zastosowania
gospodarce
technice
.
i nauce
1 1 p -
4*1B&gSfe
4
Zeszyt ¡est pośw ięcony systemom autom atycznego p rzetw arzania w zakre sie o rg a n iz a cji i planow ania p ro d u k cji na szczeblu przedsiębiorstw budowy maszyn
SPIS TREŚCI
' Str.
Seweryn Chajtman — „N iektóre zagadnienia zastosow ania m aszyn m atem a
tycznych w przedsiębiorstw ie produkcyjnym ” ... 1 Andrzej Targowski — „System inform acyjny kierow nictw a” ... 7 Henryk Farfus, Stefan Kwiatek, Stanisław Naglowski, Sławomir Trautman —
„Zautom atyzow ane okresowe planow anie produkcji w F abryce Samochodów Osobowych W arszaw a-Ż erań” ... 14 Stanisław Grudziecki, Andrzej Jordan, Andrzej Skalski — „PO P-n — P ak iet Obliczeń Produkcyjnych w Zakładach M echanicznych im. M. Nowotki w W arszaw ie” ... 19 Andrzej Ramułt, Lesław Wołański — „System kontroli i planow ania p ro dukcji SYKOPP-1” ...23 Jan Brama, Zbigniew Koszewski — „System planow ania produkcji w P ol
skich Z akładach Optycznych — P ak iet Obliczeń Produkcyjnych P O P -p ” . . 27 Waldemar Siwa — „P rojektow anie harm onogram u przebiegu produkcji na EMC MIŃSK-22” ... 29
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R e d ak to r n a cz eln y p ro f. d r L eon ŁUKASZEW ICZ
Mgr inż. Ja c e k K A R PIŃ S K I, W ładysław K LEPACZ, d r A n to n i M AZURKIEW ICZ, inż. D orota PRA W D ZIC (zast. re d a k to ra naczelnego), m g r inż. A n d rzej TARGOW SKI (zast. re d a k to ra
naczelnego)
S e k re ta rz R ed ak cji m gr W anda KAĆER R e d a k to r te c h n icz n y A licja BIL RADA PROGRAMOWA
P ro f. d r inż. J e rz y B ro m irsk i (p rzew odniczący), m g r inż. J a n B u rsch e, doc. S te fa n C zarnecki, m gr M ichał D oroszew icz, m gr A dam B. E m p a ch e r (se k reta rz), m g r inż. B olesław G liksm an, m gr inż. Jó z e f Knysz, m g r inż. L ud w ik M ebel, doc. d r T ad eu sz P e c h e, inż. Z dzisław P u z d ra - kiew icz, doc. m gr inż. Jó zef T h ie rry (w iceprzew odniczący), d r T ad eu sz W alczak, m gr S te fan
W ojciechow ski, d r inż. H e n ry k W oźniacki, m g r inż. J a n Z. Ż ydow o R e d ak c ja : W arszaw a, ul. E m ilii P la te r 20 m . 15, te l. 21-13-91. Z astę p ca r e d a k to ra naczeln eg o tel. 28-37-29
Z ak ład K o lp o rtażu WCT NOT, W arszaw a, ul. M azow iecka 12
Z akł. G raf. „ T a m k a ” . Z. 2. Zam . 141. P a p ie r d ru k . p o w le k an y V kl. 80 g. A -l. O bj. 4 a rk . d ru k . N ak ład 2300. P-95 W YD A W N IC T W A
C Z A SO P ISM T E C H N IC Z N Y C H
NOT Warszawa Czackiego 3/5
C ena eg zem p larza zl 8.— P re n u m e ra ta ro czn a zl 96.—
maszyny ^ lea matematyczne
z a s to s o w a n ia w g o s p o d a rc e , ie c h n ic e i n a u c e
Organ P e ł n o m o c n i k a R z qdu do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
SEWERYN CIIAJTMAN 681.322.004.14:658.52
W arszaw a
Niektóre zagadnienia zastosowania maszyn matematycznych
do przetwarzania danych o przebiegu produkcji w przedsiębiorstwie
Omówiono centralną rolę przetw arzania danych o przebiegu produkcji w przedsię- biorstwie i poszczególne etapy procesu kierowania produkcją: planowanie, kontro
la (ewidencja) i regulowanie przebiegu produkcji. Stw ierdzono, że w prow adzenie system u APD w ym aga gruntownego uspraw nienia organizacji kierow ania pro d u k
cją.
Hr 4
MIESIĘCZNIK
1 9 6 9
R O K V
K w i e c i e ń
W toku p rac nad zastosow aniem m aszyn m atem atycz
nych do przetw arzania danych w przedsiębiorstw ie z reguły w yłania się w iele tru d n o ści ii problem ów , w iążących Się z .usunięciem tra d y cy jn ie w y stęp u ją
cych m ankam entów organizacyjnych. N iejednokrotnie istotną przeszkodą w organizoiwamiu system u prze
tw arzan ia danych za pomocą EMC okazują się n a
w et nie m ankam enty, ale nieścisłości lub pew ne luki względnie braki konsekw encji, k tó re w do
tychczasow ym układzie były pokonyw ane tra d y c y j
nym biegiem poprzez inw encję i doświadczenia lub ru ty n ę uczestniczących w przetw arzaniu pracow ni
ków. T rudno liczyć na tego rodzaju uzupełnienia ze strony maszyny m atem atycznej (przynajm niej na razie) i dlatego usunięcie nieścisłości i niekonse
kw entnych założeń Staje się w arunkiem organizacji racjonalnie działającego Systemu przetw arzania da
nych opartego o dostatecznie obiektyw ne modele przebiegu produkcji.
Zdarza się dość częato, że poprzednie niekonse
kwencje, p rzy jęte w now ym zm echanizowanym lub zautom atyzow anym system ie ro zw ijają się znacznie pełniej i w ystępują znacznie w yraziściej niż po
przednio.
