienie opilstwa i zapobie

żenie zgubnym jego skutkom i następstwom?

Wtedy więzienia opustoszeją, jak doświadczenie uczy, skarb państwa zaoszczędzi kosztów i wy

datków, a prosty lud zyska na moralności i do

brobycie.

Berlin. Drugie zebranie Towarzystwa so- cyalistów »polskich,* jak tutejszy naczelny organ stronnictwa socyalno-demokratycznego »Vorwärts, Beri. Volksblatt* pisze, odbyło się dnia 8 b. m.

Przewodniczył »Genosse* Morawski. Na zebranie to przybył także przewodniczący Towarzystwa przemysłowego polskiego, pan Waliszewski, by energicznie zaprotestować przeciwko agitacyi i zasadom socyalistów, jako bardzo szkodliwym dla narodowości bawiącego w Niemczech robotni

ka polskiego. Naturalnie nie obyło się ze strony socyalnych-demokratów bez wymyślać na szlachtę polską i na księży, a odznaczali się w głoszeniu tych niedorzeczności towarzysze »Przytulski, Ja

godziński, Kasprowicz i »redaktor* Kurowski.*

Nie uląkł się ich pan Waliszewski, ale zabierał kilkakrotnie głos i na wszystkie brednie i mrzonki oszołomionych na niemieckich wzorach wychowa

nych ppolskich* socyalistów, wskazując na siebie, podał im daleko skuteczniejszą radę na usunięcie biedy socyalnćj: pracę i oszczędność, bo te dwie cnoty przy dobrej woli są jedynym warunkiem pomyślności klasy pracującćj, a nie łakomienie się na cudze dobro. Krok p. Waliszewskiego na

zwać należy bardzo dobrym i w danym razie sku

tecznym. Trzeba tym panom śmiało zajrzeć w oczy, a cały ich sztuczny gmach przedewszyst- kiem na polskim gruncie pójdzie w rozsypkę. — W piątek odbyło się w halach Armina przy Kom- mandanten-Strasse zebranie towarzystw polskich, zwołane przez przewodniczącego Towarzystwa p.

Kukułkę. Tematem rozpraw było, jakie stano

wisko winny zabrać Towarzystwa polskie wobec ruchu socyalistycznego, szerzącego się także po

między robotnikami polskimi. Po obszernych rozprawach, w których rozbierano zasady socya- lizmu, przyjęto jednogłośnie następującą rezolucyą :

• Polskie stowarzyszenia w Berlinie nie chcą mieć nic wspólnego z ruchem socyalistycznym, zagra

żającym Bogu i narodowości; członkowie stojący z socyalnymi demokratami w jakimkolwiek zwią

zku, zostaną natychmiast wykluczeni.« W zebra

niu wzięli udział prezesi i członkowie zarządu dzie

więciu towarzystw polskich. Na zebraniu był obecny poseł do sejmu ks. lic. Radziejowski, któ

ry w gorących słowach towarzystwa polskie o- strzegał przed sidłami socyalnćj demokracyi.

Święcenie Niedzieli w Anglii. Dla wię

kszej części mieszkańców stałego lądu Eu

(14)

46 Cesarz Wilhelm II.

ropy są Niedziele i Święta dniami uciechy i za

baw, dla urzędników kolejowych, pocztowych i innych, jako tóż dla sług, dniami podwójnej pracy. Obowiązkom religijnym uczyniono — jak się wielu ludziom zdaje — zadość wtedy, gdy się było na nabożeństwie w kościele. To jednak nie dosyć. *

Anglicy są narodem bardzo praktycznym, nie bawiącym się żadnemi marzeniami, a stawia

jącym interes ponad wszystko, a jednak jakże to oni święcą Niedzielę i Święta?

Już w sobotę po południu ustają po części prace, bo tego czasu trzeba użyć do zakupów, rozrywki itp. Gdy się w Sobotę,- o 1. godzinie w południe, idzie ulicami Londynu, lub innego miasta angielskiego, gdzie sklepy, warsztaty i t. p.

są, to wrzawa tam i ścisk, dwa razy tak wielki, aniżeli zwykle, bo fabryki, kantory zamykają, więc wychodzą z nich wielkie masy robotników, kup

czyków i t. p. dążących na przedmieścia, gdzie po części mieszkają. Gdy w domach zjedzą obiad, wychodzą całe rodziny na miejsca przechadzek i zabawiają się różnemi grami luh ćwiczeniami.

