DLA DZIECI
Jak słodkie zatrudnienie, giętki umysł wspierać, Wzbudzać żyw ą do czynów szlachetnych ochotę, I gruntować ^ u m y ś le nieskażonym cnotę.
•' FELIŃSKI.
TOM X N
br56.
W WARSZAWIE
W DRUKARNI GAŁJS^OWSKIEGOPRZTUŁICT ZABIET N .
472
iHiiiiiiiiiiiiUŁiiiiiiliiiiUiiiiiliniUiiiiiililiiiiiiiniliiiiniiiiiiiiiiniHiii
ROZRYWKI DLA DZIECI.
L
Ner LV I. 1.
Sierpnia1828. -T'
I O
WSPOMNIENIA NARODOWE. "
O B I A D C Z W A R T K O W Y .
O
pis wyięty znieznanychdotądpamiętników(1).
« ... Byłem nareszcie i ia na iednem z ow ych posiedzeń czyli obiadów c z w a rtk o w y c h , u K ró la Stanisław a P o n iatow skiego, ó k tó ry c h m a
rzy łem w snach m oich śpiąc i na iaw ie , do któ
ry c h należye sądziłem b ydź nayw yższym za
szczytem , k tó ry c h byłem ciekawszy iak Ro-
zyna P a ry ż a , a M uzułm an raiu. Byłem i p rzy
z n a m , że co rzadko się trafia, rzeczyw istość
odpow iedziała praw ie zupełnie oczekiw aniu mo-
iem u ; tyłkom ia sam nie odpow iedział sobie
bo w moich marzeniach, więcey miałem przy
tomności i dowcipu. To szczęście tak oddawna żądane, a którego użyć na chlubę moię wcale nie umiałem, wczora innie spotkało; za świeżey pamięci umieszczę w notatach moich, dokładny opis tego wszystkiego com tam widział i słyszał;
będzie to nieiakie wynagrodzenie za śmieszną w moim wieku nieśmiałość, będzie zasiłek do za
pasów, które zbieram od lat kilku w celu utwo
rzenia z nich kiedyś zaymuiącego dzieła pod na
pisem: « Historya ludzi z któremi żyłem.»
Blisko od tygodnia w W arszawie, zaraz po przyieździe starałem się bydź przedstawionym Królowi i złożyć mu dzięki za wyświadczone mi dobrodzieystwo; pierwsze udało się;, byłem na pokoiach w Niedzielę; Król przyiął mnie u- przeymie i łaskawie; ale co o wdzięczności, a- ni słowa wspomnićć nie dał, owszem przepra- szał, że dary iego tak poźno mnie doszły.—Hi
storya wyda kiedyś bezstronny wyrok o Stani
sławie Auguście , wiele mu zarzucić będzie mu- siała; i dziś ma on iuż sobie przeciwnych; ale ktokolwiek do iego towarzystwa iest przypu
szczony, kto doznał iego dobroczynności, ten
koniecznie powiedzieć musi, że trudno wysta-
— 87 —
wić sobie uprzeymieyszego monarchę,1 któryby lepiey znał się na ludziach, delikatniey dobrze czynić im umiał, zgoła, wybornieyszego Mece
nasa. Gdy wychodząc z pokoióW , koło mnie przechodził, rzekł łaskawie: « Proszę zawitać na czwartkowe posiedzenie. » Te słowa nie
spodziane w obec tylu wyrzeczone świadków, przeięły mnie radością; skłoniłem się nizko, a dostawszy nazaiutrz formalną na czwartek inwi- tacyą, starałem się dowiedzieć; kto na ten obiad wezwany ? do kogoby się przyczepić?—Uczeni, ci przynaymniey, którzy maią szczerą intencyą bydź takim i, tworzą między sobą rodzay rze- czypoSpolitey, i bez umowy schodzą się i zbie
rają w też same mieyscai Tegoż więc dnia zdy
bałem niemal tych wszystkich, którzy mieli bydź na czwartkowem posiedzeniu i dowiedzia
łem się, że ieden z nich Franciszek Zabłocki (2), ma w ten dzień podać Królowi nową komedyą swóią; wraz z odą na cześć Monarchy napisa
ną. Ponieważ nie w iednem mieyscu od dzie
ci i od starych, od panów i ubogich,, ten do
brze widziany i przyięty,-kto z pełnemi ręka
mi przychodzi, umyśliłem na ów mądry obiad
przyczepić się do Zabłockiego. Jakoż i onchę-
tnie na to przystał, Z Zabłockim znam signie- dawno; młodszy iest odemnie lat kilkanaście;
wabijmnie iednak ku niemu skłonność taka iak gdybyśmy chowali sig razem; on iest dowcipny, wesoły nawet krotofilny, zwłaszcza migdzy swe- m i; ia przecież dostrzegłem pod ta ucieszną bar
wą smutek ukryty i rzewność myśli; i może to ze mną podobieństwo skłonności całey przy
czyną. Człowiek rad widzi podobnych sobie.
Zabłocki, który ledwie ma lat dwadzieścia i kil
ka, pigkną iuż pozyskał sławę. Jest dotąd a może bgdzie na czas długi naycełnieyszym pi
sarzem Polski komicznym. Łączy znaiomość sztuki dramatyczney i serca ludzkiego; panem iest igzyfca, którym włada według woli a za
wsze szczgśliwie. Król zowie go swoim Molie
rem ; bardzo iego prace lu b i, i nawet co nie zawsze drugim pisarzom uchodzi, gminnym i swawolnym bydź mu pozwala. Jest to może przywiley po mistrzu; a Stanisław Auguśt, któ
ryby dosyć pragnął wyyść na Ludwika X IV , może nie śmie delikatniey szych od niego mieć uszów- Niedawno Zabłocki dostał medal z na
pisem merentibus; zaszczyt dotąd znakomitszy
od wielu orderów , bo nie tak pospolity. Bar-
89 —
dzo więc byłem rad temu, że taki nawinął mi się przewodnik; i z większą ieszcze niecierpli
wością, bo pewnieyszy powodzenia oczekiwa
łem owego czwartku. Nadszedł — o trzy kwa
dranse na drugą ruszyliśmy remizą w mundu
rach województw naszych, wyfryzowani i wy- pudrowani, przy szpadach; zdawało mi się żem podrosł, bo na wszystkich których spotykali
śmy, patrzyłem z góry. Wjechawszy na dzie
dziniec, stanęliśmy przed korpusem zamkowym i weszli na marmurowe schody które lubo bar
dzo piękne i eleganckie, nie są przecież wspa
niałe. Rozstawiona służba pokazywała nam z kolei dokąd udać się mamy? przeszliśmy poko- iów kilka; każdy z nich tchnie tym gustem, który wielkie i drobne dzieła, pod okiem, Sta
nisława Augusta wykonane, odznacza. Posiada on bowiem ten przymiot w naywyższym sto
pniu; dostał go od natury, rozwinął sztuką, za
patrywaniem się na piękne wzory, i stolica dłu
go Jaśnieć będzie tern , co on w niey zostawi.