Dlatego ¡też, w ra z z zastosow aniem m aszyn m atem a
tycznych, n a ra sta zapotrzebow anie n a opracow ania bardziej ścisłych teoretycznych w yjaśnień, dotyczą
cych działalności produkcyjno-gospodarczej w p rz e d siębiorstw ie. 'Przy te j okazji nieunikniona sta je się rew izja niektórych ¡zakorzenionych trad y cy jn ie ¡prze
sądów i m itów , k tó te p rzyjęły się od kilkudziesięciu la t i których praw a obyw atelstw a dotychczas nie kw estionow ano.
Rozważa'jąc in teresu jący nas problem przetw arzania danych o przebiegu p rodukcji można stw ierdzić, że szereg m ankam entów w ystępuje na tle ¡braku z in te growanego system u przetw arzania danych w z a k re sie całej działalności przedsiębiorstw a. 'Niezależnie dd
tego m ożna wskazać niektóre, szczególnie często w y stępujące m ankam enty.
Jednym z 'takich m ankam entów jest fragm entarycz
n e autom atyzow anie lu b zm echanizow anie system u przetw arzania i ewidencji w zakresie wyższych szcze
bli kom órek a to stosunkow o do w yrobów finalnych lu b zespołów, bez doprow adzenia do planow ania i ew idencji poszczególnych d e ta li n a stanow isku robo
czym. Upraszcza to w praw dzie w znacznym stopniu urucham iany system i zastosow anie maSzyn m atem a
tycznych, a le jednocześnie prowadzi do znacznego niew ykorzsytania m ożliw ej efektyw ności p rz etw arza
nia danych.
D rugim poważnym i charakterystycznym m an k am en tem jest przeprow adzanie autom atyzacji (m echaniza
cji) istniejącego trad y cy jn ie system u planow ania i ew idencji, bez istotnych prób jego k o re k ty i doskona
lenia w oparciu o analizę zgodności system u z ch a ra k te re m przebiegu p rodukcji (który też m oże w y m agać ludoskonalenia). P opraw ki w prow adzone w t a k iej sytuacji Sprow adzają Się zazwyczaj ¡wyłącznie do przystosow ania ¡do potrzeb m aszyn m atem atycznych, k tó re sta ją się czynnikiem cen traln y m , decydującym o system ie. W rezu ltacie n ie tylko straco n e zostają duże możliwości i ¡efekty uspraw nienia organizacji produkcji i planow ania, ale co gorsza, autom atyzacja (m echanizacja) przetw arzania danych usztyw nia i sankcjonuje istn iejącą sytuację. W arto zdać sobie spraw ę, że m ożliw ości zm ian ¡oraz usp raw n ien ia o r ganizacji po zastosow aniu m aszyn zastają w znacz
n ym stopniu utrudnione. Dlatego też n a organizato
rach system ów przetw arzan ia danych i zastosow ań EMC ciąży pow ażna odpow iedzialność i ¡obowiązek rów noległego prow adzenia p rzy te j okazji p ra c nad gruntow nym uspraw nieniem organizacji produkcji
planow ania i ew idencji *>.
*) Z agadnienia te a u to r p o ru szy ł m .in. w a rty k u ła c h „Za
g ad n ien ia p ro jek to w a n ia k o m p lek so w y ch sy stem ó w p rz e tw arzan ia d a n y ch ” . M aszyny M atem atyczne, 19G7 r., n r 5 i n r 6.
1. Miejsce przetwarzania danych o przebiegu produk
cji wśród innych zagadnień przetwarzania danych przedsiębiorstwa produkcyjnego
Wśród zjaw isk i zagadnień w ystępujących w p rzed siębiorstw ie przem ysłowym ogniwo cen traln e stan o wi proces w ytw órczy podstaw ow ych wyrobów. W y
tw orzenie tych w yrobów wtraz z tendencją do m in i
m alizacji nakładów i m aksym alizacji efektów s ta now i w naszych w arunkach cel działalności p rzed siębiorstw a. "Wszelkie in n e procesy, zjaw iska i za
gadnienia w przedsiębiorstw ie są pochodnym i w s to sunku do podstawowego procesu -wytwórczego. T aki
m i są zarów no pomocnicze procesy w ytw órcze {np.
w ytw arzanie narzędzi, rem o n t urządzeń), ja k d przy
gotow anie techniczne produkcji (konstruow anie w y robów, opracow anie technologii), zaopatrzenie, i zbyt, przygotow anie kadry, koordynacja przebiegu pro d u k cji, przetw arzanie danych Wraz z ew idencją i rach u n kowością, w szelkie inne fu n k cje zarządzania itp.
W śród tych pochodnych zagadnień szczególnie eks
ponow ana rola przypada koordynacji przebiegu p ro dukcji oraz ¡związanemu z nim przetw arzaniu danych o przebiegu procesu wytwórczego. W dotychczasowej prak ty ce przem ysłow ej, problem atyka ta w ystępow a
ła zazwyczaj pod hasłem „planow anie operatyw ne produkcji”. Spotkać się można rów nież z innym i określeniam i, będącym i adaptaicją angielskiego ¡termi
nu „planow anie i kontrola przebiegu p rodukcji”, lub też różnym i .nazwami zaw ierającym i hasło „sterow a
nie p ro d u k cji”. Niezależnie jednak od używ anej naz
wy, jest to organicznie pow iązany z sobą duży zespół zagadnień planow ania, koordynacji, sterow ania i ew i
dencji przebiegu procesu produkcyjnego, zaw ierający m.in. obliczenia możliwości produkcyjnych i obli
czenia produkcyjnonoirgamizacyjne, w ybór wielfcóści p artii, określenia cyklów produkcyjnych, zapasów produkcji w ‘toku i ¡środków obrotowych.
