r ą o o o 2 ) y /
S B c m b e m u n b S t a u e n
i n b e r f e r m a t
D o r f = , S t a b t = u . ß a n b f ^ a f t s B U b e r a u s S d j l e f i e n .
33on 5B. (Tlemens.
3
Ą foil bas ©lütl in meiner g eim at finben;Bier, mo ber Änabe froBIiĄ aufgeblüBt, mo taufenb greubefpuren miĄ umgeben, mo alle Quellen mir unb glüffe leben...
Sdjitter.
3Jiit 19 Slbbilbungen unb 6 ßärtcBen im
ß t e g n i ^ .
S ru d unb Ißerlag ber S u Ą 5 unb Äunftbrmferei § . Ä r u m b ^ a a r .
kleinen ßltern
3um (Mett.
SBn» in öent SBitcljIcut fteljt, ift m it eigenen Singen gefdjaut, unft eg möchte n ie ie ©cöiefier a n e ife tn , iß re H eim at nctdj Slitent uni»
Stenern, nctci) SanüMäjaftlidjem nn ö K iinftletifcfjent, nadj S ta tu r unö
©efdjtcljte s u ftu ö ieren . S S anöern M ent 5er ® efun5tjeit, aBer auclj 5 er S elB fte rsietjn n g n n 5 fo n tit 5er Sßere5eiung, nicßt m eii m ir 5aBei le rn e n , fo n ö e rn m eii 5ie S ta tu r nm§ im m e r m teöer s u r @eIBft>=
Befinm tng, su n t f c p n e n 35etracöten u n 5 s u r © a n fB a r ie it anB äit.
® a g © ndj m adjt g a r fein e SinfuriicBe, m a n fucBe aifo nicBt etma, m ag s u geBen nicBt BeaBfidjtigt m a r. SBenn eg a n re g t, 5ie fcBönen fcfjIefifcBen © tä ö te u n ö © ö r fe r su Bereifen, u n ö m e n n e§ etm ag su
© e i m a t ] cl) u is u n ö S t a t u r ö e n f m a l p f l e g e B eitragen fMIte, fa Bat eg feine StBfictjt erreid jt.
© a g S u d j ift m eöer fpftem atifd), nod) im e in se in e n erftBBpfeub, eg Bietet n u r śtoftproBen a u g ® üö u n ö Storö. Q'd) Boffe, i n f u r s e r S e it üBer m ein e © eim atftaB t ü f i c g n i B ein BefanBereg S ücB Iein Bieten s u fö n n e n .
S i e g n i B , SBeiBnacBten 1910.
( £ t e m e r t 5 .
’
• ' , / ■’ ' ^
, ■■ ■■ , . , . V,: ,.
# H'!
S n ^ a l t s i D e t s e t ^ n i s .
(S ie m it Sterndjen uetfetienert SIttiJel Jinb iltuftriert.)x
S e ite
*) SBon bet Sf^öw^eit bes S o tfe s: (Hjarafter bes Dorfes
— Die 2anbfd)aft — 9trten ber Dörfer — D orfanlage
~ DorfBauten — D o r f f ^ m m t ... 1—12
*) D as fcljtefiff^e S o rfn n rtslja u s: Äirmesfreuben — (5in=
rid)tung bes alten D orfroirtsljaufes — 3Birtsl)aus=
in f^ rifte n — © aftfjaustitel — Sebeutung bes Dorf=
r o ir t s lja u f e s ... 13—20
*) ©ine alte Dotffirclje (Die Äircfje ju Äroitftl)) . . . . 21—27 Dorftijpen:
D ijas ...28—29
*) D o ^ n a u ...30—33
*) SIltBectern unb Ä le i n tin g ...33—38
*) 9?otl){'ir(^...38—42
*) ß a n g e n r o a lb a u ... 42—47
*) Ä lem m erroitj... 47—53
©affenborf ...53—55 S eiĄ au ...55—57 S dflaup ...57—60
*) spardjnu^ ©dfloö unb S t a b t ... 61—75
*) ©olbbetg unb M ntgegenb... 76—84 S a u e t ...- ... 85—92
§ o ^ e n f r i e b e b e tg ... 93—97 Ä u p f e r b e r g ... 98—102 Slnt S djtan>a=See...103—106
«jeibebörfet im grU Ijlingsjaußer: iß anten — iBieiuimitj —
S(f)ön6orn — ißol)lf(t)ilbern — $um inel . . . 107—111 SBilber aus bet niebetfdjlefifdjcn §ctbc: Äaltroaffer —
SaBitj — S e e b n il — Äofienau — ißerfel —3ttloBs=
borf — Sßengeln — SBeifeig — SBolfersborf — ißrim=
fenau ...112—116
3n>ijdjen SOSajjer unii §ctöe: ®as Ä a p a d jta t — fieußus
— 5par(^»3t^ — 3ürtfii) — Src^enborf — Steinau
— ifretjlau — ajtön^tnot|d|etmö — §eirnmot}ci)et=
n t | — S J to n b f ^ ü ^ ...
SBatbuianbctungen in ber 2iegnit;et (Segcnb: 3Balbbid)ter
—• iBoxber^eibe — ©otbene SIuepĄt — Jlidjaxbs:
Bexgel — üteuxobe — ipftanjgaiten — 5DMtfeteidj — Äteinxei(|en — Äalttuaffex — SBüxtf^ = §elte — 23iaud)itf<t)boif — © lo p it^ e n — SüBen . . . .
*) 2Ba()litatt, bas jdjle[ijd)e ^ e tm o p g lä : SBanbexung ba^in — Sex Dxt — Äixdjen — Sctjtojj — Äabetten=
anftalt — ©efdjiĄte — 58efi|ex — ümgegenb — Ä iiegexbentm at... . . S ie Siegniijet Seen: ©xoPetfexix — ©xeiBntgex Stxafje
— ©ntftet)ung bei Seen — Sex ÄoifdjiDt^ei See —
©xetBnig — Sex ®ee — 3 eW enfr°rT
— Sex Äuni^ei S e e ...
3iü(texn — Sßaneborf — JafoB sboxf...
Slttbectcxn — Sßanten -(©ine 2Beibenlanb|if)aft) . . . . SBalbau — 2inbenJmjtf): S ie Ciegni^ex Äiäutettanb)d)aft
, — SBalbau, ein Äoloniftenboxf — ®aueingiitei — Sxänenfäule — SinbenBufd)...
2BeiiienT)oi — (©ine SBinteixuanbeiung, ins DJialeitf^e): SBeifeenljuf — ^o^Ttsboxf — 9lnna=
ruexbex — Ä ap elte...
*) 3 n bie ßtogauex ®etge: Raubten — SaifĄ au —
$oĄfixiJ) — ipinquaxt — Äleinj^xnein — ffixoB5 ((Jjmein — DbifĄ — S a lta u — Quiliti — ©öxli^ — Sauei — Sieglit; — ©uxfau — Sismaxiftuxm —
© to g a u ...
*) ©ine 9Banbetung im Ä ap ad jtale: Äetf^boxf — Seitenboxf — geige — SRofengaxten — 3annoroi| — Äapadjquelte — iDiü^IBexg — ©ifentoppe — 9IIten=
Bexg — Äauffung.— Sex Ät^elBexg — Sex 9Jtiit)t=
6exg — St£|önau — 9iöt>eisboif — aBiltenbexge — iiieutiiĄ — © o tb B e x g ... . . S a s cxirfjtoijene SoBextat: Sex iBoBex — ©xunau —
iBoBexiö^xsboif — S ie Salfpene — 58o6ei=Ut(eis=
boxf — Stiauex — SBaltexsboxf — ß ä ljn ...
*) Slm Äetnnits&ari) Bis 2ätjn: ütlttemnii] — S8extBets=
boxf — Sex SBexnstenftein — IHIatsboif — S ie Sal=
fpexxe Bet 3Jtauei — £ ä ^ n ...
S e ite
117—122
123—131
132—143
144—149 150—154 155—160
161—165
166—167
168—172
173—178
179—187
188—192
SBon Siüjit 6 is SieBcnt^al: £äl)tt — Dßftßau — 2e^n=
I)ausBurg — ipu&botf — (EtĄ pufer — a)3iinfdjen=
borf — łltlersborf — C teB entlial...
3 u m sp«o6[tęotnet S p i p c t g : t£nt|tel)img — 58er6tn=
bungen — ^tlgram sboxf — ^ x o b fp a in — S e t S p i p e r g — S te f i a n b f Ą a f t ...
*) (Sine Spette im SorgeBirgstonb (33tecf)eIsI)of — S tem s Betg)
...
S tim m ungsB ilbet au s Bem SHtejengeBitge:
I. S e r SJlel^ergrunb ...
II. Sluf bet Ä o p p e ...
III. 3 m 3 lie |e n g r u n b ...
. IV. Stuf bem Ä a m m e ...
*) Piunb um Ben 3 o6ten: Sleuborf — £oifif|fau — S J Ia litp — S au er — Setfermi^ — ^etgogsroalbau —
© r o p i e ń — S trieg au er S etg e — ©utfdjborf — S treiiB etg — geljeBeutet — S ttte g a u — S tanom iti
— 3 eb lt^ — SBicIenborf — S djroetbm l — Ä retjau
— © r ä b i| — gauIBtüd: — IRetĄertBad) — £angen=
Btelau — ißetetstoalbau — Stimptfd) — ©irIaĄs=
borf — S cgelfang — SBilfau — $eibersborf — 9lubeIsborf — SreBntg — 3oibattsm iiBI — S te in —
©ant^ — ßcftenBIut — SBiots — Ä ö rn i| — ©ampern
— S e n tf^ e l — Ä otf(f)rox|...
S ie ÄaljBatf): S ie SleiBetge — Quelle — 2anbjd)aft
— S ie 10 Salfeffet — S ta tiftif — S B afferfptung — S ie iüeBenftüffe — S ie SWeberfĄlagsoerpttnijTe — S a s Ä lim a — © igenart bes Ä a P a ifita te s . . . . S ie ÜBefieBlung Bes Ä a p a d jta lc s : ißräpftorifi^e gunbe
— S ie O rtsnam en — S la m i P e Sefieblung — ©et=
manifc^e S e f ie b l u n g ...
S ie SnBujttie Bes Ä a p a rfjta lc s: SlHgememes — Vatt=
ftein=3iibufttie — Safatt=3- — 3ement=3- — Sanb=
ftein=3- — ©täBergBau — iporpprB riidje — Son=
fĄiefergeminnung — Sffiplen — Ś rauereien . . . SHJalBpoefie...