Doszliśmy nareszcie do wspaniałey sali pędzlem
Bacciarellego (3) ozdobney, drogiey każdemu
Polakowi, gdzie się uczestnicy czwartkowych
obiadów zwykle zbieraią. Nie było ieszcze źa-
dnego i rad temu byłem, bom się mógł przy
patrzyć pięknym, szacownym malowaniom i po
piersiom, myślep z dumą o czasach i ludziach których wystawiaią. Tu Kazimierz wielki pra
wa swe nadaie; tu Zygmunt August hołd Xię- cia pruskiego przyyrnuie; tu pokóy z Turkami p^zy zwłokach Chodkiewicza zawarty, tam Jan III wieżdża do W iednia, a w koło na kształt
nych podstawach stoią sławnych mężów popier
sia. Tu oyciec poetów a przeto i móy, Jan Ko
chanowski; tam chluba nasza przed obcem i, Kopernik i Sarbiewski; tu móy wzór i rozpacz moia Sielski Szymonowicz; tam nasz Salomon, mądry Lubomirski. Kiedym w zachwyceniu chodził od obrazów do popiersiów, więcey tym jeszcze się przyglądając, stał się iakby cud; ieden z nich ożywiony, stanął pVzedemną. Był to Naruszewicz(4); którego Król dosyć uczcić nie' może, nad wszystkich źyiących i zmarłych Po
laków chciałby go przenieść. Nie przeczę wiel
kim talentom Biskupa Smoleńskiego, ale pomi
mo dworskich pochwał, popiersia i medalu,nie mogę kłaść go wyżęy od Sarbiewskiego, a w ró
wni z Krasickim; złe ięzyki mówią, że pochleb
stwo tak wysoko go podniosło i trzyma; ieżli
91
tak iest, to kiedykolwiek spadnie ! pochlebstwa są sztuczne skrzydła... Ale ieźli spadnie iako po
eta, proza utrzyma go zawsze w świątyni sła
wy i prace iego historyczne wiecznie trwać bę
dą. O nich też mówiłem mu cokolwiek a przy- naymniey mówić chciałem, gdy zbliżył sig do m nie; bo choć iuż parę razy byłem u dworu, ioddawna zwielkiemi panami przestaię, leszczem nie dworak i podobno nie będę nim nigdy; mniey będzie na starość chleba, ale cnoty więcey.—W net po Naruszewiczu, przybył Ignacy Potocki (5), ów obywatel praw y, człowiek światły, uczo
n y , dobrze myślący, przyiemny, który cnoty domowe i publiczne połączyć umie, a którego los tak srodze w naydroższych prześladuie zwią
zkach. Smutek był na iego tw arzy; i smutek , który iak nudy rodzaiem iest zarazy, wszystkich nas przeymować zaczynał, kiedy wpadł wesoło m łody, dorodny mężczyzna i wszystkich oży
wił. « Co za pomyślne zdarzenie! zawołał kła
niając nam się i modnie i grzecznie, wszakci to
‘Pan Bielawski (6) nie długo przybędzie. Nie mógł mi Król JMC większey sprawić przyje
mności iak wzywaiącmnie znim razem. »— «Nie
dla twoich to pięknych oczu, Starościcu, po-
wiedział Naruszewicz, ale Króla bawią czasem wasze spory.n— «Ciekawybym był iednak, po
nowił przybysz, iak Bielawskiego głupi żołądek, strawić może mądry obiad czwartkowy; on kie
dy umrze z indygestyi w piątek, a iana grobie iego ten epitaph w yryię:
Tu leży Bielawski — szanuycie te cisze, Bo iak się obudzi komedyą napisze.»
Mimowolnie rozśmieliśmy się wszyscy, nawet smutny Potocki, a ia choćbym go nie był wi
dział dawniey, po tych słowach i wierszach po
znałbym Kaietana W ęgierskiego.)— «Szkoda te
go młodzieńca, szepnął mi Zabłocki, on złą drogą idzie, a dowcip ma wielki: W olter za
wrócił mu głowę, chce bydź polskim Wolte
rem ; nie mogąc w dobrem mu sprostać w złem go naśladuie; Bielawski iest iego Freronem ; prawda że to człowiek zarozumiały; nie może tego zapomnieć, że był autorem pierwszey ko- medyi graney przed Królem przy odrodzeniu się teatru polskiego; prawda, że mówią iż nieco ma bydź chciwy, służy panom za przedmiot za
bawy a dukaty od nich ło w i; prawda, że nie tę
gi poeta, ale przecież nie godzi się tak z niko-
93
go szydzić; zwłaszcza kiedy ten cichy i nie
śmiały, odcinać mu się nie um ie.-. Ale otóż wchodzi. » —r- Jakoż drżwi się otworzyły i wszedł chudy, wysoki, pokorny mężczyzna; a nie mó
wiąc i słowa, kłaniał się wszystkim uniżenie, Węgierskiemu ieszcze niżey. «Cieszę się że zdrowia dobrego, Mości Panie Bielawski, wy- rzekł zadzieraiąc nosa śpiewak organów, widać że rumatyzmu w krzyżach niema, źes odpoczął po rzezi Humańskiey. Sliczneź to poemal a kiedy wyydzie, bośmy iuż pieniądze na prenu
meratę złożyli? » — « W krótce, odpowiedział Bielawski rąk zacieraiąc, JMCPan Gróll (8) ta
ki zatrudniony »>. ..«Może to kieszeń WMCPana
w
takim stanie ia k k ra y w czasie tey okropney r z e z i.. A teatrum kiedy będziemy mieli,wszak WGPati otwierasz nowe?» — ,« Chiałbym, od
powiedział Bielawski, podnieść ieszcze bar- dziey sztukę dramatyczną w Polsce, ale le
szcze mi się nie bardzo powodzi ; myślę Nayia- Śnieyszego Pana błagać o pomoc- . » — « Gdy
bym miał jakie znaczenie u Króla JM CJ, użył
bym go chętnie w tak piękney sprawie, przer
wał W ęgierski; smutne też czasy, iuż dawno w stolicy śmiać się z czego nie było- Ale mam
Tam X . Ner L V I. 10
obiecany Szambelanią , wtedy bliźey monarchy nie przepomnę teatrum W C P ana.» — Kiedy tak mówił prędko, a Bielawski myślał pomału czy i iak się odciąć j weszło razem dwóch exzwo- lenników Loyoli (9); oba pow ażni, a ieden iuż sędziwy ; pierwszym był znany mi dobrze K a rol
W yrwicz(10) ów autor pierwszey w języku oyczystym ieografii polityczney, krytyk trafny i biegły; drugim, Franciszek
Bohom olec, (11) któ
ry to prócz innych dzieł historycznych bardzo gruntownych, pierwszy w ięzyku polskim kome- dye pisać zaczął; naprzód iedynie dla młodzie
ży szkolney, którey był nauczycielem, a potem dla wszystkich, i to obficie. Ich przytomność nie ukróciła ięzyka Węgierskiego. « A le, ale Mci Panie Bielaw ski, powiedział na g ło s, mam też do W CPana Dóbr, wielką p rośbę.» — >< Rozka
zać proszę!» rzekł tamten.-—Oto chociaż ia nie
K r ó l, (12) chciey na moię instancyą wydać ie-
szcze iednę komedyą, ale w ten sposób: W eź
treść z M oliera, niech ci Potocki z W yrwiczem
rozskład zrobią, Karpiński da rym y, Zabłocki
wićrsz napełni, i napisz u spodu tytuł fktórego
inwencyą ia na siebie biorę).- « Na prośbę JM CPa-
na Kaietana Węgierskiego Starościca, nie pisa-
95
łem wcale Łey moiey komedyi. » Obiecuię ci- sutą suskrypcyą, sam ią zbierać się podeymę.»
