T-. *7? _
W NUM ERZE:
Z optym izm em , ale bez nadm iernego zachw ytu — wywiad z wiceprezyden
tem m. st. W arszawy, mgr. Stanisław em Bieleckim i pełnom ocnikiem p re zydenta ds. eto, mgr. Stanisław em Kluszewskim
rozm aw iał A ndrzej K lim ek 1
Jeszcze raz o kom puteryzacji rozliczeń finansow ych przedsiębiorstw
Zbigniew Ładoś 3
System operacyjny kom putera kom unikacyjnego system u sterow ania ruchem na CMK
K rzysztof Sacha 5
Diagnostyka sprzętow a i ' m ikroprogram ow a procesora R-20
Roman Naw rot S
System w yszukiw ania inform acji o abonentach telefonicznych w czasie rze
czywistym
Jacek Klepacki, Zbigniew Om ański, Michał O strowski 11 O kreślanie potrzeb inform acyjnych użytkow nika system u za pomocą pakietu PSL/PSA
Danuta Segiet 13
Nowe pamięci dla kom puterów (1)
Pamięci półprzewodnikowe w konfrontacji z pam ięciam i m agnetycznym i Przegląd pam ięci półprzewodnikowych o bezpośrednim dostępie (RAM)
oprać. Zbigniew N aotyński 15
A lgorytm izacja i kom puteryzacja praw a polskiego 18
One z inform atyki 20
z e Św i a t a
22
CONVENTION INFORMATIQUE 1977 W ładysław Klepacz
Przem ówienie m inistra René Monory 25
SICOB PARIS 28
W ładysław Klepacz Z K R A JU
Konferencja COMPCONTROL 77
Jerzy W łoczew ski 31
Potrzeba realnej oceny możliwości
A ndrzej K lim ek 32
Nowa powierzchnia dla Centrum
K. Bernatowicz 34
ZE ZJED N O C ZEN IA IN F O R M A T Y K I Nowe szanse dla kadry
A ndrzej K lim ek 35
,,Użytkownik systemu w procesie kom puteryzacji zarządzania” (Poznań, g ru dzień 1977)
K rystyn Bernatowicz 36
PR O BL E M A T Y K A B A Z Y D A N Y C H
Zbiory danych w klasycznym system ie inform atycznym
Z ygm unt Ryznar 37
K rzyżówka Oil III okl.
Ogłoszenie IV okl.
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r N a c z e l n y p r o f . d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
m g r K r y s t y n B E R N A T O W IC Z , p r o f . d r h a b . i n ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I ( z a s t . r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , m g r J a n u s z G W IA Z D A , d r i n ż . M a r e k H O Ł Y f iS K I , m g r in ż . S t a n i s ł a w J A S K Ó L S K I , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , m g r A n d r z e j K L I M E K ,
m g r S t a n i s ł a w M R O Z IK , d o c d r in ż . A n d r z e j T A R G O W S K I
W Y D A W N IC T W A C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H
N O T W a r s z a w a C z a c k ie g o 3/5
S e k r e t a r z r e d a k c j i : A n n a G L T J T H -N O W O W IE J S K A R e d . t e c h n . A n n a P O T A R S K A R A D A P R O G R A M O W A
M g r in ż . A n d r z e j B O S S O W S K I, d o c . d r in ż . J a n F E L I C K I , d o c . d r in ż . Z b i g n i e w G A C K O W S K I, d o c . d r in ż . A l e k s a n d e r G O L I N O W S K I , d r h a b . A n d r z e j G R Z Y W A K , d o c . d r h a b . in ż . R o m a n K U L E S Z A , p r o f . d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W IC Z , p r o f . d r h a b . in ż . S t a n i s ł a w P A S Z K O W S K I ( w ic e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f . d r T a d e u s z P E C H E , m g r in ż . B r o n i s ł a w P I W O W A R , d r in ż . A n d r z e j P L Ą S K O W S K I, m g r i n ż . T a d e u s z P O D G O R S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f . d r in ż . J e r z y S E ID L E R , p r o f . d r i n ż . A n d r z e j S T R A S Z A K ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , d o c . J e r z y T R Y B U L S K I,
d r T a d e u s z W A L C Z A K , p r o f d r in ż , S t e f a n W Ę G R Z Y N , d r in ż . J a n Z . Ż Y D O W O
Redakcja: 00-041 W a r s z a w a , u l . J a s n a 11/16, pokój 331, tel. 27-71-40 lub c e n t r a l a 26-82-61 w . 2ł5 , dyżury r e d a k c j i 10,00—13,00 Z a k ł. G r a f . . .T a m k a " . Z a m . 43. P a p i e r d r u k . s a t . IV k l . 70 g. A l. O b j. 5 a r k . d r u k . N a k ł a d 6650. S-23.
C e n a e g z e m p l a r z a z ł 25.— I N D E K S 36218/36124 P r e n u m e r a t a r o c z n a zł 300.—
ORGAN K O M I T E T U I N F O R M A T Y K I , M I N I S T E R S T W A NAU KI , S Z K O L N I C T W A W Y Ż S Z E G O I T E C H N I K I ORA Z K O M I T E T U N A U K O W O - T E C H N I C Z N E G O N O T OS. I N F O R M A T Y K I
Hr_3
M I E S I Ę C Z N I K
1 9 7 8
R O K XIII
m a r z e c z a s t o s o wa n i a w gos podar ce , technice i n a u c e
W gabinecie Pierwszego W iceprezy
d enta m.st. W arszawy, m gr. Stanisła
wa Bieleckiego, przewodniczącego po
w ołanej w ubiegłym roku R ady P ro gram ow ej Inform atyki Stołecznego Wo
jew ództw a W arszawskiego, red ak to r INFORMATYKI, mgr A ndrzej Klimek, przeprow adził rozmowę na tem at za
dań stojących przed tą now ą organi
zacją. W rozmowie wziął również udział zastępca przewodniczącego, peł
nomocnik prezydenta m iasta st. W ar
szawy do spraw eto, m gr Stanisław Kluszewski. Na zdjęciu od praw ej:
m gr Stanisław Kluszewski, m gr S ta nisław Bielecki i red ak to r Andrzej
Klimek.
Z optymizmem, ale bez
nadmiernego zachwytu
A.K.: Niedługi jest okres istnienia i działania Rady, ale podjęte ju ż ustalenia pozw alają przypuszczać, że m oże ona stać się organizacją, która rozwiąże w iele podstaw ow ych problem ów, z któ rym i borykają się w arszaw skie ośrodki obliczeniowe. Co nasz C zytelnik pow inien wiedzieć o cha
ra kterystyce obszaru i stru ktu rze in fo rm a tyki w ty m re
gionie? Jakie są zadania program owe Rady i plan działania?
Jakie uprawnienia?
S.B.: W arszawa dysponuje najw iększym potencjałem sprzętu kom puterow ego w Polsce. Je st tu ta j wielu właścicieli i jesz
cze więcej użytkow ników kom puterow ych; najw ięcej infor
m atycznych ośrodków naukowych. Potencjał inform atyczny województwa stanow i 1/3 całego potencjału krajow ego a produkcja przem ysłow a — 8,5%.
S.K.: W okręgu w arszaw skim istnieje 221 ośrodków obli
czeniowych, w tym 31 -zatrudniających powyżej 100 osób.
Pięćdziesiąt ośrodków daje roczną produkcję powyżej 50 milionów złotych. Zainstalow anych jest ponad 60 kom pute
rów serii ODRA i 160 m inikom puterów MERA, co daje przewagę liczebną sprzętowi krajow em u.
S.B.: Pierw sze posiedzenia Rady wykazały, że w iele można jeszcze uczynić dla lepszego w ykorzystania sprzętu
komputerowego. Do najw ażniejszych zadań należy obecnie ustalenie potencjału, którym dysponuje w arszaw ska infor
m atyka oraz spowodowanie w ym iany doświadczeń i infor
m acji w celu w ykorzystyw ania istniejących rezerw . S.K.: U praw nienia R ady określone są na podstaw ie u sta wy z dnia 25 stycznia 1958 roku o rad ach narodowych.
Zgodnie z nim i wojew oda koordynuje działalność szkolnic
tw a wyższego i techniki w swoim obszarze.
A.K.: W składzie w arszaw skiej Rady Programowej znajduje się w ielu decydentów pionow ej stru ktu ry organizacyjnej.