Ten centralny zespół zagadnień w iąże się rów nież ściśle z ustaleniem system u obiegu dokum entacji d całokształtem koncepcji p rzetw arzania danych, jak rów nież z organizacją system u i służby planistyczno- -dyspozytorskiej.
Należy podkreślić, że w w aru n k ach przedsiębiorstw a produkcyjnego -zagadnienia te stanow ią cen traln e i decydujące ogniwo system u przetw arzania danych i tym tłum aczy się fak t 'kierow ania coraz w iększej uw agi n a te zagadnienia przy zastosow aniu m aszyn m atem atycznych.
Istotą system u przetw arzan ia danych w przedsiębior
stw ie produkcyjnym je s t odzw ierciedlenie przebiegu procesów w ytw órczych oraz w szelkiej działalności, w ystępującej w przedsiębiorstw ie, w tak im stopniu, aby ew idencja i inform acja um ożliw iały koordyna
cję i sterow anie (regulowanie) procesów i działalno
ści w układzie optym alnym w zględnie suboptym al- nym. Skoro głównym wyjściow ym ogniw em w p rzed siębiorstw ie jest proces produkcyjny, to konsek w en t
nie rzecz biorąc, centralnym ogniw em przetw arzania danych powinno być przetw arzanie d anych o p rz e biegu procesu w ytw arzania. Jeśli potraktow ać to ogniwo plrzetwarzania danych jasko w zględnie ¡od
osobniony układ, gałąź lub „m oduł” w zintegrow a
nym system ie p rzetw arzania danych, to w sąsiedz
tw ie znajdziem y dw a inne względnie odosobnione układy przetw arzania danych. Są to z jednej 'strony poprzedzający u k ład przygotow ania technicznego p ro dukcji z p aram etram i konstrukcyjnym i i technolo
gicznymi w yrobów, danym i o m ateriałach, u rz ą dzeniach i narzędziach wytw órczych. Zespół tych danych i p aram etró w stanow i niezbędną fazę dla p la now ania i regulow ania przebiegu procesu p ro d u k cyjnego. Z drugiej Strony w ystępuje w ynikow y w stosunku do procesu wytwórczego u k ład księgowości i sprawozdawczości.
Niezależnie od tych układów m ożna potraktow ać ja ko w zględnie odosobniony, a le ściśle ¡związany z p ie r
wszym i dwom a, układ planow ania techniczno-ekono
micznego z opracow aniem planów TPF. W zajem ną ich więź oraz konsekw entną kolejność (pomimo sprzę-
Rys. 1. W zajem n a w ięź u k ła d u p rz e tw a rz a n ia d a n y ch o p rzeb ieg u p ro d u k c ji z sąsied n im i u k ła d a m i p.d.
żeń zwrotnych), odpow iadającą n atu raln em u prze
biegowi działalności produkcji, ilu stru je rys. 1.
2. Planowanie, kontrola (ewidencja) oraz regulowa
nie przebiegu produkcji. Przykładowe modele regu
lacji
Głównym obiektem naszego zainteresow ania jelst układ przetw arzan ia ¡danych o .przebiegu produkcji.
W układzie ty m m ożem y wydzielić szereg ¡kolejno w ystępujących niezbędnych procesów lu b etapów działalności. [Pierwszy etap polega na planow aniu przebiegu produkcji w przestrzeni i czasie z u sta le niem ^ planow ych, norm atyw nych param etrów tego przebiegu. W w aru n k ach skom plikow anego procesu produkcji przem ysłow ej przy olbrzym iej liczbie w y stępujących czynników rzeczyw isty przebieg p ro d u k cji z reguły W skazuje stałe ¡tendencje do odchyleń od ustalonego system u planow ych norm atyw ów i p rze
biegu. Odchylenia !te mogą być w iększe lu b [mniej
sze, tym n iem niej, jeśli przew idujem y zgodnie z r e a liam i, że planow any u k ład n ie b id z ie ściśle realizo wany, niezbędny sta je się II ¡etap lewidencji oraz kontroli faktycznego przebiegu procesów w y tw ó r
czych, z ¡głównym zadaniem o kreślenia odchyleń od planow anych norm atyw nych param etrów . Ilu stru je to rys. 2.
Interwencja ' Odchylenia o d ustalonych normatywów
' ^ Y / \ R teayw isty przebieg
V \ / produkcji
Planowy pnebieę fadukcji /godne i lAtalongmj
/okres dcpusiaalnych odchyleń nie wymagających interwenci regulacyjnej
Interwencja regulacyjna
Rys. 2. S c h e m a t re g u la c ji p rz eb ieg u p ro d u k c ji n a p o d sta w ie ew id en c ji o d c h y łe k od p lan o w an y c h n o rm aty w ó w
K onfrontacja rzeczyw istego przebiegu produkcji z planow anym i norm atyw am i w ustalonych odchyle
niach daje podstaw ę dla trzeciego etapu działalności, polegającej na w łaściw ym regulow aniu lu b stepow a
niu procesem produkcyjnym . N astępuje w tó rn a in terw encja i naprow adzanie przebiegu procesu na układ norm atyw ny poprzez operatyw ne korygow anie i m odyfikację planow anych poprzednio zadań, n o r
m atyw ów i param etró w (rys. 3). Niezbędny sta je się więc elem ent kontrolno-regulacyjny, k tó ry w k o n w encjonalnych system ach organizacyjnych często w y stęp u je ¡jako służba dyspozytorska, zbierająca bieżą
ce inform acje o 'zakłóceniach przebiegu ¡produkcji i natychm iast reag u jąca przedsięw zięciam i re g u lacy j
nym i. Przykładow y schem at takiego m odelu plano
wania, kontroli, ew idencji i reg u lacji przebiegu p ro dukcji, dość typowego dla naszych w arunków p ro d u k cji, przedstaw ia rys. 3.