Odpowiedź Bielawskiego iuź gotową, iakem miar
kował po zbladłey ieszcze twarzy i gryzionych wargach, zatrzymało za zębami przybycie kilku dworzan, którzy oświadczyli, źe Król JMC prze
prasza , ieźeli ci Panowie czekaią, ale iest w malarni i wnet przybędzie." « To wyśmienicie źe iest w malarni, zawołał Naruszewicz, dobrey myśli w czasie obiadu będzie."— « W rzeczy sa- mey*. powiedział mi wtedy Wyrwicz, do któ- regotn śię był zbliżył, Król, tak namiętnie lubi piękne sztuki, zwłaszcza malarstwo, architektu
rę, snycerstwo, źe nayszczęśliwszy kiedy prze
stawać może z artystami lub przypatrywać się ich dziełom. Co środa daie dla nich obiady i mówią, że. ie woli od naszych czwartkowych. Ma za
wsze koło siebie kilku sławnych malarzy, któ
rym nieskończone zadaie roboty. Cassanelli u- inyślnie z Wenecyi sprowadzony, rnaluie mu wi
doki Warszawy i iey okolić,; Bacciarelli wyko
nywa historyczne obrazy, a nayczęściey twarze
kobiet z pierwszych piękności naszych bierze i
wybornie trafia. Tenże Bacciarelli równie utalen-
owany iak pracowity.,, iest na czele malarni
zamkowey; tam pod iego przewodnictwem wie
lu z młodzieży odkrywa, rozwiia przyrodzone talenta; Król w tey malarni skoro może, całe godziny przesiaduje; sądzi, zachęca, gani, chwa
li, ocenia; choć sam nie rysuie, tak biegłym iest znawcą i oko tyle ma trafne, że nie raz sa
memu Bacciarellemu uwagę iaką zrobi; ten we
dług niey poprawi, doda lub uymie, i robota iego zawsze na tey uległości zyszcze. Wszyst
kie te piękne gmachy za dzisieyszego panowa
nia powstałe, wzory dobrego smaku, chociaż przez biegłych architektów stawiane, nie były
by przecież takiemi, gdyby ^Król sam każdego planu nie był rozważył, poprawił, a często i w wykonaniu zmienił. Pałac w Łazienkach trze
ci raz się upiększa, ale też i potomność nazwie go bez wątpienia gustownem pieścidłem. Patrz w iakie to Król szczegóły wchodzi. » I to po- wiedziawszy zaprowadził mnie do marmurowe
go stolika, na którym był ustawiony model sa
li łazienkowskiey ; ściany obite iak bydź miały, obrazy, kolumny, krzesła, inne sprzęty. Ka
żdy pokóy znacznieyszy tak pierwey dla Króla wy
pracowanym, bywa powiedział ieszcze Wyrwicz;
®n co mu się nie zdaie odmienia, co się podo-
97
ba zostawia, i iuź potem na pewno wszystko robią.» Jeszcze to mówił, kiedy hałas dał się słyszeć; podwoie otworzono i Król wszedł. Nie iest on wzrostu bardzo wysokiego, ale tak szla- cbetney iznaczącey postawy, oczy iego czarne są tak piękne i uymuiące, rysy twarzy tak re
gularne , i cały układ tyle miły i poważny, że chociaż stróy iego przepychem oczu nie zwra
ca, natychmiast między dworzanami rozeznać go trzeba* Miał na sobie mundur kadecki, or
der orła białego, a na szyi orzeł pruski; nosi go zawsze ztey przyczyny, że dostał go nie bę
dąc Królem i dlatego iest mu miłym. Dosyć liczny otaczał go orszak ; doktór nadworny Be- kler, adiutant na służbie będący; dwóch Szam- belanów, uczony Wybicki i wyszarmantowany Kownacki, dwóch paziów, piękny Narbut i śmiały i figlarny Turkuł. Stanęliśmy wszyscy rzędem, Król do każdego przystępował, każde
mu coś uprzeymego powiedział. Kiedy na mnie koley przyszła, wyrzekł łaskawie: « Witay mię
dzy nami i bądź posiedzeń czwartkowych oz
dobą! »; Przeszedłszy tak koło nas, udał się do pokoiu, gdzie stół był nakryty i my zanim po
szli. Przechodziliśmy przez inny bardzo zay-
rniiiący, tv którego ścianach wykładanych mar
murem kraiowym oprawiane są w złoto por
trety wszystkich Królów polskich pędzla Bac- ciarellego; iedliśmy zaś w pokoiu obok będą
cym, żółtym adamaszkiem wybitym, gdzie są znowu portrety tych, których Król od począt
ku przypuszcza do uczonych obiadów. Po wię- kszey części malował ie pastelami, Marteau
Francuz, i są wybornie trafione. Konarski, Kopczyński, Piramowicz, Ogrodzki, i inni iak żywi, mowy im tylko brakuie. (13) Stół był okrągły, na dziesięć osób nakryty; koło Króla, po obu stronach, bardzo szerokie zostawione mieysce, daley stołek obok stołka. Król usiadł, stanęła koło niego i za nim dwofska służba, Szambelanowie, pazie; stanął opodal Lociński, Podczaszy, w polskim stroiu, poważny , wła
śnie iak na Podczaszego przystało; Król we
zwał koło siebie Naruszewicza i Potockiego, my umieściliśmy się iak któremu wypadło; iam u- siadł między Zabłockim iW yrw iczem , wprost portretu Konarskiego, który mi iest wielce dro
gi. Ledwośmy posiadali, i wraz nam było,kie
dy Król powiedział: Coś dziś szeroko u stołu
mego, trzeba tu kogo ieszcze wezwać. Mości
99
Panowie zsuńcie się. Prosić Pana Sambelana Łoyko (14) od marszałkowskiego stołu. 'Jemu przystoi bydź na uczonym obiedzie.» Na te słowa Króla, Potocki przepraszając uprzeymie sąsiada swego, Bohomolca, prosił go zęby się od
sunął i mieysce dla Łoyki obok niego zrobił.
Ci dway mężowie, Potocki iŁ oy k o, takąż mi
łością kraiu tcbnący, róvynie o dobro iego i sła
wę troskliwi, lubią bydź razem; swóy swego szuka. Przyszedł wnet Łoyko, podziękował Królowi za łaskawe wezwanie, skłonił się nam wszystkim, a zobaczywszy się Potockiego są
siadem, wyraźnie się ucieszył; oni obadwa zy
skali zapewne na tem zbliżeniu, może i Rzecz
pospolita zyskała, ale, obecni stracili; bo ile tyl
ko przyzwoitość dozwoliła, tyle rozmawiali mię
dzy sobą, iak widać było o rzeczach ważnych.