S ie g n ip t S ag en : 1. S e t SButgetmann in fiiegnit;. 2. S e t fcfjlaue Äuna. 3. S in e f iie g n ip r Sßalbfage . . . Ä uniti unB jein ü ia tu tB e n Jm a l...
*) SlaturBenfmäler Bet f iie g n ip t © egenB ...
Diadjroort ...
S e ite
193—197
198—202
203—208 209—211 211—214 214—217 217—220
221—230
231—241
242—249
250—257 258—264
265—267 268—271 272—280 280
• •
l i l Ä - f ö :
33rm ber Sdjönliett bes Dorfes
S£a§ fdjlefifcfje ® o rf n e r fö rp e rt Me fdjtefifćfje ©efc§icr)te unb (S ig en a v t S S en n m ir in Me SBeraattgenljeit foG'ciueit fM utten, tuitrfien m ir öie aümixijücfje © ntfteljuna öeS fjewtiflen S )orfe§ aIS e in e n m töeljeiK r Inußfm nen SBorgang e r fe n n e n ; Iwmtm fjnt ficfi i n lie fe n SBoOnpläfeen 60S fcljlcfifclje S o IfS tn m am &eften fortgefeijt m t6 er^ atteit. © e r © ta ö t gegenüßer ift 6a§ ® o rf in jeöem © in n e fo n fe rn a tii), 6 ie © faö t ift g c r tfd ö iitt, 5aS ® o rf U eB erlieferu n g .
® aS f i l t e r 6 er © täö te, m ie fie Beute BefcBaffen finö, « e r tr itt aHeS in allem ein Ö aB rB unöert; 6aS Beutige © o rf ift m eit ä lte r, es reicBt tief in 6ie ÜSergangenBeit. 316er nicßt la n g e m eßr, ö a n n finö
— faHS öie jetjige © nrcB ö rin g u n g 6eS SanöeS m it © ta 6t£ u itu r an=
Bält — 6ie a lte n ® ö rfe r 6 er S'teuseit ju m D p fe r gefallen. IBor=
gänge foIcBer 3 trt f a n n m a n in jeöem ® o rfe maBrneBm en, un ö öiefe S rfcB einung m ag eS m it Bem irft BaBen, 6aB m ir a n fm e rffa m e r m eröen au f öörflicße © ig e n art. © e n n im m er erft ö an n Befaßt m a n ftcB m it öem ©rB'gut öer Sßergangcnßeit, m enu fcBan große S3eftanö- teile fü r o e rlo re n gelten . ©eimatfcBuB u n ö S tatu rö e n fm a lp fle g e finö Beute fom eit © e m ein g u t, öaß fie in © ta ö t u n ö S an ö SSer=
tr e tu n g BaBen, u n ö fo entftcBt ein ©cBauen, ©ueßen u n ö SSer=
gleicBeu, öa§ u n s allen öie Singen öffnet fü r öie SBefonöerfjeiten n u fe re r SanöfcQaft unö n u f e r e r K u ltu r . SBäßrenö m a n fonft acBf=
loS an öen (Eigenarten öer SanöfcBaft u o rü B erg in g , £aum öaß m an a u f eine fP te rlm ü rö ig fe it arßtete, entgeßt öem iBIitfe Beute aucB baß SIHtäglicBe, ©emöBnlicBe nicßt, foBalö eS m it e in e r SBcoBatBtung a n ö e rn o rtS im © egenfaße fteßt. 33efonöere © cßönßeiten n n ö grö ß ere 9Jter£m üröig£eiten aBer e rla n g e n ö a s ö n te re ffe alle r un ö fteigen im SBerte a l s © em ein g u t. ©0 finö öie SBälöcr, öie 9tatur=
ö c n tju ä le r, öie e ig e n a rtig e n SanöfcBaftSBilöer u n ö eBen autB öie
© ö rfe r © egenftänöe g rö ß e re r 9Iufm erffam £eit gem oröen. SBaS fieß ö ara n S f ü r öie m eitere (E ntroidelung öer K u ltu r ergeBen m irö, la n n nicßt unerßeBIicß fein. Sttnäcßft ift ö am it eine 9>ertiefung öeS Q ntereffeS fü r öie © iu g e um u n s gegeBen, eine ß ä u te r u n g öeS ©e=
fcßmarfS, eine 33ereöetung öer Slgfprücße, eine ö eB n n g öer S tußetu f u l t n r . © öttte öiefe a n ß a lte n ö genug fein u n ö S e it g em innen, fteß a u f m eitefte G reife su ü B e rtra g en , ö an n m irö atteß eine in n e re Q’ü rö e ru n g nicßt auSBIciBen, öenn alle © in g e m irfe n a u f eiu an ö e r.
© ie Bloße Slnfcßauung n u fe r e r J iu ltn rm e r fe m irf t ersießenö, ent=
m eöer fo oöer fo, u n ö öie S ta tu r üBt a u f jcöen, öer fiüj iß r ßingiB t, e in e n o ereö eln ö en © iu flu ß auS.
— 2 —
©o iff &a§ © o rf öeute ein 33eo6mStunffSfeIÖ getooröen, roenn lo ir ctronS oölliß iReueg in u n ferem © n fein entöecEt fjätten.
® ie © e fta ltu n g 5e§ © orfeg, feine © ntftefjung u n ö feine ©efdjtife regen aum 9?acf)5enfen n n , un ö jm n r im m er in öer SR i^tung a u f öie urfäcöücöen S u f a m m e n p n g e . g i i r öie © taö t fjaöen öie ©taöt=
d jro n ife n u n ö öie S ü fjre r in Q-orm non © täöteöefcöreiöungen fc^on längfi fo eim ag fjenmrgefjracfjt, m en n aucö m annigfactje 95e=
gietjungen öaßei unßeacötet liegen ßleiöen. Slßer fü r öag © o rf feßite eg ö n ran ü ß e r g a u p t U nö m ir finöen, öaß eg geraöe öcgljalß feßr reiau o tt ift, fidf) in öag © o rf a lg foWjeg au n e rfe n fe n , m e it m a n ö o rt S etdjen, 3iefte u n ö © p u re n a lte n SSoIfgtumg u n ö a l te r K u ltu r finöet. S eiöer finö eg oft n u r nocij © p u re n , o ie le S3erte finö eüen nudff fcßon oielfad) unm iöer& ringticß öatjin. Slßer eing ß a t jeöeg © o rf in tr e u e r 6 u t e rtja tte n : öen S u fa m m e u tja n g m it öer ßanöfdjaft, öie SBesiefjungen a « r S ta tu r, öie S age in m itte n öer ü B erfom m enen S e rtiü ttn iffe , roie fie öie S Jtutter © röe öem SBeßauer ö arß o i.
SScun m a n eg u n te rn im m t, öie © ru n ö ß e ö iu g u n g e n f ü r öag ßeutige Siugfetiett öer © ö rfe r, m e n n and) n u r in fu ra e n S ü g e n , a«
ffiaaieren , fo m up m a n non öem S ta tü rtie lfte n auggeßen, oo n öer S a n ö f c f j a f t . QJu öiefer SBeaießung tjaftet öer Siegnifeer © egenö ein gana Beftim m ter ß tja r a tte r an , oerfcöieöen oon öeu StacßBar^
lanöfcBaften. ÜSenn m ir öie S B irfung u n fe re r © ö rfe r im Sanö=
fdiaftgBitöe oerftetfen m otten, roeröen m ir au f öiefen © ru n ö a u g o d te n m uffen.
SB auöern m ir nad) © üö en , fo g elan g e n m ir in SEiergtanö, nad) S tor öeu in öie g e iö e , nad) D'ften un ö ÜBeften in tjügetigeg S an ö m it rocdjfetnö'em © tjarafter. © ine SBegftunöe a u f öer © oIöBcrger
©Bauffee B rin g t u n g öen StnBticf öer fjotfen © eB irg g m an er, eine SBegftunöe n o rö m ä rtg fü tfrt in ö ie fanöige ^iefc rn ijeiö c . S5on
© üöen I)er reid jt öag fdftefifcBe © eBirge in öie S ie g n i^ e r Sanö=
fdjaft fierein, un ö im S toröen öie ^ e iö e . © ine aiemlitB fdfarfe
© ren ae fü r öiefe Beiöen SBoöettfonnen B itöen öie Q duütäufe öer Sta^Badf u n ö Beg © djm aram afferg. © te öfttid)en u n ö mefttitBen ©e=
Biete taffen öen © e B irg g d ja ra fte r attmätjticB in öie S -Ia d jta n ö n a tu r a n g ftin g e n .
© ie ita^Bad) ift f ü r öie S ie g n i^ e r ß an ö fd ja ft nießt Bto^ a lg SBafferaöer mictjtig, fo n ö ern a lg © renaftufs u n ö a lg © eete öer S3c=
fieöetung. © n tta n g öeg g tu ffe g finö öie älteften © ieöelungert u n fe re r © egenö au fin ö e n ; öie S luggraB ungen p rö tjiftorifdjer © tn g e Bemeifen öag oo n QaBr au Q ütjr m etjr. © ie ^ a f f e r a ö e r n finö su=
erft, fp ä te r öie StoifdjengeB iete, B eoötfert m oröen, u n ö ato ar eljer öie fü ötidjen m ie öie n o rö tid je u ©eBiete.
©o tr ä g t u n fe re © egenö öen © tem p et öeg Ü B ergangeg a n ftdj, ö en n öie Beiöen mafsgeBenöen © inftüffe au f öie © o rfg e fta ttu n g Jom m en vom © eBirge u n ö von öer €>eiöe 5er. © inft fd jn itten fid) öiefe © inftüffe ö ire f t Bei S ieg n iü , öag m a r je n e S e it öeg 9Jtittet=
— 3 -
a lte r t, óa 5ie tßor.öexöeifi« am SöpferBerße, einem fjeutigen <Staöt=
teil, cnbißte, unb ber S&ornbufcö nncfj ein ® orf m ar. Sefet 6öt ber fräbtifctje 9Jiacf)t!rei§ biefe Üianberfdjeinunöen äuritctgebrängt.