Jeśli założyć periodyczną kontrolę i regulację w u sta lonych odstępach czasu (przyjęta jednostka term in o wa) bądź też kontrolę i reg u lację w m iarę w y stę
powania odchyleń niezależnie od odstępów czaso
w ych m odel ten można 'bardziej k o n k re tn ie przed
staw ić jak n a rys. 4.
Środki produkcyjne Materiały, itp.
Planowe normatywy priebiegu produkcji y
\ 7
Sterownie, regulacja przebiegu procesu r ---1 „n=<S"=f(e)
£
/ odchyleń t £ = (/ -if 'Rzeciymśde realiiowany
pmbieg produkcji - Ogniwo regulacji procesu
Odchylenia
Kontrola priebiegu produkcji
Hys. 3. S c h e m a t m od elu p lan o w an ia, k o n tro li i reg u la cji p rzeb ieg u pro cesu p ro d u k c y jn e g o
Powyższe m odele są dość 'charakterystyczne dla p la now ania operatyw nego w naszych ¡warunkach p rze mysłowych (inp. przem ysł 'środków produkcji), gdzie zadania i norm atyw y planow e u stalan e są dla względ
nie dłuższego okresu czasu ¡(np. roku), w którym nie analizuje się dodatkowych zaikłóceń zew nętrznych, jak inp. w ahania za potrzebow ania trunku. Cała uwaga skierow ana ijest n a zakłócenia i odchylenia (występu
jące w ew nątrz procesu produkcyjnego. O dm ienny n ie co m odel, ¡bardziej charakterystyczny idla rozw ażań nad w arunkam i działania przedsiębiorstw a n ie uspo
łecznionego, znaleźć można m .in. ¡w pracach autorów am erykańskich. Rys. 5 przytacza tak i model z opra
cowania 'M. K. Stanra „Production Management. S y stem s and Synth esis”.
W tym ostatnim schem acie uwaga zwrócona została głównie n a zakłócenia ch a ra k te ru zew nętrznego, (jak np. w zrost lub zm niejszenie zapotrzebow ania, n a to m iast sam przebieg procesu produkcyjnego zakłada się 'bez istotnych 'zakłóceń lub odchyleń. Ten schem at modelu może odpowiadać u n as niektórym w arunkom przem ysłu w ytw arzającego Środki konsum pcji o s ta bilnym proceisie produkcyjnym (np. przem ysł spo
żywczy, w łókienniczy dtp.).
3. Elementarne jednostki planowania, kontroli i re
gulacji przebiegu produkcji
Środki produkcyjne Materiały
Itys. 4. S c h e m a t w ie lo k ro tn e j re g u la cji procesów w o d stę pach czasu „ t ” , o d p o w ia d ając y c h o k re ślo n ej jed n o stc e t e r m inow ej lub doraźnie w zależności od w y stęp o w an ia od
chyleń
Środki prcdutcÿj/v
Proc/s produkcyjny v'=ri£i Ogniwo regulacji procesu
Linia sppzfiema ¡wrołnego V - dane o produigi '
Z ew nftrrnt loktoctoltt
8-
O qaiuo k o o tro h jq a
A Homat/Mi 1 M
prntU l<biotfw Q
Produkcja t /"
Rys. 5. M odel re g u la c ji pro cesu z zak łó cen iam i z ew n ę
Jednym z m ankam entów , z którym i spotykam y się dość często w opracow yw anych system ach p rzetw a
rzania danych, je s t fragm entaryczne u jęcie zagadnień planow ania ¡produkcji. A utom atyzacja (mechanizacja) zostaje ograniczona do pew nego fragm entarycznego ujęcia planow ania, np. ty lk o n a wyższym ¡szczeblu przedsiębiorstw a w stosunku do wyirobów końco
wych, przy zaniedbaniu niższych szczebli komoirek produkcyjnych oraz niższych stopni wyrobów. Cię
żar planow ania, ‘koordynacji i regulow ania produkcji niższych stopni 'pozostaje n a d al W 'gestii irobótnikow i mistrzów, bez istotnych izmian m echanizacji w zględ
nie autom atyzacji przetw arzania danych.
W zw iązku iz powyższym w arto stw ierdzić, że cało
k ształt system u planow ania i ew idencji produkcji musi cechować doprow adzenie planów i ew idencji od góty do najniższych szczebli stru k tu ry produkcyjnej z uw zględnieniem w yrobów elem entarnych. Je st to właściwym celem oraz k ry teriu m konsekw encji sy stem u. Dlatego też w projektow aniu system ów p la now ania produkcji, lub 'ściślej w projektow aniu syste
m u przetw arzania danych o przebiegu prioceisu p ro dukcyjnego, decydujące znaczenie m a dobór elem en
tarnych jednostek planow ania. Dotyczy to przede w szystkim trzech czynników:
1) doboru elem entarnych wyrobów będących obiek
tem planow ania i ew idencji;
2) doboru jednostek term inow ych, w przekroju któ
rych następuje planow anie, ew idencja i regulow anie przebiegu produkcji;
3) ustalenie kom órek produkcyjnych (miejsc w y tw a
rzania), w ¡stosunku do których będzie planow ane i ew idencjonow ane w ykonyw ańie wyrobów.
Przy doborze w yrobów , stanow iących o biekt plano
w ania i ¡ewidencji, n ajb ard ziej decydujący w pływ m a c h arak ter k o n stru k cji i technologii w ytw arzania. Tak np. w zakładach przem ysłu maszynowego w (kon
w encjonalnej «praktyce bierze się pdd uw agę w yrób finalny, zespoły, podzespoły, d e ta le i(części). T aki po
dział okazuje się często niew ystarczający lub a n a chroniczny w w aru n k ach nowoczesnej i bardziej zło
żonej produkcji, a w szczególności przy opracow y
w aniu zm echanizow anych system ów przetw arzania danych.
