• Nie Znaleziono Wyników

Wandern und Schauen in der Heimat Dorf=, Stadt= u. Landschaftsbilder aus Schlesien

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Wandern und Schauen in der Heimat Dorf=, Stadt= u. Landschaftsbilder aus Schlesien"

Copied!
294
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

r ą o o o 2 ) y /

(3)

S B c m b e m u n b S t a u e n

i n b e r f e r m a t

D o r f = , S t a b t = u . ß a n b f ^ a f t s B U b e r a u s S d j l e f i e n .

33on 5B. (Tlemens.

3

Ą foil bas ©lütl in meiner g eim at finben;

Bier, mo ber Änabe froBIiĄ aufgeblüBt, mo taufenb greubefpuren miĄ umgeben, mo alle Quellen mir unb glüffe leben...

Sdjitter.

3Jiit 19 Slbbilbungen unb 6 ßärtcBen im

ß t e g n i ^ .

S ru d unb Ißerlag ber S u Ą 5 unb Äunftbrmferei § . Ä r u m b ^ a a r .

(4)

kleinen ßltern

(5)

3um (Mett.

SBn» in öent SBitcljIcut fteljt, ift m it eigenen Singen gefdjaut, unft eg möchte n ie ie ©cöiefier a n e ife tn , iß re H eim at nctdj Slitent uni»

Stenern, nctci) SanüMäjaftlidjem nn ö K iinftletifcfjent, nadj S ta tu r unö

©efdjtcljte s u ftu ö ieren . S S anöern M ent 5er ® efun5tjeit, aBer auclj 5 er S elB fte rsietjn n g n n 5 fo n tit 5er Sßere5eiung, nicßt m eii m ir 5aBei le rn e n , fo n ö e rn m eii 5ie S ta tu r nm§ im m e r m teöer s u r @eIBft>=

Befinm tng, su n t f c p n e n 35etracöten u n 5 s u r © a n fB a r ie it anB äit.

® a g © ndj m adjt g a r fein e SinfuriicBe, m a n fucBe aifo nicBt etma, m ag s u geBen nicBt BeaBfidjtigt m a r. SBenn eg a n re g t, 5ie fcBönen fcfjIefifcBen © tä ö te u n ö © ö r fe r su Bereifen, u n ö m e n n e§ etm ag su

© e i m a t ] cl) u is u n ö S t a t u r ö e n f m a l p f l e g e B eitragen fMIte, fa Bat eg feine StBfictjt erreid jt.

© a g S u d j ift m eöer fpftem atifd), nod) im e in se in e n erftBBpfeub, eg Bietet n u r śtoftproBen a u g ® üö u n ö Storö. Q'd) Boffe, i n f u r s e r S e it üBer m ein e © eim atftaB t ü f i c g n i B ein BefanBereg S ücB Iein Bieten s u fö n n e n .

S i e g n i B , SBeiBnacBten 1910.

( £ t e m e r t 5 .

(6)

• ' , / ■’ ' ^

, ■■ ■■ , . , . V,: ,.

# H'!

(7)

S n ^ a l t s i D e t s e t ^ n i s .

(S ie m it Sterndjen uetfetienert SIttiJel Jinb iltuftriert.)x

S e ite

*) SBon bet Sf^öw^eit bes S o tfe s: (Hjarafter bes Dorfes

— Die 2anbfd)aft — 9trten ber Dörfer — D orfanlage

~ DorfBauten — D o r f f ^ m m t ... 1—12

*) D as fcljtefiff^e S o rfn n rtslja u s: Äirmesfreuben — (5in=

rid)tung bes alten D orfroirtsljaufes — 3Birtsl)aus=

in f^ rifte n — © aftfjaustitel — Sebeutung bes Dorf=

r o ir t s lja u f e s ... 13—20

*) ©ine alte Dotffirclje (Die Äircfje ju Äroitftl)) . . . . 21—27 Dorftijpen:

D ijas ...28—29

*) D o ^ n a u ...30—33

*) SIltBectern unb Ä le i n tin g ...33—38

*) 9?otl){'ir(^...38—42

*) ß a n g e n r o a lb a u ... 42—47

*) Ä lem m erroitj... 47—53

©affenborf ...53—55 S eiĄ au ...55—57 S dflaup ...57—60

*) spardjnu^ ©dfloö unb S t a b t ... 61—75

*) ©olbbetg unb M ntgegenb... 76—84 S a u e t ...- ... 85—92

§ o ^ e n f r i e b e b e tg ... 93—97 Ä u p f e r b e r g ... 98—102 Slnt S djtan>a=See...103—106

«jeibebörfet im grU Ijlingsjaußer: iß anten — iBieiuimitj —

S(f)ön6orn — ißol)lf(t)ilbern — $um inel . . . 107—111 SBilber aus bet niebetfdjlefifdjcn §ctbc: Äaltroaffer —

SaBitj — S e e b n il — Äofienau — ißerfel —3ttloBs=

borf — Sßengeln — SBeifeig — SBolfersborf — ißrim=

fenau ...112—116

(8)

3n>ijdjen SOSajjer unii §ctöe: ®as Ä a p a d jta t — fieußus

— 5par(^»3t^ — 3ürtfii) — Src^enborf — Steinau

— ifretjlau — ajtön^tnot|d|etmö — §eirnmot}ci)et=

n t | — S J to n b f ^ ü ^ ...

SBatbuianbctungen in ber 2iegnit;et (Segcnb: 3Balbbid)ter

—• iBoxber^eibe — ©otbene SIuepĄt — Jlidjaxbs:

Bexgel — üteuxobe — ipftanjgaiten — 5DMtfeteidj — Äteinxei(|en — Äalttuaffex — SBüxtf^ = §elte — 23iaud)itf<t)boif — © lo p it^ e n — SüBen . . . .

*) 2Ba()litatt, bas jdjle[ijd)e ^ e tm o p g lä : SBanbexung ba^in — Sex Dxt — Äixdjen — Sctjtojj — Äabetten=

anftalt — ©efdjiĄte — 58efi|ex — ümgegenb — Ä iiegexbentm at... . . S ie Siegniijet Seen: ©xoPetfexix — ©xeiBntgex Stxafje

— ©ntftet)ung bei Seen — Sex ÄoifdjiDt^ei See —

©xetBnig — Sex ®ee — 3 eW enfr°rT

— Sex Äuni^ei S e e ...

3iü(texn — Sßaneborf — JafoB sboxf...

Slttbectcxn — Sßanten -(©ine 2Beibenlanb|if)aft) . . . . SBalbau — 2inbenJmjtf): S ie Ciegni^ex Äiäutettanb)d)aft

, — SBalbau, ein Äoloniftenboxf — ®aueingiitei — Sxänenfäule — SinbenBufd)...

2BeiiienT)oi — (©ine SBinteixuanbeiung, ins DJialeitf^e): SBeifeenljuf — ^o^Ttsboxf — 9lnna=

ruexbex — Ä ap elte...

*) 3 n bie ßtogauex ®etge: Raubten — SaifĄ au —

$oĄfixiJ) — ipinquaxt — Äleinj^xnein — ffixoB5 ((Jjmein — DbifĄ — S a lta u — Quiliti — ©öxli^ — Sauei — Sieglit; — ©uxfau — Sismaxiftuxm —

© to g a u ...

*) ©ine 9Banbetung im Ä ap ad jtale: Äetf^boxf — Seitenboxf — geige — SRofengaxten — 3annoroi| — Äapadjquelte — iDiü^IBexg — ©ifentoppe — 9IIten=

Bexg — Äauffung.— Sex Ät^elBexg — Sex 9Jtiit)t=

6exg — St£|önau — 9iöt>eisboif — aBiltenbexge — iiieutiiĄ — © o tb B e x g ... . . S a s cxirfjtoijene SoBextat: Sex iBoBex — ©xunau —

iBoBexiö^xsboif — S ie Salfpene — 58o6ei=Ut(eis=

boxf — Stiauex — SBaltexsboxf — ß ä ljn ...

*) Slm Äetnnits&ari) Bis 2ätjn: ütlttemnii] — S8extBets=

boxf — Sex SBexnstenftein — IHIatsboif — S ie Sal=

fpexxe Bet 3Jtauei — £ ä ^ n ...

S e ite

117—122

123—131

132—143

144—149 150—154 155—160

161—165

166—167

168—172

173—178

179—187

188—192

(9)

SBon Siüjit 6 is SieBcnt^al: £äl)tt — Dßftßau — 2e^n=

I)ausBurg — ipu&botf — (EtĄ pufer — a)3iinfdjen=

borf — łltlersborf — C teB entlial...

3 u m sp«o6[tęotnet S p i p c t g : t£nt|tel)img — 58er6tn=

bungen — ^tlgram sboxf — ^ x o b fp a in — S e t S p i p e r g — S te f i a n b f Ą a f t ...

*) (Sine Spette im SorgeBirgstonb (33tecf)eIsI)of — S tem s Betg)

...

S tim m ungsB ilbet au s Bem SHtejengeBitge:

I. S e r SJlel^ergrunb ...

II. Sluf bet Ä o p p e ...

III. 3 m 3 lie |e n g r u n b ...

. IV. Stuf bem Ä a m m e ...

*) Piunb um Ben 3 o6ten: Sleuborf — £oifif|fau — S J Ia litp — S au er — Setfermi^ — ^etgogsroalbau —

© r o p i e ń — S trieg au er S etg e — ©utfdjborf — S treiiB etg — geljeBeutet — S ttte g a u — S tanom iti

— 3 eb lt^ — SBicIenborf — S djroetbm l — Ä retjau

— © r ä b i| — gauIBtüd: — IRetĄertBad) — £angen=

Btelau — ißetetstoalbau — Stimptfd) — ©irIaĄs=

borf — S cgelfang — SBilfau — $eibersborf — 9lubeIsborf — SreBntg — 3oibattsm iiBI — S te in —

©ant^ — ßcftenBIut — SBiots — Ä ö rn i| — ©ampern

— S e n tf^ e l — Ä otf(f)rox|...

S ie ÄaljBatf): S ie SleiBetge — Quelle — 2anbjd)aft

— S ie 10 Salfeffet — S ta tiftif — S B afferfptung — S ie iüeBenftüffe — S ie SWeberfĄlagsoerpttnijTe — S a s Ä lim a — © igenart bes Ä a P a ifita te s . . . . S ie ÜBefieBlung Bes Ä a p a d jta lc s : ißräpftorifi^e gunbe

— S ie O rtsnam en — S la m i P e Sefieblung — ©et=

manifc^e S e f ie b l u n g ...