Ja ki może być w p ływ decyzji przez nią podejm ow anych na ustalenia rad program owych w innych w ojew ództw ach.
S.B.: W arszaw ska R PI nie ma zam iaru narzucać swoich rozw iązań innym województwom, ale w szystkim oferuje
my sw oją współpracę.
S.K.: Rada nie m a zam iaru ingerować w politykę resortów . Celem jest koordynacja pozioma, na przykład w w ym ianie program ów, w ykorzystaniu sprzętu...
Członkowie naszej R ady rzeczywiście decydują o rozw oju - inform atyki w swoich resortach. Doświadczenia Rady mogą być przenoszone do poszczególnych resortów.
A.K.: M ów im y wiele o koordynacji. Czy będzie ona realizo
wana przez form ułow anie now ych aktów praw nych, czy przez kontrolę realizacji uchwał podjętych na szczeblu cen
tralnym ? A m oże koordynacja, zgodnie z cichym i życze
niam i niektórych ośrodków, będzie m iała charakter niefor
m alnej w ym ia n y doświadczeń i doradztwa?
S. K.: Opiniowanie planów inw estycyjnych leży w kom pe
tencjach Urzędu M iasta Stołecznego W arszawy. P ow staw a
nie nowych ośrodków musi być poprzedzone pozytywną opi
nią Stołecznej K om isji Planow ania. Urząd Prezydenta po
siada swoje własne, ponad dziesięcioletnie doświadczenia w drażania system ów zarządzania. Zdajem y sobie sprawę, że inform atyka jest droga, szczególnie w eksploatow anych sy
stem ach. Jesteśm y już poza etapem zachwytów. Mamy np.
w W arszawie interesujący system inżynierii ruchu — EBIR, ale jego eksploatacja kosztuje m iasto 5 milionów złotych ro cznie.
S. B.: Chciałbym nawiązać do zdania towarzysza Kluszew- skiego — wyrośliśm y z zachw ytu, ale nie straciliśm y opty
mizmu.
A.K.: Ośrodki obliczeniowe potrzebują często pomocy tech
nicznej. Czy m ożliw e jest uzyskanie od Rady pomocy w za łatw ianiu takich bardzo trudnych spraw, ja k uzupełnienie zestaw u kom puterowego lub wyposażenie ośrodka, na p rzy
kład w jednostki pamięci dyskow ej?
S.K.: Do końca tego roku planujem y założenie m agazynu konsygnacyjnego części zamiennych do kom puterów eks
ploatow anych przez nasze ośrodki. Zdarza się, że kom puter stoi unieruchom iony z powodu b rak u pew nych elem entów, a w tym samym czasie in n y ośrodek m a zgromadzone za
pasy części na kilka lat. Taki m agazyn w fazie początkowej może istnieć naw et w form ie re je stru zapasów w poszcze
gólnych ośrodkach. W razie jakichś aw arii wszystkie zapasy powinny być dostępne aktualnie potrzebującym . U tw orze
nie „pogotowia technicznego” jest naszym najpilniejszym zadaniem w zakresie pomocy technicznej.
A.K.: Magazyny konsygnacyjne i „pogotowie techniczne”, o ile zostaną odpowiednio wyposażone, to na peurtio złago
dzą trudności u żytko w n ikó w kom puterów , które w ynikają z zaniedbań serwisowych producenta. Czy rady programowe będą reprezentować u żytko w n ikó w w rozmowach z produ
centem?
S. K.: Nie można przeceniać roli RPI. Producent powinien stworzyć możliwości przygotow ania terenu do wdrożenia system u komputerowego. Nie może tej roli spełniać RPI.
Jeżeli nie można zainstalować kom putera, to producent powinien zapewnić otrzym anie końcówki.
A.K.: Istnieje wiele palących problem ów, które należy toż- wiązać w skali m akroregionalnej. W całym kraju, prowa
dzone są ku rsy zawodowe, które mają różne program y i nie
jednakow e kryteria ocen egzam inacyjnych. Należy ujedno
licić m etody szkolenia i w ym agania klasyfikacyjne.
Dopóki to nie nastąpi — może lokalnie — w w ojew ództw ie, dałoby się ustalić pew ne zasady szkoleń.
Czy Rada Programowa mogłaby podjąć się ustalenia tych 2<zsad na swoim terenie?
S.K.: Szkolenie powinno być ujednolicone i powiązane ści
śle z produkcją określonego sprzętu. R ada Program ow a In form atyki może w yrażać swoje opinie o tym , czy szkolenie jest dobre czy złe i co należy zmienić. Jed n ak główne za
dania stoją przed NOT-em i MNSWiT. Dotychczas w ielu in form atyków — n a różnym poziomie w ykształcenia — po
chodzi z innych branż.
S.B.: M amy rozbudow any system szkolenia zawodowego po
przez nasze licea. Trzeba szkolić ludzi w określonych dzie
dzinach, zgodnie z rzeczywistym i potrzebam i inform atyki.
W W arszawie są nadal trudności z zatrudnieniem wielu absolw entów w ich wyuczonych specjalnościach.
A.K.: Ośrodki obliczeniowe posiadają liczne zbiory progra
mów. Gotowe opracowania, bardzo często nadające się do w ykorzystania w innych ośrodkach, byw ają często powiela
ne. Może dałoby się założyć w arszaw ską bibliotekę progra
mów?
S.K.: Trzeba przede w szystkim wdrożyć metody porów ny
w ania program ów. Chcemy, aby ośrodki m iały dokładne in
form acje, jakie program y istn ieją i gdzie się znajdują. W dalszej perspektyw ie — może za k ilk a lat, będzie można myśleć o założeniu centralnej bibloteki.
S.B.: Inw entaryzacja systemów i sprzętu komputerowego w ośrodkach jest pierwszym zadaniem w tym roku. W d ru gim kw artale chcemy zakończyć badania w ykorzystania sprzętu i sporządzić re je str wolnych mocy obliczeniowych.
Do końca roku pow inno nastąpić wdrożenie system u w y
korzystania wolnych mocy oraz uruchom ienie m agazynu części zamiennych.
A.K.: Czy jakieś szczególne zadania dla w ojew ództw a są planowane do w ykonania przez jed yn y w Polsce, w ar
szaw ski Ośrodek Badaw czo-Rozw ojow y Inform atyki?
S.K.: Zarówno OBRI, jak i ZOWAR włączyły się aktyw nie do w spółpracy z RPI, zapew niając pomoc kadrow ą i m ate
riałow ą. Z tym i ośrodkam i mamy zapewnioną ścisłą współ
pracę.
D ziękuję panom za rozmowę.
2
ZBIGNIEW ŁADOŚ Narodowy Bank Polski W arszawa
Jeszcze raz o komputeryzacji rozliczeń finansowych przedsiębiorstw
W artykule pt. „System O peracji Bankowych przyspiesza, uspraw nia” (INFORMATYKA n r 5/77 r.) wspomniano o p o trzebie opracow ania ogólnokrajowego Systemu Skom pute
ryzow anych Rozliczeń Finansow ych (w skrócie SYSROF).
Ponieważ niektóre przedsiębiorstw a w k raju , zaaw ansow a
ne w kom puteryzacji, interesują, się tym systemem, w ska
zane w ydaje się podanie kilku inform acji na tem at p ierw szego e ta p u 'ro z w o ju tego systemu.
Metody bankowych rozliczeń finansowych, stosowane • obecnie w k raju , w ykazują wiele niedogodności, spośród k tó rych należy wymienić:
1) dużą pracochłonność operacji rozliczeniowych, odczuwa
ną zarówno przez banki, jak i ich klientów
2) zbyt powolny tra n sfer środków finansow ych przez banki (stosunkowo długi okres potrzebny na przelanie, np. pobo
rów n a rachunki oszczędnościowo-rozliozeniowe pracow ni
ków przedsiębiorstw lub środków finansowych pomiędzy przedsiębiorstw am i w różnych miejscowościach)
3) nieprzystosow anie dokum entów i rozwiązań organiza
cyjnych do kom puteryzacji zarówno w przedsiębiorstw ach, jak i w bankach.
