B ib lio te k a J a g ie llo ń s k a
1 0 0 2 2 5 8 1 1 2 JŁODZ.
Drukarnia Biskupa Maryawitów 0. R. M. J. Próchniewskiego, ul. Franciszkańska 27
. 3łbT.' JagleSl,
I i - i/> Ł i» /
„ S z u k a jc ie ż te c h r n a p r z ó d K r ó le s tw a B o ż e g o i S p r a w ie d liw o ś c i J e g o , a to w s z y s tk o b ę d z ie ■
w a m p r z y d a n e “. (M at. 6. 33).
SŁOWO WSTĘPNE.
S ió d m y już rocznik „ K alen d arza M a ry a w ic k ie g o “ . o p u szcza n a szą R e d a k c y ę.
J a k w latach poprzednich, ta k i w n o w y m 1914 roku, p r a g n ie m y nieść B raciom i Siostrom naszym se rd e c z n ą radę i pom oc religijno-ośw iatow ą.
* *
łr
J e s te ś m y M aryaw itam iL
W zn io słość po w o łan ia naszeg o m ierzy się wielkością sa m e g o C hrystusa. D la czego? B o śm y Chrystusa, a nie kogo innego, bezpodzielnie obrali n a W o d z a i K r ó l a n asze g o . P o d J e g o S z t a n d a r e m E u c h a r y s t y c z n y m zrzeszyliśm y się w je d n o ś ć B ra te rstw a. W przeciw nościach i w a lka ch życiow ych chwyciliśmy w słabe sw e dłonie B oską b r o ń J e g o E w a n g e l i i . S tw o rz y liśm y nakoniec z W o li Bożej o d r ę b n ą s p o ł e c z n o ś ć r e l i g i j n ą , a b y nakaz C h rystusow y: „Szuk ajcież te d y n a p rz ó d K ró lestw a Bożego i S p raw iedliw ości J e g o “ — uczynić w działalności codziennej naczelnym , a zarazem fak ty czn ym m o ty w e m życia m a r y a w i
ckiego.
* „ * •
> *
Ś w ia t w spó łczesn y nie rozum ie i nie u znaje takich p r o gram ów . Sto i on bow iem zdała od p otęż n y c h dźwigni E w a n
gelii, stoi zupełnie n a uboczu od C h ry s tu s a — m a sw oje wielkie, szerokie drogi p o s tę p u m ate ry a ln e g o — i tem się zadaw alnia, te m się oszałamia.
Cele przyziem ne, s a m o lu b n e w zupełności niem al z a w ła dn ę ły całokształtem życia w spółczesnego. W s z ę d y sp o s trz e g a m y k a m ie n n ą o b ojętn o ść w zg lęd em zasad wiekuistych, a sam a n a w e t R e l i g i a stała się dzisiaj w większości p rze jaw ó w m u z e a l - n e m s c h r o n i s k i e m czczych form i obłudnej dewocyi.
C h a ra k te ró w p o tęż n y c h d u c h e m i sercem, na m odłę C h ry stuso w ą, dziś praw ie już nie spo ty k a m y . Życie i s t o t o w o c h r z e ś c i j a ń s k i e na sw y ch najszczytniejszych p u n k tac h zam arło niem al doszczętnie. Ś w ia t cały faktycznie „w złem l e ż y “, j a k w oła z boleścią A p o s to ł — i zda się stracon a została w szelka nadzieja na lep szą przyszłość w śró d ludzi.
A j e d n a k dla g a rstk i w ierzących p ew n ikiem nie p rzestała b yć zasada, że P r a w d a i Miłość Boża zwyciężą. C hrystus P a n pow iedział nie n ap różno do uczniów swoich: „Ufajcie, Ja m zw y ciężył świat!..“
W io ś n ia n a p rze to nadzieja na p o w r o t n e o d r o d z e n i e c h r z e ś c i j a ń s t w a , na zm a rtw y ch w sta n ie w s ercach ludzkich id eałó w E w an g elii — winna w obecnych czasach za
k w itnąć w d u szach i sercach, tęskn iących S y m e o n ó w wiary.
T y c h tęs k n o t o p atrz n o ścio w y m w y ra z e m — w ie rz y m y — j e s t M aryawityzm .
W ię c B racia i S io stry Maryawici, nie ociągajm y się ani na chwilę, ale stojąc p o d zb a w c z y m sz ta nda re m E u c h a ry sty i — k o rzy sta jm y w całej pełni z Dzieła Miłosierdzia, d a n e g o n am łaskaw ie przez P a n a — i ro zp oczęty bój na polu twórczej W ia r y w C h ry stu sa p ro w a d ź m y m ężnie w życiu w łasnem z p o m o cą N iepokalanej Maryi.
* *
*
R o k k a ż d y w M ary aw ity żm ie przynosi z s o b ą coraz to n o w e p o t r z e b y , żąda coraz to w i ę k s z y c h z o b o w i ą z a ń . M a r y a w i t o m n i e w o l n o a n i n a c h w i l ę s t a ć b i e r n i e n a m i e j s c u .
Rozw ój ży ciow y p c h a n a w ę s p o ł e c z n ą z dniem k a- żdjrni n a p r z ó d i n a p r z ó d . W y m a g a n ia p o tę g u ją się na wszystkich p u n k tac h . P o trz e b a w zm ożonej p ra c y i coraz doskonalszego u św iadam iania się m as całych j e s t na p o rz ą d k u dziennym. Bierność, m artw o ta, lenistw o w dzisiejszym u stro ju spo łeczn ym są niedopuszczalne.
Ziem ia zapełniła się hasłami: e n e r g i i , t w ó r c z o ś c i ,
z a p a ł u .
Dziś ju ż n ikom u n a świecie zasypiać sp okojnie nie wolno — dzisiaj ju ż wszyscy, ro zb u d z e n i w a ru n k a m i o to
czenia, s ta ją w p o goto w iu iście w ojennem . K a ż d y w ed le p r z y ję te g o p ro g ra m u życiow ego, zm u szony j e s t b e z w a r u n k o w o walczyć o b y t swoich prze k o n a ń , interesów , ideałów.
Je s te ś m y świadkam i w szec h stro n n y ch w ysiłków na świecie. P o tę ż n e ścieranie się sił r ó żn o ro d n y c h w idnieją na
ka ż d em miejscu. >
S ł a b i u p a d a j ą i s ą d e p t a n i - — s i l n i z w y c i ę ż a j ą i t r y u m f u j ą .
*• *
O to co s p o s trz e g a m y mniej więcej w zarysie — p o śró d ludzi niew iary na te re n ie ziemskim. W imię sa m o lu b n y c h i nikłych celów świeckich, miljony całe m ężnie sta nę ły do walki o b y t chwilowy, m ate ry a ln y . K a ż d y z te g o m row isk a ludzi wysila się nieustann ie i na swój s p osó b poświęca. Nie
stety, chrześcijanie współcześni z boskiem i hasłam i sw e g o Mistrza — jakż e ż daleko w tyle pozostali za nimi!..
P o r ó w n a jm y r o b o tę m u sk u łó w ludzkich — z r o b o tą d u cha... G d y n a s e ry o tra k to w a ć z e ch c e m y chrześcijaństw o w sp ółczesne — zmuszeni b ę d z ie m y zaliczyć ta k o w e dzisiaj do obozu zapie ra ją ce g o się Piotra.
Czas wielki ju ż chyba, a b y spostrzedz swój błąd z d ra dliw y — i zapocząć szczerze w ie lk ą p o k u tę odrodzenia.
* *•
Na d rog ach po w o łania e w a n gelicznego rozpoczął się n a ziemi dziw nie zba w c z y ruch. W ie lu chrześcijan spostrz eg a jasno, że n a d sze dł ju ż wielki czas, a b y odnowić zasadniczo sw e życie, sw e instytucye. I oto je d n o c z ą się z sobą, p r a cu ją szczerze i z uczuciem P io tra p o k u tu ją c eg o , z a p o czy nają tra k to w a ć n a s e ry o ew an g eliczn e sw e stanow isko w chrze
ścijaństwie.