S ie SnBujttie Bes Ä a p a rfjta lc s: SlHgememes — Vatt=

ftein=3iibufttie — Safatt=3- — 3ement=3- — Sanb=

ftein=3- — ©täBergBau — iporpprB riidje — Son=

fĄiefergeminnung — Sffiplen — Ś rauereien . . . SHJalBpoefie...

S ie g n ip t S ag en : 1. S e t SButgetmann in fiiegnit;. 2. S e t fcfjlaue Äuna. 3. S in e f iie g n ip r Sßalbfage . . . Ä uniti unB jein ü ia tu tB e n Jm a l...

*) SlaturBenfmäler Bet f iie g n ip t © egenB ...

Diadjroort ...

S e ite

193—197

198—202

203—208 209—211 211—214 214—217 217—220

221—230

231—241

242—249

250—257 258—264

265—267 268—271 272—280 280

(10)

l i l Ä - f ö :

(11)

33rm ber Sdjönliett bes Dorfes

S£a§ fdjlefifcfje ® o rf n e r fö rp e rt Me fdjtefifćfje ©efc§icr)te unb (S ig en a v t S S en n m ir in Me SBeraattgenljeit foG'ciueit fM utten, tuitrfien m ir öie aümixijücfje © ntfteljuna öeS fjewtiflen S )orfe§ aIS e in e n m töeljeiK r Inußfm nen SBorgang e r fe n n e n ; Iwmtm fjnt ficfi i n lie fe n SBoOnpläfeen 60S fcljlcfifclje S o IfS tn m am &eften fortgefeijt m t6 er^ atteit. © e r © ta ö t gegenüßer ift 6a§ ® o rf in jeöem © in n e fo n fe rn a tii), 6 ie © faö t ift g c r tfd ö iitt, 5aS ® o rf U eB erlieferu n g .

® aS f i l t e r 6 er © täö te, m ie fie Beute BefcBaffen finö, « e r tr itt aHeS in allem ein Ö aB rB unöert; 6aS Beutige © o rf ift m eit ä lte r, es reicBt tief in 6ie ÜSergangenBeit. 316er nicßt la n g e m eßr, ö a n n finö

— faHS öie jetjige © nrcB ö rin g u n g 6eS SanöeS m it © ta 6t£ u itu r an=

Bält — 6ie a lte n ® ö rfe r 6 er S'teuseit ju m D p fe r gefallen. IBor=

gänge foIcBer 3 trt f a n n m a n in jeöem ® o rfe maBrneBm en, un ö öiefe S rfcB einung m ag eS m it Bem irft BaBen, 6aB m ir a n fm e rffa m e r m eröen au f öörflicße © ig e n art. © e n n im m er erft ö an n Befaßt m a n ftcB m it öem ©rB'gut öer Sßergangcnßeit, m enu fcBan große S3eftanö- teile fü r o e rlo re n gelten . ©eimatfcBuB u n ö S tatu rö e n fm a lp fle g e finö Beute fom eit © e m ein g u t, öaß fie in © ta ö t u n ö S an ö SSer=

tr e tu n g BaBen, u n ö fo entftcBt ein ©cBauen, ©ueßen u n ö SSer=

gleicBeu, öa§ u n s allen öie Singen öffnet fü r öie SBefonöerfjeiten n u fe re r SanöfcQaft unö n u f e r e r K u ltu r . SBäßrenö m a n fonft acBf=

loS an öen (Eigenarten öer SanöfcBaft u o rü B erg in g , £aum öaß m an a u f eine fP te rlm ü rö ig fe it arßtete, entgeßt öem iBIitfe Beute aucB baß SIHtäglicBe, ©emöBnlicBe nicßt, foBalö eS m it e in e r SBcoBatBtung a n ö e rn o rtS im © egenfaße fteßt. 33efonöere © cßönßeiten n n ö grö ß ere 9Jter£m üröig£eiten aBer e rla n g e n ö a s ö n te re ffe alle r un ö fteigen im SBerte a l s © em ein g u t. ©0 finö öie SBälöcr, öie 9tatur=

ö c n tju ä le r, öie e ig e n a rtig e n SanöfcBaftSBilöer u n ö eBen autB öie

© ö rfe r © egenftänöe g rö ß e re r 9Iufm erffam £eit gem oröen. SBaS fieß ö ara n S f ü r öie m eitere (E ntroidelung öer K u ltu r ergeBen m irö, la n n nicßt unerßeBIicß fein. Sttnäcßft ift ö am it eine 9>ertiefung öeS Q ntereffeS fü r öie © iu g e um u n s gegeBen, eine ß ä u te r u n g öeS ©e=

fcßmarfS, eine 33ereöetung öer Slgfprücße, eine ö eB n n g öer S tußetu f u l t n r . © öttte öiefe a n ß a lte n ö genug fein u n ö S e it g em innen, fteß a u f m eitefte G reife su ü B e rtra g en , ö an n m irö atteß eine in n e re Q’ü rö e ru n g nicßt auSBIciBen, öenn alle © in g e m irfe n a u f eiu an ö e r.

© ie Bloße Slnfcßauung n u fe r e r J iu ltn rm e r fe m irf t ersießenö, ent=

m eöer fo oöer fo, u n ö öie S ta tu r üBt a u f jcöen, öer fiüj iß r ßingiB t, e in e n o ereö eln ö en © iu flu ß auS.

(12)

2

©o iff &a§ © o rf öeute ein 33eo6mStunffSfeIÖ getooröen, roenn lo ir ctronS oölliß iReueg in u n ferem © n fein entöecEt fjätten.

® ie © e fta ltu n g 5e§ © orfeg, feine © ntftefjung u n ö feine ©efdjtife regen aum 9?acf)5enfen n n , un ö jm n r im m er in öer SR i^tung a u f öie urfäcöücöen S u f a m m e n p n g e . g i i r öie © taö t fjaöen öie ©taöt=

d jro n ife n u n ö öie S ü fjre r in Q-orm non © täöteöefcöreiöungen fc^on längfi fo eim ag fjenmrgefjracfjt, m en n aucö m annigfactje 95e=

gietjungen öaßei unßeacötet liegen ßleiöen. Slßer fü r öag © o rf feßite eg ö n ran ü ß e r g a u p t U nö m ir finöen, öaß eg geraöe öcgljalß feßr reiau o tt ift, fidf) in öag © o rf a lg foWjeg au n e rfe n fe n , m e it m a n ö o rt S etdjen, 3iefte u n ö © p u re n a lte n SSoIfgtumg u n ö a l te r K u ltu r finöet. S eiöer finö eg oft n u r nocij © p u re n , o ie le S3erte finö eüen nudff fcßon oielfad) unm iöer& ringticß öatjin. Slßer eing ß a t jeöeg © o rf in tr e u e r 6 u t e rtja tte n : öen S u fa m m e u tja n g m it öer ßanöfdjaft, öie SBesiefjungen a « r S ta tu r, öie S age in m itte n öer ü B erfom m enen S e rtiü ttn iffe , roie fie öie S Jtutter © röe öem SBeßauer ö arß o i.

SScun m a n eg u n te rn im m t, öie © ru n ö ß e ö iu g u n g e n f ü r öag ßeutige Siugfetiett öer © ö rfe r, m e n n and) n u r in fu ra e n S ü g e n , a«

ffiaaieren , fo m up m a n non öem S ta tü rtie lfte n auggeßen, oo n öer S a n ö f c f j a f t . QJu öiefer SBeaießung tjaftet öer Siegnifeer © egenö ein gana Beftim m ter ß tja r a tte r an , oerfcöieöen oon öeu StacßBar^

lanöfcBaften. ÜSenn m ir öie S B irfung u n fe re r © ö rfe r im Sanö=

fdiaftgBitöe oerftetfen m otten, roeröen m ir au f öiefen © ru n ö a u g o d te n m uffen.

SB auöern m ir nad) © üö en , fo g elan g e n m ir in SEiergtanö, nad) S tor öeu in öie g e iö e , nad) D'ften un ö ÜBeften in tjügetigeg S an ö m it rocdjfetnö'em © tjarafter. © ine SBegftunöe a u f öer © oIöBcrger

©Bauffee B rin g t u n g öen StnBticf öer fjotfen © eB irg g m an er, eine SBegftunöe n o rö m ä rtg fü tfrt in ö ie fanöige ^iefc rn ijeiö c . S5on

© üöen I)er reid jt öag fdftefifcBe © eBirge in öie S ie g n i^ e r Sanö=

fdjaft fierein, un ö im S toröen öie ^ e iö e . © ine aiemlitB fdfarfe

© ren ae fü r öiefe Beiöen SBoöettfonnen B itöen öie Q duütäufe öer Sta^Badf u n ö Beg © djm aram afferg. © te öfttid)en u n ö mefttitBen ©e=

Biete taffen öen © e B irg g d ja ra fte r attmätjticB in öie S -Ia d jta n ö n a tu r a n g ftin g e n .

© ie ita^Bad) ift f ü r öie S ie g n i^ e r ß an ö fd ja ft nießt Bto^ a lg SBafferaöer mictjtig, fo n ö ern a lg © renaftufs u n ö a lg © eete öer S3c=

fieöetung. © n tta n g öeg g tu ffe g finö öie älteften © ieöelungert u n fe re r © egenö au fin ö e n ; öie S luggraB ungen p rö tjiftorifdjer © tn g e Bemeifen öag oo n QaBr au Q ütjr m etjr. © ie ^ a f f e r a ö e r n finö su=

erft, fp ä te r öie StoifdjengeB iete, B eoötfert m oröen, u n ö ato ar eljer öie fü ötidjen m ie öie n o rö tid je u ©eBiete.

©o tr ä g t u n fe re © egenö öen © tem p et öeg Ü B ergangeg a n ftdj, ö en n öie Beiöen mafsgeBenöen © inftüffe au f öie © o rfg e fta ttu n g Jom m en vom © eBirge u n ö von öer €>eiöe 5er. © inft fd jn itten fid) öiefe © inftüffe ö ire f t Bei S ieg n iü , öag m a r je n e S e it öeg 9Jtittet=

(13)

3 -

a lte r t, óa 5ie tßor.öexöeifi« am SöpferBerße, einem fjeutigen <Staöt=

teil, cnbißte, unb ber S&ornbufcö nncfj ein ® orf m ar. Sefet 6öt ber fräbtifctje 9Jiacf)t!rei§ biefe Üianberfdjeinunöen äuritctgebrängt.