W szystkie te niedogodności stają się coraz bardziej dotkli
we w m iarę dynamicznego w zrostu liczby rozliczeń fin an sowych w k raju jako konsekw encji zwiększania asortym en
tu i częstotliwości dostaw i usług, liczby m ieszkań (czynsze), operacji eksportow ych i importowych, turystyki zagranicz
nej, obrotu bezgotówkowego ludności itp. Z tych to wzglę
dów konieczne jest podejm ow anie prac, które umożliwią realizację system u SYSROF.
O rganizacją SYSROF pow inny zainteresow ać się jednak nie tylko banki, ale rów nież kom órki finansowe w e w szyst
kich jednostkach gospodarki uspołecznionej. Sytuacja jest szczególnie skom plikow ana w okresie przejściowym , gdy tylko nieznaczna liczba przedsiębiorstw i część placówek bankow ych korzysta z kom puterów do masowych rozliczeń finansowych. Nie można bowiem w tej sytuacji powszech
nie stosować nowoczesnych, jednorodnych rozw iązań tech
nicznych i organizacyjnych. Trudności związane z kom pu
teryzacją rozliczeń finansow ych ilu stru je fakt, żę w prze
w ażającej części rozliczeń finansow ych zamiejscowych, jak również w w ielu rozliczeniach lokalnych, przeprow adza
nych w dużych, m iastach, w ystępują zwykle następujący czterej partnerzy:
1) zleceniodawca rozliczenia
2) placów ka bankow a zleceniodawcy rozliczenia 3) placów ka bankow a odbiorcy rozliczenia 4) odbiorca rozliczenia.
Każdy z tych p a rtn eró w może prowadzić swą ewidencję rozliczeń w sposób skom puteryzow any lub nie skom putery
zowany (zmechanizowany lub ręczny).
Banki są żywotnie zainteresow ane w rozwoju kom putery
zacji masowych rozliczeń finansow ych w przedsiębiorstw ach, albowiem kom puteryzacja tej dziedziny pracy przedsię
biorstw w aru n k u je dalszy rozwój kom puteryzacji banków.
Banki bowiem m uszą codziennie skontrolować, zaewidencjo
nować, posortow ać i przesłać około 1—2 m ilionów dokum en
tów rozliczeniowych, złożonych przez ich klientów , nie do
puszczając jakiejkolw iek zwłoki w bieżących rozliczeniach z uwagi na codzienny w pływ nowych m ilionów dyspozycji finansowych. Większość tych rozliczeń finansow ych jest n a dal opracow yw ana m etodam i tradycyjnym i. W skom putery
zowanych placów kach bankowych dane z dokum entów są ręcznie w prow adzane na maszynowe nośniki inform acji (głównie na taśm ę dziurkowaną). Narzuca to pilną koniecz
ność sukcesywnej norm alizacji dokum entów rozliczeniowych (np. kolejności tych sam ych danych w różnych dokum en
tach, stosow ania jednolitych znaków piktograficznych uła
tw iających sortow anie dokum entów itp.).
Podana powyżej charak tery sty k a rozliczeń finansowych w naszym k raju w skazuje na znaczną różnorodność stoso
wanych metod rozliczeń i stopnia zaaw ansow ania w kom puteryzacji oraz na różne niedogodności obecnych metod.
N ajbardziej pracochłonną czynnością w elektronicznym przetw arzaniu danych, zaw ierającą rów nież.znaczne ryzyko pow staw ania błędów, jest r ę c z n e (klaw iaturow e) tw orze
nie maszynowych nośników danych.
Szczególnie drastycznie przedstaw ia się to w dziedzinie bankowych rozliczeń finansowych. Czynność ta jest obecnie w i e l o k r o t n i e pow tarzana dla tej s a m e j operacji rozliczeniowej (np. polecenia pobrania lub polecenia prze
lewu) w:
1) przedsiębiorstw ie — zleceniodawcy rozliczenia finanso
wego
2) placówce bankow ej obsługującej zleceniodawcę rozlicze
nia
3) placówce bankow ej obsługującej odbiorcę rozliczenia 4) przedsiębiorstw ie-odbiorcy rozliczenia finansowego, jeżeli każde z tych przedsiębiorstw lub placówek bankow ych ko
rzysta w te j dziedzinie z usług kom puterów (rys. 1).
Szacuje się, że więcej niż połowa rozliczeń finansowych jest w ykonyw ana przez dwie różne placów ki bankowe, po
w odując znaczne straty gospodarcze zarówno w skutek w ie
lokrotnego pow tarzania przez pracow ników tych samych czynności, jak i zw ielokrotnienia sprzętu — przeważnie im portowanego — do tw orzenia maszynowych nośników danych. Realizacja system u SYSROF, który w yelim inuje te straty , uzależniona jest przede wszystkim od następujących - czynników:
1) postępu w kom puteryzacji rozliczeń finansow ych przed
siębiorstw oraz banków
2) ujednolicenia (znormalizowania) w tych jednostkach m e
tody zapisu operacji rozliczeniowych na taśm ach m agne
tycznych
3) popularyzacji krajow ych rozliczeń bezgotówkowych n a dających się do kom puteryzacji w ram ach SYSROF 4) zorganizow ania pomiędzy wojewódzkimi ośrodkam i kom puterow ym i obsługującym i placów ki bankow e szybkiej w y
m iany danych rozliczeniowych n a taśm ach magnetycznych 5) znorm alizow ania treści ru b ry k i „Tytułem ” podaw anej przez kontrahentów w dokum entach rozliczeniowych.
M g r Z B IG N IE W Ł A D O S u k o ń c z y ł s t u d i a e k o n o m i c z n e w 1947 r . P r a c u j e w b a n k o w o ś c i o d 1942 r . , a o d 1958 r , z a j m u j e s i ę z a s t o s o w a n i e m k o m p u t e r ó w w N a r o d o w y m B a n k u P o l s k i m . W r o k u 1963 b y ł w s p ó ł o r g a n i z a t o r e m C e n t r u m E l e k t r o n i c z n e g o N B P . O b e c n i e p e ł n i f u n k c j e g ł ó w n e g o s p e c j a l i s t y w C e n t r a l i N B P .
R y s . 1. O b e c n y p r z e b i e g r o z l i c z e ń f i n a n s o w y c h p o m i ę d z y s k o m p u t e r y z o w a n y m i p r z e d s i ę b i o r s t w a m i o b s f u g i w a n y m i p r z e z s k o m p u t e r y z o w a n e p l a c ó w k i b a n k o w e . N a l e ż y z w r ó c i ć u w a g ę n a t r z y k r o t n e r ę c z n e p o w t a r z a n i e o p e r a c j i t w o r z e n i a m a s z y n o w y c h n o ś n i k ó w t y c h s a m y c h d a n y c h ( n a p o d s t a w i e t a b u l o g r a m ó w )
R y s . 2. P r o j e k t o w a n y p r z e b i e g r o z l i c z e ń f i n a n s o w y c h w S Y S R O F . J e g o i s t o t ą j e s t e l i m i n a c j a r ę c z n e g o p r z y g o t o w a n i a m a s z y n o w y c h n o ś n i k ó w d a n y c h w o b u p l a c ó w k a c h b a n k o w y c h o r a z w p r z e d s i ę b i o r s t w i e „ B ” . R ę c z n e p r z y g o t o w a n i e n o ś n i k ó w d a n y c h o d b y w a s ię w t y m p r z y p a d k u t y l k o j e d e n r a z (w p r z e d s i ę b i o r s t w i e „ A ” )
Ad 1) Przy kom puteryzacji przedsiębiorstw nie zawsze docenia się potrzebę uwzględniania w planach kom putery
zacji rozliczeń finansowych. Niem niej szereg większych przedsiębiorstw w ykorzystuje już do tych rozliczeń kom pu
tery, np.: PK P (system CETAR), C entrala Zbytu Węgla, Zakłady Energetyczne, Zakłady Gazów Technicznych, Re
jonowe Urzędy Telekom unikacji itp.
Ad 2) Z akłada się, że coraz więcej danych dotyczących rozliczeń finansowych będzie przekazyw anych przez przed
siębiorstw a do banku i pomiędzy placów kam i bankowym i, a w przyszłości rów nież z b anku do przedsiębiorstw na ta ś m ach m agnetycznych (rys. 2).
Należy w tym celu określić i przyjąć w postaci obow ią
zującej norm y jednolite zasady zapisu tych danych na ta ś
m ach m agnetycznych, um ożliw iające w zajem ne przekazy
w anie i w ykorzystyw anie taśm m agnetycznych przez różne ośrodki kom puterow e.