SIBer in etnmS m eiterer ® ntfernnng nmt ber (Stabt fteBen fie fidj nocb siemlicfj beuttidi gegenüber, fo in beit S )orfpaaren StrnSborf
nnb Sangenroalbau, Ä'unitj unb g a n te n .
ift mie ein ©twnbgefefc ju betrachten: mo m ir auffällige g3erfct)iebenbeiten ber ® ßrfer, fo in ber Ś aum eife, in ben S3au=
form en, in © r ö |e unb © cp n tjett ber K äufer, §öfe. Streben unb
© djulen, tinben, ift bie Urfacbe in ber fianbfebaft
%u
fueben. ® e r© au g n u ib beftimmt nicbi m eniger bie © öje unb öage beS $aufeS mie t'Iimatifcbc ©inflüffe. © ie btäbe non Stetnbrncben ober bie Sage im S aube, bie einlabenbe S&afferlanbfcbaft unb bie Stäbe ober f^erne be§ ftäbtifiben S u Itu rje n tru m S — ba'S atteS m irft bet ber
© eftaltung ber D örfer m it. ® aber bie Ltnterfcbiebe jmifeben Storb unb ©üb, bie 55'erfćbiebenbeiten eines ©ebtrgSborfeS unb eines .’öeibeborfeS, beg gtufiborfeS unb beS ®orfeS au f ber ęotbebene.
®aS © e b i r g S b o r f frbmiegt ficb m it feinen ©eböften in eine SBobenfalte ein, b rän g t ficb m it feinen K äufern möglicbft biebt su=
fammen, nütit bie © orflage gritnblicb a u s . © eine K äufer merben auS bem näcbftliegenben SJtaterial gebaut; bie B au fo rm gebt auf§
SJiaffioe, SBiberftanbSfäbige, unb bie flim atifdjen ©inflüffe be=
m irfen, baft m an gemiffe © ebubnortebrungen gegen S a ite , © tü rm unb ©ebnee an b rin g t. S)te Ś-enfter finb möglicbft tie in , bie SBänbe uielfacb bureb €>oIa, SOtooS ober Siegeln gefebü^t. ©ine Sicifje foicber S 'ö rfer finbet m an am Staube b<e§ ©ebirgeS jroifeben ©oib=
Berg unb p a tte r: sf5rau3nib, ©eidjau, ö ennerS borf, §erm annS=
borf unb S o lb n itj; fie tragen ben Beftimmt au sg ep räg ten © barafter be§ ©orfeS im B erglanbe. 3Ser noeb Beffere Beifpieie bafür fueben möchte, ber barf n u r im BoBer=SabBacb*@eBirge, unb gmar in feinen böberen Sagen, m anberu.
© a» S B a i b b o r f beS StorbenS geigt in aiieiu bie geringere SBobibnBenbeit an ; bie reitb auSgeftatteten B a u e rn b äu fer febien gumeift, ben ©on geBen bie fle in e re n ©eböfte an, bereu ein»
facberer B a u oft fdjon grunbfäbltcbe Baum eife nermiffen iäbt. © a§
B a u m a te ria l Bitbete Bei ber SBalbnäbe urfprünglicb €>oiä, nach unb n a cf) finb SiegelB auten Begnemer gemorben. ©ebubnorrieb»
tungen gibi eS aueb, unb jm ar norberrfebeub SDtooS» u n b ©otg»
nerfleibungen ber fjenfter unb 3Bänbe a n ber SBetterfeite. ® ie
© orfftrabc entmiefeit fi<b Breiter, metl B au m bafür genug nor»
banben ift. © ie © infam feit briieft bem ©eibeborf ben ©tempel auf.
B o n biefen jm ei febr fdjroff entgegenftebenben Strten unter»
feijeibet ficb baS B an ern b o rf ber © B e n e mefentiiib. Sencbtenbe fs-arßen finb u n fe re r ©egenb jm a r ntebt eigentüm iieb; a&er ftetS, m enn icb in bie ©Bene, bie su r © ber bin füßrt, fomme, fällt m ir ba§ Icucbtenbe, regeim afńge SSeif; ber © örfer Soifcbmtb, Slemmer»
miß, Bofenig, © reißnig, ©entfcbel uff. auf. ® a§ Stuf treten biefer i*
— 4 —
S arB en ftren g e in einem 8 n g e no n D ö rf e r n ift Bocö nicßt gems g n m ó lo g . n te l © onne, im fpric^t ficB anc5 öie Sictjtfrcuöe in iier K u ltu r a u s . Ajier ift m a n in e in e r faft ra u m lo fe n ©Bene, mo öie (Sonne n irg en ö S a n g e ö a ite n m irö — fie B rin g t gemiffer=
m aß en audi fo n n ig e SSänöe u n ö SmrBen t)erau § ! — © ine
© ig e n a rt öeS ©Beuen=©orfe§ ift BaS m afftne SBanernljauS. § i e r gißt eg S ie g e le ie n genug, öie f ü r B a u m a te r ia l forgen. ® e r B a u e r ijat gute B e rB in ö u n g e n m it öer © taöt, feine SBirtfcfjaft fpric^t öa«
non, un ö g a n j ta n g fa m m irö eS in öiefem ® o rfe ftäötifcß’ in n ie ten ä u ß e re n S ü g e n .
O ö e r m ir g elan g e n nactj B ä r S ö o r f = ® r a d 5 u n ö fin ö en , öaß auefj rin 3; t u ß öie © o rfg e fta ltu n g Beftim m en f a n n . S tu em cfm rafter tr ä g t öa§ g’tu ß ö o rf in feinem gro ß en , noct) u rfp rü n g lid je n
® eilc. B re ite , a n g e ra rtig e SDorfroege m it n ie! ifJflansenm udjS, m ette B au m eife, jeöes © e P f t eine B u r g — ö er S tu ß (öie © djnelie
®eid>fa) üBerfdjm em m t oft — önS Stuge fueßt a n fa n g s nadj einem S u fa m n te n p jtg , öer erft m e ite r nönötidj in öem cfwuffierten ® eite a n f tr itt. Ąjier ift nod; nie! öeg a lte n B a n m e fe n g su ß au fe, a lte Be*
Quente €>auSBautcn in Setjm, ffmeßmert u n ö S ie g e l, nie! © a rte n m it Iioßcn B ä u m e n u n ö r i e t BHefen. © e r ü re ite S tu ß ift öoppel»
fettig m it © eßöften Befeßt.
© aS © o r f ö e r © o d) f I ä cß e p & e n m ir aueß; eg ift im
© ü ö en gelegen u n ö faft öurdjm eg fR ittergutS öorf, eine in ©eßtefien reeßt iw rB reitete © a ttn n g . © ie .©ocßftäcße no n S ' ä n o m i ß , öie feßroff su m S'aijBacßtale «Bfätit, a ß e t fieß ta n g fa m maeß D ften, mo öie B a ß n u n ö öie Sßauffee naeß Q a u e r fü ß re u , fen ft, ift „fette if?rofa". ©eßm iger B o ö e n , altes öem P flu g e u n te rm o rfe n . S n Süßten ftnö B ä u m e un ö © träueßer, m e ite r un ö e in tö n ig e r, a l s fie i n S B irtticßfeit ift, erfeßeint öem Stuge öiefe Sanöfcßaft. © ie g roßen
© o m in iß lä cfer g tK ö ern öie B oöenftäcße n u r m enig, ö aß e r n e rm iß t m a n öen ftteig öer meeßfetnöen ffru d jtg a ttu n g e n . StuS f te in e n , funfttieß gefeßaffeuett iß arfS feßim m ert ein © eßtoßtürm eßen, ein a lte r B a u Beim B ä ß e rfo m m e n ; ftitte a n g e ra rtig e © o rfftra ß e n , fte in e © tettcngeßofte, r i e t eß em atig er S uB eßör su m ©itbe. Sßenig S etB fiä n ö ig fe it u n ö felBftänöige g o n n e n e ittm id e Iu n g . © in eingigeg .ftirdjöorf u n te r öen aeßt © o r fe rn : B aB en, ^oeßfireß, ©icßßotg, Sttein*
© tng, © r.sQ 'änoroiß, S offenönu, K t^Scßm einitg, © rieB elm itj, — CmcßEirdj näm tieß.
9 h m Baßen m ir a&er noeß nießt Berüctfidjtigt, Baß ö e r größere oöer g e rin g e re StBftanö etneg © orfeS non öer © ta ö t ein e (Holle fpiett. U m öaS gu e rfe n n e n , ö a rf m a n fieß etm a n atß ( f J r i t t * f e n ö o r f u n ö B u ö o I p ß S B a c ß BegeBen, öie in tägtießer B er»
B in ö n n g m it öer © ta ö t fteßen. © ie ßaßen öie S B eiterfüßrung öeg
© ö rflitß e n aBgcBrocßen u n ö „ n e rm itte ln " gmifißen © o rf u n ö © taöt.
C ö e r, rnenn m a n öag in einem nod) nießt fo m eit norgefeßrittenem
© ta ö iu m feßen m ilt, m ä ß tt m an © r o ß = B e c t e r n im D ften non S iegnift. SttteS gur eß em aligen © o rfta g e geßörige ift nod) gang öörftid) — cineS ö-er erften ^ r ä u te r ö ö r f e r —, a ß e r m ag öie te s te n
ätüei QtoSraeljttte gefc^flffen 5«ßen, 5ie spolgpenam e, Sie öag ®oxf öer © taßt entgegenytrecft, ßflß tft ftäbtifd) gierooißen tn alten
<&fyat=
tierungen.
3'Ctj milt ntißt fottfaßren in öer iScOtt&eiuniS 5er Unterfißteöe, m an fießt jnoßl fo
fäjon,
öaß felßft eine üertjälhttäm äßig fleitte Sanbicljaft niete © tgenarten, 5te im SBoöen m ursetn, nereinißt.® a§ äcißt 5ie Siegnifeer Sanßfctjaft alter5ing§ in fettener aSiet=
fcitigteit. Stuf ein er S inie non 5rei SKeiten in fü5=nör5ti({jer tRitß*
tn n g trifft m an 5rei oöer oier nerfcßieöene S o rm en 5eg S9auern=
tjaufeS an : 5a§ tranticße gafßroerfßaug, öat? nereinfacßtc § a u § 5er ©Bene, 5a.§ ftäötifierte SanößanS unö 5ag SBatöBauernßau§.