Gdy usiadł Ł oyk o, Król nieznacznie poracho
wał siedzących: «• O Mości Panowie! zawołał,, źle, nie do pary nas iest, dwunastego konie
cznie potrzeba. Chcieycie spróbować, pewno ieszcze mieysce się znaydzie.» , Znowu stołki by- .ły w ruchu; zacząłem się przysuwać do Zabło
ckiego, odsuwaiąc , się od Wyrwicza iak mo-
-głeni naydaley; iakoś mi przykro było; rad był-
bym uczynić się maleńkim iak dziecię; i wy- znaię, źe gdyśmy tak iuź ściśnięci b y li, że ło kcie koło siebie trzymać należało, z mimowol
ną zazdrością patrzyłem na szerokie po obu stro
nach Króla pole, myśląc sobie;: « Niedoświad
czony może i z dobrego serca przykrość dru
gim zrobić; boć ta chęć widzenia wielu osób u stołu swego początek ma w dobrem sercu.» Gdy Król zobaczył, że zrobiło się miey- sce iakie takie.' « Proście Pana Szambelańa
JVoy<- n y, (15) pow iedział, on tu nie zawadzi. Pań W ęgierski i Bielawski wpuszczą W oynę między siebie.» -— «' I tak iuż iest oddawna między na
mi!)) powiedział śmiało W ęgierski, rozśmieli się -wszyscy, nawet B ielaw ski, który zwykłym sobie cichym głosem tak się odezwał: « Kiedyć ma iuź bydź koniecznie Woyna między nami, niech
że takiego będzie ro d zaiu lu — «O praw da! do
dał Król, boday takie wszystkie b y w a ły !—-T y m czasem zupę rozdali; był to barszcz wyborny z uszkam i, tryumf pierwszego kucharza króle
wskiego Trymona, który chociaż Szvvaycar, do
skonale wszystkie potrawy polskie przyprawia.
Założyłbym się źe w tym barszczu więcćy niż
dwa gryby! powiedział Węgierski zbieraiąc brzą-
IGI
kaiącą łyżką ostatnie krople z talerza.— Nie zu*
pełnie taki musiał bydź barszcz u oyców na*
szych, ieźli tylko ieden kładli ? » dodał Woyna.
«Nie zazdroszczę im też wcale, ponowił tamten a i dla barszczu
Bardzo mi iest m iło, Ze dziś mi się zyc zdarzyło.»
« Szczęśliwy humor! rzekłpoważnie Wyrwicz, bodaybyś, móy Starościcu, po naydłuźszem ży
ciu to samo powtórzył. » — «Smutne myśli do
bywać przy stole, iest to samo co w przedpo- koiu dobywać szampana,» odpowiedział żywo Węgierski.— « Zły użytek Wyrwicza! » doda}
śmieiąc się Naruszewicz; a w ciągu tey ucinko- wey rozmowy wysypały się iakby z rogu obfitości różne przysmaki; wędliny, marynaty,kiszki, kieł
basy, paszteciki różnego rodzaiu; wszystko wy
kwintne i wyborne i dla smaku i dla oka. Król brał ledwie nie z każdego półmiska, iadł iakby nie smakuiąc, ale dużo i nadzwyczaynie pręd
ko. Zważałem iak Bekler obok Naruszewicza siedzący, z niespokoynością na ten pośpiech spo
glądał; nareszcie rzekł: « Nayiaśnieyszy Panie ! a Jarałeś? (16) « Poczciwy njóy Beklerze! za
wołał Król na tę odezwę i uśpiiechnął się mile/
Tom X: Ner L V I . ' . 11
iuź lepiey sprawiać się zacznę. » — « Cóź to zna
czy?# spytał się Naruszewicz. — « Nie wie c ie , Mości Panowie, mówił daley K ró l, co ten Bekler zrobił. Oddawna mnie przestrzega, żebym nie iadł tak'prędko iak mam zw yczay, gdyż to zdrowiu szkodzi; iam go nie bardzo słuchał, lubo mu bardzo wierzę. Cóż on ro
b i? bo przyznay się Beklerku, że ło rzecz u- kartowana namawia sławnego T ralesa, ażeby mnie w tey mierze zastraszył; oddaią mi dziś rano list ogrom ny, w którym z całą nauką swo- ią , ten mądry lekarz dowodzi mi szkodliwych skutków prędkiego iedzenia, grozi, Bóg wie nie iaką chorobą.» — « Ale coś ten fortel nie bardzo JM CPanu Beklerowi się pow iódł; wy
mówił z uśmiechem sędziwy Bohomolec.— ((Po
wiódł się, rzekł na to K ró l, bo mi dowiódł ży
czliwość przyjaciela, troskliwe iego o moiein zdrowiu starania.» I to mówiąc z uczuciem spoyrzał na Beklera, który także był rozrze
wniony, i teiedyniezdołał wyrzec słow a: Zdro
wie dobrego Króla zdrowiem iest narodu, wiel
ka odpowiedzialność na lekarzu iego spoczywa.1#
Przez ten czas skończyły się wstępne obiadu przysm aki, któremi naieść można się było zu
pełnie; Podczaszy Lociński nalał Królowi dru-
103
gi kieliszek wina i nasze powtórnie napełnione zostały; rozszedł się zapach rozmaicie przypra
wianych sztuk mięsa; służba pokraiawszy ie subtelnie, zaczęła roznosić; ieden z nich ogro
mny dźwigaiąc półmisek, podaiąc go Królow i, w yrzekł uroczyście: Baran! K ró l odpowiedział
w ykrzyknikiem , A ! i tak działo się z kolei na około całego stołu; a przez m inut kilka wyraz Baran i w ykrzyknik A ! iedynie były słyszane;
każdy zaś nakładał sobie kopiaste talerze, iadł i chwalił. Spytałem się Zabłockiego, coby to znaczyć m iało, czy to ceremonia iaka ? «Nie, od
powiedział, ale K ró l nad wszystkie mięsiwa ba
raninę przekłada, codzień musi bydź na stole iego, a że Tremon tak ią przyprawą odmienia, iż czasem trudno poznać co to iest? maią roz
kaz rozno§zący oznaymiania w takim razie go
dność półmiska podawanego każdemu ; a każ
dy iak widzisz, raduie się, bierze, ie i chwa
li.» W łaśnie doiadał K ró l ulubioney sobie po
tra w y , kiedy wszedł Trem on, nadworny ku
chmistrz czyli M a itre d ’h o te l, brat kucharza.
Dosyć bowiem szczególnem, a wielce pomyśl- nem zdarzeniem, dwóch braci dostało się w słu
żbę K ró la ; ieden urządza, drugi wykonywa;pa-
nuie. między nim i braterska zgoda; i z tey przyczyny stół K rólew ski tak dobrze urządzo
ny i sm aczny, iak rzadko którego m onarchy' Szkoda źe to szczęście K róla Stanisława w yźey nad stół nie s ię g a ł... T rem on człow iek w c a le do rz e c z y , pełno i porządnie ma w g ło w ie, iak w dobrze urządzoney sp iż a rn i; botanik b ie gły; skoro wszedł, K ról pow itał go tem i sło w y :
« Jak się masz T re m o n k u , uraczyłeś nas dzisiay, b y ł barszcz, kiełbasa, iest baran. Pow iesz b ra t u , dodał, ostatnie kładąc do ust k a w a łk i, źe w ybornie przyrządzony.)) — «Zda mi się, że tu im bieru użyto, pow iedział N aruszew icz i przedzi
wnie smakuie.)) — <* Jam też nigdy leszcze im b ie
r u iak rośnie nie w id ział, rzek ł K ról.— « Nayia- śnieyszy Panie,, odezw ał się na to T rem o n , wszak niedaw no, w łazienkow skim trebhauzie pokazywałem. W K M ści roślinę im b ie ro w ą ,k tó ra ślicznie iest utrzymana.))—-«Pam iętayże poka
zać m iią ra z leszcze, b o nic nie pam iętam . Z łe
go ucznia T rem on ma ze m n ie , botanika nie
chce mi iść w głowę. »— “ Tyle w tę głow ę iuż
w e sz ło , w ym ów ił tu B iskup S m o leń sk i, źe
mięyscą z a b ra k ło .»—-«.Nie żartuy, ponow ił K ról,
ale w ierz, źe do całey ogrodniczey sztuki ani
105
talentu ani też gustu nie mam. Nie będą mieli Polacy ogrodów po m nie.»— «WKMość lubisz iedńak drzewa i wody, powiedział Bohomolec.