SIBer in etnmS m eiterer ® ntfernnng nmt ber (Stabt fteBen fie fidj nocb siemlicfj beuttidi gegenüber, fo in beit S )orfpaaren StrnSborf

nnb Sangenroalbau, Ä'unitj unb g a n te n .

ift mie ein ©twnbgefefc ju betrachten: mo m ir auffällige g3erfct)iebenbeiten ber ® ßrfer, fo in ber Ś aum eife, in ben S3au=

form en, in © r ö |e unb © cp n tjett ber K äufer, §öfe. Streben unb

© djulen, tinben, ift bie Urfacbe in ber fianbfebaft

%u

fueben. ® e r

© au g n u ib beftimmt nicbi m eniger bie © öje unb öage beS $aufeS mie t'Iimatifcbc ©inflüffe. © ie btäbe non Stetnbrncben ober bie Sage im S aube, bie einlabenbe S&afferlanbfcbaft unb bie Stäbe ober f^erne be§ ftäbtifiben S u Itu rje n tru m S — ba'S atteS m irft bet ber

© eftaltung ber D örfer m it. ® aber bie Ltnterfcbiebe jmifeben Storb unb ©üb, bie 55'erfćbiebenbeiten eines ©ebtrgSborfeS unb eines .’öeibeborfeS, beg gtufiborfeS unb beS ®orfeS au f ber ęotbebene.

®aS © e b i r g S b o r f frbmiegt ficb m it feinen ©eböften in eine SBobenfalte ein, b rän g t ficb m it feinen K äufern möglicbft biebt su=

fammen, nütit bie © orflage gritnblicb a u s . © eine K äufer merben auS bem näcbftliegenben SJtaterial gebaut; bie B au fo rm gebt auf§

SJiaffioe, SBiberftanbSfäbige, unb bie flim atifdjen ©inflüffe be=

m irfen, baft m an gemiffe © ebubnortebrungen gegen S a ite , © tü rm unb ©ebnee an b rin g t. S)te Ś-enfter finb möglicbft tie in , bie SBänbe uielfacb bureb €>oIa, SOtooS ober Siegeln gefebü^t. ©ine Sicifje foicber S 'ö rfer finbet m an am Staube b<e§ ©ebirgeS jroifeben ©oib=

Berg unb p a tte r: sf5rau3nib, ©eidjau, ö ennerS borf, §erm annS=

borf unb S o lb n itj; fie tragen ben Beftimmt au sg ep räg ten © barafter be§ ©orfeS im B erglanbe. 3Ser noeb Beffere Beifpieie bafür fueben möchte, ber barf n u r im BoBer=SabBacb*@eBirge, unb gmar in feinen böberen Sagen, m anberu.

© a» S B a i b b o r f beS StorbenS geigt in aiieiu bie geringere SBobibnBenbeit an ; bie reitb auSgeftatteten B a u e rn b äu fer febien gumeift, ben ©on geBen bie fle in e re n ©eböfte an, bereu ein»

facberer B a u oft fdjon grunbfäbltcbe Baum eife nermiffen iäbt. © a§

B a u m a te ria l Bitbete Bei ber SBalbnäbe urfprünglicb €>oiä, nach unb n a cf) finb SiegelB auten Begnemer gemorben. ©ebubnorrieb»

tungen gibi eS aueb, unb jm ar norberrfebeub SDtooS» u n b ©otg»

nerfleibungen ber fjenfter unb 3Bänbe a n ber SBetterfeite. ® ie

© orfftrabc entmiefeit fi<b Breiter, metl B au m bafür genug nor»

banben ift. © ie © infam feit briieft bem ©eibeborf ben ©tempel auf.

B o n biefen jm ei febr fdjroff entgegenftebenben Strten unter»

feijeibet ficb baS B an ern b o rf ber © B e n e mefentiiib. Sencbtenbe fs-arßen finb u n fe re r ©egenb jm a r ntebt eigentüm iieb; a&er ftetS, m enn icb in bie ©Bene, bie su r © ber bin füßrt, fomme, fällt m ir ba§ Icucbtenbe, regeim afńge SSeif; ber © örfer Soifcbmtb, Slemmer»

miß, Bofenig, © reißnig, ©entfcbel uff. auf. ® a§ Stuf treten biefer i*

(14)

4

S arB en ftren g e in einem 8 n g e no n D ö rf e r n ift Bocö nicßt gems g n m ó lo g . n te l © onne, im fpric^t ficB anc5 öie Sictjtfrcuöe in iier K u ltu r a u s . Ajier ift m a n in e in e r faft ra u m lo fe n ©Bene, mo öie (Sonne n irg en ö S a n g e ö a ite n m irö — fie B rin g t gemiffer=

m aß en audi fo n n ig e SSänöe u n ö SmrBen t)erau § ! — © ine

© ig e n a rt öeS ©Beuen=©orfe§ ift BaS m afftne SBanernljauS. § i e r gißt eg S ie g e le ie n genug, öie f ü r B a u m a te r ia l forgen. ® e r B a u e r ijat gute B e rB in ö u n g e n m it öer © taöt, feine SBirtfcfjaft fpric^t öa«

non, un ö g a n j ta n g fa m m irö eS in öiefem ® o rfe ftäötifcß’ in n ie ten ä u ß e re n S ü g e n .

O ö e r m ir g elan g e n nactj B ä r S ö o r f = ® r a d 5 u n ö fin ö en , öaß auefj rin 3; t u ß öie © o rfg e fta ltu n g Beftim m en f a n n . S tu em cfm rafter tr ä g t öa§ g’tu ß ö o rf in feinem gro ß en , noct) u rfp rü n g lid je n

® eilc. B re ite , a n g e ra rtig e SDorfroege m it n ie! ifJflansenm udjS, m ette B au m eife, jeöes © e P f t eine B u r g — ö er S tu ß (öie © djnelie

®eid>fa) üBerfdjm em m t oft — önS Stuge fueßt a n fa n g s nadj einem S u fa m n te n p jtg , öer erft m e ite r nönötidj in öem cfwuffierten ® eite a n f tr itt. Ąjier ift nod; nie! öeg a lte n B a n m e fe n g su ß au fe, a lte Be*

Quente €>auSBautcn in Setjm, ffmeßmert u n ö S ie g e l, nie! © a rte n m it Iioßcn B ä u m e n u n ö r i e t BHefen. © e r ü re ite S tu ß ift öoppel»

fettig m it © eßöften Befeßt.

© aS © o r f ö e r © o d) f I ä cß e p & e n m ir aueß; eg ift im

© ü ö en gelegen u n ö faft öurdjm eg fR ittergutS öorf, eine in ©eßtefien reeßt iw rB reitete © a ttn n g . © ie .©ocßftäcße no n S ' ä n o m i ß , öie feßroff su m S'aijBacßtale «Bfätit, a ß e t fieß ta n g fa m maeß D ften, mo öie B a ß n u n ö öie Sßauffee naeß Q a u e r fü ß re u , fen ft, ift „fette if?rofa". ©eßm iger B o ö e n , altes öem P flu g e u n te rm o rfe n . S n Süßten ftnö B ä u m e un ö © träueßer, m e ite r un ö e in tö n ig e r, a l s fie i n S B irtticßfeit ift, erfeßeint öem Stuge öiefe Sanöfcßaft. © ie g roßen

© o m in iß lä cfer g tK ö ern öie B oöenftäcße n u r m enig, ö aß e r n e rm iß t m a n öen ftteig öer meeßfetnöen ffru d jtg a ttu n g e n . StuS f te in e n , funfttieß gefeßaffeuett iß arfS feßim m ert ein © eßtoßtürm eßen, ein a lte r B a u Beim B ä ß e rfo m m e n ; ftitte a n g e ra rtig e © o rfftra ß e n , fte in e © tettcngeßofte, r i e t eß em atig er S uB eßör su m ©itbe. Sßenig S etB fiä n ö ig fe it u n ö felBftänöige g o n n e n e ittm id e Iu n g . © in eingigeg .ftirdjöorf u n te r öen aeßt © o r fe rn : B aB en, ^oeßfireß, ©icßßotg, Sttein*

© tng, © r.sQ 'änoroiß, S offenönu, K t^Scßm einitg, © rieB elm itj, — CmcßEirdj näm tieß.

9 h m Baßen m ir a&er noeß nießt Berüctfidjtigt, Baß ö e r größere oöer g e rin g e re StBftanö etneg © orfeS non öer © ta ö t ein e (Holle fpiett. U m öaS gu e rfe n n e n , ö a rf m a n fieß etm a n atß ( f J r i t t * f e n ö o r f u n ö B u ö o I p ß S B a c ß BegeBen, öie in tägtießer B er»

B in ö n n g m it öer © ta ö t fteßen. © ie ßaßen öie S B eiterfüßrung öeg

© ö rflitß e n aBgcBrocßen u n ö „ n e rm itte ln " gmifißen © o rf u n ö © taöt.

C ö e r, rnenn m a n öag in einem nod) nießt fo m eit norgefeßrittenem

© ta ö iu m feßen m ilt, m ä ß tt m an © r o ß = B e c t e r n im D ften non S iegnift. SttteS gur eß em aligen © o rfta g e geßörige ift nod) gang öörftid) — cineS ö-er erften ^ r ä u te r ö ö r f e r —, a ß e r m ag öie te s te n

(15)

ätüei QtoSraeljttte gefc^flffen 5«ßen, 5ie spolgpenam e, Sie öag ®oxf öer © taßt entgegenytrecft, ßflß tft ftäbtifd) gierooißen tn alten

<&fyat=

tierungen.

3'Ctj milt ntißt fottfaßren in öer iScOtt&eiuniS 5er Unterfißteöe, m an fießt jnoßl fo

fäjon,

öaß felßft eine üertjälhttäm äßig fleitte Sanbicljaft niete © tgenarten, 5te im SBoöen m ursetn, nereinißt.

® a§ äcißt 5ie Siegnifeer Sanßfctjaft alter5ing§ in fettener aSiet=

fcitigteit. Stuf ein er S inie non 5rei SKeiten in fü5=nör5ti({jer tRitß*

tn n g trifft m an 5rei oöer oier nerfcßieöene S o rm en 5eg S9auern=

tjaufeS an : 5a§ tranticße gafßroerfßaug, öat? nereinfacßtc § a u § 5er ©Bene, 5a.§ ftäötifierte SanößanS unö 5ag SBatöBauernßau§.

SInfgeBant J»er5en Mefe K äufer au§ Skrfatt» nn5 ©ctjlactenftein oöer b-acßröert im ©ü5en, au§ Siegeln tn 5er ©Bene unö au§ 5eI5=

fteinen unö Seßm im Storöem SKan öectt 5ag C>au§ m it ©trotj itatß -alter © itte in alter unö m it S iegeln nacfj neuer SOtoöe in SforgeBirgSBorfern, felBftoerftättöIictj m it S ieg eln unö ©cßiefer in 5er ©Bene un5 m it ©cßinöetn, © troß unö S ieg eln in 5er §eiöe.