SInfgeBant J»er5en Mefe K äufer au§ Skrfatt» nn5 ©ctjlactenftein oöer b-acßröert im ©ü5en, au§ Siegeln tn 5er ©Bene unö au§ 5eI5=
fteinen unö Seßm im Storöem SKan öectt 5ag C>au§ m it ©trotj itatß -alter © itte in alter unö m it S iegeln nacfj neuer SOtoöe in SforgeBirgSBorfern, felBftoerftättöIictj m it S ieg eln unö ©cßiefer in 5er ©Bene un5 m it ©cßinöetn, © troß unö S ieg eln in 5er §eiöe.
® a ś SfaiternljauS 5e5 ©ü5en§ läßt in 5er Slttane unö in 5em fleingefiigten S o re aum §ofe 5ie altfränfifeße S5auroeife notß 5a unö öort nacßftiugen. S m Stor5en loft ficß 5ie alte © etjoftanlagc fcß-on m eßr a u f au BetteBiger ©teBung 5eg SßotjnBaufeä au 5en SSirtfcöaftggeBäuöen. Stuffättig ift 5ie 5urcßn)eg gefcßtoffene S3au=
tneife quer öitrcfj 5ie äititte 5e§ ®reife§ Siegniß, atfo in ö-er ©Bene;
Bier fpiett ßie BBegetmäßigteit ö-er © orfaulage Bet 6-er © riinönng öie auSfcBIaggeBenöe Siotle. ® aß aB-er S oloniften gemeinfamer fie rfu n ft in @ü5 unö Storö niißt feßten, ö afü r uu'ecßen mancße
©rfcßeiunngen, öie Bier rate 5ort anautreffen finö. ©o B«t fiij j. Sö.
öag „Sb'ürtürla" (öie SSortiir) aiemliffj ßäufig in n uferer £eiöe erßatten (s. ®. in ©cBönBorn unö tpoBIfcBilBern).
ÜBrigenö fei Bier Bemerft, öaß m ir öag an ® ü rftig feit unö SJ-efcBränfung öeö © tilg auf öaB SKinöeftmaß anjeigenöe edjte
§eiöeBanS in n u ferer ©egenö nicßt BaBen. ®aB trifft m an n u r in 5er nicöerfcßtefifcBen ©eiöe an. —
@§ ift au Slnfang aucB BeBauptet moröen, Baß öie Sanöe§=
geftBicöte iBren StuBBrucf in öer ® orfgeftattung finöet. Qft BaB au=
treffenö, Bann m uß aucB fü r unfere SanöfcB-aft etma§ ® erartige§
an m erfen fein. Unö in öer S a t ift 5a§ fo. S tur finö öi-e. älteften unö micBtigften Sengniffe ö-eg U rfprungg m it öer S e it übetm udjevt moröen non Ben neuaeitlicBen fo rm e n , öie praftifcßer m aren.
SJtan unterfcBeiBet in Ber © orfantage, oom ©inaetBofe aBgefeßen, Ben m ir tu ©cßfefien faft n u r in öer fyorm Beg Sßormerfg oöer Stittergntcg finöeu, 9tunölinge, § aufenöörfer, fReißenöörfer unö
© irnßenöörfer. ® er Bttinöling, öie ftamifcße ©ieöelunggmetfe, je ig t eine coate oöer freiäförm ige Stnorönung Ber •Käufer m it einem Singer in öer SJtitte unö m it eß-emalg n u r einem ®orfaug=
gange. ® a§ CiaüfenBorf ift öie aerftreute ©ieöetunggmeife m it m eßreren © fraßen unö ©äßcßen. ® ag SteißenBorf g ru p p iert feine
©eßöfte am SSacße oö-er a n Ber © traße entlang, m it m eitläufiger
— 6 —
SScBmmttß, u n ö © tra^enfnorf rücft Me ©efjüfte en g sufm m neit, fo-fiafi fie s» Beiöen © e ite n &et © tm ß e n n cin an ö e rfte ljen . D u a le n
© r u n b ite f in ie n w ir Bei u n § etw a in D tjag unB ® M jnau, R aufen»
B orfer finB in © # Iefie n iiBexfjaupt Baum ooxijanBen; am eljeften la m m t ?IIt=S8ecfertt Biefem $ tjp u g n alje nnB etw a n o ^ einige
© ö ife r Ber ^ ä n o w i^ e r ^ o d jf la ^ e . StKe üB rigen © ö rfe i finB au§=
naB m S Irg © traB^irBtitfer. ® ie S teugeit B aut amB Bie ® ö if e r n e u , nnB gw ar B rin g t fie Ben $ t)p u £ öeg © trafien ß o rfeg a lg Ben mnßer=
n e u syerfeB rgaerB ältniffen am m eiften entfprecBenßen im m e r mefjr j u r r e in e n SfuS geftaltung. ® a § ift BuroßauS BerecBtigt. iBtiitel»
alterlicfje © orfB itB er w erBen w ir a lfo nic^t e rw a rte n Bürfen, ®en=
noclj feljXt eS n id jt an fo lg e n © p u re n nnB e rlja lte n e n itBer=
X ieferungen. ® a g finB w ie üBeraK Bie ätteften © eile 6er © ü rfe r, m eift u m Bie ftircBe m it ^ f a r r lj a u g nnB ©tBuIe. SlucB Bie ©djXöffex nnB iperren B äu fer, Bie ffiurm erie nnB Bie © a rte n nnB 93egraBniś=
p lä ^ e em fprecöen nocfj B^em S w ftanöe no n früXjer. SBenn m a n
%. 3>. SSeinBerg im © üBen Beg ® reifeg Befutfjt, fo finBet m a n ein
© orfBitB, fo w ie et> n o r Q'aBrBunBerien gew efen fein m ufj. ERancfje R a u fe r finB g w ar e rn e u t, aBer a u f Bem ifJtaBe Ber a lte n , u n ß Bag
©efamtBilB ift ßagfelBe geBIieB'en.
9tod6 fo n fe rn a tin e r ift Bie fy ln rg e fta ltu n g geBIieBen. S w a r Bat aucB B a rin Bie preugifcBe ß an 6 egfuItur= © efe^geB ung, Bie m it Ber
© e m ein B eitg te ilu n g non 1771 B egann nnB Big gu Ben VfuftciXungen in fo lg e Ber SXBIöfungggefeBe oo n 1850 fo rtg e fü B rt w u rß e , nieleg geänB ert; aBer Bie a lte n © rn n B fo rm en finB B o^ au g Ben umge=
ftaltete n f tlu r p lä n e n nocB gu e rfe n n e n , nnB Bei n ie te n S3auern=
B ö rfern liegen Bie © e w a n n e nocB w ie früB er, n u r 6a§ Bie SBefife*
u e rl;ä ttn ific gewecBfett lyaütn. 9fn Biefer ^ in f id jt BerrfcBt Bei u n g Bie f ü r SD o I o n i ft e n 6 ö r f e r m aügeßenBe § u fen = @ in teilu n g n o r, un ß gw ar ift Bie grofee, 130 iBtorgen umfaffenBe fräntifcB e aBer S o io n iften B u fe oielfacB Ber © rnnB m a^ftaB Ber g lu r c i n te il u n g .
© in SeifpieX f ü r Bie einfacBc © u fen o rB n u n g Bietet StroitfcB, nnB Bie
© e w a n n e in te ilu n g geigen Bie © ö rfe r SBienowi^, ^oBlfcBiXBern nnB äüeritB w i^. S3ei je n e n erftredEen ficB Bie fpufen i n gefcBIoffenen
© tücfen gn BeiBen © e ite n Ber © o rfla g e ; Bei © e w a n n B ö rfe ru ift Bie gefam ic © o r f f tn r in m eß rere grofee ©tücfe (© ew anne) ein=
g eteilt, in Benen jeBer SBefi^er ein en © tre ife n B<Jt. © a g gefcßaß, u m jeBem SBauern e in e n Sin te il a n Bern oerftfjie& enartigen SöoBen gu oerfeßaffen. (© ine a&fcBIiefjenBe Itn te rfm B n n g Biefer S k rB älB niffe f ü r Bie S ie g n iü e r ©egenB, eBenfo f ü r ©dBlefien im aHge=
m e in e n , ift nocß nicßt erfolgt. Ülfan ift im m e r nocß a u f Bag 1863 erfcBicncnc SBerf fPteiigeng, ITrlunB en fcBtefifcBcr © ö rfe r, ange=
w icfen.)
© a g Bcutige ffntereffe a m © o rfe ift le in tBeoretifdöeg, fo n ß ern e in XeBengpraftifcßeg. ® ie © taB tB enötferung XeBt m o n a te la n g a u f Bern S anöe. nnB w er eg im m er ermüglicBen la n n , fucBt in fein en
© rB otu u g g p an fen Bag SanB auf. SSag er Bort n o rfin ß e t, ift ißm nicBt g leitß g ü liig . SDian m e r i t eg fcBon a u f Bern SanBe, Bag Bie
— 7 —
© rtfd jß fte« , öenen eine große San&fc&aft Slnjeljen gißt, ö fte r auf*
gefucfjt »er& en. StBer autfj öte © o rfg e fta ltu n g , Sie ö e r aJienfdj Bei*
n o rfm n Q t öurcö feine SJauten, Btlöet in einem fjofjen © ra ö e Öen
©egenfianB öer Stßtoägungen. ® e r h eu tig e ©efdömncf m ili ® ö rfe r, öie m irffitö © o rfd ja ra fte r tra g e n , fe in e in § S le tn e n n ö U n ju la n g * Hcöe n m g c fe ^ ten e t ä ö te . ©cfjon ein n e ru n g tü c fte r © aftöau§= 9teuöau tft tm © tanöe, öa§ S te ö e rf ö m m e n gu » erle iö en . S etö e r lie g t g eraöc ö tefer ® o rfö a u am m eiften im arg e n . Slnöere al® recö=
nerifcße Q ntcreffen fcfjeiiten Bei S teuB auten ötefer S trt n i ^ t mitgu»
fprectjen, n n ö öotB fcBäöigt m a n öen © a ftm irt, m e n n m a n ißm a n ö e r§ a l§ gn einem öa§ Sm ecfm äßige m it Bern ©(B'önen nerBin*
öenöen SBaupIane rä t. © e r elegantefte iß ra tp B a « f a n n aBftoßenö, ia a n m iö e rn ö m irfe n , m e n n er in eine U m geB ung g erä t, ma er ficB a n S n im m t m ie ein ißfan u n te r ©au&en.
S e r f e n m ir ein en SBticf a u f öie © lem ente ö er ©orffcBönBeü, fo tn erö en m ir gm eierlei Beftim m enö fin ö e n : öie 3 ta tu r n n ö öie S a u te n .