«To prawda, zwłaszcza też wody; i wielką w tych dniach z tego względu miałem pociechę.
Móy Merlini (17) mnie przekonał, że tyle wo
dy będzie w Łazienkach i takie mi potrafi spo
rządzić kanały i szluzy, że ia wsiadłszy przed pałacem, na bacie wygodnym tu do zamku so
bie przypłynę.))— «Slicznie to będzie, przebąknął Potocki , który na chwilę przerwał z Łoyką roz
mowę, ale dochodzą mnie posłuchy, że nie bardzo się cieszy Mokotów (18) na te Łazienek pię
kności. Doszły one i mnie, powiedział Król, ale mam nadzieię, że iako między sąsiady krwią i przyiaźnią złączonemi, nie powstanie ztąd ża
den proces. A gdyby powstał iaki, mianuię za- wcasu WCPana, MCPanie Potocki, polubownym na ten kompromis sędzią.» Skłonił głową Po
tocki, a Król mówił daley: «Łazienki są praw
dziwie moią roskoszą; tak się niemi cieszę iak oyciec tern dziecięciem, które naylepiey się u- da; upatrzyłem sobie znowu wczora śliczny widok na Czerniaków , i wprost wyciąć kaza
łem.))— «Nayiaśnieyszy Pan zawsze lubi mieć
przed sobą piękne i dalekie w idoki, odezwał się tu Węgierski. «WoIę patrzeć daleyiak wstecz, albo przed siebie.»— « I słusznie,» szepnął Łoy- ko do Potockiego/ ale tego nikt prócz nas dwóch nie słyszał, chociaż po odpowiedzi Króla nastą
piła dosyć długa chwila milczenia... Jak to zwy
kle w takim razie byw a, przerwało to milcze
nie trzy głosy razem , ale ponieważ ieden z nich był królewski, tamte dwa w połowie słowa u- m ilkły; Król właśnie coś do mnie przemówił, iam nie zupełnie usłyszał, a pytać się nie śmia
łem ; skłoniłem się więc tylko i przebąknąlem kilka słów niewyraźnych, bez zw iązku; za co dotąd na siebie się gniewam; bo czyż nie mia
łem tyle ułożonych w domu konceptów ną ka
żdą okoliczność? K ról chcąc zapewne ściągnąć ze mnie pomięszanego uwagę kom panii, odwró
cił się do otaczającego go orszaku, a spoyrza- wszy na Szambelana
Kownackiego,(19J który stał świeży iak z igły zdięty, a pachniał iak kwiatek w łosk i, zapytał się czy rybacy nie w y
ratowali mu czego z W isły ? «T a kamizelka, i te inne ubiory , w które się dziś wystroił, ode
zwał się tu W ęgierski, to iedne ze stu p ar, co
mu zatonęły; wydobyto ie z brzucha szczupa-
107
ka, połknął ie' myśląc na te bławaty, źe to iaź cały Szambelan. » — « Gdy być choć takim sposo
bem iakaś partya moiey garderoby wyratowaną była! wyrzekł z westchnieniem Kownacki, ale nie! wszystko stracone!» — «I Szambelan zgu
biony! ięknął paź Turkuł.— « A , pierwszy raz tez głos Turkuła słyszę, wymówił K ról; dla czegóż dziś takiś posępny i milczący ?» «WKMość wie, choć zapewne nie zna , iaki to skutek głód na Polaku czyni; rzekł śmiały paź! » — « Domy
ślam się co to ma znaczyć. Podać mi wody.»
Podali paziowie wody, a Turkuł zawołał: ((Te
raz będę miał rozwiązane usta, ale teraz też odeyść muszę. >> A skłoniwszy się nam pocie
sznie, wyszedł wesoło wraz z drugiemi; bo wie
dzieć trzeba, źe poty nie odchodzą dworzanie na służbie będący do marszałkowskiego stołu, póki Król tego-znaku nie da. « Dobry iest bar
dzo zakład paziów przy dworach, powiedział Król skoro odeszli; dwudziestu czterech dziar- skiey młodzieży dziką pustynię rozweselićby mogło.»—-(dW aszey Królewskiey Mości wy
bór paziów szczęśliwie się udaie, rzekł Naru
szewicz. «Mam ich zwłaszcza kilku których bardzo lubię; odpowiedział Król, za dniami
„•» VI •
służby Turkuła niemal tęsknię, bo mnie iego śmiałość i pustoty niezmiernie bawią; ale są.
między niemi i młodzieńcy z gruntowriieyszemi talentami. Nieuwierzycie MCPanowie, iak Les- seur (20) pięknie rysuie. Moy Bacciarelli mó
w i, a iemu wierzyć można, źe to wielki mi- niaturzysta będzie. Widziałem dziś iego robo
ty i bardzo byłem kontent.» — «WKMość dziś długo bawiłeś w malarni ? odezwał się Woyna.'
«Wiele mi rzeczy pokazywał móy Bacciarelli;
Smuglewicz, (21) który ciągle bawi łwe W ło szech, przysłał znowu dowód swego talentu i pracowitości; coraz więcey włoskiem niebem przechodzi. W pracach tuteyszych uczniów
dostrzegłem także z radością dwa znakomite ta- lenta , młodego Kubickiego (3§) do architektury,
Fogla (23) do rysunku; obudwóch muszę wkrót
ce także do Włoch wyprawić.» -— « Jak też wie
le Polska w tym względzie będzie winna WK.
Mości, powiedział tu Potocki, prawdziwie to panowanie będzie odrodzeniem kunsztów i na
uk. » — "Widzieć piękne sztuki i literaturę na
wysokim stopniu, przyczynić się do tego, iest
moiem naygorętszem życzeniem, odpowiedział
na to Król. Robię ku temu co mogę, a gdyby
109
mi kto pokazał, co ieszcze uczynić należy, ro- biłbym i więcey."— « WKMość ieśli sobie po
zwolisz powiedzieć, za nadto iuż czynisz; ode
zwał się tu Węgierski; nie w sztukach pięknych, bo widać po owocach, że przyzwoite są koło nich zachody, ale w literaturze. Tłum pisat- ków od lat kilkunastu stopnie tronu WKMości co- dzień zarzuca szpargałami, coraz mniey godnych przybyszów do mądrych półmisków przypu
szczonych widziemy, (tu Zabłocki i ia zmiesza
liśmy się nieco), a ty Nayiaśnieyszy Panie, nie odrzucasz nikogo, na wszystkich iesteśłaskawy, wszystko chwalisz. Pochwałami przecież szafo
wać nie dobrze, zwłaszcza panom, bo wielu chwa
li dzieło nie dlatego że dobre , ale że się komu znakomitemu podobało, albo że autor iego zjadł obiad mądry obok Maiestatu.n Słuchali wszy
scy z nieiakiem zdziwieniem tey śmiałey i dość długiey mowy; iam się ledwo nie zadławił ko
ścią wybornego kwiczoła, bom myślał że tt» i do mnie przytyki, a Król powiedział: « Czemuż tedy WCPan Mości Panie Starościcu, nie piszesz więcey, i nie pokaźesz drugim iak pisać?"