® a ś SfaiternljauS 5e5 ©ü5en§ läßt in 5er Slttane unö in 5em fleingefiigten S o re aum §ofe 5ie altfränfifeße S5auroeife notß 5a unö öort nacßftiugen. S m Stor5en loft ficß 5ie alte © etjoftanlagc fcß-on m eßr a u f au BetteBiger ©teBung 5eg SßotjnBaufeä au 5en SSirtfcöaftggeBäuöen. Stuffättig ift 5ie 5urcßn)eg gefcßtoffene S3au=

tneife quer öitrcfj 5ie äititte 5e§ ®reife§ Siegniß, atfo in ö-er ©Bene;

Bier fpiett ßie BBegetmäßigteit ö-er © orfaulage Bet 6-er © riinönng öie auSfcBIaggeBenöe Siotle. ® aß aB-er S oloniften gemeinfamer fie rfu n ft in @ü5 unö Storö niißt feßten, ö afü r uu'ecßen mancße

©rfcßeiunngen, öie Bier rate 5ort anautreffen finö. ©o B«t fiij j. Sö.

öag „Sb'ürtürla" (öie SSortiir) aiemliffj ßäufig in n uferer £eiöe erßatten (s. ®. in ©cBönBorn unö tpoBIfcBilBern).

ÜBrigenö fei Bier Bemerft, öaß m ir öag an ® ü rftig feit unö SJ-efcBränfung öeö © tilg auf öaB SKinöeftmaß anjeigenöe edjte

§eiöeBanS in n u ferer ©egenö nicßt BaBen. ®aB trifft m an n u r in 5er nicöerfcßtefifcBen ©eiöe an. —

@§ ift au Slnfang aucB BeBauptet moröen, Baß öie Sanöe§=

geftBicöte iBren StuBBrucf in öer ® orfgeftattung finöet. Qft BaB au=

treffenö, Bann m uß aucB fü r unfere SanöfcB-aft etma§ ® erartige§

an m erfen fein. Unö in öer S a t ift 5a§ fo. S tur finö öi-e. älteften unö micBtigften Sengniffe ö-eg U rfprungg m it öer S e it übetm udjevt moröen non Ben neuaeitlicBen fo rm e n , öie praftifcßer m aren.

SJtan unterfcBeiBet in Ber © orfantage, oom ©inaetBofe aBgefeßen, Ben m ir tu ©cßfefien faft n u r in öer fyorm Beg Sßormerfg oöer Stittergntcg finöeu, 9tunölinge, § aufenöörfer, fReißenöörfer unö

© irnßenöörfer. ® er Bttinöling, öie ftamifcße ©ieöelunggmetfe, je ig t eine coate oöer freiäförm ige Stnorönung Ber •Käufer m it einem Singer in öer SJtitte unö m it eß-emalg n u r einem ®orfaug=

gange. ® a§ CiaüfenBorf ift öie aerftreute ©ieöetunggmeife m it m eßreren © fraßen unö ©äßcßen. ® ag SteißenBorf g ru p p iert feine

©eßöfte am SSacße oö-er a n Ber © traße entlang, m it m eitläufiger

(16)

6

SScBmmttß, u n ö © tra^enfnorf rücft Me ©efjüfte en g sufm m neit, fo-fiafi fie s» Beiöen © e ite n &et © tm ß e n n cin an ö e rfte ljen . D u a le n

© r u n b ite f in ie n w ir Bei u n § etw a in D tjag unB ® M jnau, R aufen»

B orfer finB in © # Iefie n iiBexfjaupt Baum ooxijanBen; am eljeften la m m t ?IIt=S8ecfertt Biefem $ tjp u g n alje nnB etw a n o ^ einige

© ö ife r Ber ^ ä n o w i^ e r ^ o d jf la ^ e . StKe üB rigen © ö rfe i finB au§=

naB m S Irg © traB^irBtitfer. ® ie S teugeit B aut amB Bie ® ö if e r n e u , nnB gw ar B rin g t fie Ben $ t)p u £ öeg © trafien ß o rfeg a lg Ben mnßer=

n e u syerfeB rgaerB ältniffen am m eiften entfprecBenßen im m e r mefjr j u r r e in e n SfuS geftaltung. ® a § ift BuroßauS BerecBtigt. iBtiitel»

alterlicfje © orfB itB er w erBen w ir a lfo nic^t e rw a rte n Bürfen, ®en=

noclj feljXt eS n id jt an fo lg e n © p u re n nnB e rlja lte n e n itBer=

X ieferungen. ® a g finB w ie üBeraK Bie ätteften © eile 6er © ü rfe r, m eift u m Bie ftircBe m it ^ f a r r lj a u g nnB ©tBuIe. SlucB Bie ©djXöffex nnB iperren B äu fer, Bie ffiurm erie nnB Bie © a rte n nnB 93egraBniś=

p lä ^ e em fprecöen nocfj B^em S w ftanöe no n früXjer. SBenn m a n

%. 3>. SSeinBerg im © üBen Beg ® reifeg Befutfjt, fo finBet m a n ein

© orfBitB, fo w ie et> n o r Q'aBrBunBerien gew efen fein m ufj. ERancfje R a u fe r finB g w ar e rn e u t, aBer a u f Bem ifJtaBe Ber a lte n , u n ß Bag

©efamtBilB ift ßagfelBe geBIieB'en.

9tod6 fo n fe rn a tin e r ift Bie fy ln rg e fta ltu n g geBIieBen. S w a r Bat aucB B a rin Bie preugifcBe ß an 6 egfuItur= © efe^geB ung, Bie m it Ber

© e m ein B eitg te ilu n g non 1771 B egann nnB Big gu Ben VfuftciXungen in fo lg e Ber SXBIöfungggefeBe oo n 1850 fo rtg e fü B rt w u rß e , nieleg geänB ert; aBer Bie a lte n © rn n B fo rm en finB B o^ au g Ben umge=

ftaltete n f tlu r p lä n e n nocB gu e rfe n n e n , nnB Bei n ie te n S3auern=

B ö rfern liegen Bie © e w a n n e nocB w ie früB er, n u r 6a§ Bie SBefife*

u e rl;ä ttn ific gewecBfett lyaütn. 9fn Biefer ^ in f id jt BerrfcBt Bei u n g Bie f ü r SD o I o n i ft e n 6 ö r f e r m aügeßenBe § u fen = @ in teilu n g n o r, un ß gw ar ift Bie grofee, 130 iBtorgen umfaffenBe fräntifcB e aBer S o io n iften B u fe oielfacB Ber © rnnB m a^ftaB Ber g lu r c i n te il u n g .

© in SeifpieX f ü r Bie einfacBc © u fen o rB n u n g Bietet StroitfcB, nnB Bie

© e w a n n e in te ilu n g geigen Bie © ö rfe r SBienowi^, ^oBlfcBiXBern nnB äüeritB w i^. S3ei je n e n erftredEen ficB Bie fpufen i n gefcBIoffenen

© tücfen gn BeiBen © e ite n Ber © o rfla g e ; Bei © e w a n n B ö rfe ru ift Bie gefam ic © o r f f tn r in m eß rere grofee ©tücfe (© ew anne) ein=

g eteilt, in Benen jeBer SBefi^er ein en © tre ife n B<Jt. © a g gefcßaß, u m jeBem SBauern e in e n Sin te il a n Bern oerftfjie& enartigen SöoBen gu oerfeßaffen. (© ine a&fcBIiefjenBe Itn te rfm B n n g Biefer S k rB älB niffe f ü r Bie S ie g n iü e r ©egenB, eBenfo f ü r ©dBlefien im aHge=

m e in e n , ift nocß nicßt erfolgt. Ülfan ift im m e r nocß a u f Bag 1863 erfcBicncnc SBerf fPteiigeng, ITrlunB en fcBtefifcBcr © ö rfe r, ange=

w icfen.)

© a g Bcutige ffntereffe a m © o rfe ift le in tBeoretifdöeg, fo n ß ern e in XeBengpraftifcßeg. ® ie © taB tB enötferung XeBt m o n a te la n g a u f Bern S anöe. nnB w er eg im m er ermüglicBen la n n , fucBt in fein en

© rB otu u g g p an fen Bag SanB auf. SSag er Bort n o rfin ß e t, ift ißm nicBt g leitß g ü liig . SDian m e r i t eg fcBon a u f Bern SanBe, Bag Bie

(17)

7

© rtfd jß fte« , öenen eine große San&fc&aft Slnjeljen gißt, ö fte r auf*

gefucfjt »er& en. StBer autfj öte © o rfg e fta ltu n g , Sie ö e r aJienfdj Bei*

n o rfm n Q t öurcö feine SJauten, Btlöet in einem fjofjen © ra ö e Öen

©egenfianB öer Stßtoägungen. ® e r h eu tig e ©efdömncf m ili ® ö rfe r, öie m irffitö © o rfd ja ra fte r tra g e n , fe in e in § S le tn e n n ö U n ju la n g * Hcöe n m g c fe ^ ten e t ä ö te . ©cfjon ein n e ru n g tü c fte r © aftöau§= 9teuöau tft tm © tanöe, öa§ S te ö e rf ö m m e n gu » erle iö en . S etö e r lie g t g eraöc ö tefer ® o rfö a u am m eiften im arg e n . Slnöere al® recö=

nerifcße Q ntcreffen fcfjeiiten Bei S teuB auten ötefer S trt n i ^ t mitgu»

fprectjen, n n ö öotB fcBäöigt m a n öen © a ftm irt, m e n n m a n ißm a n ö e r§ a l§ gn einem öa§ Sm ecfm äßige m it Bern ©(B'önen nerBin*

öenöen SBaupIane rä t. © e r elegantefte iß ra tp B a « f a n n aBftoßenö, ia a n m iö e rn ö m irfe n , m e n n er in eine U m geB ung g erä t, ma er ficB a n S n im m t m ie ein ißfan u n te r ©au&en.

S e r f e n m ir ein en SBticf a u f öie © lem ente ö er ©orffcBönBeü, fo tn erö en m ir gm eierlei Beftim m enö fin ö e n : öie 3 ta tu r n n ö öie S a u te n .

S 'ü r öa§ © o rf tft öie S an öfdjaft nicßt Bloßer Ülaljmen, nicfjt n u r

© taffage, m ie öer K a rto n u n ö öer B unte A3oIgraBmen e in e s ©e=

m älöeS, fo nöeru m eit m etjr S itö in B a lt felBft. S o n öer S a g e óeź

© o rfe g , öie fctjon Befproffjen m u rö e, tft uieleB aBBängig. © te h eu tig en © ü rfe r m uffen m it öer S anöfd)aft§Iage afg m it einem

© egeBenen retfjnen. ©g f a n n n u r ö a ra u f an fo m m en , S e r ftä n ö n ig f ü r öiefe S e ö tn g u n g gu g em innen, fie fom eit a l§ m öglitö gum äftf>etifcfj'cu fifu ü u n g g m ert gu machen. Qfeöe SanöfcBaft f a n n fäjön anigufdiauenöe © ö rfe r tra g e n , aBer ntd jt jeöeg © o rf m ir f t in feöer Sage fdjön. ® a ra u § fo lg t fdjon, öaß öie S fa tu r u n § Be»

ftim m te ©efeije au fg m in g t, gegen öie m a n nidft uerftößt, oßne öem

© angen gu fdjaöen.