T rzeba podkreślić, że podobna w ym iana danych finanso
wych n a taśm ach m agnetycznych jest już stosowana w w ie
lu krajach.
Ad 3) Obecnie do kom puteryzacji rozliczeń finansowych przez w ym ianę taśm m agnetycznych n ad ają się jedynie polecenia przelew u i polecenia pobrania (bez dołączania przez przedsiębiorstw a fa k tu r, lub innych dokum entów niebankowych). Liczne arty k u ły publikow ane w ostatnich latach na tem aty dotyczące rozliczeń finansow ych (np.:
,,Bank i K red y t” n r 2/1976 r. — „Koncepcja przyszłych metod masowych rozliczeń bezgotówkowych) w skazują, iż problem ten już dojrzew a do rozwiązania.
Ad 4) Z uw agi na bardzo rozległe pow iązania finansow e pomiędzy różnym i jednostkam i gospodarki uspołecznionej w całym k ra ju banki m uszą kierow ać bardzo wiele rozli
czeń do innych województw. Do czasu uruchom ienia syste
m u rozliczeń poprzez linie transm isji danych konieczne będzie zorganizowanie specjalnego, codziennego i szybkiego tran sp o rtu taśm m agnetycznych z danym i, dotyczącymi roz
liczeń finansow ych pomiędzy wojewódzkimi ośrodkam i kom puterow ym i obsługującym i placówki bankow e a C entrum Elektronicznym NBP w Warszawie. Realizacja tego zam ie
rzenia będzie uzasadniona dopiero wtedy, gdy większa liczba przedsiębiorstw będzie mogła dostarczać dane do banków w postaci znorm alizow anej na taśm ach m agne
tycznych. Podobna m etoda jest stosow ana w NRD („Ra
chunkowość” n r 7/1977 — „Bankowa obsługa masowych rozliczeń...”).
Należy przypomnieć, że w CSRS stosowana jest już tran sm isja tego rodzaju danych (INFORMATYKA n r 6/1977 r.
„Sieć kom puterow a Banku P aństw a w CSRS”).
Ad 5) Dotychczas w rozliczeniach finansow ych znorm ali
zowano dopiero num erację rachunków bankow ych (INFOR
MATYKA n r -8/77). Oprócz tych num erów i kw oty w każdym rozliczeniu z reguły jest podaw any ty tu ł zapłaty (np.: num er i d a ta fak tu ry , num er nak azu płatniczego itp.
dane), k tó ry również wym aga norm alizacji. N orm alizacja ta powinna dotyczyć rów nież jednostek nie skom puteryzo
w anych — z uw agi n a ich pow iązania rozliczeniowe z jed
nostkam i skom puteryzowanym i. W NRD w drażanie podob
nej norm y trw ało k ilk a lat.
E tapem poprzedzającym w drażanie SYSROF jest korzy
stanie w skom puteryzow anych przedsiębiorstw ach z p ro gram ów zapew niających sporządzanie przez kom putery do
kum entów d la dokonania rozliczeń przez, bank. Obecnie niektóre przedsiębiorstw a w ykonują w te n sposób polece
nia przelew u, polecenia pobrania i odpowiednie zestaw ie
nia zbiorcze tych dokum entów. Banki zm niejszyły liczbę w ym aganych odcinków poleceń przelew u i poleceń pobra
nia z czterech do dwóch, a w zam ian za to w zestaw ie
niach zbiorczych, w ykonyw anych w form ie tabulogram ów kom puterow ych, jest podana w iększa liczba inform acji, przydatnych głównie dla przedsiębiorstw a. Np. w przy
padku zagubienia przesyłki pocztowej z dokum entam i roz
liczeniow ym i pomiędzy placów kam i bankow ym i tabulogram tak i ułatw ia w przedsiębiorstw ie w ykonanie duplikatów dokum entów. Dokum enty rozliczeniowe przedsiębiorstw skom puteryzow anych są w b anku opracow yw ane łącznie z dokum entam i dostarczanym i przez przedsiębiorstw a nie skom puteryzow ane, a więc układ i treść kom puterow ych' dokum entów rozliczeniowych m uszą być podobne do doku
m entów tradycyjnych. Banki udzielają wskazówek dotyczą
cych sporządzania na kom puterach dokum entów rozlicze
niowych, a w najbliższej przyszłości będą również udzielać w skazówek dotyczących ujednoliconej system atyki zapisów rozliczeniowych na taśm ach magnetycznych w przypadku, gdy w spółpracujące bankow e placów ki są już skom putery
zowane i przygotow ane do przyjm ow ania rozliczeń na taś
m ach magnetycznych.
4
Zakłada się, że przedsiębiorstw a początkowo będą za zgo
dą banku sporządzać n a kom puterze dokum enty rozlicze
niowe w postaci tabulogram ów , a dopiero po zebraniu do
świadczeń praktycznych będą przekazyw ać do banku taśm y m agnetyczne z tym i danymi. Takie postępowanie uzasad
nione jest koniecznością bardzo dokładnego spraw dzenia czy dokum enty rozliczeniowe sporządzane są popraw nie. Do
świadczenia p raktyczne w skazują, że niektóre przedsiębior
stw a dostarczają do banku kom puterow e polecenia pobrania z błędami w num erach rachunków bankowych, bez lub z błędną klasyfikacją budżetową.
W zw iązku z powyższym konieczne jest naw iązanie ściś
lejszej w spółpracy przez kom puteryzujące się jednostki gos
podarki uspołecznionej z bankam i w zakresie zautom atyzo
w ania rozliczeń finansowych. Byłoby w skazane udostępnie
nie zainteresow anym przedsiębiorstw om przez producenta sprzętu lub ośrodki ZETO odpowiedniego asortym entu p a
kietów program ów dotyczących tego tem atu. Obsługa wielu placówek bankow ych i przedsiębiorstw w ośrodkach ZETO pow inna ułatw ić tego rodzaju działania.
W ykonywanie przez banki rozliczeń finansow ych zarów no dla jednostek gospodarki uspołecznionej, ja k i osób pryw atnych w ym aga ¡znacznego przyspieszenia. Tego rodza
ju uzasadnione w ym agania coraz częściej zgłaszają do b an
ków niektóre przedsiębiorstw a pragnące szybciej dyspono
wać należnym i im od k o n trah en tó w środkam i finansowym i, a także właściciele rachunków oszczędnościowo-rozliczenio- wych w PKO, oczekujący szybkiego w pływ u swych docho
dów (poborów, rent).
R ealizacja tych życzeń w ym aga znacznego przyspieszenia tem pa rozw oju kom puteryzacji rozliczeń finansow ych w :ednostkach gospodarki uspołecznionej i w bankach, n ad a
nia im w łaściwej rangi oraz ścisłej koordynacji tych po
czynań.
KRZYSZTOF SACH A
Instytut Autom atyki Politechniki W arszawskiej Warszawa
System operacyjny komputera komunikacyjnego systemu sterowania ruchem na CM K
Rozwój gospodarczy k ra ju spowodował, że rosnącym potrzebom transportow ym nie mogła już sprostać istniejąca sieć kolejowa. Podjęto więc budowę nowego szlaku k om u
nikacyjnego łączącego śląski okręg przem ysłowy z centrum k raju . C entralna M agistrala Kolejowa (CMK) m a odpow ia
dać wszelkim wymogom nowoczesności. Pociągi będą tu rozw ijały szybkość przekraczającą 200 km /h, a w okresach największego natężenia ruchu odstępy czasowe m iędzy ko
lejnym i pociągami nie przekroczą k ilk u m inut. W takich w arunkach tylko kom puterow y system sterow ania ruchem pociągów może zapewnić efektyw ną i bezpieczną eksploa
tację m agistrali. System ów pow inien spraw ow ać pełną kotrolę nad stanem w szystkich urządzeń torow ych (jak na przykład zw rotnica) oraz nad bieżącymi prędkościam i wszystkich pociągów. P ro jek t takiego autom atycznego sy
stem u sterow ania został opracow any w Instytucie A utom a
tyki Politechniki W arszaw skiej [3], Zgodnie z obecnymi ustaleniam i w drażanie system u sterow ania rozpocznie się na początku la t osiemdziesiątych.