« Od świtu do późney nocy próżnować, moia robota cała, odpowiedział wesoło.— «I ieść i
Tom X . N sr L 7 I . 12
zapiiać — dodał Woyną, bo w rzeczy samey, w zpaezney liczbie półmisków potraw, iarzyn,ryb, melszpeyzów, pieczystego, ciasta, które ciągle roznoszono, on piało który opuścił, każdy dziel
nie popiiał, ą właśnie trzymając biszkopt uma
czany w winie w czasie, przymówki Woyny po
wiedział n,ie tracąc fantazyi: « Ja nie iestern wca
le za pasterskiem , bez kuchni życiem :
Wolę biszkopt niż żołędzie;
Ktoś żołądź smaczną rozumiał » Bo chleba upiec nie umiał. »
<<Idaiesz tego gustu swego oczywistą dowo
dy, rzekł ze śmiechem Naruszewicz, ale nie- więm czy tak długo, udawać ci się będzie. Oto Pan Zabłocki, to wzór młodzieży, skromny, mąło ie, mało mówi...» «A wiele pracuie, przer
wał Wyrwicz, wiem że i dziś nie z próżnemi rękoma tu przyszedł.— « Czy tak? zawołał Król, ci.eszę się bardzo. I ęóż takiego? czy nowa ko- rnedya?«-— «Tak iest Nayiaśnieyszy Panie, od
powiedział Zabłocki podnosząc się ,- czekam tyl
ko z złożeniem iey u stóp WKMości końca o-
biadu.o— « Kiedy nas taki desgert.czeka, kończcież
żywo roznoszenie tego co na stole, zawołał
111
K ró l na służbę; a W M CPanie L o c iń s k i, day nam P opiela ( tym przydom kiem K ró l ochrzcił oddawna stare w ino węgierskie*) W niedługim czasie postawił Lociński na stole przed K rólem spleśniałą butelkę, odetkał ią ; podano małe kie
liszki a K ró l sam ie nalewał. Podał naprzód kie
liszek Potockiemu m ówiąc: ((Spodziewam się że do smaku będzie.» Naruszewiczowi dać się wzbraniał. « Wasza wielebna uczoność pić tego nie zechce, m ó w ił z uśmiechem, nie wierzysz w żadnego Popiela.» « Nayiaśnieyszy Panie, po
w iedział dzieiopis biorąc niemal gwałtem k ie li
szek, tego uznaię — a wypiwszy ły k , dodał:Zai
ste! p ra w d z iw y ! ieszcze myszką trąci. » Śmiech pow stał ogólny, K ró l przez c h w il kilka nalewać nie mógł w in a ; potem rozesłał każdemu, i sam
nawet, co bardzo rzadko ma się tra fia ć , w y p iłp ó ł kieliszka za zdrow ie nas wszystkich. Gdy się to skończyło, i iuż szczęściem przestano ie- dzenie roznosić, K ró l zdiąó kazał n akrycie, o- brus sam o dsunął, i wezwał Zabłockiego do wręczenia mu obiecanego deseru. Z abłocki po
wstał i następującą przeczytał odę:
W pośród tylu spraw ważnych , w pośród starań tyła, Które clę zaprzątały, Nayiaśnieyszy Panie!
Godzi się chociaż iedna odetchnienia chwila , Godzi się pracy, chociaż na moment przerwanie.
Nadto się wiele trudzisz k woli twoiey stawie, Będziesz ią miał, choć oddasz chwile i zabawie, Wszak nie zawsze się Jowisz rządem świata trudzi?
Prace i troski iego lube dzielą wczasy, Miał i on niegdyś krnąbrny dla się rodzay ludzi;
Miewał do pokonania zuchwale gigasy;
W róci! nakoniec niebu pokóy pożądany,
I pierwszy przed wszystkiemi sam spoczął niebiany.
Muzo! korzystay z tych chwil: bardzo trudno o nie.
Rzadko naszego Pana w spoczynku widzimy;
I teraz gdy się zdaie bawić w miłych gronie, Kto wiś! ieśli nie myśli że ma świat olbrzymy;
Ze ta co się w tysiącznych przemianach układa, Nie przeto, że stłumiona, nie chce broić, zdrada, Muzo! przerwiy te myśli Panu* Jego zdrowie Bardzo długo dla Polskióy iest potrzebne doli.
Zycie wasze iest naszem, o dobrzy Królowie!
Wątlić go nie do waszśy zostawiono woli.
Gdzie wielkość duszy z cnotą, tam i pomoc nieba, Masz ie , Królu! troskliwych myśli mieć nie trzeba.
Ale zkąd te pochlebne przyszły mi nadzieie i Abym mądrość mógł bawić? z kąd to zaufanie ? Nie przeydęż tern zuchwalstwem śmiałe Bryareie ? Przez wzgląd chęci, śmiałości racz darować Panie, Wszak dał kto hekatombe, czy gołąbków p arę, Byle to czynił z serca dobrą dał ofiarę.
1 to mi tylko może służyć za obronę, Ze się ważę z tern błahem popisywać dziełem:
Pióro moie przez ciebie, Królu, zachęcone, Wziąłem medal, przeto się samo zadłużyłem:
113
I choć ci teraźnieyszą ofiaruię pracę,
Dar twóy w ielk i, w życiu się calem nie wypłacę.
Gdy odczytał, Monarcha podziękował mu u- przeym ie; dano kaw ę, a skoro każdy wziął fi
liżankę i Król swoię iednym tchem wypróżnił, żądał ażeby Zabłocki przeczytał głośno przynie
sioną komedyą. W yszła służba z pokoiu, zo
stali tylko obiaduiący; ucieszyliśmy się , a autor czytał swoie dzieło, tak dobrze iak go napisał;
czego mu wróciwszy do domu z serca winszo
wałem. K om edya,
Ftrcyk w zalo ta ch ,w le
pszym nieco tonie od innych komedyi Zabło
ckiego, gładkim w ierszem , prawdziwie po pol
sku iak wszystkie napisana, żywa w rozmowach, prosta w intrydze, dwa dobrze odznaczone ma
jące charaktery Fircyka i Podstoliny, tem mo- cniey słuchaczy zaięła, że iednozgodnie wszy
scy od pierwszey sceny, w
F lrcy k uobraz W ę
gierskiego upatrzyli; Jakoż lubo Zabłocki by- naymniey tey myśli nie m iał, ułożyło się wie
le rzeczy ku tem u; oba starościce dow cipni, trzpioty, niby filozofy, a iak to mówią po pro
stu, hultaie. Miał W ęgierski za swoie, za wszy
stkie przypinane Bielawskiemu i nam łatki. Czę
stowano go róźnemi przydomkami, Naruszewicz
dosypywał soli, czasem i bez m iary, nie szczę
dził i tłustych żartów , a za każdym wierszem do tych np. podobnym:
Ma tytuł starościca ieszcze od pradziada,
Znam go , któżby o tym nie słyszał wietrzniku!