Chodzi o to, że konstrukcja i technologia nowoczes
nych skom plikow anych urządzeń wymaga bardziej rozw iniętego zróżnicow ania różnych stopni zespo
łów.
lizow ania wyrobów. N ajm niejszy niepodzielny ele
m en t konstru k cy jn y w yrobu —• detal, potraktow ać możemy jako w yrób zerowego .stopnia W0. Detale łą czą się w zespoły-w yroby pierw szego stopnia W1, Te z kolei w zespoły-w yroby drugiego stopnia W2 itd., aż do w yrobu 71-tego stopnia W", którym je st wyrób finalny. W tym układzie stopień w yrobu oznacza jego stopień złożoności o ra z szczeble m ontażu, co w sy stem ie przetw arzania danych i planow ania ¿tanow i isto tn ą inform ację.
W w arunkach zakładów budow y m aszyn nie można
■jednak ograniczyć planow ania i ew idencji produkcji do detalu W0. N ajm niejszym elem entarnym obiektdm w ytw arzania w ty ch w aru n k ach je st detalo-operacja w ykonyw ana n a stanow isku roboczym i do tej ele
m en tarn ej jednostki system m usi doprowadzać.
4. Dobór jednostek terminowych
Istotny problem do rozw iązania w system ie p lan o w ania i ew idencji, to dobór jednóstek term inow ych, a szczególnie jednostek najm niejszych. N iektóre w ięk- size jednostki term in o w e są u stalane i obowiązują w całym system ie gospodarczym. Na ogół obowiązuje u nas w szędzie planow anie i spraw ozdaw czość tw przekroju w ieloletnim , rocznym , k w artaln y m i m ie
sięcznym. Dalsze m niejsze jednostki term inow e mogą być przyjęte w zależności od 'szeregu czynników p ro dukcyjnych, w śród których dom inujące znaczenie m ają stopień masowości w ytw arzania oraz długość cyklu produkcyjnego. T akim i m niejszym i jednostka
mi term inow ym i mogą być dekada, tydzień ¡roboczy, 5-dniów ka, 3-dniówka, dzień, zm iana robocza, a n a w et okres jed n ej godziny. K ażda z tych jednostek w określonych w aru n k ach m a sw oje .wady i zalety.
W w aru n k ach zakładów budow y m aszyn o wyższym stopniu seryjnóści dogodną najm niejszą jednoistką term inow ą okazuje się zazwyczaj izmiana robocza. W w aru n k ach niższej ¡seryjnóści i przy dłuższych icy- klach produkcyjnych w ystępują zalety jednostek t e r m inow ych krotnych w stosunku do obowiązującego m iesięcznego okresu spraw ozdaw czego (dekada, 5-
-dniów ka, tydzień).
K ontrow ersyjna okazuje się sp ia w a stonowania w naszych w arunkach 3-dniow ej jednostki term inow ej.
W zakładach niektórych k ra jó w zagranicznych, ¡sto
sow anie 3-dniów^ki jest bardzo w ygodne d la plano
w ania i ew idencji produkcji. Rók zostaje podzielony na 100 identycznych 3-dniow ych okresów, .tak. że każda 3-dniow a jednostka stanow i dokładnie 1/100, tj. 1% okresu rocznego. (Rozliczenia m iesięczne nie są tam ta k rygorystyczne, n ato m iast ściślejsze są roz
liczenia kw artalne). W aktualnych naszych w a ru n kach zalety te raczej odpadają i to z dwóch is to t
nych powodów. Eo pierw sze okresy 3-dniowe nie Isą jednakow e. 3-dniów ki zaw ierające dzień sobotni lub przedśw iąteczny stanow ią krótszy okres roboczy w porów naniu z 3-dniów ką nie zaw ierającą soboty, a więc trudno jednakow o traktow ać te jednostki w planow aniu i sprawozdawczości. Po w.tóre na'sz rok
¡roboczy zaw iera nierów nych 100 a 96—98 trzydnió- wek (i to niejednakow ych). Wobec tego wyższość trzydniów ek n a d innym i jednostkam i term inow ym i w naiszych w arunkach s ta je się problem atyczna i p o m im o dość częstego ich lansow ania, do zastosow ania trzydniow ej jednostki term inow ej w system ach p la now ania produkcji w arto podejść z dużą ostrożnością.
B ardziej dogodne okazują się jednostki .tygodniowe lub 5-dniówki (względnie dekady) chociażby ze w zglę
du n a m niejsze stosunkow o różnice okresu roboczego.
5. Struktura produkcyjna i szczeble systemu prze
twarzania danych. Sprecyzow anie ¡komórek p ro d u k cyjnych (miejsc w ytw arzania) jest trzecim istotnym zagadnieniem doboru elem entarnych jednostek p la
now ania i sprawozdawczości w system ie p rzetw arza
nia danych. Wiąże się to z w yjątkow o doniosłym, bardziej generalnym zagadnieniem , jakim jest u sta lenie odpow iedniej liczby szczebli przetw arzania da
nych w przedsiębiorstw ie. Zagadnienie to może być
trafn ie rozw iązane tylko na tle sk ru p u latn ej analizy i w zajem nego pow iązania ze s tru k tu rą produkcyjną (lub s tru k tu rą produkcyjno-adm iniistracyjną) zak ła
du. W zasadzie liczba ¡szczebli przetw arzan ia danych planow ania i sprawozdawczości pow inna odpowiadać szczeblom s tru k tu ry produkcyjnej i w ym aganiom stopniow ania procesu produkcyjnego w zakładzie.
Rys. 6 przedstaw ia przykład 6-szczeblowej S truktury produkcyjno-adm lnistracyjnej zakładu.