S 'ü r öa§ © o rf tft öie S an öfdjaft nicßt Bloßer Ülaljmen, nicfjt n u r
© taffage, m ie öer K a rto n u n ö öer B unte A3oIgraBmen e in e s ©e=
m älöeS, fo nöeru m eit m etjr S itö in B a lt felBft. S o n öer S a g e óeź
© o rfe g , öie fctjon Befproffjen m u rö e, tft uieleB aBBängig. © te h eu tig en © ü rfe r m uffen m it öer S anöfd)aft§Iage afg m it einem
© egeBenen retfjnen. ©g f a n n n u r ö a ra u f an fo m m en , S e r ftä n ö n ig f ü r öiefe S e ö tn g u n g gu g em innen, fie fom eit a l§ m öglitö gum äftf>etifcfj'cu fifu ü u n g g m ert gu machen. Qfeöe SanöfcBaft f a n n fäjön anigufdiauenöe © ö rfe r tra g e n , aBer ntd jt jeöeg © o rf m ir f t in feöer Sage fdjön. ® a ra u § fo lg t fdjon, öaß öie S fa tu r u n § Be»
ftim m te ©efeije au fg m in g t, gegen öie m a n nidft uerftößt, oßne öem
© angen gu fdjaöen.
© ie S ta tu r Bietet S a u m » u n ö © trau d jm u äfg , SBtefen» u n ö
© a rtc n g e tä n ö e , SBalö u n ö foetöe, © a n ö u n ö S e r g e , S lü ffe u n ö
© een a i d ' © ru n ö la g e ö ar. © in © & e t t e n = ® o t , f n e rla n g t u o r alfem S a u m m u d jg ; ofjue fotcijen t r i t t eg u n d faö f entgegen. ®g n e r la n g t fe rn e r, öaß große fa ß le SBanöflädfen n erm ieöen m eröen.
© e r StuBIid e in e s © tra ß e n ö o rfe g , öaS no n ß in te n la u te r faß te
© cßeunenm änöe geigt, ift unftßön. ©Benfo n e rö ie n t öer © orfetn»
g an g Befonöere S e a d jtu n g . © in StaftenBau a m © o rfe in g a n g e , Beffen fjoßen ©ieBet nodj fR eflam efdülöer gieren, f a n n öag gange
© o rf cntfteflen. © d g S t n g e r ö o r f Büßt a n ©dßöttBeit ein, m e n n öer © o rfn n g e r a l§ Bag le ß te © e m ein g u t öer S em o fm e r a u fg e te ilt m irö , B eionöerg Bann, m e n n Ber S tu fte itu n g a l t e S ä u m e gum O p fe r faden u n ö Bäßlidje S ä n n e öie aB geteilten © ä rte u einfaffen.
® a g © e B i r g g ö o r f n e r tr ä g t im attg em eiu en m eßr © ingriffe.
© tn u n n c rB ä ltn ig m ä ß ig Boßer SieuBau, m ie ifjn öie ließt» u n ö ranm lieB enöe © e g en m a rt Berecßtigtermeife B ernorB ringt, ftö rt Bort öie öörflictjc H a rm o n ie n id jt fo feßr, m ie er eg in ö er ©Bene tu n m üröe, m c it Bier ieöer Sluggteicß m it S e rg m ä n ö e n u n ö SIBBängen feßft. StBer ift Bag © eB irggöorf nocß em pfinölicßer gegen S e r»
00
©in alter 58auem=Db[tgxasßarten mit tripijdjem altfräntifc^em S auern t)au s: Ä r o i t f c ^ bei ßiegni^.
— 9 —
MttftctltujiQ ö u id j alle§ SlJaxfticfjteicrifcfie. Söetfptele lie fe rt u ttfc r
©eBiraSIanJ) fc^oifireife in Sen x efiam efjaften g o g ie iija u fe rn . @in 9ieu&au, f>ex a n C>ö5e m it ie x a lte n ® o x ffix # e fo n tu x rte x t, ftöxt 5te ©infjeitlictjSeit öeg S).orfüil5eS, faH3 ex ftexartifl in öie 9tälje i>er fiixcöe gerücft in irö , öaß frex SJIict Beifie ateicQseitig auf»
n im m t. $ i e a e f d j l o f f e n e © o i f a n l a a e mixö fta rf Beein»
tracB'tigt, w e n n eine Stuaafjt N e u b a u te n otjn-e S5erttinf)una m it Bern a lte n S e r n 6eg SDoxfeg in u n ie ae lm iifsiaen ülBftänöen BaneBten ee»
fetjt in ex Ben, Bic S am t w ie IjoBe S a fte n u n o e r m itte tt i n Bie S u ft f ta r re n — eine Bewt fctjon ttttfjt feiten« © ifcfjeinuna. S ü n ftlid je HiacBfjilfe BuxcB Ś a u m p f la n a u n g e n uexftäxlt Ben fta r re n ©inBxuct, roentt uacij Bex ©cBnur nnB na® Bern S tn e a l xegelm äfsie eteicB BoBe SBäume anaefefet wexiBen.
SDageaen inixft Bag oraanifcB üteitmxBcne, Bag m it nxtgüMicBem iü ia te iia l nnB i n oxtgüBUcBen Ś o rm c n geBaut nnB a n g e le g t mixB, ftet» fctjcn, 8Ba§ a n Bern ein en D x te äux SSoltenBung Beg ®oxf=
BilBeg Bient, f a u n a n einem anBexen u ex u n fta lte n . ©g ift üBex»
Ijaupt ein Q xxtum , w e n n m a n m e in t, Bag a n fitfj' © ute, S unftnoH c muffe a n jeBex <SteHe fcfjün m itte n . SBeit gefeljit! ® ie einfadjfte
©cBeuex f a n n i n einem ® oxfe Beffex am ^ la B e fein m ie ein cleganieg gSnBnBaug, aucB1 w e n n Biefeg allen fünftlexifcljen 9ln»
fpxürljen gexectjt mixB. © djön m ix ft su m SBeifpiel Bie unxegel»
m äßige © an m eife Bex K ä u fe r im © eBirgSBorfe; in Bex ©Bene müxBe fie unfcBBn fein, © in ® oxf am ©ee Baxf ficü eine S e tte n o n aleiä) BoBen, m it Bern g i r f t p a ra lle l su m SBaffex geftellten K ä u fe rn , wie e§ in S u ttiiä Bei ffa tl ift, teiften. S a g fe lß e iß rlttsip müxBe Bag
©txaficn&oxf entfteHen. ® ex S i id jtu i m gotifdjen © tilg m it Boßet
© piße f a n n ficB im ©e'Birge xedft w ix lu n a g n o ll angneB m en; im S'lacBlanBc m ix t- 6er maffige Ź u i m m it einfadjerem SCBfdjluB Beffex. ©du>n ift Bex ülnBlicf Bex a n Ben dlcmö Beg © oxfeg ge»
ftellten S ird je im Ijügeligen S anB e; Bort p x ä fe n tie rt Bie S irtlje Bern SBefcBauer no n Ser Q e in e Bag. © o rf. 33ie a n ß e rg m üffie Bag i n Bex ©Bene m ix ten , wo f e in n a tü rlid je r © xnnB sn foldjer
© te lfn n g sw in g t! SBlan feße fid B a ia u fljin fpodjftitfj Bei S iegniB alg g u t e g SSeifpiel a n .
© djön finB i n jeBem ff-ade Bie Boßen SBäume am © ingange Beg © oxfeg, w ie i n ißfaffenBoxf; ftBön m ix ten © txeifen m it spflansenmncBB a n B reiter ©oxfftxaBe, fcßön a n d Bie © oxfteidie, w e n n m a n iß n e n Bie ffim m uuggnolte a lte Itm geB ung a n unxegu»
[texten iXfexn m it Ben ßeB enggem einfdjaften n o n © ra g , © traucB nnB 33aum lä ß t ( 9 5 i e n o w i B , © d ) ö n B o r n ) . ^ e meBx 9 ta tu r im © oxfe leBt, Befto BeBaglicBer, ftim m unggnoH er ift eg. S e in SKenfdjenwexf nexm ag Biefer n a tü x lid je n © dmnBeit © leid )w ettig eg entgegen sn feßen. ©inB frljon n ie ie a lte © orfB äum e nieBex»
gefdjlagen w oxöen, fo entfxemBet fidj gemadj Bex © inB ruct Beg
©orfBilBeg.
© ex e i n s e i n e S a u ift Bag © lem ent, w o m it Bet aftenfiB su m © B axafter Beg © o rfeg B eiträgt. SfBgefelien n o n Bei
— 10 —
© a rm u ttie im 9 3 c6aum tggplan Begnfprucljt jeö er SBa« ein e gcmä ßeftim m te © e ftn ltu n g , roenn er nicßt tuiöerfpruc& inoff m ixfeit feK. Stlte E 'irdjen ro irie n fnft im m e r cijarafiernoH . ©§ ifi ctßer niffjt iiaS Sntertüm U cfje a itein , m a§ iß n e n öiefen SSorsug
»erfĄ gffi/ jo n ite m .óa§ © eeignete, ©eimijdöe im © toff uni» in iter g o r m , m a ś fic& Bei S iriB enB nuten Bier 5)ieuäeit oft in § © e g en te il o crfefjrt fwt. Q n öer S ie g n iije r © egenö Brauche icö f ü r Ben erften S a li n u r a u f Me S irtfje n au SBctlimu, © reiB nig, XentfcBet,
© r o B 'S in j, ©ro§=3Bun&riß, iOiertfcfjüij, ® u n i^ , § e in e rg iio rf,
© eiiw u, © c p n B o rn , S angenm aiM ut, 58arS0orf=5ŚracB, SlXt=Säft,
tp farrijau s gu Ä r o i t f d ), Str. ß ie g n i ^ ;
n u r roenige S ß fa n p u f e r erfreuen fitf) eines fo ijarmonifcfien Cünbruct's.
ß en ß u g , 3SaIjtftatt, ^ r o ,itifcB‘i, 9{öcF)Iit3, .frocljtirtB, ąjro u fin iij un ö
© djlnup Binanm eifen. 3tucf) a n © egenB eifpielen feBIt nitßt, mie Siiificrn, Söienom i^, S e rn ö o rf.