SYSTEM STEROWANIA RUCHEM NA CMK
P ro jek t zakłada dw uw arstw ow ą stru k tu rę C entrum S te
row ania w postaci przedstaw ionej n a rys. 1 sieci sa te lita r
nej: średniej mocy k om puter główny w raz z układem m a
łych kom puterów kom unikacyjnych. R ealizacja system u przew idyw ana jest w dw u etapach. W pierwszym zasadni
cze decyzje podejm uje dyspozytor w spom agany przez sy
stem śledzenia ruchu, oparty na krajow ych m inikom pute
rach serii MERA-300. W drugim — fu n k cje dyspozytora przejm ie kom puter główny, dla którego kom putery śledze
nia staną się kom puteram i kom unikacyjnym i. Przy przejś
ciu od etapu pierwszego do drugiego oprogram ow anie kom puterów kom unikacyjnych nie ulegnie większym zmianom.
W szczególności bez zmian zostanie przeniesiony cały sy- item operacyjny.
W pierwszym etapie ruch pociągów n a CMK (W arszawa- -K atow ice, ok. 300 km) sterow any jest centralnie przez trzech dyspozytorów, z których każdy nadzoruje ok. 100- -kilom etrow y odcinek szlaku. Dyspozytorzy pracu ją w Cen
tru m Sterow ania, posługując się planem św ietlnym o b ra zującym ak tu a ln ą sytuację n a m agistrali oraz klaw iaturam i (tastaturam i) do w ydaw ania poleceń. Do zadań system u śledzenia należą:
— stała kontrola stanu wszystkich urządzeń torowych (zwrotnice, sem afory, odcinki torów)
— śledzenie przem ieszczania się pociągów n a m agistrali i w yśw ietlanie aktualnych położeń n a planie św ietlnym
— rejestracja i kontrola w ykonania wszystkich poleceń dys
pozytora (typu: przestaw zwrotnicę, ustaw przebieg pocią
gu).
Istotna jest przy tym konieczność pracy kom puterów ko
m unikacyjnych w czasie rzeczywistym, przy czym średni odstęp czasowy między dwoma kolejnym i m eldunkam i o stanie m agistrali jest rzędu kilku milisekund.
D r in ż . K R Z Y S Z T O F S A C H A w 1973 r.
u k o ń c z y ł z w y r ó ż n i e n i e m s t u d i a n a W y d z i a l e E l e k t r o n i k i P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j , a w 1973 r . o b r o n i ! p r a c ę d o k t o r s k ą z d z i e d z i n y t e o r i i m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h . O b e c n i e p r a c u j e w I n s t y t u c i e A u t o m a t y k i P W , z a j m u j ą c s i ę p r o b l e m a m i o p r o g r a m o w a n i a .
Jeden m inikom puter serii MERA-300, bez pam ięci ze-- w nętrznych, może nadzorować ok. 100 km m agistrali. Stąd w system ie śledzenia niezbędne są trzy m aszyny połączone w zajem nie m iędzy sobą. Do kom unikacji z dyspozytorem każdy kom puter kom unikacyjny wyposażony jest w d ru k a r
kę, na k tó rą wyprow adzane są kom unikaty i dokum entacja pracy, oraz k law iatu rę (tastaturę) dyspozytora. Ponadto do kom puterów kom unikacyjnych dołączone -są odbiorniki sys
tem u teletransm isyjnego BUSZ, pośredniczącego w p rzeka
zywaniu inform acji między C entrum S terow ania i urządze
niam i w arstw y podstaw ow ej, zainstalow anym i na CMK.
Kluczowym elem entem oprogram ow ania kom puterów ko
m unikacyjnych jest system operacyjny sterujący w szystki
mi procesami zbierania i przetw arzania inform acji n a p ły w ających z urządzeń torowych. Podstaw ow e rozwiązania organizacyjne system u operacyjnego 'opisane są w dalszej części artykułu.
W ram ach system u może być w ykonyw anych do 30 zadań współbieżnych; szeregowych zgodnie z ustalonym i p rio ry te
tam i. W każdej chwili zadanie może znajdow ać się w jed ynym z czterech stanów:
M (martwe), G (gotowe), W (wykonywane), Z (zawieszone).
G raf stanów przedstaw iony jest n a rys. 2. Poszczególne przejścia między stanam i wym uszane są przez następujące przyczyny:
1) sta rt zadania (M G) następuje w wyniku:
— w ykonania zlecenia START przez inny program użyt
kowy
— zgłoszenia przerw ania związanego z danym zadaniem
— upływ u czasu, po którym zadanie cykliczne powinno zo
stać aktyw izow ane
2) zawieszenie zadania (W ->■ Z) następuje w w yniku w yko
nania przez zadanie zlecenia DELAY zawieszającego zada
nie na czas podany jako p aram etr zlecenia
3) odwieszenie zadania (Z-»- G) następuje po upływie czasu określonego w w ykonanym poprzednio zleceniu DELAY 4) zakończenie zadania (W-*-M) n astępuje po. w ykonaniu przez zadanie zlecenia systemowego EXIT.
FUNKCJE SYSTEMU OPERACYJNEGO RTX-S
RTX-S jest wieloprogram ow ym (wielozadaniowym) syste
mem operacyjnym czasu rzeczywistego, organizującym współbieżną pracę w ielu niezależnych program ów (zadań) oraz planującym ich w ykonanie w funkcji czasu i w funk
cji w ystępujących w systemie zdarzeń. Każde zadanie sta
nowi samodzielny progTarn realizujący w ydzielony fra g m ent działań system u śledzenia. Ponadto RTX -S zapewnia, w ograniczonym zakresie, sterow anie kom unikacją z u rzą
dzeniami zew nętrznym i oraz realizuje pew ne funkcje usłu
gowe. W szystkie program y wchodzące w skład oprogram o
w ania kom putera kom unikacyjnego wykonyw ane są pod nadzorem tego systemu.
W szczególności do funkcji system u RTX-S należą:
1) przyjm ow anie przerw ali, to znaczy: dekodow anie przy
czyny przerw ania, uruchom ienie podprogram u obsługi prze- R y s . 2. G r a f s t a n ó w z a d a ń
rw an ia i pow rót do realizacji przerw anego program u (za
dania)
2) szeregowanie zadań zgodnie z ich indyw idualnym i p rio
rytetam i i
3) zliczanie czasu i cykliczna bądź jednorazow a aktyw izacja zadań w określonych m om entach czasu
4) obsługa zdarzeń zew nętrznych, polegająca na aktyw izacji zadań związanych z pojaw iającym i się przypadkowo prze
rw aniam i
5) realizacja instrukcji ekstrakodow ych rozszerzających listę rozkazów MERY o pośrednie adresow ania i wielopoziomo
wy skok do podprogram u z pam iętaniem śladu n a stosie 6) sterow anie kom unikacją z niestandardow ym i urządzenia
mi zew nętrznym i (z odbiornikam i system u teletran sm isy j
nego, z k la w ia tu rą i z innym i kom puteram i kom unikacyj
nymi)
7) ładow anie binarnych taśm do pam ięci operacyjnej z kon
trolą popraw ności odczytu.
K om unikacja kom putera kom unikacyjnego z dyspozytorem realizow ana jest przez specjalne zadanie nie wchodzące w skład system u operacyjnego.
O rganizacyjnie system RTX-S składa się z szeregu m odu
łów realizujących poszczególne funkcje zarządzające i usłu
gowe. Podstaw ow ą stru k tu rę system u, stanow iącą integral
ną całość, tw orzą m oduły realizujące funkcje od I do 5.
Pozostałe m oduły włączone są do stru k tu ry system u jako opcje.
ZASADA PRACY SYSTEMU OPERACYJNEGO RTX-S Program y użytkowe pracujące pod kontrolą systemu RTX-S mogą być w ykonyw ane na jednym z dw u pozio
mów. Poziom dolny tw orzą podprogram y obsługi przerw ań, wykonyw ane przy wyłączonym układzie przerw ań i zapew niające bardzo szybką reakcję kom putera kom unikacyjnego na zasygnalizow ane przerw aniem zdarzenie. Poziom górny tw orzą w ykonyw ane współbieżnie i p rzy włączonych prze
rw an iach zadania stanow iące podstawową form ę organizacyj
ną program ów użytkowych. W szystkie zadania (i tylko za
dania) mogą korzystać z instrukcji ekstrakodow ych.