W m ieście Płock u dnia 2-go sierpnia 1893 ro k u p o w stało w uk ry ciu Z g ro m a d z e n ie K a p ła n ó w katolickich p o d n a z w ą „M aryaw itó w N ieustającej A do ra c y i U błagania".
C elem ich jest, j a k głosi ustaw a: 1) P rz y w ró ce n ie n a jw y ż szej C hw a ły B o g u U k r y te m u przez szerzenie czci P r z e n a j
św iętszego S a k r a m e n tu i w y n a g ra d za n ie Mu zniew ag, w y rządzany ch w tej tajem n icy Miłości. 2) W ła s n e uśw iętobli- wienie przez na śla dow a n ie P a n a Jezusa i N iepokalanej P a n n y M aryi w Ich życiu u k ry te m i w y k o n y w a n ie r a d ewangelicznych.
3) P ra c a n a d n a w rócen iem i uśw ięcen iem swoich bliźnich.
W tym celu obow iązani są u ż y w a ć wszystkich środków , jakie miłość chrześcijańska p o d a im do serca, a b y za p o m o cą ż y w e g o s ł o w a i p i s m a m ężnie p rzeciw działać szerzącej się niew ierze i zepsuciu m oralnem u, jak ie tylu sposobam i usiłują p rzed ostać się do serc i u m y słó w ludu prostego, —■ czyli obow iązani
s ą p o m a g a ć b l i ź n i m d o o d r o d z e n i a d u c h o w e g o i p r z y w r ó c e n i a g o r l i w o ś c i p i e r w s z y c h c h r z e ś c i j a n .
* *•
*
C z y t e ln i c y ^drodzy! P r z e d s o b ą m a c ie w ła śn ie ty c h s a m y c h k a p ł a n ó w , o k t ó r y c h w s p o m i n a p o w y ż s z a U s t a w a . S t o j ą oni w p o g o t o w i u n a p o s t e r u n k u e w a n g e l i c z n y m , b y W a m , ja k o lu d z io m d o b r e j woli, s łu ż y ć ofiarnie z c a łe g o serca.
D o w o d e m t e g o n i e c h b ę d z ie i w y d a w n i c t w o n in i e j s z e g o K a l e n d a r z a , za p o ś r e d n i c t w e m k t ó r e g o p r a g n i e m y ro z k r z e - w ia ć p o ś r ó d W a s , B r a c ia i S i o s t r y M a ry a w ic i, z b a w c z e p r z y k ł a d y ż y c ia C h r y s t u s o w e g o i p o t ę g o w a ć t e n z a p a ł e w a n g e liczny, j a k i j e s t n i e z b ę d n i e p o t r z e b n y d la u m o c n i e n i a s ł a b y c h sił n a s z y c h p r z y w ielk iej ro b o c ie O d r o d z e n ia .
P r z y j m i jc i e w ię c d a r n a s z s e r d e c z n ie , b o w nim p r a g n ę liśm y z e b r a ć to w s z y s tk o , co k u p o ż y t k o w i i p o c ie s z e W a s z e j p o s ł u ż y ć b y m o g ło .
0 0 . Maryawici.
HISTORYA KALENDARZA.
N ie z m ie r n ie p o ż y te c z n ą i z a r a z e m c ie k a w ą j e s t r z e c z ą d o w ie d z ie ć s ię ź r ó d ło w o : ja k im s p o s o b e m p o w s ta w a ły r o z m a it e p o d z ia ły c z a su , z a p o m o c ą k tó r y c h lu d z ie p r o w a d z il i i p r o w a d z ą
■dotąd s w e r a c h u b y c h r o n o lo g ic z n e .
W ie m y z c o d z ie n n e g o ż y c ia , ż e r a c h u b ą c z a s u z a jm u je s ię ta k z w a n y K a 1 e n d a r z, a le c z e m
■on j e s t w ła ś c iw ie i d l a c z e g o w te n , a n ie w in n y s p o s ó b r o l ę s w o ją s p e ł n ia —p r z e w a ż n ie m a ł o k to o t e m w ie .
K a ż d y w ię c z n a s z y c h B r a c i i S ió s tr , b io r ą c
<ło r ę k i „ K a le n d a r z M a r y a w ic k i“, n a jp r z ó d u ś w ia d o m ić s ię w in ie n co do g łó w n y c h z a r y s ó w n a u k i .a s tr o n o m ic z n e j.
* *
K a l e n d a r z e m n a z y w a m y z b i ó r p r z e p i s ó w i p r a w i d e ł , s ł u ż ą c y c h d o p o d z i a ł u c z a s u w e d ł u g n i e k t ó r y c h z j a w i s k p r z y r o d z o n y c h , o r a z d o w y z n a c z a n i a d a t y ś w i ą t s t a ł y c h i r u c h o m y c h .
O d k ą d ty lk o s i ę g a ją w ia d o m o ś c i o lu d a c h p ie r w o t n y c h , z a w s z e b y ł z n a n y p o d z ia ł c z a s u n a z a s a d z ie r u c h ó w s ło ń c a i k s ię ż y c a , g d y ż r u c h y te , ja k o n a jb a r d z ie j p r a w id ł o w e z e w s z y s tk ic h z n a n y c h , d a w a ły n a j l e p s z e p o ję c i e o p r z e b ie g u c z a su ; p r ó c z te g o r u c h y c ia ł n ie b i e s k ic h ła tw ie j d z ia ła ły n a z m y s ły c z ło w ie k a , n iż w s z e l k ie in n e w y d a r z e n ia .
Doba.
N a jp r o s ts z y m o k r e s e m do m i e r z e n i a c z a s u j e s t d o b a , g d y ż p o ło ż e n i e s ło ń c a n a d i p o d p o z io m e m r e g u l u je w s p o s ó b n a tu r a ln y c o d z ie n n e z a ję c ia c z ło w ie k a . P o c z ą te k d o b y p r z y p a d a ł u r ó ż n y c h lu d ó w r o z m a ic ie : s t a r o ż y tn i c h iń c z y c y , ż y d z i, a te ń c z y k o w ie , z a c z y n a li d o b ę z c h w ilą z a c h o d u s ło ń c a , g d y b a b ilo ń c z y - k o w ie , p e r s o w i e , s y r y jc z y k o w ie z a c z y n a li ją z e w s c h o d e m . U n a s p o c z ą te k d o b y p r z y p a d a w ż y c iu c o d z ie n n e m o p ó łn o c y (n a w z ó r d a w n y c h e g ip c y a n i r z y m ia n ) . D o b a d z ie li się z w y k le n a 24 g o d z in y . P o d z ia ł te n j e s t z n a n y o d c z a s ó w n ie p a m ię t n y c h , ty lk o n ie k t ó r e n a r o d y lic z y ły g o d z in y o d 1-ej do 2 4 -ej, in n e z a ś
d z ie liły j e n a d w ie c z ę ś c i, p o 1 2 g o d z in w k a ż d e j.
R z y m ia n ie d z ie lili d z ie ń w s p o s ó b n a s t ę p u ją c y , p o c z y n a ją c od p ó łn o c y : p ó łn o c , p ia n i e k o g u ta , ś w ita n ie , w s c h ó d s ło ń c a , w ie c z ó r , s p o c z y n e k . C zas o d w s c h o d u d o z a c h o d u s ło ń c a d z ie lo n o n a g o d z in y : p ie r w s z ą , tr z e c ią , s z ó s tą i d z ie w ią tą , k tó r e o d p o w ia d a ły n a s z y m : 6, 9,
1 2 w p o łu d n i e i 3 p o p o łu d n iu . N a z w y ty c h g o d z in , p o c z ą w s z y od w s c h o d u s ło ń c a , u tr z y - . m a ły się d o tą d w k o ś c ie le k a to lic k im i z o w ią s ię godzinam i kapłańskiem i.
P r ó c z b ie g u s ło ń c a , k t ó r e d z ie liło d o b ę n a d z ie ń i n o c , w a ż n ą r o l ę w p o d z ia l e c z a s u o d e g r a ł k s ię ż y c .