P rzy opracow yw aniu zam kniętego zintegrow anego sy
stem u przetw arzan ia danych konieczne jest uw zglę
dnienie najm niejszych kom órek w S trukturze pro d u k cyjnej przedsiębiorstw a, tj. stanow isk roboczych. Moż
n a je określić ze w zględu na ich w zględną niepo
dzielność (na m niejsze kom órki produkcyjne) jako kom órki zerowego stopnia — KP°. Dalsze szczeble kom órek produkcyjnych stanow iących zgrupow anie kom órek niższego trzędu będą:
K P 1 KP- ... KPn-i i K P n rep rezen tu jące cały zakład.
W zw iązku z powyższym można w yodrębnić n astę
pujące specyficzne zagadnienia planow ania i ew iden
cji związane z poszczególnymi Szczeblami:
1) planow anie i ew idencja produkcji d la poszczegól
nych stanow isk roboczych KP° polegające na u stale
niu kolejności i term inów w ykonania poszczególnych detalooperacji,
2) planow anie ¡i ew idencja koordynacji produkcji (współdziałania) pom iędzy stanow iskam i roboczym i — KP° wchodzącym i w sk ład określonej kom órki K P 1, polegające n a ustaleniu w arunków przekazyw ania d e tali W" ze stanow iska n a stanow isko dla w ykonania kolejnej operacji -(w przypadku kom órki przedm ioto- wo-zamkniiętej),
Rys. G. P rz y k ład o w y sc h e m a t G-szczeblowej s tr u k tu r y p ro - d u k c y jn o -a d m in is tra c y jn e j
Rys, 7. S c h e m a t p.d. w zak ład zie o 4-szczeblo\vym układzie k o m ó rek p ro d u k c y jn y c h
3) z m etodycznego p u n k tu w idzenia analogiczne w stosunku do -poprzedniego stanow ią zagadnienia k o ordynacji produkcji zespołów W°, W ' W / - 1 pomiędzy kom órkam i wyższych szczebli, a w ięc KP- w chodzą
cymi w skład określonej K P3 Std ... do koordynacji produkcji pom iędzy K P 71' 1, co stanow i ostatni, n a j
wyższy ¡szczebel planow ania p rodukcji w yrobu fin al
nego W/ w zakładzie stanow iącym K P n.
W tym 'świetle w arto Wskazać n a pew ną anachro
niczność konw encjonalnego ujednoliconego podziału planow ania operatyw nego w przedsiębiorstw ie na tzw. planow anie m iędzyw ydziałow e ii planow anie w e- wnątrzw ydziałow e. W arto uwzględnić to przy p ro jektow aniu Systemu przetw arzania danych.
Rys. 7 przedstaw ia schem at plantowania i spraw oz
dawczości w zakładzie o 4-szczeblowym układzie k o m órek produkcyjnych. Na każdym wyższym szczeblu można zestawić sum aryczne dane sprawozdawcze, uzyskane z bardziej obszernych zbiorów danych pierw otnych niższego ¡szczebla.
Tygodnie
!S 20 !S
¡um ówienie
w y ró ó fiu D et I Oeł.2 Det.3 Det. 4
Rys. 8. S c h e m a t c y k lo g ra m u p ro d u k c ji w y ro b u w y tw a rzan eg o jed n o stk o w o . P o d sta w a pierw szego m o d elu p la n o w a n ia i ew id en c ji p rz eb ieg u p ro d u k c ji
6. Elementy i przekroje planowania i ewidencji pro
dukcji
C ałokształt Systemu przetw arzania danych o p rze
biegu produkcji wiąże się z planow aniem i ew iden
cją w ¡szeregu elem entach i przekrojach, tz których przede Wszystkim należy wym ienić:
• planow anie i ew idencję w ykonania poszczególnych wyrobów w p rzekroju czasowym, a więc zamówień, wyirobów finalnych, zespołów, detalii i detalo-opera- cji,
• planow anie S ew idencja jakości produkcji,
• planow anie i ew idencja obciążenia i w ykorzysta
nia w p rzek ro ju czasowym kom órek produkcyjnych poszczególnych ¡szczebli ido stanow isk toboczyich — KP° w łącznie,
• planow anie i ew idencja zapasów p ro d u k cji w ¡to
ku, co w niektórych przypadkach m oże być podstaw ą lub głównym k ry te riu m system u,
• planow anie i ew idencja dostaw i zużycia m a te ria łów w p rzek ro ju w yrobów , kom órek produkcyjnych i w p rzek ro ju czasowym,
• planow anie d ew idencja zaopatrzenia oraz zużycia narzędzi d la stanow isk roboczych,
• planow anie ii ew idencja ipriatcy i płac (czas pracy, kw alifikacje, (robocizna),
• planow anie i ew idencja rem ontów m aszyn d u rz ą dzeń,
• planow anie d ew idencja kosztów produkcji, co stanow i syntezę poprzednich elementów.
W tym zespole w iodąca rola przypada 2 przekrojom planow ania:
1) planow aniu i ew idencji spływ u w yrobów w p rz e k ro ju czasowym oraz
2) planow aniu d ew idencji obciążenia kom órek p ro dukcyjnych w ykonyw aniem zadań w p rzek ro ju cza
sowym. Pom iędzy ty m i przekrojam i planow ania d ew idencji w ystępuje ścisła współzależność i k o n fro n tacja ty ch • .ujęć stanow i zbilansow anie możliwości produkcyjnych z planow anym i zadaniam i w y tw arza
n ia wyrobów . Można by stw ierdzić, że uw zględnienie tych dw óch u jęć ¡stanowi główne k ry te riu m popraw ności system u planow ania, kontroli fi. ew idencji p ro dukcji.
7. Klasyczne systemy planowania i koordynacji pro
dukcji między komórkami produkcyjnymi
Zasadniczym m ankam entem , k tó ry znajdujem y na ogół w projektow anych lub stosow anych zm echani
zowanych (zautomatyzowanych) system ach planow a
nia, jest niedostateczna konsekw encja system u. Ce
cha ta z reguły zostaje p rzy jęta i „odziedziczona” po poprzednim system ie, w k tó ry m n ię stosow ano m a
szyn m atem atycznych. W ynika ona przew ażnie z ana- chroniczrtości system u planow ania w stosunku do w a runków organizacji przebiegu produkcji, k tó re w m ię
dzyczasie rozw inęły się li w yprzedziły system p lan o w ania i sprawozdawczości.