EXIT
START przerwanie
upływ czasu
czasu
6
W ykonanie przez aktualnie realizow ane zadanie zlecenia DELAY lub EXIT powoduje wyjście zadania ze stanu W i tym samym przeryw a jego dalszą realizację. W tym mo
mencie sterow anie przejm uje program szeregujący, który w ybiera zadanie gotowe (w stanie G) o najwyższym p rio ry tecie i przenosi je do stanu W, pow odując podjęcie jego realizacji. A zatem szeregowanie dokonywane jest bez w y
właszczania, przy stałych priorytetach zadań.
Podstaw ow a inform acja dla wdrożenia opisanych wyżej mechanizm ów sterow ania zadaniam i przechow yw ana jest w tablicach stanu zadań, zaw ierających pełne opisy w szyst
kich zadań. Adres tablicy stanu w pam ięci jest identyfika
torem zadania w systemie.
Opis zadania obejm uje:
— stan rejestrów procesora w chwili zawieszenia zadania (PSW)
— ak tu aln y stan zadania
— okres repetycji (zadań cyklicznych) oraz czas do najbliż
szej aktyw izacji
— stos śladów wielopoziomowego (ekstrakodowego) skoku do podprogram u.
Ogólna koncepcja organizacji system u operacyjnego RTX - -S w ykorzystuje w znacznej m ierze m echanizm y opisane w [2], główny nacisk położono jednak n a m aksym alizację szyb
kości i efektyw ności działania. Zasadnicze elem enty stru k tu ry w ew nętrznej system u przedstaw ia rys. 3.
przerw anie program owe przerw ania zewnętrzne
oddonie sterow ania do zadania
R y s . 3. S c h e m a t b l o k o w y s y s t e m u o p e r a c y j n e g o R T X -3
Działanie poszczególnych m odułów system u sprowadza się do przetw arzania inform acji zaw artej w tablicach systemo
wych. Oprócz tablic stanu zadań w ykorzystyw ane są:
— tablica podprogram ów obsługi przerw ań, przyporządko
w ująca num erom przerw ań adresy podprogram ów obsługi
— tablica ekstrakodów , przyporządkow ująca kodom e k stra- kodów adresy realizujących żądane funkcje podprogram ów
— tab lica zdarzeń zew nętrznych, przyporządkow ująca n u merom przerw ań identyfikatory aktyw izow anych zadań
— tablica zadań, zaw ierająca listę identyfikatorów w szyst
kich obecnych w systemie zadań.
Rozwiązanie to um ożliwia łatw ą zm ianę konfiguracji sys
tem u przez w ym ianę zaw artości odpowiednich tablic, bez konieczności m odyfikacji jakichkolw iek elem entów oprogra
mowania.
Przykładem rozbudowy podstawowej stru k tu ry systemu jest dołączenie wielodostępnego podprogram u kom unikacji m iędzy dwoma kom puteram i kom unikacyjnym i. Podprogram ten składa się z trzech modułów, z których jeden w ykony
w any jest bezpośrednio po w yw ołaniu podprogram u, a dw a pozostałe później, w czasie obsługi zgłaszanych przerw ań.
Ze względu na istotność łącza m iędzykom puterow ego przy
jęta została zasada zwrotnego przesyłania każdego znaku.
W razie w ykrycia błędu cała transm isja jest pow tarzana.
Jeżeli mimo trzykotnego pow tarzania nie uda się uzyskać bezbłędnej łączności, następuje ogłoszenie alarm u.
Zadania mogą korzystać z podprogram u za pomocą w yw o
łań ekstrakodow ych. Włączenie podprogram u do systemu wym agało jedynie w pisania początkowych adresów w szyst
kich m odułów w odpowiednie pola tablicy ekstrakodów i tablicy podprogram ów obsługi przerw ań.
SYNCHRONIZACJA ZADAŃ
Pierw szą grupę zagadnień synchronizacji stanow ią problem y w ynikające z wzajemnego uw arunkow ania zadań. Przyjęcie nie wywłaszczającego regulam inu szeregowania zapewniło w zajem ne w ykluczanie zadań przy dostępie do wspólnych danych. Do rozw iązania pozostały więc tylko spraw y prze
kazyw ania inform acji m iędzy zadaniam i (współpracującymi w układzie producent — konsum ent oraz problem y zapew nienia pożądanej kolejności w ykonania zadań w czasie.
Pierwsze z wym ienionych zagadnień rozw iązane zostało przez im plem entow anie bufora danych, obsługiwanego przez operacje ładow ania i odbierania m eldunku z bufora, s ta nowiące uogólnienie operacji send i receive opisanych w [1], Uogólnienie polega na umożliwieniu korzystania z bufora k ilk u producentom oraz kilku konsum entom , z których każdy m usi otrzym ać każdą z w yprodukow anych i umiesz
czonych w buforze inform acji. Zagadnienie drugie system u RTX-S rozw iązuje za pomocą silnych m echnizm ów synchro
nizacji zegarowej (czasowej) oraz przez realizację zlecenia START, pozwalającego aktualnie w ykonywa nemu zadaniu n a aktyw izację dowolnego innego zadania.
W szystkie zlecenia systemowe służące do kom unikacji za
dań m iędzy sobą oraz zadań z system em operacyjnym poda
ne są w tab eli 1. Zlecenia te wyw oływ ane są ekstrakodow o.
Czasowe uw arunkow ania zadań realizow ane są w syste
mie RTX-S przez wydzielony m oduł, oznaczony na rys. 3 jako „zegar”. Moduł te n aktyw izow any jest każdorazowo po odebraniu przerw ania upływ u czasu, zgłaszanego przez wysokostabilny generator czasu. Z p u n k tu w idzenia użyt
kow nika m oduł zegara dostarcza dw ojakiego rodzaju n arzę
dzi synchronizacji. Pierw szym jest opisane w tab eli 1 zlecenie DELAY, dla którego m oduł zegara odlicza czas za
wieszenia zadania.
Drugim udogodnieniem jest możliwość zadeklarow ana zada
nia jako zadanie cykliczne, co spowoduje jego autom atycz
ną aktyw izację z zadanym okresem pow tarzania. Dokładność zliczania czasu przy jęta została w system ie śledzenia jako rów na 100 ms.
Tabela 1. Zlecenia system owe
Zlecenie
Oznaczenie w m akroas-
serabl.
T reść P a ra m e try
ST A R T (I) SA* ak ty w izu j zadanie id e n ty fik a to r I a k ty w izow anego zad a n ia
D E L A Y (T) NN* zawieś w ykonyw ane
zadanie n a czas T
okres T zaw ieszenia zadania
E X IT SD* zakończ zadanie
LOAD (A) AL* ład u j m eldunek z A
do b u fo ra
ad res A m e ld u n k u
P U L L (A. K )
AV* pobierz m eldunek
z b u fo ra
ad res A przesiania m e ld u n k u i id e n ty fi
k a cji l i k o n su m en ta
Ostatnim typem synchronizacji zadań, wdrożonym w sys
tem ie RTX-S, jest planow anie w ykonania zadań związanych ze zdarzeniam i zewnętrznym i, sygnalizowanym i przez prze
rw an ia o określonych num erach. F unkcję tę realizuje syste
mowy m oduł ohsługi zdarzeń zew nętrznych, aktyw izując w chwili zgłoszenia przerw ania związane z nim zadanie.
Zestaw ienie metod synchronizacji zadań realizow anych przez system RTX-S zebrane jest w tabeli 2.