© ie S ta tu r Bietet S a u m » u n ö © trau d jm u äfg , SBtefen» u n ö

© a rtc n g e tä n ö e , SBalö u n ö foetöe, © a n ö u n ö S e r g e , S lü ffe u n ö

© een a i d ' © ru n ö la g e ö ar. © in © & e t t e n = ® o t , f n e rla n g t u o r alfem S a u m m u d jg ; ofjue fotcijen t r i t t eg u n d faö f entgegen. ®g n e r la n g t fe rn e r, öaß große fa ß le SBanöflädfen n erm ieöen m eröen.

© e r StuBIid e in e s © tra ß e n ö o rfe g , öaS no n ß in te n la u te r faß te

© cßeunenm änöe geigt, ift unftßön. ©Benfo n e rö ie n t öer © orfetn»

g an g Befonöere S e a d jtu n g . © in StaftenBau a m © o rfe in g a n g e , Beffen fjoßen ©ieBet nodj fR eflam efdülöer gieren, f a n n öag gange

© o rf cntfteflen. © d g S t n g e r ö o r f Büßt a n ©dßöttBeit ein, m e n n öer © o rfn n g e r a l§ Bag le ß te © e m ein g u t öer S em o fm e r a u fg e te ilt m irö , B eionöerg Bann, m e n n Ber S tu fte itu n g a l t e S ä u m e gum O p fe r faden u n ö Bäßlidje S ä n n e öie aB geteilten © ä rte u einfaffen.

® a g © e B i r g g ö o r f n e r tr ä g t im attg em eiu en m eßr © ingriffe.

© tn u n n c rB ä ltn ig m ä ß ig Boßer SieuBau, m ie ifjn öie ließt» u n ö ranm lieB enöe © e g en m a rt Berecßtigtermeife B ernorB ringt, ftö rt Bort öie öörflictjc H a rm o n ie n id jt fo feßr, m ie er eg in ö er ©Bene tu n m üröe, m c it Bier ieöer Sluggteicß m it S e rg m ä n ö e n u n ö SIBBängen feßft. StBer ift Bag © eB irggöorf nocß em pfinölicßer gegen S e r»

(18)

00

©in alter 58auem=Db[tgxasßarten mit tripijdjem altfräntifc^em S auern t)au s: Ä r o i t f c ^ bei ßiegni^.

(19)

9

MttftctltujiQ ö u id j alle§ SlJaxfticfjteicrifcfie. Söetfptele lie fe rt u ttfc r

©eBiraSIanJ) fc^oifireife in Sen x efiam efjaften g o g ie iija u fe rn . @in 9ieu&au, f>ex a n C>ö5e m it ie x a lte n ® o x ffix # e fo n tu x rte x t, ftöxt 5te ©infjeitlictjSeit öeg S).orfüil5eS, faH3 ex ftexartifl in öie 9tälje i>er fiixcöe gerücft in irö , öaß frex SJIict Beifie ateicQseitig auf»

n im m t. $ i e a e f d j l o f f e n e © o i f a n l a a e mixö fta rf Beein»

tracB'tigt, w e n n eine Stuaafjt N e u b a u te n otjn-e S5erttinf)una m it Bern a lte n S e r n 6eg SDoxfeg in u n ie ae lm iifsiaen ülBftänöen BaneBten ee»

fetjt in ex Ben, Bic S am t w ie IjoBe S a fte n u n o e r m itte tt i n Bie S u ft f ta r re n — eine Bewt fctjon ttttfjt feiten« © ifcfjeinuna. S ü n ftlid je HiacBfjilfe BuxcB Ś a u m p f la n a u n g e n uexftäxlt Ben fta r re n ©inBxuct, roentt uacij Bex ©cBnur nnB na® Bern S tn e a l xegelm äfsie eteicB BoBe SBäume anaefefet wexiBen.

SDageaen inixft Bag oraanifcB üteitmxBcne, Bag m it nxtgüMicBem iü ia te iia l nnB i n oxtgüBUcBen Ś o rm c n geBaut nnB a n g e le g t mixB, ftet» fctjcn, 8Ba§ a n Bern ein en D x te äux SSoltenBung Beg ®oxf=

BilBeg Bient, f a u n a n einem anBexen u ex u n fta lte n . ©g ift üBex»

Ijaupt ein Q xxtum , w e n n m a n m e in t, Bag a n fitfj' © ute, S unftnoH c muffe a n jeBex <SteHe fcfjün m itte n . SBeit gefeljit! ® ie einfadjfte

©cBeuex f a n n i n einem ® oxfe Beffex am ^ la B e fein m ie ein cleganieg gSnBnBaug, aucB1 w e n n Biefeg allen fünftlexifcljen 9ln»

fpxürljen gexectjt mixB. © djön m ix ft su m SBeifpiel Bie unxegel»

m äßige © an m eife Bex K ä u fe r im © eBirgSBorfe; in Bex ©Bene müxBe fie unfcBBn fein, © in ® oxf am ©ee Baxf ficü eine S e tte n o n aleiä) BoBen, m it Bern g i r f t p a ra lle l su m SBaffex geftellten K ä u fe rn , wie e§ in S u ttiiä Bei ffa tl ift, teiften. S a g fe lß e iß rlttsip müxBe Bag

©txaficn&oxf entfteHen. ® ex S i id jtu i m gotifdjen © tilg m it Boßet

© piße f a n n ficB im ©e'Birge xedft w ix lu n a g n o ll angneB m en; im S'lacBlanBc m ix t- 6er maffige Ź u i m m it einfadjerem SCBfdjluB Beffex. ©du>n ift Bex ülnBlicf Bex a n Ben dlcmö Beg © oxfeg ge»

ftellten S ird je im Ijügeligen S anB e; Bort p x ä fe n tie rt Bie S irtlje Bern SBefcBauer no n Ser Q e in e Bag. © o rf. 33ie a n ß e rg m üffie Bag i n Bex ©Bene m ix ten , wo f e in n a tü rlid je r © xnnB sn foldjer

© te lfn n g sw in g t! SBlan feße fid B a ia u fljin fpodjftitfj Bei S iegniB alg g u t e g SSeifpiel a n .

© djön finB i n jeBem ff-ade Bie Boßen SBäume am © ingange Beg © oxfeg, w ie i n ißfaffenBoxf; ftBön m ix ten © txeifen m it spflansenmncBB a n B reiter ©oxfftxaBe, fcßön a n d Bie © oxfteidie, w e n n m a n iß n e n Bie ffim m uuggnolte a lte Itm geB ung a n unxegu»

[texten iXfexn m it Ben ßeB enggem einfdjaften n o n © ra g , © traucB nnB 33aum lä ß t ( 9 5 i e n o w i B , © d ) ö n B o r n ) . ^ e meBx 9 ta tu r im © oxfe leBt, Befto BeBaglicBer, ftim m unggnoH er ift eg. S e in SKenfdjenwexf nexm ag Biefer n a tü x lid je n © dmnBeit © leid )w ettig eg entgegen sn feßen. ©inB frljon n ie ie a lte © orfB äum e nieBex»

gefdjlagen w oxöen, fo entfxemBet fidj gemadj Bex © inB ruct Beg

©orfBilBeg.

© ex e i n s e i n e S a u ift Bag © lem ent, w o m it Bet aftenfiB su m © B axafter Beg © o rfeg B eiträgt. SfBgefelien n o n Bei

(20)

10

© a rm u ttie im 9 3 c6aum tggplan Begnfprucljt jeö er SBa« ein e gcmä ßeftim m te © e ftn ltu n g , roenn er nicßt tuiöerfpruc& inoff m ixfeit feK. Stlte E 'irdjen ro irie n fnft im m e r cijarafiernoH . ©§ ifi ctßer niffjt iiaS Sntertüm U cfje a itein , m a§ iß n e n öiefen SSorsug

»erfĄ gffi/ jo n ite m .óa§ © eeignete, ©eimijdöe im © toff uni» in iter g o r m , m a ś fic& Bei S iriB enB nuten Bier 5)ieuäeit oft in § © e g en te il o crfefjrt fwt. Q n öer S ie g n iije r © egenö Brauche icö f ü r Ben erften S a li n u r a u f Me S irtfje n au SBctlimu, © reiB nig, XentfcBet,

© r o B 'S in j, ©ro§=3Bun&riß, iOiertfcfjüij, ® u n i^ , § e in e rg iio rf,

© eiiw u, © c p n B o rn , S angenm aiM ut, 58arS0orf=5ŚracB, SlXt=Säft,

tp farrijau s gu Ä r o i t f d ), Str. ß ie g n i ^ ;

n u r roenige S ß fa n p u f e r erfreuen fitf) eines fo ijarmonifcfien Cünbruct's.

ß en ß u g , 3SaIjtftatt, ^ r o ,itifcB‘i, 9{öcF)Iit3, .frocljtirtB, ąjro u fin iij un ö

© djlnup Binanm eifen. 3tucf) a n © egenB eifpielen feBIt nitßt, mie Siiificrn, Söienom i^, S e rn ö o rf.

S u m © ottegijoufe g ehört Ber SrieBB of; er ift Bie nntürlicBfie unB fifwnfte U m raB m nng Ber Stirclje. ® te n euerB ingg aufgetom » m ene SSerlcgung auf>erijöiB Ber SJorfloge ift u n o rg a n ifd j. 353enn eine non SScfalr oBer ^ in B Iin g e n errichtete ÜJiauer m it a lte n iö ä u m e n , m ie in Sroitfrf), fi'u n iü , © retB nig, aSraucBitfch&orf, ilju umfcfjliefjt, fo gißt Bag ganae ein feljr m irfu n g g o o H eg SBilB.

Sllte iß f a r r B ä u f e r finB fe ite n Bei u n g im SanBe. © ie iß fa rrß ä u fe r au © d f ö n B o r n , ÜJ i o i g nnB H r o i t f c l j finB üßer=

leßenBe S e u g e n e in e r S e it, Bie ftdj a u f u o rn eß m e unB f c p n e ^Bauten Biefeg Sw ecteg nerftanB . © ag eg en finB jefet roeit m eljr unBar=

monifcße iß fa rrß ä u fe r au feßen, tdj m iß n u r Sag au $ 8 ä r g ß o r f =

(21)

11

5 £ ia ( f j alg Jöetfviel ß e ra u g g ie ife n , ein ftäötifdfjer ® aftenBan m it frlitecBter fR e n a i^ a n c u M tä jih U ü x im iót)l[ifc()en SDorfe.