Tydzień.
O d m ia n y k s ię ż y c a (n ó w , p i e r w s z a k w a d r a , p e łn i a i o s ta tn ia k w a d r a ) , t r w a j ą c e ś r e d n io 7Vs d n i, ju ż n a m o c y p r a w a M o jż e s z o w e g o s łu ż y ły z a m i a r ę c z a s u , i p o d n a z w ą ty g o d n i a p r z e s z ł y d o c h r z e ś c ia n , k tó r z y , p o c z ą w s z y o d c z a s ó w A p o s to ls k ic h , w p r o w a d z i li s ie d m io d n io w y o k r e s n a w z ó r ty g o d n ia S ta r e g o T e s ta m e n tu , z tą ty lk o r ó ż n ic ą , ż e p ie r w s z y m d n ie m b y ła n ie s o b o ta , le c z n ie d z ie la .
M iesiąc.
P r z e c i ą g c z a su , z a w ie r a j ą c y c z t e r y o d m ia n y k s ię ż y c a o d je d n e g o n o w iu do n a s t ę p n e g o , n a z y w a s ię m ie s ią c e m synodycznym .
W c z a s a c h d a w n y c h n ie u m ia n o o z n a c z a ć d o k ła d n ie d n ia , w k tó r y m m ia ł p r z y p a ś ć n ó w k s ię ż y c a , n a le ż a ło w ię c . o c z e k iw a ć u k a z a n ia się w ą z iu tk ie g o s i e r p a n a z a c h o d n ie j s t r o n ie n ie b a , co o z n a c z a ło p o c z ą te k m ie s ią c a . I d z iś d z ik ie p le m io n a A fry k i o c z e k u ją p o n o w n e g o u k a z a n ia s ię k s ię ż y c a , k tó r e z o w ią o d n o w ie n ie m c z a s u i o b c h o d z ą u r o c z y ś c ie p r z e z ś p ie w y , ta ń c e , w p o łą c z e n iu z o b r z ę d a m i r e l ig i jn e m i.
C zas t r w a n i a m ie s ią c a s y n o d y c z n e g o o z n a c z a n o r ó ż n ie , a to s to s o w n ie do d o k ła d n o ś c i s p o s tr z e ż e ń , le c z w o g ó le b io r ą c , o t r z ^ t i a n e w y n ik i n i e w ie l e r ó ż n i ły s ię m ię d z y so b ą .
II i?
W r o k u s e t n y m p r z e d C h r y s tu s e m , H ip - p a r c h o z n a c z y ł ś r e d n ią d łu g o ś ć m ie s ią c a s y n o - d y c z n e g o n a 29 d n i 12 g o d z . 44 m n. 3V2 se k ., k tó r a r ó ż n i s ię o d o b e c n ie p r z y j ę t e j z a le d w i e 0 p a r ę s e k u n d .
Z p o w o d u , ż e m ie s ią c k s ię ż y c o w y z a w ie r a ł w p r z y b l iż e n i u 29’/2 d n i, d la u n ik c ię c ia u ła m k ó w d o b y r o z r ó ż n ia n o m ie s ią c e k s ię ż y c o w e p o 29 1 30 d n i, z k tó r y c h o s ta tn ie (p o d n i 30) n a z y w a n o p e łn y m i, p i e r w s z e z a ś (p o d n i 29) n i e p e łn y m i.
W ię k s z o ś ć lu d ó w p ie r w o t n y c h p r z y j ę ła p o c z ą tk o w o r a c h u b ę c z a s u w e d łu g k s ię ż y c a , a p o te m s t a r a ł a s ię p o r ó w n a ć j ą z e s ło ń c e m i z a s to s o w a ć do r o b ó t w p o lu . Z te g o p o w o d u n a s a m p r z ó d w s z e d ł w u ż y c ie r o k k s ię ż y c o w y , z a w ie r a j ą c y 12 m i e s i ę c y ( 6 p e łn y c h i 6 n i e p e ł n y c h ), co c z y n iło r a z e m 354 d n i. P o s iłk u ją c się w s z a k ż e r o k i e m k s ię ż y c o w y m w k r ó tc e p r z e k o n a n o się , ż e j e s t o n z a k ró tk i, a ś w ię ta , ś c iś le z w ią z a n e z p e w n e m i p o r a m i r o k u , p r z e c h o d z i ły k o le jn o p r z e z w s z y s t k ie m ie s ią c e . S ta ło się to p o w o d e m d o s z e r e g u p r ó b , m a ją c y c h n a c e lu p o r ó w n a n ie r o k u k s ię ż y c o w e g o z e s ło n e c z n y m .
E g ip c y a n i e o z n a c z a li d łu g o ś ć r o k u n a z a s a d z ie p o z o r n e g o b ie g u s ło ń c a d o k o ła z ie m i, co p r z y c z y n iło się w ie lc e do u r e g u l o w a n i a k a l e n d a r z a . R o k w y o b r a ż o n o s o b ie ja k o p r z e c i ą g c z a s u , w k tó r y m s ło ń c e , p r z e s u w a j ą c się m ię d z y g w ia z d a m i z z a c h o d u n a w s c h ó d d o k o n y w a ło j e d n e g o o b r o tu d o k o ła z ie m i.
C h c ą c w s z a k ż e o z n a c z y ć ś c iś le j, co n a z y w a się r o k i e m w a s tro n o m ii, m u s im y w s p o m n ie ć k ilk o m a s ło w y o p o z o r n y m b ie g u s ło ń c a d o k o ła z ie m i, w y o b r a ż a ją c j ą s o b ie ja k o b r y ł ę n i e r u c h o m ą w e w s z e c h ś w ie c i e .
R ok z w r o t n ik o w y .
C zas, ja k i u p ły w a m ię d z y d w o m a n a s t ę p u - ją c e m i p o s o b ie p r z e j ś c ia m i s ło ń c a p r z e z p u n k t r ó w n o n o c y , lu b te ż p r z e z z w r o tn ik i, n a z y w a się r o k i e m z w r o t n i k o w y m .
D la lu d ó w , p o s iłk u ją c y c h s ię r o k i e m s ł o n e c z n y m , o z n a c z e n ie c z a s u je d n e g o o b r o tu s ło ń c a d o k o ła z ie m i b y ło r z e c z ą p ie r w s z o r z ę d n e j w a g i i u c z e n i w r ó ż n y c h w ie k a c h s t a r a li s ię o z n a c z y ć g o n a jd o k ł a d n ie j . D la p o r ó w n a n ia , k tó r e d a n a m je d n o c z e ś n ie p o ję c i e o ś c is ło ś c i o b s e r w a c y i w r ó ż n y c h c z a s a c h , d a je m y n a s tę p u ją c e lic z b y :
W e d ł u g k a p ła n ó w e g ip s k ic h w V w ie k u p r z e d C h r y s tu s e m r o k z a w i e r a ł 365 d n i 6 g o d z in
1 0 m in u t 11 s e k u n d .
W e d ł u g H ip p a r c h a w II w ie k u p r z e d C h r y s tu s e m — 365 d n i 5 g o d z in 55 m in u t 12 s e k u n d . W e d ł u g k r ó l a A lfo n s a X ,— w X III w ie k u p o C h r y s tu s ie — 265 d n i 5 g o d z in 49 m i n u t 16 s e - k u d .
W e d ł u g K o p e r n ik a w X V I w i e k u — 365 d n i 5 g o d z in 49 m in u t 26 s e k u n d .
W e d łu g M a y e r a w X V III w ie k u — 365 d n i 5 g o d z in 48 m i n u t 42 s e k u n d .
W e d łu g B e s s l a 'w X IX w ie k u — 365 d n i 5 g o d z in 48 m in u t 47 s e k u n d i tę o s ta tn ią lic z b ę p r z y j m i e m y z a n a jd o k ła d n ie js z ą .