Zacina prawda panicz trochę na szulera, Kocha młode kobietki lubi winko stare.
wszyscy wykrzykiw ali ze śmiechem: To on—
to on. Dopiero w końcu kiedy F ircyk długo bałamut, pierwszy raz miłością szczerą sięprzey- muie i żeni się, wszyscy powiedzieli: T o iu ż n ie on — to nie on; ieden tylko poczciwy Bohomo- lec w yrzekł: «A może i on takim kiedy bę
dzie. » Po skończoney z zupełnym aplauzem kom edyi, K ró l odczytać sobie kazał niektóre kaw ałki, a między innemi rozmowę Świstaka z Pustakiem w scenie lsey aktu Ulgo, z którey śmiał się serdecznie; i następuiący wyiątek z
drugiego atku, który mi u tk w ił w pamięci:
F I R C Y K.
Powiedział Marcialis i iazanim idę, Każdy człowiek iak może swoię łata biedę.
Lecz nareszcie chcę mówić, filozofie z tobą,
■ Jak z pełną wielkich marym , wielkich zdań osobą.
115
Powiedz mi co są ludzie, co ten świat nasz znaczy, Jeżeli nie szulernią mieszkaną od graczy ? Wyższe i niższe stan y, panowie i kmiecie...
Tey różnicy nie znano w pierwiastkowym świecie.
Los ślepy zrodził szczęście, od szczęścia dopiero, Równi ludzie naturą, tę nierówność biorą, Każdy ma z swoią stawką wstęp do iego banku , Lecz równie tak nie pewny zysku iak i szwanku.
Tym próżne, tym zyskowne wypadną b ilety;
Są tam flinty, kaptury, ordery, mucety, Drogi szarłat, gronostay, kożuchy i gunie;
Więc kto co weźm ie, samćy to winien fortunie.
Całym światem przypadek i los rządzi ślep y, Temu dał łok ieć, temu szablę, temu cepy.
Ci się pocą w usługach, ci w przemocy ty ią , Oddayźe wszystko to co własnością iest c zy ią , Niech swe słuszność w dział ludzi wda pomiarkowa Wieluby się w przeciwnym mogło znaleść stanie ? Co gdy tak ie s t, formuię sobie entimema : Gra świat cały ? więc w żadney grze zdrożności nier Z ogólnego podania do szczególnych wnioski, ' Wszak są prawe ? wszak taki wyrok fllozowski ?
A R Y S T.
W ię c ...
F I R C Y K.
Więc wszystkim grać trzeba; a ztąd to w ynika:
Kto przegrał, niech nos zwiesi, kto zgrał, niech wzyka.
A R Y S T.
Co też to się za chaos temu we łbie m ięsza!
Cep do szabli przyrównał , łokieć do lemiesza.
Nie krzywdź ludzi i cnoty, nie powstaway na n ie;
Ma ona w sercach prawych swą cześć, swe władanie.
T y sam, ieźliś krwie zacnćy nie w ziął przez azardy, I cnoty swoich przodków ? czemuś z niey tak hardy t Czemu się ty tułuiesz Starościcem ? czem u, Tćm puszysz co losowi winieneś ślepemu?
Nie bracie, pobłądziłeś w swoiem zdaniu mocno, Los możnym, cnotę nadto czynisz bezowocną, Lecz wreszcie słuchay, chcę cię przekonać zupełni C złek, który powinności swoie zna i pełni, Który próżen ambitu, boiaźni, nadzieie, Na wszystko oboiętnie patrzy się i śmieie, Czy kto stanął w ysoko, czy osiadł na dole,
Który gotów na szczęście tak iak na niedolę;
Który ma dość sam w sobie, aby b y ł szczęśliw y, Który w tern wszystko zamknął, że został poczciwy,
Taki człek prawych czciciel cnót nie zna bałwana, Fortuny, ni chimerze losów gnie kolana, Lecz pan swoi ego serca, skłonności, obeyścia, W brew losom sprawcą oraz i€st własnego szczęścia.
Po tem odczytaniu i wielu dla autora pochwa
łach, wszczęła się rozmowa o sztuce dramatycz- ney w Polsce i trwała z pół godziny, dopóki Król nie wstał i nie pożegnał nas wszystkich. W tey rozmowie W yrwicz, Potocki, W oyna, Boho- molec, a przed wszystkiemi K ró l, okazali wie
le erudycyi i smaku; ale tego powtórzyć z pa
mięci trudno, nie będąc tak uczonym iak oni;
wiem tylko iżem się tak do tego rodzaiu litera-
117
tury zachęcił i ubóstwo iego u nas uczuł, źe mu
szę napisać komedyą, operę, a kto wie może traiedyą. Węgierski serdecznie upokorzony w ciągu tey całey rozprawy milczał, naypierwszy po odeyściu Króla się wymknął; ale dochodzą mnie wieści, źe zaraz wczora pomścił się na czwartkowych obiadach, tak ie opisuiąc w wier
szach do brata:
A uczone obiady ? znasz to może imię Gdzie połowa nie gada, a połowa drzymie;
W których Król wszystkie musi zastąpić expensa, Dowcipu, wiadomości i wina i mięsa.
Mogą w wielkiey liczbie zdarzyć się i takie.
Wczorayszy iednali takim nie był. Prawda źe Król ze wszystkich naywięcey i naylepiey mó
wił, ieść i pić dał suto i wybornie, prawda, źe byli tacy którzy nie gadali, a tych ia na czele;
ale nikt nie drzymał. Nad tym opisem moźe- by kto ziewnął, ale to nie byłaby obiadu i o- biaduiących wina, tylko tego co dobrze i do
kładnie opisać nie umiał.
Tom X. Ner L V L 13
P R Z Y P IS Y W Y D A W C Y .
(1) Nie wyrażam iak ten opis mi się dostał, kto go nakreślił, zostawiaiąc te domysły czytelnikom; to iednak nadmienić mogę, ie iak się zdaie iest zr. 1780.
(2) Fr. Zabłocki, ur. w r. 1754, sekretarz Kommissyi edukacyi- n ey , po stracie ukochaney zony w 36 roku życia swego, kapłań
ską przywdział odzież i umarł plebanem w Końsko Woli. Autorem iest wielu dobrych komedyi, pięknych .wićrszy, wybornym tłó- maczem Amfitryona Moliera.
(3) Marcelli Bacciarelli, Włoch rodem, osiadły w Warszawie umarł 1798 r. maiąc lat 86.
(4) Król iak wiadomo popiersie Naruszewicza lubo żyiącego w tćy sali umieścił.
(5) Obacz przypis o Ignacym Potockim w 40 Nrze Rozrywek k. 171.
(6) Józef Bielawski, urodzony około 1739 r. zmarły 1809, pi
sał komedye, które lubo nudne, nie były przecież zupełnie pozba
wione zalety; inne iego poema mniey były w arte, zwłaszcza poema: Rzeź humańska, w którem i takie wićrszę zdybać można:
A w kraiu zniszczonym. Świnia nie zostata.
(7) Kaietan Węgierski, Starościc Korytnicki, Szambelan Kró
la Stanisława, urodził się 1755 r. umaił w r. 1787 w Marsylii gdzie pochowany, w młodym wieku bo mało zdrowia szanował.
Wybór pism iego drukowany iest w Tomie I wyboru pisarzów pol
skich edycyi Mostowskiego.
(7) Groll, drukarz nadworny królewski z pod pras którego wie
le wyszło dzieł wzorowych.