S-üi; öie © cf) u IB ä u f e r Bat m a n etft n eu e rö in g g an g e fa n a e n ,

&a§ ?iotroen6ige m it Bern StngeneBmen j n n e re in ig e n , w o fü r öie iiteuB auten au ^ a r cB m t ^ u n ö 3t 11 = $ a u e r af§ SBeifpiefe

Gi n a l t e r D o r f f t r u n n e n : Ä r o i t f c B I i e i Sięgnij.

(1910 fiefcitigt.)

g e n a n n t feien, iütit m cnig SDfitteln liege ficf) etm ag SSorßilölicfjeS fei)affen, m e n u m a n öie GinfacßBeit m it e in ig e r © tie& erung u n ö ein ig em ©cBmucf uerBänöe.

3 u Ben ©eßän&en, ß ie ’ Bag StugfeBen be§ © o rfe g mefentlicB mi'fBefitmmen, geB ört aucB Bag ©a f t B' Ci u g . S a r i n Baßen uer=

(22)

12

Böttflene 3 e ite it wicie gute äR ufter geliefert, Ate © egem w art fgft nicIitA. ® ie a lte n S S rauereien n n ö SBirt@5ä«fer j u ^»oljenAorf, Ü'rottfcö, $od)fixü j, ‘S tm c tjw it n n ö tESatjlftatt finö tueöcx reicA a n S IrĄ tte ftu r, noi® finö fie n o rn e ö n t in t ftljledjien © in n e , a ö e r fie finö tre u e fy a m ili en m i tg Ii eö e r öer © o rfö ä u fe r, ö a ru n t fc§ön n n ö ftitm nunggeöettö.

Stu S D r f f ( $ n t u c f finö u n fe re ® ü rfe r öireEt a rm . 9iur.

feiten u erle itit ein ® o r f Ii r u n n e n , m ie m ^roitfdö n n ö fRiem=

öerg, öent © tra ^ c n ö ilö e etm aö SIBmecöfelung. © öer nocö fin ö en fiel) ® e n f m ü I e r f ü r öie © efaH enen, m e n n m a n aueö öuxcl)ftu§

ntcöt fagen tarnt, öaft f ü r ötefe etne öeintifdje S lu ööiuctöfurnt ge=

fttnöett m äre. Q'm © eöirge Dat m a n folclje a lte S SaulicöM ten, öie a i s Smrfftfjmttcf su öeseietjuen m ä re n , nod)' i n g rö ß e re r Sftenge e rlialte n , feßt m oßl aueß Deute noclj n e u e ; fo m irö m a n öen @in=

öritfl, öen öie S o r f ö ilö e r non SredöelSDof, S tlt= 3 ä u cr, SBeinöerg,

©cljlaup, C xerrm annSöntf u n ö © e n n erS ö o rf Bei p a t t e r m it öen fia^eKcDen, © ta tu e u , ® e n ffte in e n ufm. B e ru o rru fe n , nießt nergeffen:

® aS ftein ern e 9JIaI u n te r öem glieöeröitfcf), Sßo e in Bißlifctjer ©^ruclj fre u ö ig s u fterDen leDrt,

ŚSo ö e r S o ö m it öer © enfe U nö ein © ngel m it H a lm e n fteDt, ift nacD ®öltt) eine ©cDönDeit öe§ © o rfe ö !

S e r H eim at ©cDönDeit la n n ft S u a l s f roß er, fcDauenöer

© a n ö e rS m a n n üBeraK fin ö en . SBientel Banan in u n fe re n S ö r=

fe rn nocl) fted t u n ö leBt — möge es erD alten BleiBeu u n ö ein DarmonifcficS SBacijgtum fin ö en . fü u r ein ig e ©runöftricDe DaBe tcß Dter gesogen. Qfeöer © te in , öer am SBege fteßt, n o n §Bor=

n ä te rn gefetst, feöeS S o r f ß a u S im a lte n © til un ö fRaDmeu, feöe tr a u te S o rf lir ttje — fie finö ©cDmncE u n ö ©cDönDeit u n fereS

©eim atlan& eS. © ine tiefere g re u B e Dwt öer S S anöerer, m en n er a u f ötefe © ig e n a rte n u n ö ©cDönDeiten aeßt giBt, a l s m e n n er gleicßgiltig öaßinftreB t. Stucß öaS H einfte S ö rfcß e n m irö u n s S tn rcg u n g u n ö ^ n te re ffe fpenöen, m e n n m ir e§ a l s ein en © tein im Sanöfcß oft Brno f a il u n f e re r H eim a t Betracßten. S u folcßem fin n ig e n 93etracßten, BaS sttBem f ü r öie © rn e u e ru n g n u f e re r ßet*

mifeßen S u l t u r n itß t m ertloS ift, fotten öiefe S e ile n an re g en . S e n f icß Bein, Btt IteBeS S ö rfcß en ,

©cßau icß a u f ein tr a u t e s S3ilö;

k le in e §äuS cßen, B unte © ärteßen, Stiles rin g » in S u f t geßültt.

S u m e in S ö rfcß en , a u s öer g e r n e

© rü ß ' icß öicß n ie l ta u fe n ö m al!

(23)

ID as fd)Ieftfcf)e J)orfrD ttt5J)auö

® e I t a r m a ił)8 ß e f u m m a ,

® e S ln ti’ i§ » o rb e i;

® c r ^ o t) t u i t fcb«n b tiu tttn a ,

® c G kige ftim in t et.

S la r tn e ita , S x u n tp etn —

® e Ełiuftf ib» 9«ns,

® e © B itter, 5e S lb in ,

<Bt f p t e t e t t j t m t ST attj.

© e r 5?retfc&ont t u t t p ra ttg a 9Jltt S’I itte rit uttö S3anb, S Jłit S r ä i t ä r t b e fjc n tg a 3 Tt§ © a t t l e tttiö S B attö.

58eijptel eines altfdjteiiidien © o r f t n i x t s b a u i e s : © as attöeutfcfje

©aftbaus in Dberau bei ©olöberg.

S0?ii biefen Dieitneu seicbnet 9}. © f t & a n t p e l in eittent 1843 erfrfjienenett ©ebicijte ba§ a l i e ic&Iefijcbe © o rftn irtg fjaitS w it

(24)

14

feinem e ig e n a rtig e n © ep räg c — nn ö jugleidS öte fcölefifdöe SftrmeS, 6a§ a ja u e rn fe ft öe§ ©ertifieS, öog no n ö er a tr 6 ettg äeit öeg @ommcr=

fjoIB iaöreg an b u S liü jc m t b © rtjolw ng 6 ringent>en S B interaeit iin ü ß e r te it c t. SBte öte 9tefte a lte n aS atlS tu m g n u r nocß in äufeeren S 'o rm en e rß a lte n geßließen finö, fo ß a t am ß öie a lte „® arm § " ßeute fcfjon n ie l n o n iß r e r u r fp rü n g lid je u ©cßönfieit n e rlo re n u n ß ift aum ßlofeen „Jperßftuergnügen" gem oröen. © ie S a u e r n B e p B ig f e it friilfe re r Q titz n , Bie ftcö Bei Ber S irm e S in m cB rtägigem ©dömetgen i n fu lin a rifcB eu © enüffen funB ta t, ift su m © a n ju e rg n iig e tt m it m oB ernem Slnftricß BeraBgcftiegen. 3 h rr Bie au rü ctg eleg en en

© ö r fe r in © eBirgSIanB fdjaftett B alten nocB a n Ben SBräucBen non eBeBem feft. © a giBt eg nocB Ben g ro ß en S irm eSB efudj no n m eit unB B reit B«V Ba m uffen Bie S e t t e r n nnB D u fe lg a u g Bern © o rfe unB Ber DcacBBarfcBaft gum Sirm egfcB m aug a u f e in e u oBer gwei

© age erfcBetnen, unB Ba BeBeutet Bie .ßirm eg e in e n m irtliiB e n @in=

fcBnitt im SlHtaggleBen, eine gange 06er BalBe S ß o ^e Beg g ro B ftn n g uuB © enieB eng.

SCucf) Bie g ro ß en S a n e rn B ü rf e r Beg © ügellanBeg unB aucB etlicBe Beg S’IacfjlanBeg — im m e r BcfonBerg Ba, mo Ber S e rfe B r n id jt B infom m t — fjaBen nocl) roenigfteng gmei ÜBerBIeiBfel ,B ig a u f Bie Heutige S e it g e re tte t; Bag fiuB Bie © irm e g fu d jen , Bie a u g Ben K ä u fe rn Ber SBoHlHaBenBen auggefcfjiclt mer&en, unB Bag m inB efteng gm eitägige ß irm e g fe ft im © aftB aufe, am S o n n ta g e f ü r Bag ©efinfle unB am B arauffolgenB en ÜTtontage f ü r Bie S ä u e r n .

© ie © in n e g ift ein u r a lte g S a u e rn fe f t. QSn allen BeutfcHen

© a n e n , roo Bag S a u e r n t u m f ta r f entm iclett ift (g. S . in fDtecfien=

B urg), ift auef) Bie S irm e g g c it fta rf a u g g e p rä g t. Eltan ift Bort gu f e in e r S e it fo freigeB ig a lg jefet, m enn © djeucr unB H elfer g u t g efüllt finö, w e n n Bie © ä n fe u n ö © nten recljt fleifcßig m erö eu un&

Bie erften © e lö er oom o e r fa u fte n S 'o rn un ö fo nftigen $ e lö - p ro B u ften eingeljeim ft ftnö. Q m „ ^ retfe ß am " ift in Biefen © agen f ü r © e trä n fe Boppelt u n ö Breifaclj geforgt, © peifen finö m e n tg er f ü r Ben S a u ß m a n u Ba, 6 er fiel) ß a m it felBft BinreicBenö au g fta tte t, a lg f ü r Ben B eraügfom m en& en ©tä& ter, 6 er g e rn a u f Bie ©ucBe nacB eeßten, g u te n fP tagenfreuöen geBt.

© a g tft alfo Bie S e it Beg gocBgenuffeg, Ber „Q ettleB e", m ie öer

©cBfefter fagt, Ba ficB jeö er, 6er m ag a u f SlnfeBeu B ält, m a l

„ la m p e rn " tu n m uf;. Sind) öer ©oliBefte, öer im S au fe Beg la n g e n Q aB reg aB folut fein e „© emm elmorBe" Bat, gießt jeB t „ a Sliem " n n ö fp e n ö ie rt eine Befonöere SluggaBe f ü r feine @üd)e:

,,’g gange © ö rfe i fdjm im m t ei © u ft

d u frtfcßgeüacf’ncm S u d )e n !"

uttB

„Qeöeg ^»äufel, nodj fu flce n , Boag f le d t o d t f u d u SSörfiBten!"