Aby pokrótce w yjaśnić isto tę tego zagadnienia, w arto przedstaw ić przykładow o trz y głów ne klasyczne m o
dele przebiegu p rodukcji d odpow iadające im ¡syste
m y planow ania ii ew idencji, 'odpowiadające w a ru n kom przem ysłu budow y m aszyn. Są to:
1. N ajbardziej uniw ersalny, ¡tradycyjny i p ro sty sy stem planow ania i ew idencji przebiegu p rodukcji wg poszczególnych wyrobów. System te n odpowiada w a runkom produkow ania wyrobów niepow tarzalnych, indyw idualnych ¡(ryis. 8).
2. ^ Model planow ania i ew idencji przebiegu p ro d u k cji w yrobów seriam i w g m etody w yprzedzettia po
m iędzy kom órkam i produkcyjnym i. E lem enty tego system u są stosunkow o najczęściej stosow ane w za
kładach budow y maSzyn, w ytw arzających p o w tarza
jące się wyroby. W tym przypadku w wydzielonych w g faz technologicznych kom órkach produkcyjnych zakładu w y tw arzan e są kom plety d etali lu b m onto
wane w yroby odpow iadające serii. Czas w ytw arzania kom pletu (serii) w każd ej w ydzielonej ko lejn ej k o m órce p rodukcyjnej '(wydziale) odpow iada dkresowi w yprzedzenia (np. 1 miesiąc). K onsekw encja system u polega m in . na tym , a b y zachować ścisłe granice pom iędzy kolejnym i kom pletam i (seriami). Dlatego też dopóki w kom órce n ie została zakończona w ca
łości obróbka jednego kom pletu (serlid), n ie pow inna rozpocząć się obróbka następnego kom pletu (serii).
Ten ostatni w a ru n e k rzadko byw a przestrzegany.
Schem atycznie system ten ilu stru je rys. 9. ,
3. Model planow ania d ew idencji przebiegu ry tm icz
nie zorganizowanej produkcji -powtarzalnych w y ro bów. W tym przypadku produkcja d etali, jak i m on
taż zespołów i w yrobu finalnego odbyw ają się w ko-
Komórki
prijjgotcMCnue
Odlewnia odlewy VI serii
Kuźnia odkuwki VIserii
I ł
PrJtfOt.
V serii
Obróbka skrawaniem
Komplet 17serii
Komplet Illserii
Próby i ekspedycja
1 D\
0,5 Oirfs wjpr/eiirenia---
Sdietrci obciąifinio komórki wyłwa- rmmerrt kompletu I V serii w okres/i
wyprzzdzstia . _
Rys. 9. S c h e m a t m o d elu p la n o w a n ia i e w id en cji p rzeb ieg u p ro d u k c ji w ed łu g m eto d y w y p rzed zen ia
Komórki przygotowawcze Obróbka skrawaniem Montaż Odlewnia
Komórki przedmiotowo zamknięte z potokowym przebiegiem produkcji
wg. harmonogramu.
Okres powtarzalności x
Rys. 10. S c h e m a t m o d elu p la n o w a n ia i ew id en c ji p rzeb ieg u ry tm ic z n e j p ro d u k c ji
m arkach przedm iotow o-zam kniętych iwg praw idłow o
ści i param etró w potokow ej onganizacji produkcji (prszy możliwości stosow ania różnorodnych odm ian potokow ej organizacji p rodukcji **)). System 'ten schem atycznie ih lstru je rys. 10. JeSt to model ch a
rakterystyczny dla zakładów samochodowych, ciąg
ników , m aszyn rolniczych, Sprzętu 'radiotechniczne
go itp.
Ograniczone ram y tego arty k u łu n ie pozwalają ma szersze rozw inięcie w arunków , 'związanych z każ'dym z powyższych modeli. W arto jednak -stwierdzić, że m odele pierw szy i trze’ci stanowią d-wa krańcow e b ie gun y możliwości organizacji system ów. Każdy z po
wyższych m odeli m a ra c ję by tu i pow inien być sto sow any w odpow iadających mu w aru n k ach . Zazwy
czaj jednak spotykam y m odele niższego stopnia w w arunkach produkcyjnych odpow iadających wyższe
m u modelowi.
W mliairę przejśdia od pierw szego do trzeciego m ode
lu n astęp u je uproszczenie system u organizacji p ro dukcji d planow ania, znaczne zm niejszenie obrotu in form acji przy wzroście szybkości przebiegu p ro d u k cji, zm niejszeniu cyklu, zapasów produkcji w toku.
Należy stwierdzić, że w praktyce naSzych zakładów z w ielu w zględów tru d n o znaleźć odrębnie i ¡konse
kw entnie zastosow any jeden z om aw ianych modeli.