Opisane dotychczas - m echanizm y system u RTX-S są m e
chanizm am i uniw ersalnym i, zapew niającym i szeroko rozu
m ianą synchronizację dowolnych zadań współbieżnych. Od
miennego podejścia w ym aga koordynacja zadań i podpro
gram ów obsługi przerw ań, w ykonyw anych natychm iast po zgłoszeniu przerw ania, bez oczekiwania n a zakończenie
T abela 2. Z estaw ienie m etod synchronizacji zadań
T y p u w arunkow ania M etoda synchronizacji
w zajem ne uw aru n k o w an ia zadań — szeregow anie nie w yw łaszczające
— b u fo r d an y ch
— zlecenia S T A R T , E X I T , D E L A T
uw aru n k o w an ia czasowe — re p e ty c y jn a a k ty w izacja zadań cyk
licznych
— zlecenie D E L A T
uw aru n k o w an ia zew nętrzne — a k ty w izacja zad ań zw iązanych z określonym i przerw aniam i
ak tu aln ie wykonywanego zadania. Rozwiązanie op arte zo
stało n a zestaw ie specjalizowanych zleceń usługowych, re a lizowanych przez system operacyjny przy wyłączonym ukła
dzie przerw ań. Rozwiązuje to autom atycznie problem wza
jemnego wykluczania procesów i — co więcej — jest. b a r
dzo oszczędne czasowo. Wobec m odularnej stru k tu ry syste
m u RTX-S -i zorientow anie jego działania na przetw arzanie tablic dołączanie nowych zleceń do istniejącej konfiguracji nie przedstaw ia żadnych trudności. L ista zleceń dostępnych tak dla zadań, jak i dla podprogram ów obsługi przerw ań obejm uje m.in. zleceiiie START, zlecenie kom unikacji z nie
standardow ym i urządzeniam i zew nętrznym i oraz zlecenia obsługi bufora danych.
UWAGI KOŃCOWE
Pew ne zastrzeżenia może budzić fakt, że w systemie RTX-S w ystępuje szeregowanie nie wywłaszczające bez ja kichkolw iek zabezpieczeń przed zapętleniem wykonyw anych zadań. Rozwiązanie to jest jednak dopuszczalne w system ie specjalizowanym , w którym w ykonyw ane są tylko urucho
mione 1 w szechstronnie przetestow ane program y. Z -drugiej strony rozw iązanie to m a dw ie istotne zalety: po pierw sze jest oszczędne czasowo, gdyż ogranicza do m inim um in te r
w encje system u operacyjnego. Po drugie autom atycznie za
pew nia w zajem ne w ykluczanie zadań, co pozw ala zrezygno
wać z czaso- i pam ięciochłonnych operacji sem aforowych w ait i signal [1],
Ja k w ykazały laboratoryjne badania oprogram ow ania sys
tem u śledzenia, najbardziej krytycznym p aram etrem syste
mu jest pojemność pamięci. Stąd system RTX-S, będący z założenia system em specjalizow anym , wyposażony jest ty l
ko w te' mechanizm y, które są w opisyw anym zastosowaniu niezbędne. W szczególności zrezygnowano z funkcji kom u
nikacji z. operatorem , przydatnej w fazie urucham iania oprogram ow ania pracującego pod nadzorem system u RTX-S, nie w ykorzystanej jednak w eksploatacji.
Mniej krytycznym ograniczeniem okazał się czas w yko
nania zadań. Przy podanych wyżej założeniach obciążenie system u uśrednione za okres 1 sekundy nie przekraczało 70%, naw et przy niekorzystnym zbiegu zdarzeń zew nętrz
nych. Poważne zm niejszenie szybkości w ynika przy tym z b rak u sprzętowej realizacji pośredniego adresow ania w maszynach serii MERA-300. N aw et oszczędne użycie ek stra- kodowych in stru k c ji z pośrednim adresow aniem powoduje 6—8-krotne w ydłużenie czasu w ykonania program ów . Szyb
kość system u RTX-S ch arak tery zu ją czasy w ykonania ope
racji, podane w tabeli 3.
Tabela 3. O rientacyjne czasy działania system u RTX-S
F u n k c ja system u Czas realizacji
in stru k cje pośredniego adresow ania '■'-'300 ub
obsługa p rzerw ania:
— rozpoczęcie podp ro g ram u ~ 1 1 0 |is
— pow rót / ^ 6 0 ns
zlecenia ST A U T, E X IT /■"--250 (is
L I T E R A T U R A :
|1J H a n s e n P . B .': O n t h e o p e r a t i n g s y s t e m p r i n c i p l e s . P r e n t i c e H a ll, i n c ., E n g l e w o o d C l i f f s , N e w J e r s e y 1973
[2j M i s i u r e w i c z P . : S i m p l e r e a l - t i m e e x e c u t i v e f o r s m a l l 'm in i
c o m p u t e r . R e f e r a t n a k o n f e r e n c j i „ S o c o c o ” . T a l l i n , m a j 1976 [3]' T r a c z y k W ., M i s i u r e w i c z P ., K o s t r o J . , P e r k o w s k i M ., R y d z e w - w s k i A .: S y s t e m s t e r o w a n i a r u c h e m n a c e n t r a l n e j m a g i s t r a l i k o l e j o w e j . M a t e r i a ł y p r z y g o t o w a n e z o k a z j i 25-lecia* w y d z i a ł u e l e k t r o n i k i P W . W a r s z a w a , 25—27 l u t e g o 1976.
R O M A N NAWRAT
Instytut Maszyn Matematycznych Oddział w Toruniu
Diagnostyka sprzętowa i m ikroprogram owa procesora R -20
Intensyw nem u rozwojowi techniki cyfrow ej ostatnich lat towarzyszy szybki w zrost’ znaczenia diagnostyki sprzętu komputerowego. Złożoność stru k tu r urządzeń cyfrowych, w ym agania niezawodności urządzeń i system ów cyfrow ych oraz skracanie czasu w ykryw ania, lokalizow ania i usuw ania uszkodzeń staw iają coraz w iększe żądania diagnostyce procesorów. Rosnące znaczenie diagnostyki uwidacznia się również w procesorach Jednolitego Systemu.
A rtykuł zaw iera opis diagnostyki procesora R-20, uw zględ
niający zm iany układow e dokonane w egzem plarzu zain
stalow anym w Oddziale In sty tu tu Maszyn M atem atycznych MERA w Toruniu.
ŚRODKI WYKRYWANIA BŁĘDÓW Środki sprzętowe
Zasadniczym elem entem sprzętowym spraw dzania popraw -
• mości pracy procesora jest k o n tro la modulo 2, pozw alająca w ykryw ać błędy krotności (2n + 1), gdzie n = 0,1,2,... oraz pełną u tra tę inform acji. K ontrola ta pozw ala w ykryw ać
błędy pow stałe n a drogach przesyłania inform acji. W n ie
których przypadkach zastosowano system dublow ania po
szczególnych elem entów sprzętu. Prócz tego środki sprzę
towe w ykryw ają niew łaściw ą pracę in terfejsu łączącego pro
cesor z urządzeniam i we/wy lub pam ięciam i zewnętrznym i.
M g r in ż . R O M A N N A W R A T J e s t a b s o l w e n t e m f i z y k i U n i w e r s y t e t u M . K o p e r n i k a w T o r u n i u (1960) i a u t o m a t y k i n a P o l i t e c h n i c e W a r s z a w s k i e j (1968). W d z i e d z i n i e i n f o r m a t y k i p r a c u j e o d 1969 r . , p o c z ą t k o w o w Z a k ł a d a c h A z o t o w y c h w e W r o c ł a w i u , a o d 1975 r . w I n s t y t u c i e M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h M E R A — o d d z i a ł w T o r u n i u — n a s t a n o w i s k u k i e r o w n i k a Z a k ł a d u O b l i c z e n io w e g o . Z a j m u j e s iq a r c h i t e k t u r ą i s t r u k t u r ą l o g i c z n ą m a s z y n c y f r o w y c h ,
' l i l i i
8
P u n k ty kontroli inform acji rozmieszczone są w n astępu
jących rejestrach i blokach procesora R-20:
— re je str inform acyjny pam ięci kluczy ochrony
— rejestry A i B bloku arytm etyczno-logicznego
—■ re je str adresow y pam ięci operacyjnej -■ re jestr inform acyjny pam ięci operacyjnej
— re je str inform acyjny pam ięci stałej
— re je str adresow y pam ięci stałej - • blok arytm etyczno-logiczny.
Obecność błędu w dowolnym z wym ienionych punktów kontroli spowoduje ustaw ienie odpowiedniego bitu w re je strze błędów PO, z w yjątkiem błędów w pamięci kluczy ochrony i pam ięci operacyjnej, pow stałych w czasie sprzę
towego zatrzym ania w celu przekazania danych między PAO i kanałem selektorowym .
O drębną grupę punktów kontroli procesora m ają kanały i koordynator kanałów.
