opracowany w ramach projektu
„Tworzenie programów nauczania oraz scenariuszy lekcji i zajęć wchodzących w skład zestawów narzędzi edukacyjnych wspierających proces kształcenia ogólnego w zakresie kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do poruszania się na rynku pracy”
dofinansowanego ze środków Funduszy Europejskich w ramach
Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, 2.10 Wysoka jakość systemu oświaty.
Warszawa 2019
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE IV
Program nauczania języka polskiego dla szkoły podstawowej
MAŁGORZATA JAS
KIEDY ZDANIE NABIERA
RUMIEŃCÓW? O FUNKCJACH
RÓŻNYCH CZĘŚCI MOWY W ZDANIU
Bożena Święch dr Beata Rola
Agnieszka Ratajczak-Mucharska Redakcja językowa i korekta – Editio
Projekt graficzny i projekt okładki – Editio Skład i redakcja techniczna – Editio Warszawa 2019
Ośrodek Rozwoju Edukacji Aleje Ujazdowskie 28 00-478 Warszawa www.ore.edu.pl
Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach wolnej licencji Creative Commons – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska (CC-BY-NC).
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl
3
Tytuł lekcji:
Kiedy zdanie nabiera rumieńców? O funkcjach różnych części mowy w zdaniu
(kompetencje kluczowe: porozumiewanie się w języku ojczystym, myślenie matematyczne, podstawowe kompetencje naukowe)
Cele kształcenia (wymagania ogólne)
I. Kształcenie językowe. 3) Poznawanie systemu językowego (słownictwa i gramatyki) (…). 4) Rozwijanie wiedzy o elementach składowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz ich funkcjach w strukturze tekstów i w komunikowaniu się. II. Tworzenie wypowiedzi. 4) Poznawanie i świadome wykorzystywanie elementów retoryki w rozumieniu (...) retoryczno-kompozycyjnym (wyrażanie i interpretowanie komunikatów w mowie i na piśmie w sposób zrozumiały dla odbiorcy, uporządkowany pod względem logicznym i kompozycyjnym (…) oraz poprawny językowo (…).
Treści kształcenia (wymagania szczegółowe)
II. Kształcenie językowe. 1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: 1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik), określa ich funkcje w tekście; 4) rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio:
rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika; 8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie). III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Uczeń: 3) tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź (…). 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 9) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
Metody/Formy pracy
m. praktyczne: praca z tekstem źródłowym, ćwiczenia redakcyjne; m. ewaluacji l. 111M–112M: niedokończone zdania (Umiem już…; Muszę popracować nad…; Nie wiem/nie umiem jeszcze…); formy pracy: zbiorowa, w parach.
Środki dydaktyczne
zdania z pasków z lekcji 111M, kartki A4, markery w dwóch kolorach, plastelina mocująca lub cenki do przyklejania kartek na tablicy, tablica poglądowa z zasobów portalu Scholaris (zdanie pojedyncze nierozwinięte, zdanie pojedyncze rozwinięte), tablica poglądowa z zasobów portalu Scholaris (grupa podmiotu, grupa
orzeczenia).
Przed lekcją
Nauczyciel przygotowuje quiz w aplikacji Kahoot!, sprawdzający wiedzę uczniów z lekcji 110M oraz 111M (podmiot, orzeczenie, związek podmiotu z orzeczeniem, czasownik, rzeczownik, formy gramatyczne rzeczownika i czasownika).
Podczas lekcji
Lekcja rozpoczyna się od quizu, np. opracowanego przez nauczyciela w aplikacji Kahoot!. Nauczyciel nagradza ocenami uczniów, którzy uzyskali najwyższe wyniki w teście.
Nauczyciel zapisuje na tablicy zdanie pojedyncze nierozwinięte, np. Psy szczekały.
Prosi, aby uczniowie w parach rozwinęli to zdanie tak, aby nadal pozostało zdaniem pojedynczym, ale zawierało więcej szczegółów odnoszących się do podmiotu. Uczniowie zapisują propozycje uzupełnionych zdań na kartkach A4, kolejno je odczytują
i zawieszają na tablicy. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie, pytając: O czym
dowiedzieliśmy się dzięki uzupełnieniom dotyczącym podmiotu? Notuje odpowiedzi, np.: Jakie są psy? (np. kolor: biszkoptowe; usposobienie: łagodne; wielkość: duże itp.);
Czyje są psy? (np. Julki, gospodarza, moje); Ile jest psów? (np. dwa, trzy).
Podobne ćwiczenie dotyczy orzeczenia. Uczniowie rozwijają na tych samych kartkach (innym kolorem markera) grupę orzeczenia, prezentują kartki na tablicy i odpowiadają na pytanie: O czym dowiedzieliśmy się dzięki uzupełnieniom dotyczącym orzeczenia?
Nauczyciel notuje (np. Gdzie? – na podwórku, przy budzie; Kiedy? – wieczorem;
Od kiedy? (np. od godziny); Jak długo? (np. przez minutę); Jak? W jaki sposób?
(np. głośno, radośnie, zajadle, chrapliwie); Dlaczego? Z jakiego powodu? (np. ze strachu, z radości); Na kogo? Na co? (np. na złodzieja, na lisa).
Nauczyciel wprowadza terminy: zdanie pojedyncze nierozwinięte, zdanie pojedyncze rozwinięte (tablica poglądowa z zasobów portalu Scholaris), grupa podmiotu
i grupa orzeczenia (tablica poglądowa Scholaris). Przypomina, że zdanie pojedyncze nierozwinięte może składać się wyłącznie z orzeczenia.
Nauczyciel podkreśla na kartkach zawieszonych na tablicy różne określenia (muszą to być części mowy znane już uczniom, nauczyciel nie może więc podkreślić podanego w uczniowskim przykładzie imiesłowu przymiotnikowego). Uczniowie ustalają i opisują w zeszytach nazwy tych części mowy oraz ich formy gramatyczne.
Uczniowie odpowiadają na pytanie: Kiedy warto używać zdań pojedynczych nierozwiniętych? Kiedy są przydatne zdania pojedyncze rozwinięte?
Zadanie domowe: Ułóż ze zdań pojedynczych nierozwiniętych wypowiedź składającą się z 3–5 zdań na dowolny temat. Następnie rozbuduj tę wypowiedź, przekształcając zdania pojedyncze nierozwinięte w zdania pojedyncze rozwinięte.
Nauczyciel zbiera zeszyty uczniowskie po wykonaniu przez nich pracy domowej – sprawdza to zadanie oraz poprawność wykonania zadania opisanego w punkcie 5.
5
Komentarz metodyczny
Lekcja umożliwia aktywne badanie zagadnień gramatycznych każdemu uczniowi, w tym uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Uczniom ze SPE nauczyciel może przygotować dodatkowe pomoce, np. definicje części mowy i ich krótkie charakterystyki (mogą to być pomoce wykorzystujące wizualizację – sketchnoting).