Ś c iś le m ó w ią c , d łu g o ś ć r o k u z w r o tn i k o w e g o n ie j e s t sta ła ; u le g a o n a n ie z n a c z n y m w a h a n io m w s k u te k r ó ż n e g o p o ło ż e n ia p la n e t, k tó r e , d z ia ła ją c n a z ie m ię , z m ie n ia ją n ie c o j e j s z y b k o ś ć d o k o ła s ło ń c a . P o u p ły w ie 1000 la t r o k s ta je s ię k r ó ts z y m o 8 s e k u n d .
W e d łu g w y lic z e ń a s tr o n o m a L ittr o w a , n a j
d łu ż s z y r o k z w r o tn ik o w y b y ł w r o k u 3040 p r z e d C h r. (365 d n i 5 g o d z . 49 m in . 25 sek.); o d te g o c z a s u z a c z ą ł s ię s to p n io w o z m n ie js z a ć , a n a j
k r ó t s z y w r . 7600 p o C h r. z a w ie r a ć b ę d z ie 365' d n i 5 g o d z . 48 m in . 8 sek .; p o te m d łu g o ś ć r o k u z n ó w z a c z n ie w z r a s ta ć . J a k z p o w y ż s z e g o w i
d a ć , r ó ż n i c a m ię d z y r o k ie m n a jd łu ż s y m i n a j
k ró ts z y m w y n o s i w c ią g u 106 s tu le c i 1 m in..
17 se k . J e s t to ilo ś ć ta k n ie z n a c z n a , ż e p r z y w y ja ś n i e n iu u r z ą d z e ń k a le n d a r z o w y c h m o ż e b y ć ś m ia ło o d rz u c o n a .
R o z k ł a d a j ą c c z a s t r w a n i a r o k u z w r o t n i k o w e g o n a 1 2 m i e s i ę c y , o t r z y m a m y ś r e d n i ą d ł u g o ś ć m i e s i ą c a ( s ł o n e c z n e g o) 30 d n i 10 g o d z . 29 m i n . 4 s e k .
P o c z ą t e k roku.
U lu d ó w , k tó r e m ia ły r o k k s ię ż y c o w y , w y n o s z ą c y 354 d n i, p o c z ą te k r o k u p r z y p a d a ł o r ó ż n e j p o r z e ; w c z a s a c h p ó ź n ie js z y c h , g d y p r z y j ę to r o k s ło n e c z n y , r o z p o c z y n a n o go s ta le o j e d n e j po-rze, c h o c ia ż u r ó ż n y c h n a r o d ó w r o z m a ic ie . W e F r a n c y i w X V w ie k u N o w y r o k o b c h o d z o n o w d n iu 1 m a r c a , z a p a n o w a n ia K a r lo w in g ó w 25 g r u d n ia . R a c h u b ę o d d.
1 - g o s t y c z n i a r o z p o c z ę t o o d r. 1563.
P o d z ia ł c z a s u na o kresy.
P o d z ia ł c z a sa , u ż y w a n y w ż y c iu p r a k t y - c z n e m , m a p o c h o d z e n i e n a tu r a ln e : d o b a , ty d z ie ń , m ie s ią c i ro k s ą ś c iś le z w ią z a n e z n a jz w y - k le js z e m i z ja w is k a m i a s tr o n o m ic z n e m i, do k tó r y c h z a lic z a ją się : o b r ó t z ie m i d o k o ła o si i s ło ń c a , z m ia n y ś w ia tła k s ię ż y c a i c z a s o b ie g u k s i ę ż y c a d o k o ła z ie m i.
Z k o le i r z e c z y z a jm ie m y s ię o k r e s a m i s z tu c z n y m i, w y tw o r z o n y m i p r z e z r ó ż n e n a r o d y d la w y g o d n ie js z e j r a c h u b y c z a s u i p r a w id ł o w e g o o z n a c z a n ia ś w ią t u r o c z y s ty c h , co b y ło g łó w n y m c e le m w s z y s tk ic h r e f o r m a t o r ó w k a le n d a r z a . D o p o m o ż e n a m to do le p s z e g o z r o z u m ie n ia w s z e lk ic h k a le n d a r z y , ja k i e b y ły u ż y w a n e p o r ó ż n e c z a s y u r ó ż n y c h n a r o d ó w .
P r z y r a c h o w a n iu l a t p o s iłk o w a n o się p o c z ą tk o w o o k r e s a m i k r ó tk im i i z m ie n n y m i, w z ię ty m i n a jc z ę ś c ie j z c z a s u p a n o w a n ia k r ó l ó w ,
n i 7 -
lu b te ż n a jw y ż s z y c h k a p ła - , n ó w . T y m s p o s o b e m e g ip c y a - n ie i b a b ilo ń c z y k o w ie r a c h o w a li c z a s p o d łu g r z ą d u k r ó ló w , r z y m ia n ie p o d łu g k o n su ló w , a te ń c z y k o w i e p o d łu g a r c h o n tó w i t. p.
O k a z a ło s ię je d n a k ż e , ż e p r z y r e g u l o w a n i u s to s u n k ó w m ię d z y n a r o d o w y c h ta k ie n i e je d n a k o w e o k r e s y c z a s u n ie p r o w a d z ą do w z a je m n y c h p o r o z u m ie ń , ż e n a jl e p ie j b y ło b y p r z y ją ć z a p o c z ą te k r a c h u b y ja k iś fa k t w a ż n y , k tó r y b y łb y z n a n y i in n y m n a ro d o m .
T a k i w y p a d e k h i s t o r y c z n y , o d k tó r e g o r o z p o c z y n a s ię r a c h u b a c z a s u , z o w ie się j e p o k ą a s z e r e g la t, n a s t ę p u ją c y c h o d d a n e j e p o k i — e r ą . Z a e p o k ę r z y m ia n ie u w a ż a li z a ło ż e n ie R z y m u , s ta r o ż y tn i g r e c y — z b u r z e n i e T r o i, p ó ź n ie js i e g ip c y a n ie — o b ję c ie r z ą d ó w p r z e z D e o k le c y a n a , u m a h o m e ta n — u c ie c z k a M a
h o m e ta , u c h r z e ś c i j a n — s t w o r z e n i e ś w i a t a , a p ó ź n i e j N a r o d z e n i e C h r y s t u s a .
E r a c h rz e śc ij a ń sk a .
Z ie m ia , k s ię ż y c , g w ia z d y p r z y w s c h o d z ie s ło ń c a . N a jb a r d z ie j z n a n ą z e w s z y
s tk ic h j e s t e r a c h r z e ś c ij a ń s k a
„ D y o n iz y u s z a “, k tó r ą r ó w n ie ż z o w ią p o w s z e c h n ą . O p a t r z y m ski, D y o n iz y u s z M ały, ż y ją c y w V I w ie k u p o C h ry s tu s ie , w w y d a n y c h p r z e z s ie b ie t a b lic a c h , s łu ż ą c y c h do o b lic z a n ia d a ty W ie lk ie jn o c y , z a c z ą ł lic z y ć c z a s o d N a r o d z e n ia C h ry s tu s a . T a b lic e t e w e s z ły w k o ś c ie ln e u ż y c ie o d p o ło w y
w ie k u V I, a w V III z o s ta ły r o z p o w s z e c h n i o n e w c a łe j E u r o p ie z a c h o d n ie j ^i w r a z z n ie m i z a c z ę to lic z y ć c z a s o d n a r o d z e n i a C h ry s tu s a .
P o m im o o g ó ln e j z g o d y , z ja k ą p r z y ję to p r o p o n o w a n ą p r z e z D y o n iz y u s z a e r ę , n ie u le g a ż a d n e j w ą tp liw o ś c i, ż e z o s ta ła o n a m y ln ie o z n a c z o n ą ; m ia n o w ic ie N a r o d z e n ie C h r y s tu s a p r z y p a d ł o p r a w d o p o d o b n ie n a 4 la ta p r z e d e r ą D y o n iz y u s z a .