S u m © ottegijoufe g ehört Ber SrieBB of; er ift Bie nntürlicBfie unB fifwnfte U m raB m nng Ber Stirclje. ® te n euerB ingg aufgetom » m ene SSerlcgung auf>erijöiB Ber SJorfloge ift u n o rg a n ifd j. 353enn eine non SScfalr oBer ^ in B Iin g e n errichtete ÜJiauer m it a lte n iö ä u m e n , m ie in Sroitfrf), fi'u n iü , © retB nig, aSraucBitfch&orf, ilju umfcfjliefjt, fo gißt Bag ganae ein feljr m irfu n g g o o H eg SBilB.
Sllte iß f a r r B ä u f e r finB fe ite n Bei u n g im SanBe. © ie iß fa rrß ä u fe r au © d f ö n B o r n , ÜJ i o i g nnB H r o i t f c l j finB üßer=
leßenBe S e u g e n e in e r S e it, Bie ftdj a u f u o rn eß m e unB f c p n e ^Bauten Biefeg Sw ecteg nerftanB . © ag eg en finB jefet roeit m eljr unBar=
monifcße iß fa rrß ä u fe r au feßen, tdj m iß n u r Sag au $ 8 ä r g ß o r f =
— 11 —
5 £ ia ( f j alg Jöetfviel ß e ra u g g ie ife n , ein ftäötifdfjer ® aftenBan m it frlitecBter fR e n a i^ a n c u M tä jih U ü x im iót)l[ifc()en SDorfe.
S-üi; öie © cf) u IB ä u f e r Bat m a n etft n eu e rö in g g an g e fa n a e n ,
&a§ ?iotroen6ige m it Bern StngeneBmen j n n e re in ig e n , w o fü r öie iiteuB auten au ^ a r cB m t ^ u n ö 3t 11 = $ a u e r af§ SBeifpiefe
Gi n a l t e r D o r f f t r u n n e n : Ä r o i t f c B I i e i Sięgnij.
(1910 fiefcitigt.)
g e n a n n t feien, iütit m cnig SDfitteln liege ficf) etm ag SSorßilölicfjeS fei)affen, m e n u m a n öie GinfacßBeit m it e in ig e r © tie& erung u n ö ein ig em ©cBmucf uerBänöe.
3 u Ben ©eßän&en, ß ie ’ Bag StugfeBen be§ © o rfe g mefentlicB mi'fBefitmmen, geB ört aucB Bag ©a f t B' Ci u g . S a r i n Baßen uer=
— 12 —
Böttflene 3 e ite it wicie gute äR ufter geliefert, Ate © egem w art fgft nicIitA. ® ie a lte n S S rauereien n n ö SBirt@5ä«fer j u ^»oljenAorf, Ü'rottfcö, $od)fixü j, ‘S tm c tjw it n n ö tESatjlftatt finö tueöcx reicA a n S IrĄ tte ftu r, noi® finö fie n o rn e ö n t in t ftljledjien © in n e , a ö e r fie finö tre u e fy a m ili en m i tg Ii eö e r öer © o rfö ä u fe r, ö a ru n t fc§ön n n ö ftitm nunggeöettö.
Stu S D r f f ( $ n t u c f finö u n fe re ® ü rfe r öireEt a rm . 9iur.
feiten u erle itit ein ® o r f Ii r u n n e n , m ie m ^roitfdö n n ö fRiem=
öerg, öent © tra ^ c n ö ilö e etm aö SIBmecöfelung. © öer nocö fin ö en fiel) ® e n f m ü I e r f ü r öie © efaH enen, m e n n m a n aueö öuxcl)ftu§
ntcöt fagen tarnt, öaft f ü r ötefe etne öeintifdje S lu ööiuctöfurnt ge=
fttnöett m äre. Q'm © eöirge Dat m a n folclje a lte S SaulicöM ten, öie a i s Smrfftfjmttcf su öeseietjuen m ä re n , nod)' i n g rö ß e re r Sftenge e rlialte n , feßt m oßl aueß Deute noclj n e u e ; fo m irö m a n öen @in=
öritfl, öen öie S o r f ö ilö e r non SredöelSDof, S tlt= 3 ä u cr, SBeinöerg,
©cljlaup, C xerrm annSöntf u n ö © e n n erS ö o rf Bei p a t t e r m it öen fia^eKcDen, © ta tu e u , ® e n ffte in e n ufm. B e ru o rru fe n , nießt nergeffen:
® aS ftein ern e 9JIaI u n te r öem glieöeröitfcf), Sßo e in Bißlifctjer ©^ruclj fre u ö ig s u fterDen leDrt,
ŚSo ö e r S o ö m it öer © enfe U nö ein © ngel m it H a lm e n fteDt, ift nacD ®öltt) eine ©cDönDeit öe§ © o rfe ö !
S e r H eim at ©cDönDeit la n n ft S u a l s f roß er, fcDauenöer
© a n ö e rS m a n n üBeraK fin ö en . SBientel Banan in u n fe re n S ö r=
fe rn nocl) fted t u n ö leBt — möge es erD alten BleiBeu u n ö ein DarmonifcficS SBacijgtum fin ö en . fü u r ein ig e ©runöftricDe DaBe tcß Dter gesogen. Qfeöer © te in , öer am SBege fteßt, n o n §Bor=
n ä te rn gefetst, feöeS S o r f ß a u S im a lte n © til un ö fRaDmeu, feöe tr a u te S o rf lir ttje — fie finö ©cDmncE u n ö ©cDönDeit u n fereS
©eim atlan& eS. © ine tiefere g re u B e Dwt öer S S anöerer, m en n er a u f ötefe © ig e n a rte n u n ö ©cDönDeiten aeßt giBt, a l s m e n n er gleicßgiltig öaßinftreB t. Stucß öaS H einfte S ö rfcß e n m irö u n s S tn rcg u n g u n ö ^ n te re ffe fpenöen, m e n n m ir e§ a l s ein en © tein im Sanöfcß oft Brno f a il u n f e re r H eim a t Betracßten. S u folcßem fin n ig e n 93etracßten, BaS sttBem f ü r öie © rn e u e ru n g n u f e re r ßet*
mifeßen S u l t u r n itß t m ertloS ift, fotten öiefe S e ile n an re g en . S e n f icß Bein, Btt IteBeS S ö rfcß en ,
©cßau icß a u f ein tr a u t e s S3ilö;
k le in e §äuS cßen, B unte © ärteßen, Stiles rin g » in S u f t geßültt.
S u m e in S ö rfcß en , a u s öer g e r n e
© rü ß ' icß öicß n ie l ta u fe n ö m al!
ID as fd)Ieftfcf)e J)orfrD ttt5J)auö
® e I t a r m a ił)8 ß e f u m m a ,
® e S ln ti’ i§ » o rb e i;
® c r ^ o t) t u i t fcb«n b tiu tttn a ,
® c G kige ftim in t et.
S la r tn e ita , S x u n tp etn —
® e Ełiuftf ib» 9«ns,
® e © B itter, 5e S lb in ,
<Bt f p t e t e t t j t m t ST attj.
© e r 5?retfc&ont t u t t p ra ttg a 9Jltt S’I itte rit uttö S3anb, S Jłit S r ä i t ä r t b e fjc n tg a 3 Tt§ © a t t l e tttiö S B attö.
58eijptel eines altfdjteiiidien © o r f t n i x t s b a u i e s : © as attöeutfcfje
©aftbaus in Dberau bei ©olöberg.
S0?ii biefen Dieitneu seicbnet 9}. © f t & a n t p e l in eittent 1843 erfrfjienenett ©ebicijte ba§ a l i e ic&Iefijcbe © o rftn irtg fjaitS w it
— 14 —
feinem e ig e n a rtig e n © ep räg c — nn ö jugleidS öte fcölefifdöe SftrmeS, 6a§ a ja u e rn fe ft öe§ ©ertifieS, öog no n ö er a tr 6 ettg äeit öeg @ommcr=
fjoIB iaöreg an b u S liü jc m t b © rtjolw ng 6 ringent>en S B interaeit iin ü ß e r te it c t. SBte öte 9tefte a lte n aS atlS tu m g n u r nocß in äufeeren S 'o rm en e rß a lte n geßließen finö, fo ß a t am ß öie a lte „® arm § " ßeute fcfjon n ie l n o n iß r e r u r fp rü n g lid je u ©cßönfieit n e rlo re n u n ß ift aum ßlofeen „Jperßftuergnügen" gem oröen. © ie S a u e r n B e p B ig f e it friilfe re r Q titz n , Bie ftcö Bei Ber S irm e S in m cB rtägigem ©dömetgen i n fu lin a rifcB eu © enüffen funB ta t, ift su m © a n ju e rg n iig e tt m it m oB ernem Slnftricß BeraBgcftiegen. 3 h rr Bie au rü ctg eleg en en
© ö r fe r in © eBirgSIanB fdjaftett B alten nocB a n Ben SBräucBen non eBeBem feft. © a giBt eg nocB Ben g ro ß en S irm eSB efudj no n m eit unB B reit B«V Ba m uffen Bie S e t t e r n nnB D u fe lg a u g Bern © o rfe unB Ber DcacBBarfcBaft gum Sirm egfcB m aug a u f e in e u oBer gwei
© age erfcBetnen, unB Ba BeBeutet Bie .ßirm eg e in e n m irtliiB e n @in=
fcBnitt im SlHtaggleBen, eine gange 06er BalBe S ß o ^e Beg g ro B ftn n g uuB © enieB eng.
SCucf) Bie g ro ß en S a n e rn B ü rf e r Beg © ügellanBeg unB aucB etlicBe Beg S’IacfjlanBeg — im m e r BcfonBerg Ba, mo Ber S e rfe B r n id jt B infom m t — fjaBen nocl) roenigfteng gmei ÜBerBIeiBfel ,B ig a u f Bie Heutige S e it g e re tte t; Bag fiuB Bie © irm e g fu d jen , Bie a u g Ben K ä u fe rn Ber SBoHlHaBenBen auggefcfjiclt mer&en, unB Bag m inB efteng gm eitägige ß irm e g fe ft im © aftB aufe, am S o n n ta g e f ü r Bag ©efinfle unB am B arauffolgenB en ÜTtontage f ü r Bie S ä u e r n .