(25)

15

® a ift ó er SSunfcfj actita ß erec^tist:

IteB et © oot! Sfctj toim fdjte tn ti

© uft niictjt ei Mefett S a ß e n , 3118 t»te’§ ©eBift » u m fiüroen u n ö śBitm (Siefa n t a Säftaßen!"

@o B rtn ß t OtoBert @ a ö e l tu feinem ©ttdje „2BuH ßef^petB am "

Bic fette .fttrm efiftim m uttß ginn 3lu8Brnct, öie ßang a u f m a te rie lle

©eniiffe ßeftettt ift. ,,© ie'» a SeBen m ie im © u m m e r!" » e rfiin ö iß t Ber »oHßeßeffene ßiitc SSetter, m a§ BocI) eißentlicfj ß a r nitijt ftim m t, Ba be§ 8 a n ö m a u n 8 © um m er m eljr 31 rBeit aI8 © e n u g Beöeutet.

2)ag a l t e S o rfm irtB Ija u g tr ä g t Btefer S e ie rftim m u n g ffted)*

n u n g , unB a n Ben BejeicBneten O r te n gefdfieBt Bie8 wvTjI audj Beut nml). © ro ß ift Ba8 O u a r t i e r m eift nicßt gemefen. SDaB g roße

© aftS im m er ift sugleicB Bie © te le , w o nacfj S tu S räu m en Ber Siftfje unB ©tiiBIe Bie ©cöufje im S a i t e gew ebt toerBen, Baß Ber frifcß g eftreute ©anB n u r fo freifcl)t ttnB Ber © tauB an Ben © a m u m Ber Üßüfte e r in n e rt. SIBer w a8 fcßaBetg! © e r ftretfcßm er, Ber w ie Ber S ta a tS I e n f e r a u f BBiljftcm ^ o fte u im B ü f e tt iü ro n t, fcBenlt ja ununterB rocfjen ein, f ü r Ben © u r f t unB fein e energifcBe Be=

lä m ß fu ttß ift alfo o o ü a u f geforgt.

© te Bicie „ © a u le ", Bie Bie artBiteftonifcBe SIufgaBe ß a tte , Bie

©ecfe j u tra g e n , ift s u r S trm e S g a n s B efonöerg fcBön m it B ä n B e rn unB © irla n B e n o erg ie rt. UnB n u n geßt® fefte r u m u m Biefeg SBaBrgeicIjeu a lte r ÜBirtgfjaugpoefie! ÜBaBrenB Bie j ü n g e r e n fo im fw d jg en u ß Beg ftirm egfefteS fcßwelgen, ftnB Bie ä lte r e n © em efter ftiltfcBroeigenB in ein anftoßen&eg StmmercEjen »erfdjw unB en, » o Bie B ra n B n n ß uiclit Ijin lo m m t, n m Bort Bei einem g u te n S ro p fe u Beg SeBeng © orge Ijtn u ttte ra u fp ü le n oBer, u m Bier e in © pieltßen j u macljeu, rooBei oft and) Bie „S’üifjfe" au f Bie SellercBeu fp rin g e n .

Itn fe re 3 e i t Bat let&cr Ben S u g , Ba§ g u te altftßlefifiEje SSirtS-- Baug a u g ju ro tte n . vJ f u r w en ig e © ö rfe r noti) seigen Biefe no n a u ß e n w ie in n e n fo t r a u lief) anm uten& e © rB oIunggftätte. 3 e n ä ß e r m a n 6er © ta S t fo m m t, Befto ftä&tifdjer w itB Bag © o rfw trtg = Bang, © in altfcßlefifcüeg 3S irtgB aug Batte in fein em I n n e r n faft tnpifcB au nenuen& e 8 ü g e . ©BarafteriftifcB w a r Bie feßon erw äB ute

„ © a u le " in m itte n Beg S iaum eg Ber ©aftftu&e. ©g giBt Beren nocB einige, w o r in g g u m Biefe © a u le ein r u n ö e t SifcB geB aut ift, Ber

^ o n o ra tio re n tifc lj, an Bern fitü Beg SIBenBg Bie © o rfg e w a ltig e n ein

©teHBicBcin geBcn. © e r frem&e ©aft, nam eutlicB Ber fieß nießt gana f ü r „ooll" ta r i e r t, naB m BefcBetBentlirij a n einem Ber Brei, o ie r eeftgen Sifcße a n Ben SBänBen ^ l a ß , Big er aufgeforB ert wur&e, in Bie S a fe tru n B e eitto u treten . © o r t f e ro ie r t Ber „S S räuer" oBer

„S retfcßm er" ßöcßft eigeuBän&ig, Bort w irB neBen Bern m oB ernen

„© cßnitt" nodß Bag „ D u a rtie rB e l" , Ber Dlotgeftreifte, 6er © em engte,

„a © ta m p e t" unB eine Shtffe felBftgefüHteu einfaeßen a3iereg ge»

tr u n f e n . © o r t w irB Beg © o rfe g SeBen Befprocßen, Bie © rn te , Bag SBetter, Bie n e u e n © te tte rn , Bie © djule, Bie P f a r r e i unB wie&er

(26)

16

öct§ SBetter. S>ann, iDenn nić^tg n tclji ö u rd jau seljcn tft, to irö „a S u p p " oöer b e t n tu b e tu e © la t e n trie x t, 6ig u m IR itternacr)t, m enu bex S^ac^tmäctitex e tn tx itt u n b ö a r a n e x in n e it, ba§ alle © te u b ’ ein g u b e b aßen m u p . ©xfxeut ex fictj be§ SBoIjtmoUeng, fo m itb tönt ein ©cbnäpbcben u n b eine S is a x x e fp en b ie rt. SJet ©cßlub b er

© iiju n ß b o lt bex Sxetfcbnter nocb etn e „© aH ext" a u g bex Sücbe, u n b b a n n $ d )t§ in le bhaftem ©efpxäcb Ęeim.

® ie ß to b e llljx a n b e t SBanb, oft in bte 9Jtauex b in e in fleb a u t, gab m it ibxem © etxiebe beut bebagltcb=einfacben 3 ia u m e ©ttm=

m u n g . Sin bem b re ite n S ad jelo fen , b e t nicbt feiten a u t H ä lfte bex an fiobenben ©cbiafftube angeböxte, max ein e D fe n b a n f angebxadjt, a u f melctjer bie fro ftig en Sitten g e rn 5ßiab n ah m en .

® ie a lte n 9B ixt»bau§m übeI to a te n ecßt bäuerlicb- ® ie Sifcbe fcbmex m it g io p e n , ftaxfen SBeineu, bte © tü b ie m it e ig e n a x tig e t Sebne m it bem b e fa n n te n b e ta fb im ig e n S lu g fd jn itt ober m it ©täb=

eben a u g g e fü iit. SKir finb nocb © aftbäufex b e ta n n t, roo biefe äüöbet febon ü b e r b u u b e rt ^ a b x e im © ebraueb finb. Q n ben S B irtgbänfexn m oblbftbenbexet ®oxfex gib tg aueb ein a lte g , bxeiteg S eberfofa f ü r bie angefebenften ©Sfte. § i e r b ä n g t ein e S am pe ü b e r bem Süfcb, m ä b te n b fonft a u ben fle h te n Źifcljen n x tt Siebter in a lte n S eu d h te rn u n g e b ra n n t m erbeu. 58or m ir ftebt ein foiebex a lte r ©aftbaug=

leuebtex, au g C>oiä gefcbniüt, m it bauebaxtigem ©efafj f ü r bag g e u e ra e u g , ro o ra u g fief) m ie ein S tlü te n fte n g e t bag febianfe Diobx f ü r bag Siebt erbebt, bag © a n je b r a u n gebeigt. SBenn ieb biefen, febätjungäm etfe reieblicb bitnbext Q abxe a lte n Seucbter, ben ieb au g einem © aftbaufc b er © to g a u e t © egenb bube, anfebe, fp in n t ficb m e in e ^ b a n ta f ie ein ©tücf © a ftb a u g ie b en ber a lte n S e it a u g ; bag SSätercben, m übe ber Slxbeit, f a u t a n ber S ü b a fp fe ife u n b p la u b ex t no n S tie g un b 9iot, b e rm e iie n fein Siacbbax ein ipxiegcben n im m t.

© e r febönfte © cbm ud beg a lte n © o rfm ix tg b a u fe g ift feine

© a u ß e rfe it, a u f bie s u b a tte n je b er S retfd jm ex atg feixte oberftc ąjfliebt anfiebt. S e in e „g eftrig en " © tä fe r su m © a u b iu m f ü r f l i e g e n a u f bem © tm g ; ©tfebe uxtb © tü b te fxifcb gemafebext, bag SBaffer im S ecfen su m © p ü le n ftetg fa u ß e r. SBag er b ietet, ber a lte SBirt, ift bcrslicb einfacb u n b b irg t m enig S tugm abb ab e r eg ift p ro p er.

©oeb audj 33ilbfcbtnxtcf f a n n te bie S Sirtgftube. SSon perfön- licßen S tnbenfen abgefebett (bag © o tb a te n b itb feb ite faft n ie ), bie bem fRautn ben ©texxxpet beg SSobnsim m exg gäbet:, m a re n boeb aueb tppifclje S i l b e r b a ; fo fin b e t m a n b eu t nocb ü b e r b er © ü r ober bem Slttgfebanf bag b e fa n n te S i l b m it b e r SWabnung s u m S a r=

u n b S a tb b e s a b le n : „.©ier m irb nicbt —" (baneben eine SBaffer^

pum pe), sfu b erb em finb nicht fetten alte S tu m en ftß c fe xnit fin n ig e n

© prücben, fe r n e r S i l b e r m it © ta g m a le re i a u g la u te r febm ateu, feufreebt geftettten © ta g ftre ife n , bie no n sm ei © e ite n gef eben, t)er=

febiebene Sfuficbten gaben. Sttg .§ a u p tß ilb fu n g ie rte m eift ein a lte r

©ticb, ein ©ebtaebtengem älbe barftettenb.

(27)

- 17

SWit ötefem cilteit ^ a i t S r a t Dat die Ijeutiße S e it atiinölicd auf»

fleitfuntt. S e d e r SBeddfel de§ Söefi^erS ift © eleß en ^eii, den a lte u p l u n d e r IjütauB auroerfen u u d a n fein e © teile m o d ern e, uöllisj cd a ratte rlo fe S a d r ifm a r e j u fe^en, die da§ 93ild e in e s ftadtiftfjen S BirtSdaufeS nortäufclft, ad c r dodj fo g a r nicdi s u m © a n s e n pa§t.