H is t o r y c y z a z n a c z a ją , ż e p o d c z a s ś m ie r c i H e r o d a , k tó r a n a s t ą p ił a w k r ó tc e p o N a r o d z e n iu C h ry s tu s a , w y d a r z y ło się z a ć m ie n ie k s ię ż y c a ; w e d ł u g r a c h u n k u p r z y p a d a o n o w n o c y z d n ia 12 n a 13 m a r c a r . 750 o d z a ło r z e n ia R z y m u ,
z a te m n a 4 la t a p r z e d e r ą D y o n iz y u s z a . W e d łu g O jc ó w K o ś c io ła C h r y s tu s n a r o d z i ł się d. 25 g r u d n ia r o k u 751 o d z a ło ż e n ia R z y m u , z a te m n a 3 la t a p r z e d n a s z ą e rą .
K alen da rz e w sta ro ż y t n o śc i.
Z e w s z y s tk ic h lu d ó w s ta r o ż y tn y c h e g ip c y a n ie n a jw ię c e j z a jm o w a li s ię a s tro n o m ią , a to w c e lu d o k ła d n e g o w y z n a c z a n ia c z a s u w s z y s t k ic h u r o c z y s to ś c i r e l ig i jn o - n a r o d o w y c h . U c z e n i a le k s a n d r y j s c y s ły n ę li z e s w e j z n a jo m o ś c i b i e g u c ia ł n ie b ie s k ic h , d o n ic h te ż z w r a c a n o się p r z e z s z e r e g w ie k ó w o d a n e a s tr o m ic z n e , k tó r e
IV
s łu ż y ć m ia ły d o o z n a c z a n ia d a ty w a ż n ie js z y c h ś w ią t. J e d n a k ż e c e n n e t e w ia d o m o ś c i a s t r o n o m ic z n e b y ły w ła s n o ś c ią n ie lic z n e j g a r s tk i w y b r a n y c h ; lu d m ia ł o n ic h w ia d o m o ś c i n a d e r s k ą p e . R ó w n ie ż i w ia d o m o ś c i, d o ty c z ą c e d o k ł a d n e g o o z n a c z a n ia r o k u z w r o tn i k o w e g o i n i e o d łą c z n e z te m z m ia n y w k a le n d a r z u , n ie ty lk o n i e b y ły o g ła s z a n e p u b lic z n ie , le c z t r z y m a n e w n a jg ł ę b s z e j ta j e m n i c y p r z e d lu d e m .
P o d z ia ł r o k u n a 4 p o r y n ie o d r a z u b y ł u s ta n o w io n y . P o c z ą tk o w o r o z r ó ż n ia l i p o r ę s ie jb y , ż n iw , w in o b r a n i a , c z a s z d a tn y do ż e g lu g i i h a n d lu ; n a s t ę p n ie d z ie lo n o r o k w e d łu g w s c h o d u i z a c h o d u p e w n y c h g w ia z d s ta ły c h , a w k o ń c u z a c z ę li r o z r ó ż n ia ć w io s n ę , la to , j e s i e ń i z im ę .
D łu g o ś ć m ie s ią c a i r o k u o z n a c z a n o w e d łu g b ie g u k s ię ż y c a . P i e r w s z y m d n ie m m ie s ią c a b y ł te n , w k tó r y m s ie r p k s ię ż y c a s t a w a ł się p o d w ie c z ó r p o r a ź p ie r w s z y w id z ia ln y i r a c h o w a li d n i od j e d n e g o n o w iu do n a s tę p n e g o , lic z ą c p o 29 i 30 d n i n a p r z e m ia n Ś w ię ta w a ż n ie j s z e o b c h o d z o n o p o d c z a s w s k a z a n y c h o d m ia n k s ię ż y c a , n p . ig r z y s k a o lim p ijs k ie p o d c z a s p e łn i, t. j. c z te r n a s t e g o d n ia w m ie s ią c u .
R o k z a w i e r a ł 12-cie m ie s ię c y k s ię ż y c o w y c h , k tó r e w y n o s iły r a z e m 354 d n i; p o n ie w a ż b y ł to o k r e s z a k r ó tk i i p o c z ą te k r o k u m ó g łb y p r z y p a d a ć k o le jn o w r ó ż n y c h p o r a c h ro k u , d o d a w a n o co 3 la t a j e d e n m ie s ią c i ty m s p o s o b e m z r ó w n a n o W p r z y b l iż e n i u r o k k s ię ż y c o w y z e s ło n e c z n y m .
D o p ie r o J u lju s z C e z a r, z o s ta w s z y k o n s u le m , p o s ta n o w i ł p o ło ż y ć k o n ie c ty m n ie p o r z ą d k o m i n a d u ż y c io m .
J u liu s z C e z a r c o fn ą ł m ie s ią c e do w ła ś c iw y c h p ó r ro k u , p r z y j ą ł ś r e d n ią d łu g o ś ć r o k u n a 365V4 d n i i p o s ta n o w ił, a b y po k a ż d y c h 3 la ta c h , z a w ie r a j ą c y c h p o 365 d n i, n a s t ę p o w a ł r o k p r z e s t ę p n y , m a ją c y 366 d n i. R o k 46 p r z e d C h r., w c e lu w y r ó w n a n i a d a w n y c h z a le g ło ś c i, m ia ł z r o z k a z u J u liu s z a C e z a r a 445 d n i, a r o k n a s tę p n y , t. j. 45 p r z e d C h r. r o z p o c z ą ł s ię w d n iu
1 s ty c z n ia .
K a le n d a rz p ie r w s z y c h c hrześc ijan.
P i e r w s i c h r z e ś c ij a n ie , r o z r z u c e n i p o r ó ż n y c h s t r o n a c h ś w ia ta , w s z ę d z ie ś c ig a n i i p r z e ś l a d o w a n i, n ie m o g li z a p r o w a d z ić w c ią g u p i e r w s z y c h t r z e c h w ie k ó w w ła s n e j r a c h u b y c z a s u i m u s ie li p r z y j ą ć k a le n d a r z te g o n a r o d u , w ś r ó d k tó r e g o p r z e b y w a l i . C h r z e ś c i ja n i e a le k s a n d r y j s c y m ie li k a l e n d a r z e g ip s k i, k tó r e g o do d n ia d z is ie js z e g o u ż y w a j ą k o p to w ie , p o to m k o w ie d a w n y c h e g ip - c y a n , z m ię s z a n y c h z r z y m ia n a m i i g r e k a m i.
W S y r y i, w M a c e d o n ii, w A zy i Z a c h o d n ie j i w in n y c h m ie js c o w o ś c ia c h u ż y w a n o k a le n d a r z a m a c e d o ń s k ie g o , z r e f o r m o w a n e g o w e d łu g ju l ia ń sk i e g o , le c z r o k z a c z y n a n o o r ó ż n y c h p o ra c h : w S y r y i 1 p a ź d z ie r n ik a , w T y r z e 19 p a ź d z ie r n ik a , w H e lio p o lis 23 w r z e ś n i a , w K a p a d o c y i 12 g r u
d n ia , w A r a b ił 22 m a r c a ; n a k o n ie c w c a łe j p r a - | w ie G re c y i, w R z y m ie i z a c h o d n ic h p r o w in c y a c h p a ń s t w a r z y m s k ie g o p i e r w s i c h r z e ś c ij a n ie z a s ta li ju ż k a le n d a r z J u liu s z a C e z a r a i w e d łu g n ie g o w y z n a c z a li s w o je ś w ię t a i o d p r a w ia li u r o c z y s to ś c i r e l ig ijn e .
P r z y ta k ie j r ó ż n o r o d n o ś c i k a le n d a r z y , k tó r e j w c ią g u p i e r w s z y c h t r z e c h w ie k ó w u s u n ą ć b y ło n ie p o d o b n a , b is k u p i s ta r a li się ty lk o o j e d n o s ta jn e o b c h o d z e n i e ś w ią t w a ż n ie js z y c h , m i a n o w ic ie W i e l k ie j n o c y i o d n ie j z a le ż n y c h , 0 c z e m w m ie js c u w ła ś c i w e m b ę d z ie z a z n a c z o n e . P o c z ą w s z y o d w ie k u IV , g d y n a m o c y d e k r e t u K o n s ta n ty n a W ie lk ie g o (r. 312) c h r z e ś c ija n ie m o g li j a w n ie o b c h o d z ić s w e ś w ię ta , m o ż n a b y ło p o m y ś le ć o z a p r o w a d z e n iu j e d n o s ta j n e g o k a l e n d a rz a ; w ty m c e lu b is k u p i o d b y w a li c o r a z .c z ę s ts z e n a r a d y co do ś w ię c e n i a W ie l k ie j n o c y i in n y c h ś w ią t.