© ie © in n e g ift ein u r a lte g S a u e rn fe f t. QSn allen BeutfcHen
© a n e n , roo Bag S a u e r n t u m f ta r f entm iclett ift (g. S . in fDtecfien=
B urg), ift auef) Bie S irm e g g c it fta rf a u g g e p rä g t. Eltan ift Bort gu f e in e r S e it fo freigeB ig a lg jefet, m enn © djeucr unB H elfer g u t g efüllt finö, w e n n Bie © ä n fe u n ö © nten recljt fleifcßig m erö eu un&
Bie erften © e lö er oom o e r fa u fte n S 'o rn un ö fo nftigen $ e lö - p ro B u ften eingeljeim ft ftnö. Q m „ ^ retfe ß am " ift in Biefen © agen f ü r © e trä n fe Boppelt u n ö Breifaclj geforgt, © peifen finö m e n tg er f ü r Ben S a u ß m a n u Ba, 6 er fiel) ß a m it felBft BinreicBenö au g fta tte t, a lg f ü r Ben B eraügfom m en& en ©tä& ter, 6 er g e rn a u f Bie ©ucBe nacB eeßten, g u te n fP tagenfreuöen geBt.
© a g tft alfo Bie S e it Beg gocBgenuffeg, Ber „Q ettleB e", m ie öer
©cBfefter fagt, Ba ficB jeö er, 6er m ag a u f SlnfeBeu B ält, m a l
„ la m p e rn " tu n m uf;. Sind) öer ©oliBefte, öer im S au fe Beg la n g e n Q aB reg aB folut fein e „© emm elmorBe" Bat, gießt jeB t „ a Sliem " n n ö fp e n ö ie rt eine Befonöere SluggaBe f ü r feine @üd)e:
,,’g gange © ö rfe i fdjm im m t ei © u ft
d u frtfcßgeüacf’ncm S u d )e n !"
uttB
„Qeöeg ^»äufel, nodj fu flce n , Boag f le d t o d t f u d u SSörfiBten!"
— 15 —
® a ift ó er SSunfcfj actita ß erec^tist:
IteB et © oot! Sfctj toim fdjte tn ti
© uft niictjt ei Mefett S a ß e n , 3118 t»te’§ ©eBift » u m fiüroen u n ö śBitm (Siefa n t a Säftaßen!"
@o B rtn ß t OtoBert @ a ö e l tu feinem ©ttdje „2BuH ßef^petB am "
Bic fette .fttrm efiftim m uttß ginn 3lu8Brnct, öie ßang a u f m a te rie lle
©eniiffe ßeftettt ift. ,,© ie'» a SeBen m ie im © u m m e r!" » e rfiin ö iß t Ber »oHßeßeffene ßiitc SSetter, m a§ BocI) eißentlicfj ß a r nitijt ftim m t, Ba be§ 8 a n ö m a u n 8 © um m er m eljr 31 rBeit aI8 © e n u g Beöeutet.
2)ag a l t e S o rfm irtB Ija u g tr ä g t Btefer S e ie rftim m u n g ffted)*
n u n g , unB a n Ben BejeicBneten O r te n gefdfieBt Bie8 wvTjI audj Beut nml). © ro ß ift Ba8 O u a r t i e r m eift nicßt gemefen. SDaB g roße
© aftS im m er ift sugleicB Bie © te le , w o nacfj S tu S räu m en Ber Siftfje unB ©tiiBIe Bie ©cöufje im S a i t e gew ebt toerBen, Baß Ber frifcß g eftreute ©anB n u r fo freifcl)t ttnB Ber © tauB an Ben © a m u m Ber Üßüfte e r in n e rt. SIBer w a8 fcßaBetg! © e r ftretfcßm er, Ber w ie Ber S ta a tS I e n f e r a u f BBiljftcm ^ o fte u im B ü f e tt iü ro n t, fcBenlt ja ununterB rocfjen ein, f ü r Ben © u r f t unB fein e energifcBe Be=
lä m ß fu ttß ift alfo o o ü a u f geforgt.
© te Bicie „ © a u le ", Bie Bie artBiteftonifcBe SIufgaBe ß a tte , Bie
©ecfe j u tra g e n , ift s u r S trm e S g a n s B efonöerg fcBön m it B ä n B e rn unB © irla n B e n o erg ie rt. UnB n u n geßt® fefte r u m u m Biefeg SBaBrgeicIjeu a lte r ÜBirtgfjaugpoefie! ÜBaBrenB Bie j ü n g e r e n fo im fw d jg en u ß Beg ftirm egfefteS fcßwelgen, ftnB Bie ä lte r e n © em efter ftiltfcBroeigenB in ein anftoßen&eg StmmercEjen »erfdjw unB en, » o Bie B ra n B n n ß uiclit Ijin lo m m t, n m Bort Bei einem g u te n S ro p fe u Beg SeBeng © orge Ijtn u ttte ra u fp ü le n oBer, u m Bier e in © pieltßen j u macljeu, rooBei oft and) Bie „S’üifjfe" au f Bie SellercBeu fp rin g e n .
Itn fe re 3 e i t Bat let&cr Ben S u g , Ba§ g u te altftßlefifiEje SSirtS-- Baug a u g ju ro tte n . vJ f u r w en ig e © ö rfe r noti) seigen Biefe no n a u ß e n w ie in n e n fo t r a u lief) anm uten& e © rB oIunggftätte. 3 e n ä ß e r m a n 6er © ta S t fo m m t, Befto ftä&tifdjer w itB Bag © o rfw trtg = Bang, © in altfcßlefifcüeg 3S irtgB aug Batte in fein em I n n e r n faft tnpifcB au nenuen& e 8 ü g e . ©BarafteriftifcB w a r Bie feßon erw äB ute
„ © a u le " in m itte n Beg S iaum eg Ber ©aftftu&e. ©g giBt Beren nocB einige, w o r in g g u m Biefe © a u le ein r u n ö e t SifcB geB aut ift, Ber
^ o n o ra tio re n tifc lj, an Bern fitü Beg SIBenBg Bie © o rfg e w a ltig e n ein
©teHBicBcin geBcn. © e r frem&e ©aft, nam eutlicB Ber fieß nießt gana f ü r „ooll" ta r i e r t, naB m BefcBetBentlirij a n einem Ber Brei, o ie r eeftgen Sifcße a n Ben SBänBen ^ l a ß , Big er aufgeforB ert wur&e, in Bie S a fe tru n B e eitto u treten . © o r t f e ro ie r t Ber „S S räuer" oBer
„S retfcßm er" ßöcßft eigeuBän&ig, Bort w irB neBen Bern m oB ernen
„© cßnitt" nodß Bag „ D u a rtie rB e l" , Ber Dlotgeftreifte, 6er © em engte,
„a © ta m p e t" unB eine Shtffe felBftgefüHteu einfaeßen a3iereg ge»
tr u n f e n . © o r t w irB Beg © o rfe g SeBen Befprocßen, Bie © rn te , Bag SBetter, Bie n e u e n © te tte rn , Bie © djule, Bie P f a r r e i unB wie&er
— 16 —
öct§ SBetter. S>ann, iDenn nić^tg n tclji ö u rd jau seljcn tft, to irö „a S u p p " oöer b e t n tu b e tu e © la t e n trie x t, 6ig u m IR itternacr)t, m enu bex S^ac^tmäctitex e tn tx itt u n b ö a r a n e x in n e it, ba§ alle © te u b ’ ein g u b e b aßen m u p . ©xfxeut ex fictj be§ SBoIjtmoUeng, fo m itb tönt ein ©cbnäpbcben u n b eine S is a x x e fp en b ie rt. SJet ©cßlub b er
© iiju n ß b o lt bex Sxetfcbnter nocb etn e „© aH ext" a u g bex Sücbe, u n b b a n n $ d )t§ in le bhaftem ©efpxäcb Ęeim.
® ie ß to b e llljx a n b e t SBanb, oft in bte 9Jtauex b in e in fleb a u t, gab m it ibxem © etxiebe beut bebagltcb=einfacben 3 ia u m e ©ttm=
m u n g . Sin bem b re ite n S ad jelo fen , b e t nicbt feiten a u t H ä lfte bex an fiobenben ©cbiafftube angeböxte, max ein e D fe n b a n f angebxadjt, a u f melctjer bie fro ftig en Sitten g e rn 5ßiab n ah m en .
® ie a lte n 9B ixt»bau§m übeI to a te n ecßt bäuerlicb- ® ie Sifcbe fcbmex m it g io p e n , ftaxfen SBeineu, bte © tü b ie m it e ig e n a x tig e t Sebne m it bem b e fa n n te n b e ta fb im ig e n S lu g fd jn itt ober m it ©täb=
eben a u g g e fü iit. SKir finb nocb © aftbäufex b e ta n n t, roo biefe äüöbet febon ü b e r b u u b e rt ^ a b x e im © ebraueb finb. Q n ben S B irtgbänfexn m oblbftbenbexet ®oxfex gib tg aueb ein a lte g , bxeiteg S eberfofa f ü r bie angefebenften ©Sfte. § i e r b ä n g t ein e S am pe ü b e r bem Süfcb, m ä b te n b fonft a u ben fle h te n Źifcljen n x tt Siebter in a lte n S eu d h te rn u n g e b ra n n t m erbeu. 58or m ir ftebt ein foiebex a lte r ©aftbaug=
leuebtex, au g C>oiä gefcbniüt, m it bauebaxtigem ©efafj f ü r bag g e u e ra e u g , ro o ra u g fief) m ie ein S tlü te n fte n g e t bag febianfe Diobx f ü r bag Siebt erbebt, bag © a n je b r a u n gebeigt. SBenn ieb biefen, febätjungäm etfe reieblicb bitnbext Q abxe a lte n Seucbter, ben ieb au g einem © aftbaufc b er © to g a u e t © egenb bube, anfebe, fp in n t ficb m e in e ^ b a n ta f ie ein ©tücf © a ftb a u g ie b en ber a lte n S e it a u g ; bag SSätercben, m übe ber Slxbeit, f a u t a n ber S ü b a fp fe ife u n b p la u b ex t no n S tie g un b 9iot, b e rm e iie n fein Siacbbax ein ipxiegcben n im m t.
© e r febönfte © cbm ud beg a lte n © o rfm ix tg b a u fe g ift feine
© a u ß e rfe it, a u f bie s u b a tte n je b er S retfd jm ex atg feixte oberftc ąjfliebt anfiebt. S e in e „g eftrig en " © tä fe r su m © a u b iu m f ü r f l i e g e n a u f bem © tm g ; ©tfebe uxtb © tü b te fxifcb gemafebext, bag SBaffer im S ecfen su m © p ü le n ftetg fa u ß e r. SBag er b ietet, ber a lte SBirt, ift bcrslicb einfacb u n b b irg t m enig S tugm abb ab e r eg ift p ro p er.