® a ä n sefeKen ficfj d a u n noclj a l s ^andfcfjm uc! m o d e rn e r S lrt die lin m e itß e d e r SfJetlam edilder n o n © p iritu o fe n » , S ö d i’iad» u n d SWa»

fcdinensefcdafien, die nöltig maXjHoS n e d e n e in a n d e r ae d ä n g t m erden und dem ofm edin fcffon undedaglicden S i g n i e r den ©indrucd der atnfcd laafau le aufdrücfen. U m d a s S k rf e ljrte n u n n o tle n d s au f ro n e n , Eommt ein e r o fja r tia e r idE ufifapparat in die ©cfe, d e r den ERauael a n SBeljaßlicIjfeit un d fd m u c le r dörflicder S tu S a e fia ltu n a nerdecfen foil, oder die S rc u d e am S )orfm irtS I)auS , d a s f ü r n ie te ein £>rt d er ©rauicEunß m a r, ß riin d lid jft n erle id et.

SBenn m a n die fcdlejifcfjen © a u e durcdftreift, fin d e t m a n au f e in e n g u te n a lte n © aftdof im m e r amei, d re i „ m o d ern ifierte ". Srnfj m a n in g u te r SBetfe m o d e rn ifte re n f a n n , fcdeint n ie m a n d e m Beiau»

fom m en. S r n lj e r mac&te der ©ifcöler d es SDorfeS die ite u e n fDEödel

© tuet f ü r © tücf u n d gad id n e n etm aS n o n ortS ü d licd er © eftalt, jefet m erden fte nielfacf) naeö dem K ata lo g a u s S a d r if e n deaogen. Q!n D B e r = Sf a u f f u n g fad iid eine S B irtSfjau§»SIuSftattung, die die a lte n DEödelform en gefcöictt d eid ed a lte n Batte u n d aucl) fonft in iljre r g an aen Stufm acfjung eedt dörflied m a r. Sturd d ie r m ird die SBefinnung fom m en, m e n u es an fp ät fein m ird ; rneitn aurd d e r © tä d te r fe in SBerfangen m e d r d a t nadö falfcdem iß r n n f u n d unectjter g i e r a r t . ©edon ie d t d d rt m a n U rte ile , die au f eine folcde S r i t t f ftdliepen laffen, u n d eS lä g e tatfäcdlicd m e it m edr im S n te re ffe d er SŚefider, m e n n fte id r e n S o fa le n den u rfp rü n g » licden © d a i'a fter m ied erg äd en u n d , mo er noed » o rd a n d e n ift, au e rd a lte n fuedten.

* * *

©)er © affdof der S ßergangendeit aeiednet fied dured irg e n d eine SSefonderdeit niedt BIoB n o n den ü d rig e n S )o rfd ä n fe rn , fo n d e rn aucid non den © a ftd ä n fe rn d er U m gegend auS . SBie die S öürger in den © tä d te n id re m § e im eine perfünlicd a n m u te n d e S tu S fta ttu n g g aden, fo fü g te d er © rü a n e r deS ©aftdofeS eine SluSaeiddnung Bei, die noed fo Befcdeiden erdaedt fein m o ^ te , je d e n fa lls aBer no n e in em in d in id u e tte n E m p fin d e n aeugte. ©ier eine dittfi ein fcdmiedeeiferneS StuSdnngefcdild üBer die ^ a u S t ü r , e in a n d e re r n c ra ie rte die $ r o n t d es H a n fe s m it S n ftd rifte n oder m it finnBUd»

licden © a rfte ü n n g e n . © in d er S ta tu r d er © egend entfprecdendeS

©pmBoI fiedt m a n a n dem © aftdaufe in © ä r S d o r f = © r a d d / näm licd ein en © to r cd; die S)eicdfa=Sandfcdaft ift d ie r reied a n dtefen © nm pfnögeln. ©o e n tftan d en die StBmeddfelungen, die d a s Singe fo e rfre u e n u n d neBen dem SSerdienenmoHett aued a n lieBe»

noüe p fle g e deS ©afteS d en fe n lie d e n l —

S)ie © eB irgSgegenden find e rd a lte n d f ü r a lte © itte n u n d Söräucde; im fcdlefifdjen © ed irg e fin d et m a n noed da u n d d o rt alt»

2

(28)

18

f>ciitfdje S D o rfg aftp u fe r, fo joie fie je ö e r g e rn fie§t. %iix Sie Sieß*

n i^ e r ©eßeni» fö n n te a u f öte a lte n S g ittg ^ ä u fe r u o n ® t u m m = I i n 5 e , S 1.= 3t e i i | e n , @ c5 ö n 6 n x n , § » i» nt e f / ® r t> 1 1 f d) itnó g o d j l i t d j fjingetuiefett tueröen, öte fidj udcö in altex S lit e rlia lte tt ĘaBen. Q m © oxfBtlöe tntxö uo n 6tefen öex

^orö£ixcf}er Me Befte StoHe fp ielen , dev, ein a l t e i © ießel& au m it ö u n f e l getöutex S ta lfe n fü ß ttn ß , no n fdöattißen S in ö e n poftiext to iiö , jtniftDen öencn fiel) x e ip o H eine © teintxeppe a n g n irm n t. © ine a lte S3xanexei a lte n Stnfegeng ^ a t Sag SDoif Staxfdjau 5ei S tau ö ten , u n ö in S n ö u ftx ieo x te n , w ie s. 33. in © au ffm tß , fin b en fiel) 3 3 eißanßen5eit n n ö © eßenroaxt n eb en ein an b ex .

© in axcf)itef'toutfdjeg ift öa§ a lte © aftfjaug (außleicl)

© dioltifei) in 3S ü n f cb e n b u x f bei S a u b a n , eine S iex b e bex

© txa^e, a u bex eg ftebt. Jlltbeutfcije fpoläuexfcbaluttß u u b SSalfeu- fü b iu ttß , b u n te ! gefäxbte © icb eltu än b e u u b bag alttxauliclje © tio t>

dad) geben biefent ß e rd u n tiß e n 33au ein unuexßleicblifbeg StuBexeg.

® tefeg ipoeut »du einem fcljlefifcBen © aftlfaufe uexbient a lg 3Ut=

b e n fm a l u n te x fpeim atfrbuij geuum m en au m eiben.

© egßleicöen befifet bie D b e x a u bei © olbbexß i n beut „3111 = b e u t f ri) e xt © a ft B o f e" ein e © tfttte, bie u n g aeißt, tnie m a u fx ü ljei nacB a lte m boben ftän b iß en ©efebmaef au b a u e n im ftanbe max. ©g ift ein einfaeßex e tn ftM iß ex © ic b elb au m it S tlta n c a u s (S teinen u n b ©Ma ßefüßt.

,3:n 3 t o i ) t t , S xeiS SießniB , fin b e t ficb a u bem © aftfjaufe ein golbeneg S üroem Sielief m it eiuex ^nfcbxift, bie befaßt, ba§ bex alte föatt 1811 duvdj 33Iit3fd)Iaß in 3(fcbe gelegt u u b ein S teu b a u erxicljtet m oxben ift.

© in füx bie © ebixßggegenb cbaiafteiiftifcbex 33an ift bex befjag»

lidje ©exicljtglietfcBaxtt in S a u t e x f e i f f e n bei Söm enbexg. Übex bex SSixtSbauSttix ift folgenbe gxu§c Snfcljxift angebxacbt:

„S)iefc§ .ß au g fteljt in © otteg fbanb, S u ben bxet S in b e n roixb eg g e n a n n t.

© xbaut uon bem ©exicbtSlxetfcbmex ^ o fe v b SBeclei un b feinex © b e g attin S tn n a Ütofiua geb. S cbm ibt 1832."

31n ben b u n te n S in b e n b ilb e x n aeigt ftcb bie S-xeube a n ®er=

giexungen, u n b bie itbexfcljxift lä g t bie bebäbige © e n u g tu u n g au bem g e lu n g e n e n SBexfe fg u x en ; bex ä lta n n f ie lt bie © ac|e alS fein SBexl a n u n b uexgiftt n ic |t, fein e © lelieb fte gu uexem igen. S ängft entfclm unbenex 3 ?e fi|eiftoIg!

31m „S; a n u a a p f e n " bei fReicljenftein im ißaff n a d bex © raf»

f d a f t fan b i d 1908 folgenbe Q n fd x ift:

„ 9 d l a b e a lt’ S e it «ttf © o tt g eb au t U ub l a b e biefeS § a u g g eb a u t — lie x abex ift m e in 33Ieiben n i d t , i d m ufj oox © o tteg S tu g e fid t"

Cytaty

Powiązane dokumenty

Saurma1) t)ält es für waßrfcßeinlicß, baß bas SBappen bas flaoifcße herb Łodzią II ober Korab, bei benen SRonb unb Slaßn ebenfalls wecßfeln, ift unb oermutet, baff ber

füfjrung Sßrer ^abier12) oon Necßts wegen fämtlid)e Sd)aufpieler ©ollbärte hätten tragen müffett, weil erft gu 2lle$anbers bes ©roßen geit ©artfcßeerer nad) Nom gefommen

Slnt 22. Oftober ließ ber Stittmeifter bie Wagiftratsmitgtieber roieber gufammenrufen; biefe aber beforgten neue ©rpreffungen unb gingen ben So- ten bes ü. Krifffa möglichft aus

93or Billern f)abe id) 31)nen meinen ßerglußften Sanf für 3ßren fcßönen 93rief gu fagcn, ber mid) über meine ©eigerung aufs oollftänbigfte beruhigt I)at. 3d) roar mir fjalb

ftaltet roirb, unb groar gerabe in JjMnficßt auf bie Stellung bes Dates. Sie Dctsßerrn-- unb bamit and) bie Dürgermeifterroürbe roar bis baßin ein unbe-- gaßttes Sßrenamt. 3m

— anberfeits and) roieber ein Sümpfet für align große Sel'bftfäjäßung u. all- gutiefe 93erad)tung ber frangöpfcßen iBertßeibigung, benn mir maren bod) and) in gang

©eriäjt nicht fehlen. Oljne ben Stamen roäre biefer nichts als eine Steugier nad) mehr erregenbe ©efd)id)te, mit bem Stamen roirb er eine Slutorität für ben Hiftoriter, unb muß

Unb wenn ihm Sart unb Sßßßognomie bes (Engels nidßt red)t gefällt, fo geht er nid)t mit. Säuft er aber einmal mit, bann ift fein Subei treuer, unb es madjt ihm mehr Vergnügen,