W kanałach spraw dza się następujące drogi przesyłania inferm acji:
— przekazyw anie inform acji z wyjścia bloku arytmetycz/no- -logicznego do rejestró w kanału
— przekazyw anie inform acji z rejestrów kanału na wejście bloku arytm etyczno-logicznego
— przekazyw anie danych z pam ięci operacyjnej do urzą
dzenia zewnętrznego
— przekazyw anie danych z urządzenia zewnętrznego do p a mięci operacyjnej
— przekazyw anie inform acji sterującej z kanału do urzą
dzenia zewnętrznego
— przekazyw anie inform acji sterującej z urządzenia ze
wnętrznego do kanału.
W kanałach selektorowych spraw dza się ponadto popraw ność działania rejestru przesuwnego oraz rejestrów liczą
cych: rejestru adresu danych i rejestru licznika bajtów.
Każdy kanał ma swój re je str błędów, w których zapam ię
tu je się przyczyny niew łaściw ej pracy.
W koordynatorze kanałów spraw dza się równoczesność:
— w yboru
— zatrzym ania sprzętowego
— zatrzym ania m ikroprogram ow ego dla więcej niż jednego z kanałów.
Środki mikroprogramowe
Oprócz opisanych wyżej środków sprzętowych procesor R-20 m a ’m ikroprogram ow e możliwości w ykryw ania błędów.
Każdej sytuacji powodującej wykrycie błędu środkam i m i- kroprogram ow ym i przyporządkow any jest katalogow y n u m er błędu, k tó ry w tym przypadku stanow i zasadniczą in
form ację o zaistniałej nieprawidłowości w pracy kanału.
DZIAŁANIE DIAGNOSTYKI PO WYKRYCIU USZKODZENIA ŚRODKAMI SPRZĘTOWYMI
Po w ystąpieniu błędu w ykrytego środkam i sprzętowymi dalsze działanie diagnostyki uzależnione jest od rodzaju uszkodzenia.
Błąd w ykryty przez koordynator kanałów lub w ynikły w kanale m ultipleksorow ym z powodu b rak u odpowiedzi u rz ą dzenia w ciągu 28 |xs na sygnał w yboru po żądaniu abonenta (niezależnie od położenia przełącznika kontroli) powoduje natychm iastow e zatrzym anie g eneratora im pulsów ta k to wych i przejście w stan „całkowitego zatrzym ania”.
W przypadku pozostałych rodzajów uszkodzeń działanie diagnostyki uzależnione jest od położenia przełącznika kon
troli na pulpicie technicznym. Przełącznik ten może być u sta wiony w położeniu „autom at” „zatrzym anie” lub „blokada”.
• Działanie diagnostyki p rzy ustaw ieniu przełącznika kon
tro li w położeniu „autom at” po w ykryciu błędu zależy od rcdzaju i etapu operacji w procesorze.
W przypadku w ystąpienia błędu w kanale selektorowym, w czasie przekazyw ania danych następuje w ejście poprzez stały adres 0007i6 pam ięci stałej do m ikroprogram u diagno
stycznego. M ikroprogram ten zapisuje 0916 do pola k a ta lo gowego num eru błędu odpowiedniego kanału w obszarze diagnostycznym. Obszar ten zajm uje stałe m iejsce w p a
mięci operacyjnej, a poszczególne jego części przeznaczone są dla jednostki centralnej, k anału m ultipleksorowego i dwóch kanałów selektorowych. Następnie u staw ia się w stan „1” przerzutnik pierwszego błędu i analizuje się, czy
błąd w ystąpił w czasie początkowego ładow ania systemu operacyjnego. Jeśli błąd w ystąpił w czasie początkowego ładow ania, następ u je przejście procesora w stan „całkowi
tego zatrzym ania”. W ystąpienie błędu poza początkowym ładow aniem powoduje zapis odpowiednich rejestrów kanału i koordynatora kanałów do obszaru diagnostycznego. Po do
konaniu fotografii stanu kanału realizuje się sekwencję zatrzym ania operacji we/wy, ew entualnie selektywnego zga
szenia. Po analizie stan u interfejsu i jego zapisie do obszaru diagnostycznego zachodzi dalsza m ikroprogram ow a i pro
gram ow a obróbka błędu.
W pozostałych przypadkach (z w yjątkiem uszkodzeń od
zwierciedlonych w PO przy zam askowanym przerw aniu błę
du jednostki centralnej) w ykrycie błędu środkam i sprzęto
wymi przy nie ustaw ionym w stan „1” przerzutniku pierw szego błędu powoduje w ybranie adresu 000816 pam ięci stałej, ustaw ieniu w stan „1” przerzutnika pierwszego błędu i w ejś
cie do m ikroprogram u obróbki błędu maszynowego. W yjąt
kiem jest w ystąpienie błędu w rejestrze adresowym p a mięci operacyjnej. W sytuacji tej po ustaw ieniu adresu 0008i0 i ustaw ieniu w stan „1”. przerzutnika pierwszego błędu n a
stępuje zatrzym anie generatora im pulsów taktow ych. Do
konując niew ielkich zmian sprzętowych można w yelim ino
wać ten przypadek.
Stw ierdzenie, że odbywa się procedura początkowego łado
w ania pow oduje przejście w stan „całkowitego zatrzym a
n ia”. W przypadku pracy norm alnej system u operacyjnego następuje analiza, czy błąd w ystąpił przy pracy centralnego procesora lub pracy centralnego procesora i kanału.
Stw ierdzenie przypadku pierwszego powoduje w ykonanie fotografii centralnego procesora z zapisem re je stru błędów PO do kom órki o adresie 80i6. Po w ykonaniu fotografii sta
nu centralnego procesora dokonuje się spraw dzenia poszcze
gólnych jego części i przejścia do program ow ej obróbki błędu.
W przypadku drugim analizuje się, który kanał pracow ał w momencie w ystąpienia błędu. Po określeniu k anału bada się, czy re je str błędów PO jest różny od zera. Jeśli PO jest różny od zera, następuje zapam iętanie tego re je stru w ob
szarze diagnostycznym określonego wyżej kanału pod a d re sem, pod którym zwykle zapisuje się num er katalogow y błędu. W przypadku zerowego PO następuje zapis k atalo gowego num eru błędu równego F F ]6 d la k anału m ultiplek
sorowego lub 15 ic dla kanałów selektorowych.
Po zapisie katalogowego num eru błędu dokonuje się foto
grafii stanu odpowiedniego kanału i zachodzi przejście do dalszej obróbki m ikroprogram ow ej i program ow ej. Należy dodać, że n u m er katalogow y (F F I6 lu 15I6) jest inform acją ogólną o uszkodzeniu, szczegółowa zaś zapisana została do kom órek, w których zapam iętano re je stry błędów kanału.
W ystąpienie błędu zarejestrow anego w PO przy zam asko
w anym przerw aniu po błędzie jednostki centralnej jest ignorow ane przez system.
® W ystąpienie błędu przy ustaw ionym przełączniku kontro
li w położeniu „zatrzym ania” pow oduje natychm iastow e przejście procesora w stan „całkowitego zatrzym ania”. Wy
jątkiem jest pojaw ienie się błędu w czasie przesyłania d a nych w kanale selektorowym . W tej sytuacji diagnostyka będzie działać tak jak przy położeniu „autom at” dla tego rodzaju błędu.
• Przy ustaw ieniu przełącznika w położeniu „blokada” błąd jest ignorowany. Szczególnym przypadkiem jest pojaw ienie się sprzętowego błędu kanału w sytuacji, gdy uprzednio niepraw idłow ą pracę w ykryły środki m ikroprogram ow e. W tym przypadku mimo ustaw ienia 'przełącznika w położeniu ..blokada” nastąpi przejście procesora w stan „całkowitego zatrzym ania”. Dokonując niew ielkiej m odyfikacji sprzęto
wej można przypadek ten wyeliminować.
D Z IA Ł A N IE D IA G N O ST Y K I PO W Y K R Y C IU B Ł Ę D U Śr o d k a m i m i k r o p r o g r a m o w y m i
Ja k już wspomniano istnieją również środki m ikropro
gram owe w ykryw ania błędów. W ykrycie błędu tym i środ
kam i powoduje ustalenie i zapis katalogowego num eru błę
du do obszaru diagnostycznego kanału, przy pracy którego została w y k ry ta nieprawidłowość. Następnie m ikroprogra- mowo ustaw ia się w stan „1” przerzutnik pierwszego błędu.
Po zbadaniu, czy błąd zaszedł w czasie początkowego łado
w ania i określeniu num eru k anału dalsza obróbka m ikro-