N a S o b o r z e N ic e js k im p r z y j ę to k a le n d a r z ju lia ń s k i, p r z y c z e m ro k S o b o r u (t. j. 325) b y ł p ie r w s z y m z o k r e s u c z te r o le tn ie g o . L a ta 325, 326, 327 b y ły z w y c z a jn e , r o k 328 p r z e s tę p n y 7, a p o n ie w a ż j e s t on p o d z ie l n y p r z e z 4, z a te m p o s ta n o w io n o , a b y w s z y s tk ie la ta , k tó r e d z ie lą się b e z r e s z t y p r z e z 4, b y ły u w a ż a n e w k a le n d a r z u ju lia ń s k im z a p r z e s t ę p n e .
W w ie k u V II n a s tą p iło ju ż z u p e łn e u je d n o s ta jn i e n ie k a le n d a r z a w c a ły m k o ś c ie le c h r z e ś c ija ń s k im .
* *
Z b ie g i e m c z a s u p r z e k o n a n o się , ż e k a l e n d a r z ju lia ń s k i z a w ie r a b łą d , k tó r y p o u p ły w ie k il k u s e t la t w y s z e d ł n a ja w . Ź r ó d ło te g o b łę d u tk w iło w n ie d o k ł a d n e m o z n a c z e n iu d łu g o ś c i r o k u z w r o tn ik o w e g o . J u liu s z C e z a r p r z y j ą ł w r o k u 365 d n i i 6 g o d z in , g d y w e d łu g s p o s tr z e ż e ń 1 o b lic z e ń r o k z a w i e r a 365 d n i 5 g. 48 m . 48 s.
R o k ju lia ń s k i j e s t z a te m d łu ż s z y o d z w r o tn i k o w e g o o 11 m . 1 2 se k ., z k tó r y c h p o u p ły w ie 128 la t u tw o r z y s ię j e d n a d o b a ,—i tę n a le ż y u s u n ą ć .
N ie d o k ła d n o ś ć w k a le n d a r z u ju l ia ń s k im n ie u s z ła u w a g i u c z o n y c h , k tó r z y u s iło w a li n i e j e d n o k r o t n ie w p r o w a d z i ć o d p o w ie d n ią p o p r a w k ę . N a jp ie r w s z ą , a z a r a z e m i n a jd o k ła d n ie js z ą , b y ła p o p r a w k a s u łta n a p e r s k ie g o D a e la t- E d d in a w r. 1079 p o C h r. D łu g o ś ć r o k u p r z y j ę t e g o w P e r s j i n a 365 d n i 5 g. 49 m ., z a te m z a le d w i e 0 12 s. w ię k s ą n iż ' w r o k u z w r o tn ik o w y m , d z ię k i c z e m u k a l e n d a r z p e r s k i j e s t o w i e le d o k ta d n ie j- s z y o d g r e g o r y a ń s k ie g o : w p e r s k im u tw o r z y s ię j e d e n d z ie ń n a d lic z b o w y (z 1 2 s. r o c z n ie ) p o u p ły w ie 7200 la t, g d y w g r e g o r y a ń s k im p o u p ły w ie 3600 la t. J e d n a k ż e k a le n d a r z te n n ie r o z p r z e s t r z e n i ł się p o z a g r a n ic a m i P e rs y ń z p o w o d u z a w ik ła n ia w lic z e n iu la t z w y c z a jn y c h 1 p r z e s tę p n y c h .
Z u c z o n y c h c h r z e ś c ij a ń s k ic h p o r a z p i e r w szy' z a z n a c z y ł p o tr z e b ę p o p r a w k i w k a le n d a r z u
v 3
u lia ń s k im s ł a w n y B e d a o k o ło r. 700, a w w ie k u Ł lll- y m J a n d e S a c r o b o s c a i R o g e r B aco .
Im w ię c e j c o fa ła się d a ta w io s e n n e g o p o ró w n a n ia d n ia z n o c ą , k tó r a w k o ń c u w ie k u
£ V -g o p r z y p a d a ł a n a d z ie ń 11 m a r c a , te m c z ę ściej p o d n o s iły się g ło s y o p o tr z e b ie p o p r a w y ta le n d a r z a . N a p o c z ą tk u X V I w . p is a ło w ty m a rz e d m io c ie s ie d m iu u c z o n y c h .
M ię d z y in n y m i w y r ó ż n ił się p r o j e k t P io t r a S ło w a c k ie g o , a k a d e m ik a k ra k o w s k ie g o . M ikołaj K o p e rn ik p r a c o w s ł r ó w n i e ż w ty m k ie r u n k u . D o p ie ro S o b ó r T r y d e n c k i (w r. 1562) z a ją ł się
; n e r g ic z n i e s p r a w ą u r e g u l o w a n i a k a le n d a r z a , Jo c z e g o n a jw ię c e j p r z y c z y n ił się A lo jz y L ilju s z 'L u ig i L ilio ), p r o j e k to d a w c a r e f o r m y g r e g o r y a ń - skiej. P r o j e k t r e f o r m y k a l e n d a r z a z o s ta ł p r z e d s ta w io n y d o o s ą d z e n ia s ł a w n i e js z y m u n i w e r s y - :e to m e u r o p e js k im , m ię d z y in n e m i i A k a d e m ii K ra k o w s k ie j.
G d y n a j w y b i t n i e j s i u c z e n i te g o c z a s u u z n a li p r a c ę L iliu s z a g o d n ą u w a g i ta k p o d w z g lę d e m fla n k o w y m , j a k i p r a k ty c z n y m , w d n iu 24 lu te g o 1582 r . G r z e g o r z X III n a k a z a ł z a p r o w a d z e n ie n o w e g o k a le n d a r z a .