(9) Zakon Jezuitów został zniesiony w r. 1773.
flO) Karól Wyrwicz ur. 1716 r. um. 1793, kapłan zgromadze
nia Jezusowego, późniey opat Hebdowski, mąż z wielu miar zna-
119
komity. Prócz wzmiankowanćy jeografti polityczney, dzieła wiel
ce użytecznego, pracował wiele w przedmiotach historycznych i w rodzaiu krytycznym. Pamiętnik S Witkowskiego, w owym cza
sie wychodzący miał w nim biegłego i surowego sędziego.
(11) Franciszek Bohomolec Jezuita, pierwszy pisarz komedyiw języku oyczystym , zostawił ich przeszło 30; iest w nich dowcip ale prócz innych ważnych uchybień, brak znaiomości świata po
strzegać się w nich daie. Pisał i inne rzeczy, iako to życie Ja
na Zamoyskiego, Jerzego Ossolińskiego, o ięzyku polskim, zaba
w y oratorskie i t. d.
(12) Bielawski napisał i wydał na rozkaz Króla komedyą Na
trętny.
(13) Te portrety są dziś w sali Kommissyi oświecenia.
(14) Felix Łoyko, mąż wielkich cnót oby watelskich i głębokich wiadomości; sławnym iest iego historyczny wywód wr. 1773 w y
dany. Wielkie materyały zebrał do historyi i ekonomii politycz
n ey, ale śmierć zawczesna nie dozwoliła mu wydać owocu tey pracy na widok publiczny.
(15) Woyna, Szambelan Starosta Stanisławski, Poseł do Wie
dnia, znany z nauki i przyjemności rozumu.
(16) T rales, lekarz nay sławni eyszy w owym czasie.
(17) Merlini, architekta i hydraulik Króla Stanisława. Co o- biecy wał, spełniło się ; późniey Król przemieszkuiąc zwykle przez lato w Łazienkach, bardzo często przypływał w ten sposób pod
zamek warszawski.
(18) Właśnie w tym czasie Xiężna Marszałkowa Lubomirska stwarzała M okotów; wodami ściągniętemi z tego mieysca zasila
ły się Łazienki.
(19) Kownacki Szambelan, głośny w ówczas z wytworności w stroiu. Przypadek wspominany przez Węgierskiego zdarzył się istotnie iego garderobie, z wielką uciechą dworu i miasta.
(20) Lesseur— naprzód paź, potem Szambelan królewski, do
trzymał co przyobiecał; miniatury iego od znawców bardzo są ce
nione tak dla podobieństwa rysów iako dla delikatności pędzla.
(21) Franciszek Smuglewicz— ieden z naysławnieyszych dotąd malarzy i rysowników polskich.
(22) Jakób Kubicki źyiący — wspomnióć iednak wolno, źe gdy szło o plan na gmach wielkiego znaczenia, gdy Król mistrzów zagranicznych i swoich wezw ał do nakreślania g o , Kubickiego robota pierwszeństwo uzyskała.
(23) Zygmunt Vogel,’zmarły nie zbyt dawno,, Professor rysun
ków w Uniwersytecie warszawskim.
III.
ANEKDOTY PRAWDZIWE O DZIE
CIACH.
A L F R E D Z I O .
« Diękuię Ci dobry B oże!
(M ówił cicho Alfred mały, - Patrząc na śmiertelne łoże,
Gdzie zwłoki Matki leżały).
« Może Mamie lepiey przecie, Bo też iuż dawno nie spała, Czemu wy więcey plączecie ? Mama cieszyć się kazała,
121
Tata dziś tu może stanie, Niechże się też prędko śpieszy;
Gdy Mamę śpiącą zastanie To iuż wiem iak się ucieszy!
Nim usnęła wczora Mama;
Tak mnie z duszy całowała.
Patrzyła na mnie,. płakała, I przeżegnała mtiie sama.
Ktoś ied zie. . . otwarta brama..
To T ata! .. co za uciecha! » Zawołała dziecina hoża, A radośnie się uśmiecha, I do Matki idzie ło ż a ,
I spoyrzy na nią z wzruszeniem, Ucałuie róg iey szaty,
I z niewinnem serca drżeniem, Ku oycu bieży z komnaty.
Skacze po ganku chłopczyna, Oyciec wziął go z uniesieniem, Ściska, łzami go oblewa.
« Ah T ato! dobra nowina, Mama śpi, Mama spoczyw a!»
« Spi! iuż śp i! przerwał z wzdrygniemy -S p i dziecino nieszczęśliwa!»
Nim w domowe wstąpił progi, Wiedział co go tam czekało, Wiedział że mu wyrok srogi, Wydarł w samym życia kwiecie Istotę naydroższą w ś w iecie, Młodych dni iego skarb i roskosz całą, Choć łez i żalu Oyca nie rozumie,
Jednak iuż Alfred nie sk acze, Wzruszenia swego choć poiąć nie może Jednak głośno, rzewnie plącze, Jakby przeczuwał powoli, Ze iuż wybiła godzina niedoli.
Abyusunąć dziecinie,
Srogiey rozpaczy widok przeraźliwy, W inne pokoie unieść g o , troskliwy, Przychylney kazał Justynie.
Próżno cisnąc go do łona Daiąc mu cacek bez lik u , Posępność rozerwać chciała.
Chłop czyna nie utulona Ciągle i ciągle płakała.
Usiadł w samotnym kąciku, Oczy rączkami zasłonił, I milcząc cicho łz y ronił.
Ani go konik mógł baw ić, Ni figle pieska rozśmieszyć, Nic go nie mogło pocieszyć, Nic chwilowćy ulgi sprawić.
Przepłakał godziną długą,
Nim Oyciec straszną zmęczony posłuSft Wszedł wybladły, zapłakany, Do oddalonćy komnaty, Gdzie go syn czekał kochany.
Wnet skoczył Alfred do Taty,
« Cóż Mama robi ? czy wstała?
Czy się o mnie nie pytała?
Wszak j>o mnie przyszedłeś Tafto?»
223
Łzami tylko nieszczęsny odpowiedzialna to.
Nareszcie zebrał siły i chciał przez zmyślenie Anielskie syna złagodzić cierpienie.
* Uspokóy się móy Alfredzie, Mama iuż zdrowa, niedługo poiedzie, I mnie zleciła ciebie pożegnanie!»
* Jakto zaw o ła ł, a Tata zostanie ? Tata zostanie ? i Mama,
Miałaby wyiechaćsama,
Sam a, może w daleką puścićsię ma drogę ? T oćia z nią poiechać mogę,
Będzie Mamie milćy przecie. » Oyciec iak gromem zrażony, Przerwał mu srodze wzruszony •
* Zostań ze mną, drogie dziecię, Zostań Aniele iedyny,
Zostań błagam cię na Boga, Obrazie moićy Celiny, Celiny pamiątko droga!»
Nie z ostał!
Mocną gorączką złożony, Ciągle powtarzał to sam o:
« Pozwól Tato ulubiony, Niechay ia póydę za Mamą.»
Skonał na oycowskim łonie, Całuiąc omdlałe dłonie, Ledwo zgasło słońce trzecie, Pobiegło za Matką dzićcię.
Tak na dwóch Aniołów grobie, I mtjz i oyciec łz y leie, Postradawszy w iednóy dobie, Szczęście i szczęścia nadzieię.
A. S.