©oeb audj 33ilbfcbtnxtcf f a n n te bie S Sirtgftube. SSon perfön- licßen S tnbenfen abgefebett (bag © o tb a te n b itb feb ite faft n ie ), bie bem fRautn ben ©texxxpet beg SSobnsim m exg gäbet:, m a re n boeb aueb tppifclje S i l b e r b a ; fo fin b e t m a n b eu t nocb ü b e r b er © ü r ober bem Slttgfebanf bag b e fa n n te S i l b m it b e r SWabnung s u m S a r=
u n b S a tb b e s a b le n : „.©ier m irb nicbt —" (baneben eine SBaffer^
pum pe), sfu b erb em finb nicht fetten alte S tu m en ftß c fe xnit fin n ig e n
© prücben, fe r n e r S i l b e r m it © ta g m a le re i a u g la u te r febm ateu, feufreebt geftettten © ta g ftre ife n , bie no n sm ei © e ite n gef eben, t)er=
febiebene Sfuficbten gaben. Sttg .§ a u p tß ilb fu n g ie rte m eift ein a lte r
©ticb, ein ©ebtaebtengem älbe barftettenb.
- 17 —
SWit ötefem cilteit ^ a i t S r a t Dat die Ijeutiße S e it atiinölicd auf»
fleitfuntt. S e d e r SBeddfel de§ Söefi^erS ift © eleß en ^eii, den a lte u p l u n d e r IjütauB auroerfen u u d a n fein e © teile m o d ern e, uöllisj cd a ratte rlo fe S a d r ifm a r e j u fe^en, die da§ 93ild e in e s ftadtiftfjen S BirtSdaufeS nortäufclft, ad c r dodj fo g a r nicdi s u m © a n s e n pa§t.
® a ä n sefeKen ficfj d a u n noclj a l s ^andfcfjm uc! m o d e rn e r S lrt die lin m e itß e d e r SfJetlam edilder n o n © p iritu o fe n » , S ö d i’iad» u n d SWa»
fcdinensefcdafien, die nöltig maXjHoS n e d e n e in a n d e r ae d ä n g t m erden und dem ofm edin fcffon undedaglicden S i g n i e r den ©indrucd der atnfcd laafau le aufdrücfen. U m d a s S k rf e ljrte n u n n o tle n d s au f ro n e n , Eommt ein e r o fja r tia e r idE ufifapparat in die ©cfe, d e r den ERauael a n SBeljaßlicIjfeit un d fd m u c le r dörflicder S tu S a e fia ltu n a nerdecfen foil, oder die S rc u d e am S )orfm irtS I)auS , d a s f ü r n ie te ein £>rt d er ©rauicEunß m a r, ß riin d lid jft n erle id et.
SBenn m a n die fcdlejifcfjen © a u e durcdftreift, fin d e t m a n au f e in e n g u te n a lte n © aftdof im m e r amei, d re i „ m o d ern ifierte ". Srnfj m a n in g u te r SBetfe m o d e rn ifte re n f a n n , fcdeint n ie m a n d e m Beiau»
fom m en. S r n lj e r mac&te der ©ifcöler d es SDorfeS die ite u e n fDEödel
© tuet f ü r © tücf u n d gad id n e n etm aS n o n ortS ü d licd er © eftalt, jefet m erden fte nielfacf) naeö dem K ata lo g a u s S a d r if e n deaogen. Q!n D B e r = Sf a u f f u n g fad iid eine S B irtSfjau§»SIuSftattung, die die a lte n DEödelform en gefcöictt d eid ed a lte n Batte u n d aucl) fonft in iljre r g an aen Stufm acfjung eedt dörflied m a r. Sturd d ie r m ird die SBefinnung fom m en, m e n u es an fp ät fein m ird ; rneitn aurd d e r © tä d te r fe in SBerfangen m e d r d a t nadö falfcdem iß r n n f u n d unectjter g i e r a r t . ©edon ie d t d d rt m a n U rte ile , die au f eine folcde S r i t t f ftdliepen laffen, u n d eS lä g e tatfäcdlicd m e it m edr im S n te re ffe d er SŚefider, m e n n fte id r e n S o fa le n den u rfp rü n g » licden © d a i'a fter m ied erg äd en u n d , mo er noed » o rd a n d e n ift, au e rd a lte n fuedten.
* * *
©)er © affdof der S ßergangendeit aeiednet fied dured irg e n d eine SSefonderdeit niedt BIoB n o n den ü d rig e n S )o rfd ä n fe rn , fo n d e rn aucid non den © a ftd ä n fe rn d er U m gegend auS . SBie die S öürger in den © tä d te n id re m § e im eine perfünlicd a n m u te n d e S tu S fta ttu n g g aden, fo fü g te d er © rü a n e r deS ©aftdofeS eine SluSaeiddnung Bei, die noed fo Befcdeiden erdaedt fein m o ^ te , je d e n fa lls aBer no n e in em in d in id u e tte n E m p fin d e n aeugte. ©ier eine dittfi ein fcdmiedeeiferneS StuSdnngefcdild üBer die ^ a u S t ü r , e in a n d e re r n c ra ie rte die $ r o n t d es H a n fe s m it S n ftd rifte n oder m it finnBUd»
licden © a rfte ü n n g e n . © in d er S ta tu r d er © egend entfprecdendeS
©pmBoI fiedt m a n a n dem © aftdaufe in © ä r S d o r f = © r a d d / näm licd ein en © to r cd; die S)eicdfa=Sandfcdaft ift d ie r reied a n dtefen © nm pfnögeln. ©o e n tftan d en die StBmeddfelungen, die d a s Singe fo e rfre u e n u n d neBen dem SSerdienenmoHett aued a n lieBe»
noüe p fle g e deS ©afteS d en fe n lie d e n l —
S)ie © eB irgSgegenden find e rd a lte n d f ü r a lte © itte n u n d Söräucde; im fcdlefifdjen © ed irg e fin d et m a n noed da u n d d o rt alt»
2
— 18 —
f>ciitfdje S D o rfg aftp u fe r, fo joie fie je ö e r g e rn fie§t. %iix Sie Sieß*
n i^ e r ©eßeni» fö n n te a u f öte a lte n S g ittg ^ ä u fe r u o n ® t u m m = I i n 5 e , S 1.= 3t e i i | e n , @ c5 ö n 6 n x n , § » i» nt e f / ® r t> 1 1 f d) itnó g o d j l i t d j fjingetuiefett tueröen, öte fidj udcö in altex S lit e rlia lte tt ĘaBen. Q m © oxfBtlöe tntxö uo n 6tefen öex
^orö£ixcf}er Me Befte StoHe fp ielen , dev, ein a l t e i © ießel& au m it ö u n f e l getöutex S ta lfe n fü ß ttn ß , no n fdöattißen S in ö e n poftiext to iiö , jtniftDen öencn fiel) x e ip o H eine © teintxeppe a n g n irm n t. © ine a lte S3xanexei a lte n Stnfegeng ^ a t Sag SDoif Staxfdjau 5ei S tau ö ten , u n ö in S n ö u ftx ieo x te n , w ie s. 33. in © au ffm tß , fin b en fiel) 3 3 eißanßen5eit n n ö © eßenroaxt n eb en ein an b ex .
© in axcf)itef'toutfdjeg ift öa§ a lte © aftfjaug (außleicl)
© dioltifei) in 3S ü n f cb e n b u x f bei S a u b a n , eine S iex b e bex
© txa^e, a u bex eg ftebt. Jlltbeutfcije fpoläuexfcbaluttß u u b SSalfeu- fü b iu ttß , b u n te ! gefäxbte © icb eltu än b e u u b bag alttxauliclje © tio t>
dad) geben biefent ß e rd u n tiß e n 33au ein unuexßleicblifbeg StuBexeg.
® tefeg ipoeut »du einem fcljlefifcBen © aftlfaufe uexbient a lg 3Ut=
b e n fm a l u n te x fpeim atfrbuij geuum m en au m eiben.
© egßleicöen befifet bie D b e x a u bei © olbbexß i n beut „3111 = b e u t f ri) e xt © a ft B o f e" ein e © tfttte, bie u n g aeißt, tnie m a u fx ü ljei nacB a lte m boben ftän b iß en ©efebmaef au b a u e n im ftanbe max. ©g ift ein einfaeßex e tn ftM iß ex © ic b elb au m it S tlta n c a u s (S teinen u n b ©Ma ßefüßt.
,3:n 3 t o i ) t t , S xeiS SießniB , fin b e t ficb a u bem © aftfjaufe ein golbeneg S üroem Sielief m it eiuex ^nfcbxift, bie befaßt, ba§ bex alte föatt 1811 duvdj 33Iit3fd)Iaß in 3(fcbe gelegt u u b ein S teu b a u erxicljtet m oxben ift.
© in füx bie © ebixßggegenb cbaiafteiiftifcbex 33an ift bex befjag»
lidje ©exicljtglietfcBaxtt in S a u t e x f e i f f e n bei Söm enbexg. Übex bex SSixtSbauSttix ift folgenbe gxu§c Snfcljxift angebxacbt:
„S)iefc§ .ß au g fteljt in © otteg fbanb, S u ben bxet S in b e n roixb eg g e n a n n t.
© xbaut uon bem ©exicbtSlxetfcbmex ^ o fe v b SBeclei un b feinex © b e g attin S tn n a Ütofiua geb. S cbm ibt 1832."
31n ben b u n te n S in b e n b ilb e x n aeigt ftcb bie S-xeube a n ®er=
giexungen, u n b bie itbexfcljxift lä g t bie bebäbige © e n u g tu u n g au bem g e lu n g e n e n SBexfe fg u x en ; bex ä lta n n f ie lt bie © ac|e alS fein SBexl a n u n b uexgiftt n ic |t, fein e © lelieb fte gu uexem igen. S ängft entfclm unbenex 3 ?e fi|eiftoIg!
31m „S; a n u a a p f e n " bei fReicljenftein im ißaff n a d bex © raf»
f d a f t fan b i d 1908 folgenbe Q n fd x ift:
„ 9 d l a b e a lt’ S e it «ttf © o tt g eb au t U ub l a b e biefeS § a u g g eb a u t — lie x abex ift m e in 33Ieiben n i d t , i d m ufj oox © o tteg S tu g e fid t"