D łu g o ś ć r o k u , p r z y j ę ta p r z e z J u liu s z a C e z a ra, b y ła , ja k to p o p r z e d n i o w s k a z a liś m y , z b y t d łu g a , m ia n o w ic ie o 11 m . 1 2 s., z k tó r y c h po u p ły w ie 128 l a t u tw o r z y ł a s ię j e d n a d o b a i tę n a le ż a ło u s u w a ć . O d r . 325, w k tó r y m z a p r o w a d z o n y z o s ta ł w k o ś c ie le c h r z e ś c ij a ń s k im k a le n d a r z C e z a ra , do r o k u 1582 u p ły n ę ło 1257 lat, w c ią g u k tó r y c h tw o r z y ło się p r a w i e 1 0 d n i (1256 : 128) n a d lic z b o w y c h . D r o b n a n a p o z ó r r ó ż n i c a w o z n a c z e n i u d łu g o ś c i r o k u (1 1 m in u t) p o u p ły w ie 12 p r z e s z ło w ie k ó w s p r a w iła , ż e c h w ila r ó w n o n o c y w io s e n n e j , n a z n a c z o n a p r z e z S o b ó r N ic e js k i s ta le n a d z ie ń 2 1 m a r c a , p r z y p a d ła n a d z ie ń 11 m a r c a i z te g o p o w o d u w s z y s t
k ie p o r y r o k u c o fn ę ły się o d n i 10. P a p i e ż w y d a ł do w s z y s tk ic h n a r o d ó w c h r z e ś c ij a ń s k ic h p is m o o k ó ln e , n a k a z u ją c , a b y p o p o łu d n iu 4 p a ź d z ie r n ik a 1582 r., k tó r y p r z y p a d a ł w e c z w a r te k , u s u n ię to d n i 1 0 i n a z a j u tr z , t. j. w p ią te k r a c h o w a n o 15 p a ź d z i e r n ik a n o w e g o s ty lu . D o r e f o r m y w y b r a n o p a ź d z i e r n ik d la te g o , ż e w ty m m ie s ią c u n ie w ie l e b y ło ś w ią t, a n i ja r m a r k ó w , z a te m z m ia n a d a ty p r z e s z ł a p r a w i e n i e p o s t r z e ż e n ie
C h c ą c z a p o b ie d z n a p r z y s z ło ś ć tw o r z e n i u się d n i n a d lic z b o w y c h , L iliu s z z a p r o p o n o w a ł co n a s tę p u je :
Co k a ż d e 128 la t n a le ż y u s u w a ć 1 d z ie ń , z a te m 3 d n i co 384 la ta ; d la o k r ą g ło ś c i w r a c h u b ie L iliu s z z a p r o p o n o w a ł, a b y w y k r e ś l a n o z k a l e n d a r z a 3 d n i co k a ż d e 400 lat, p r z e z co u n i
k n ie s ię c o fa n ia c h w ili p o c z ą tk u w io s n y i in n y c h p ó r ro k u , a d a ta W ie lk ie jn o c j^ , ja k o z a le ż n a o d w io s e n n e g o p o r ó w n a n ia , b ę d z ie o z n a c z o n a w c z a s ie w ła ś c iw y m . Z la t s e tn y c h , t. j. k o ń c z ą c y c h a ię d w o m a z e r a m i, k t ó r e w e d łu g k a
l e n d a r z a ju l ia ń s k ie g o b y ły z a w s z e p r z e s t ę p n e m i , z a c z ę to o d tą d u w a ż a ć z a p r z e s t ę p n e t e ty lk o , k tó r y c h s e tk i sę p o d z ie l o n e p r z e z 4, p o z o s ta łe z a ś , c h o c ia ż k o ń c z ą c e się d w o m a z e r a m i —z a z w y c z a jn e . Z la t s e tn y c h , ja k i e n a s t ą p ił y p o r e f o r m i e g re g o r j^ a ń s k ie j: 1600,1700,1800,1900,2000 i t. d., ty lk o p i e r w s z y i o s ta tn i są p r z e s t ę p n y m i (p o 366 d n i), g d y ż 16 i 20 d z ie lą s ię p r z e z 4, p o z o s ta łe z a ś —są to la t a z w y c z a jn e p o 365 d n i.
Z p o w y ż s z e g o w y n ik a , ż e g d y w k a le n d a r z u ju lia ń s k im , ( s ta r e g o sty lu ) w s tu la t a c h b y ło 25 p r z e s t ę p n y c h i 75 z w y c z a jn y c h , c z y li n a je d n o w y c h o d z i, w k a ż d y c h 400 la t a c h — 100 p r z e s t ę p n y c h i 300 z w y c z a jn y c h — w g r e g o r y a ń s k im ( n o w e g o s ty lu ) p r z y p a d a ł o 97 la t p r z e s t ę p n y c h i 303 z w y c z a jn y c h ; ś r e d n ia d łu g o ś ć r o k u w y n o s iła 365 d n i 5 g. 49 m . 12 s., z a te m o 24 s e k u n d z a w ie le w p o r ó w n a n iu z r o k i e m z w r o tn ik o w y m .
J a k ju ż z a z n a c z y liś m y p o p r z e d n i o , z ty c h 24 s e k u n d r o c z n i e u tw o r z y s ię p o u p ły w ie 3600 la t j e d e n d z ie ń n a d lic z b o w y , z a te m k a le n d a r z g r e g o r y a ń s k i n ie j e s t z u p e łn i e śc is ły , s k o r o p o tr z e b o w a ć b ę d z ie p o p r a w k i; je d n a k ż e n a s tą p i to d o p ie r o w r. 1600 p lu s 3600=5200.
R ó ż n ic a m ię d z y s t a r y m a n o w y m s ty le m , w y n o s z ą c a w c h w ili r e f o r m y 10 d n i, s ta le w z r a s t a 0 3 d n i n a k a ż d e 400 lat.
O d r o k u 1700 w y n o s iła 11 d n i, o d r o k u 1800
— 12 d n i, o d r o k u 1900 — 13 d n i, o d r o k u 2100 w y n o s ić b ę d z ie 14 d n i, od r o k u 2200 w y n o s ić b ę d z ie 15 i t. d.
D o k r a jó w , k tó r e n a j p i e r w z a p r o w a d z iły u s i e b ie k a le n d a r z n o w y , n a le ż ą W ło c łry , H is z p a n ia i P o r tu g a lia . W P o ls c e n o w y s ty l w s z e d ł r ó w n ie ż n ie z w ło c z n ie w u ż y c ie , j a k o te m ś w ia d c z y d o k u m e n t h is to r y c z n y , w y n a le z io n y p r z e z p ro f . A d o lfa P a w iń s k ie g o , a d a to w a n y 1582 r. d. 1 lis to p a d a w e d łu g p o p r a w io n e g o k a l e n d a r z a (iu x ta c o r r e c ti o n e m c a le n d a r ii) .
C a ła p r a w i e E u r o p a p r z y j ę ł a r e f o r m ę k a le n d a r z o w ą G r z e g o r z a XIII, z w y ją tk i e m R o sy i, G re c y i, S e r b ii, o r a z p r o w in c y i, do w s c h o d n ie g o K o ś c io ła n a le ż ą c y c h , k tó r e p o z o s ta ły p r z y d a w n y m k a le n d a r s u ju lia ń s k im . L ic z n e z a b ie g i 1 s ta r a n ia , c z y n io n e w R o s y i w c e lu u j e d n o s t a j
n ie n ia k a le n d a r z y , n ie o d n io s ły p o ż ą d a n y c h r e z u l ta tó w . W s z a k ż e u c z e n i r o s y js c y w s w y c h s p o s tr z e ż e n i a c h ( a s tr o n o m ic z n y c h , m e t e o r o l o g ic z n y c h i in.), w p r a c a c h n a u k o w y c h i s t o s u n k a c h m ię d z y n a r o d o w y c h u ż y w a ją n o w e g o s ty lu , w p r z e c i w n y m b o w ie m r a z i e ic h b a d a n ia n ie m ia ły b y w w ie lu r a z a c h ż a d n e j w a r to ś c i, ja k n p . p r z y o z n a c z a n iu ś r e d n ic h m ie s ię c z n y c h , lu b r o c z n y c h te m p e r a t u r y , k tó r e n a c a łe j k u li z ie m sk ie j są lic z o n e o d 1 do 1-g o k a ż d e g o m ie s ią c a , n ie z a ś o d 19 do 19-go.
Z w r o t y k ale nd a rz ow e.
O p is u ją c r o d z a j e k a le n d a r z y , u ż y w a n y c h w r ó ż n y c h c z a s a c h p r z e z r ó ż n e n a r o d y , w id z ie
liś m y , ż e s to p ie ń d o k ła d n o ś c i, z ja k ą o b lic z a n o c z a s , b y ł ś c iś le z a le ż n y o d s to p n ia z n a jo m o ś c i a s tro n o m ii, a g łó w n ie o d d o k ła d n o ś c i, z ja k ą o b lic z a n o c z a s o b ie g u k s ię ż y c a i s ło ń c a d o k o ła z ie m i.
W ię k s z o ś ć n a r o d ó w m ia ła z a p o d s ta w ę s w y c h k a le n d a r z y b ie g k s ię ż y c a ; k a ż d y n ó w , a w ła ś c i w i e w ą z k i s ie r p , u k a z u ją c y się p o n o w iu , b y ł o b c h o d z o n y u r o c z y ś c ie i u w a ż a n y z a p o c z ą te k m ie s ią c a .
T a d ą ż n o ś ć do tr z y m a n ia s ię k a le n d a r z a k s ię ż y c o w e g o m ia ła s w ą z a s a d ę , g d y ż ła tw ie j b y ło co m ie s ią c d o s t r z e d z p i e r w s z e u k a z a n ie się k s ię ż y c a , a co d n i 7 o d m ia n y ś w ia tła , n iż z b ie g u s ło ń c a s ą d z ić o p o c z ą tk u k a ż d e g o m ie s ią c a . W s z y s tk ie te ż ś w ię t a s ta łe b y ły w e d ł u g k a l e n
d a r z a k s ię ż y c o w e g o .