Biorą w tern udział wszyscy i bogaci i biedni, a przebywanie na świeżem powietrzu jest niezawo

dnie dla zdrowia korzystniejsze, aniżeli siedzenie n. p. w zadymionej szynkowni lub restauracyi.

Na drugi dzień (w Niedzielę) rano, ledwie się człowiek obudzi, zaraz podpadnie mu, że na ulicach cisza niezwykła panuje. Po kawiarniach, restauracyach pusto, każdy pilnuje domu. Po śnia

daniu zabiera się każdy który tylko może, do ko

ściołów. We wielu rodzinach jadają w Niedzielę zimne obiady, aby kucharki i służące mogły iść do kościoła, a nie potrzebowały obiadem się zaj

mować.

Żaden kupiec nie idzie do swego kantoru lub

sklepu, choćby nawet w tym tylko celu, aby listy przeczytać. I napróżnoby chodził, bo poczta zamknięta, więc listów nie ma. Większa część zwykłych pociągów stoi, tylko rano i wieczorem kursują koleje żelazne, konne i omnibusy, a to tylko w tym celu, aby ułatwić odwiedzanie ko

ściołów. Wszystkie sklepy zamknięte. W restau- racyach i oberżach wolno sprzedawać jedzenie i trunki tylko takim gościom, którzy właśnie w nich mieszkają i takim, którzy udowodnią, że mieszka

nie ich jest 6 mil od miasta odległe.

Po nabożeństwie przedpołódniowćm udają się wszyscy na obiad, a następnie albo wychodzą na przechadzkę, albo czytają w domu nabożne ksią

żki lub grywają nabożne pieśni na skrzypcach, fortepianie i t. p. Nikt nie poważy się urządzić światowej muzyki. Pod wieczór idą znowu wszyscy do kościołów, a potem jak najrychlej na spoczynek.

Są tacy mędrkowie, co się z Anglików z tego powodu śmieją i mówią, jako by tylko pobożnych udawali, ale tak nie jest, kto żył niejaki czas w Anglii, ten umie ocenić, jak przykładnie żyją Anglicy w dni świąteczne.

W oko wpadającą korzyścią takiego święce

nia Niedzieli jest to, że angielski robotnik, urzę

dnik it. d. w Poniedziałek jest wypoczęty, wzmo

cniony na duchu i na ciele i z ochotą bierze się do pracy. W innych krajach Europy zaś bywa zwykle przeciwnie, a wielu ludzi jest w Ponie

działek osłabłych i zniszczonych.długą nocną hulanką.

Może kto powie, że takie zupełne, ostre świę

cenie Niedzieli w innych krajach jest niemożliwe, bo w nich więcej do pracy. To nieprawda, bo Anglia i Ameryka mają najznaczniejszy handel i przemysł, a jednak nic nie tracą, choć Niedzielę ściśle święcą.

Kiedy u nas tak będzie?

•o-4-fr "wn ■ |

(Zobacz obrazek na stronie 41.)

Dnia 27. Stycznia obchodziło państwo niemie

ckie i obszerne kolonie w Afryce, założone przez rząd niemiecki, uroczystość urodzin Cesarza Wilhelma II. Urodził się On dnia 27. stycznia 1859 r. w Berlinie jako syn cesarza Fryderyka III.

i cesarzowćj Wiktoryi. Rodzice przy chrzcie przyrzekli, że syna swego, który miał przeznacze

nie być później cesarzem, wychowają za pomocą i Bozką na cześć Boga i na dobro ojczyzny. Co j obiecali, wiernie dotrzymali, gdyż późniejszy na

stępca do tronu wychowanym został w pobożno

ści, posłuszeństwie i pracy.

zadania pa mnie czekają; aby zatem je dobrze W szesnastym roku życia sweąo wypowiedział :yście te słowa: »Wiem, jak ciężkie i trudne

wypełnić, chcę czas młodości użyć na moje wy

kształcenie. Baczność moję obrócę ku dobremu rządzeniu państwa i ku wzmacnianiu chrześcijań