L e c z o k a z a ło się , ż e n ie z b ę d n ą j e s t r z e c z ą r e g u l o w a n i e w s z e lk ic h u r o c z y s to ś c i z e z m i a n a m i p ó r ro k u , z r o b o ta m i w p o lu , a w ię c i z r o k ie m s ło n e c z n y m ; ś w ię t a ż n iw , d o jr z e w a n ia o w o c ó w i t. p . m u s ia ły p r z y p a d a ć w o z n a c z o n a j p o r z e ro k u , a r ó w n ie ż i o b c h ó d w a ż n ie j s z y c h d n i p a m ią tk o w y c h m u s ia ł s ię z g a d z a ć z t r a d y c y jn ą p o r ą . S tą d p o w s ta ł a d ą ż n o ś ć do z r ó w n a n ia r o k u k s ię ż y c o w e g o z e s ło n e c z n y m ; d a ło s ię to o s ią g n ą ć , ja k e ś m y w id z ie li, p r z e z d n ie i m ie s ią c e d o d a tk o w e , p r z e z r ó ż n ą d łu g o ś ć la t z w y c z a jn y c h i p r z e s tę p n y c h . L e c z w a ż n ie j s z e ś w ię t a s ta ły się z p u n k tu w id z e n ia k a l e n d a r z a s ło n e c z n e g o ś w ię ta m i r u c h o m e m i, g d y ż p r z y p a d a ł y n ie w j e d n3?m i ty m s a m y m m ie s ią c u i d n iu .
O b e c n ie w s z ę d z ie j e s t p r z y j ę ty z a p o d s ta w ę w r a c h u b i e c z a s u ro k s ło n e c z n y , g d y w a ż n ie js z e ś w ię t a s ą o b c h o d z o n e w e d łu g k s ię ż y c a , z c z e g o w y n ik a t r u d n o ś ć w y z n c z e n ia ś w ią t, k tó r e p r z e z to s t a ły się r u c h o m e .
N a jw a ż n ie js z e m ś w ię t e m r u c h o m e m b y ła i j e s t u ż y d ó w P a s c h a , u c h r z e ś c ija n W ie lk a n o c . W s z a k ż e g d y u ż y d ó w j e s t s to s o w a n y k a le n d a r z k s ię ż y c o w y i p o c z ą t e k k a ż d e g o m ie s ią c a p r z y p a d a n a n o w iu , P a s c h a j e s t s t a le o b c h o d z o n a w d n iu 15 N isan . U c h r z e ś c ij a n z a ś W ie l k a n o c p r z y p a d a w r ó ż n e d n ie m a r c a i k w ie tn ia , j e s t ś w ię t e m r u c h o m e m , z a le ż n e m ś c iś le o d b ie g u k s i ę ż y c a d o k o ła z ie m i.
D la o z n a c z e n ia d a ty W ie l k ie j n o c y i ś w ią t o d n ie j z a le ż n y c h , s ta r a n o s ię w y n a le ź ć p e w n e p r a w id ł a , a ż e b y m ó d z n a p r z ó d o g ło s ić w ie r n y m , k ie d y m a ją o b c h o d z ić ta k w ie lk ie ś w ię to . D a w n ie j s łu ż y ły do te g o c e lu t. z w . z w r o t y k a l e n d a r z o w e : l i t e r a n i e d z i e l n a , e p a - k t a , l i c z b a z ł o t a i i n . O b e c n ie , c h o ć są o w ie l e p r o s ts z e s p o s o b y w y z n a c z e n ia d a ty W ie l k ie jn o c y d la j a k ie g o k o lw ie k r o k u w s te c z lu b n a p r z ó d , w k a le n d a r z a c h są t e z w r o ty z w y k le p o d a w a n e n a m o c y s t a r e g o z w y c z a ju .
N ie w d a ją c się w s z c z e g ó ły , j a k d a w n ie j r a d z o n o s o b ie z te m i z w r o ta m i, p o k r ó t c e o b ja ś n i m y z n a c z e n i e k a ż d e g o z n ic h .
L it e r a niedzielna.
J e ż e l i p i e r w s z e 7 d n i w r o k u o z n a c z y ć li te r a m i A , B, C, D, E, F, G, to ta lite r a , k tó r a p r z y p a d n i e n a n ie d z ie lę , n a z y w a ć s ię b ę d z ie l i t e r ą n ie d z ie ln ą . P r z y li te r z e A n ie d z i e le p r z y p a d a ć b ę d ą n a 1, 8, 15, 22, 29, p o n ie d z ia łk i n a 2, 9, 16, 23, 30, w to r k i n a 3, 10, 17, 24, 31, i t. d. D la o z n a c z e n ia d n ia w ty g o d n iu , o d p o w ia d a ją c e g o p e w n e j d a c ie , p r z y p o m o c y d a n e j lite r y n i e d z ie ln e j, p o s iłk o w a ć się m o ż e m y z a łą c z o n ą t a b lic ą , w s p o s ó b n a s tę p u ją c y : W g ó r n y m w ie r s z u s ą n a z w y m i e s i ę c y z u w z g lę d n ie n ie m li c z b y d n i w la ta c h z w y c z a jn y c h i p r z e s tę p n y c h . U d o łu ta b l ic y są l i t e r y n ie d z ie ln e , a w e ś r o d k u — d a ty m ie s ią c a , d la k tó r y c h c h c e m y o z n a c z y ć d n i ty g o d n ia . W ty m c e lu b i e r z e m y p o d u w a g ę ty lk o tę k o lu m n ę , n a d k tó r ą z n a jd u j e się n a z w a o d p o w ie d n ie g o m ie s ią c a , n p . d la w r z e ś n i a 3-cią, d la c z e r w c a 4-tą, d la m a ja 7 -m ą i t. p.
Styczeńw rokuzwy czajnym (31) Październik(31) Styczzeńw roku przestępnym(31) Kwieć. (30)Lipiec(31) Wrzesień(30) Grudzień(31) Czerwiec(30) Lutyw rokuzwy czajnym (28)Ma rzec(31)Listopad(30) Lutyw rokuprze stępnym(29) Sierpień(31) Maj(31)
0 1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 2 0
21 2 2 23 24 25 26 27
28 29 30 31
A B C D E F G
S o b o P i ą C z w a r Ś r o d a W t o P o n ie N ie
t a t e k te k r e k d z ia łe k d z ie l a
J e ż e l i l i t e r ą n i e d z ie ln ą d a n e g o r o k u b ę d z ie A , n a te n c z a s w s z y s tk ie d n i w ta b l ic y p r z y p a d a j ą w s o b o tę , j e ż e l i B — w p ią te k , C — w e c z w a r te k i t. d., a s tą d ła tw o ju ż d o jś ć do d a ty w ła ś c iw e j.
C h c e m y n p . d o w ie d z ie ć się , ja k ie m u d n iu ty g o d n ia o d p o w ia d a 8 m a ja 1903 r.? ( l it e r a n i e d z i e l n a D ). P r z y li te r z e D w s z y s tk ie b e z w y ją tk u d n i, z a m ie s z c z o n e w ta b lic y , s ą ś r o d y , a w ię c
6 m a j a p r z y p a d a w e ś r o d ę , a s tą d ła tw o w y w n io s k o w a ć , ż e 8 b ę d z ie w p ią te k .
M o ż n a s p r a w d z ić w s z e lk i e w a ż n ie js z e d a ty c z y to h is to r y c z n e , c z y te ż u r o c z y s to ś c i r o d z in n y c h i l i te r ę n i e d z i e ln ą w y z n a c z y ć z p o m o c ą r a c h u n k u . P r a w i d ł a są n a s tę p u ją c e :
W e d ł u g s t a r e g o s t y l u (ju lja ń s k ie g o ) : do r o k u d a n e g o d o d a ć c z w a r tą je g o c z ę ś ć z o d r z u c e n i e m u ła m k a , od su m y o d ją ć 3, r ó ż n ic ę