Z reg u ły spotkać się można z konglom eratem elem en
tów -wziętych z każdego m odelu, z tym że p rzew a
żają n a ogól elem enty pierw szego uniw ersalnego m o
delu. Często byw a tak n aw et w tedy, gdy Imożliwe byłoby w -pełni zastopowanie trzeciego m odelu r y t
micznej produkcji. Wa-rto przy tej okazji wspomnieć, że ze zjaw iskiem silnego (często zbyt Silnego) przy w iązania -do elem entów system u planow ania i ew i
dencji m odelu pierwszego, spotykam y isiię rów nież w przykładow ych system ach zalecanych przez zagranicz
ne firm y m aszyn m atem atycznych. Można naw et stw ierdzić (i to jest zastanaw iające), że większość tych opracow ań, jak np. m ateriały PROMPT firm y ICT, odpowiada raczei całkow icie uniw ersalnem u m o
delowi 'pierwszemu. 'Następnie są one zbyt bezkry
tycznie adaptowante w w arunkach wyższych odmian
*♦) D la p ro jek to w a n ia d org an izacji tego sy stem u pro d u k cji dogodna m oże być o p raco w an a przez a u to ra m eto d a „SO R P"
vide E konom ika 1 O rganizacja P ra c y 1964, n r 12. S. C hajt- m an „O bliczenia o rg a n iz ac y jn o -p ro d u k cy jn e w w a ru n k ac h p ro d u k c ji ry tm ic zn e j" .
organizacji produkcji o wyższym stopniu pow tarzal
ności i rytm icznóśtii w ytw arzania. W takich w a ru n kach ¡zastosowanie zalecanego przez opracow anie tych firm , np. uk ład u dokum entacji z k a rtą roboczą na czele s ta je się typow ym objaw em konserw atyzm u organizacyjnego. W rezultacie zaobserw ow ać można w system ach niepotrzebne rozbudow anie dokum enta
cji i zbyteczną złożoność systeimu operującego n a d m iarem niepotrzebnych inform acji.
Tak np. większość spotykanych system ów p rzetw a
rzania -danych zakłada sk ru p u latn ą ew idencję i zbie
ran ie obszernych inform acji o przebiegu i w ykona
niu produkcji. Tymczasem w g m odelu trzeciego, in form acje w ta k ie j farm ie są zupełnie zbyteczne. Wo
bec ustalonego pow tarzającego się i znorłnaiywliżo- wanego przebiegu p rbdukćji przyjętego w planie, w y
starczą (wyłącznie inform acje O realizacji, dotyczące odchyleń od norm atyw nego przebiegu. Je śli n a to m iast ta k ie odchylenia n ie w ystępują, system żad nych inform acji n ie w ym aga. System te n nazw ać można 'Norm atywnym System em P rzetw arzania Da
nych .(Iniformadji).
Widzimy w ięc, że p rzy organizow aniu system ów prze
tw arzania danych o przebiegu produkcji istn ieją po
w ażne rezerw y uproszczenia system ów planow ania i ew idencji, unifikacji dokum entacji źródłow ej, przy jednoczesnym uspraw nieniu organizacji sam ego p rz e biegu produkcji. Zastosowanie m aszyn m atem atycz
nych jest niepow tarzalną często Okazją do w ykorzy
stania tych rezerw i stracić te j okazji nile wolno,
BIBLIO G RA FIA
[1] J. B u rse h e — „ P la n o w a n ie w e w n ą trz z ak ład o w e i ew i
d e n cja p ro d u k c ji’', W NT, W arszaw a 1963 r.
[2] S. C h a jtm a n — „ E le m e n ta rn e fo rm y s tr u k tu r y p ro d u k c y jn e j i ew o lu cja o d m ian o rg a n iz ac ji p ro cesu p ro d u k c y j
neg o ” , IOPM , W arszaw a 1958 r.
[3] S. C h a jtm a n — „O bliczenia p ro d u k c y jn o -o rg a n iz a c y jn e w w a ru n k a c h p ro d u k c ji ry tm ic z n e j” — „E k o n o m ik a i O r
g a n izacja P r a c y ” , n r 12/64.
[4] S. C h a jtm a n — „ Z a g ad n ie n ia p ro je k to w a n ia k o m p le k so w y ch sy stem ó w p rz e tw a rz a n ia d a n y c h ” , „M aszyny M atem a
ty cz n e ” n r 5- i 6/67.
[5] M artin K e n n e tt S ta r r — „ P ro d u c tio n M an a g em en t Sy
stem s an d S y n th e sis” , P re n tic e H all Inc. E nglew ood C liffs N J. ♦ - ...„
Taśma montażom Kuźnia
6
ANDRZEJ TARGOWSKI
ZOWĄR — W arszaw a 681.322.004.14:658.5
Sys t em i n f o r m a c y j n y k i e r o w n i c t w a
W a rtyku le omówiono powiązania inform acji w ystępujących w system ie sterow a
nia produkcją oraz przedstawiono m odel system u przetw arzania danych wraz z podsystem am i w przedsiębiorstw ie. Opisano koncepcję P akietu O bliczeń P roduk
cyjnych (POP) stosowanego ju ż w n iektórych przedsiębiorstw ach w Polsce. Na podstawie doświadczeń współpracy Z O W A R -u z ty m i zakładam i określono m etody projektow ania i wdrażania POP.
1. Przetwarzanie danych a przetwarzanie informacji Do jednych z bardziej zasadniczych rozw ażań te r minologicznych, dotyczących problem atyki systemów przetw arzania danych, należy zaliczyć dyskusję wokół praw idłow ości określenia „przetw arzanie d a nych” czy „przetw arzanie in fo rm acji”. H istorycznie rzecz biorąc — pojęcie „przetw arzanie ¡danych” p o jaw ia się do te j pory rw lite ra tu rz e częściej aniżeli
„przetw arzanie in fo rm acji”.
„Dane” były tra k to w an e jako opis 'działania proce
sów produkcyjnych '(według term inu stosowanego w rachunkow ości, dane odpow iadają tzw . zaszłościom gospodarczym), k tó re można było przetw arzać na m a
szynach analitycznych czy też później na elek tro nicznych m aszynach cyfrow ych. N atom iast pojęcie
„inform acji” w skazyw ałoby n a szerszy zakres p o ję ciowy aniżeli okreśtenie „dane” i m iałoby Odpo
w iadać zarów no zagadnieniom (Występującym w k ie row aniu pro d u k cją („dane”), jak i zagadnieniom w y
stępującym w technicznym przygotow aniu p ro d u k cji, a w szczególności w problem atyce obliczeń in żynieryjnych. P odział te n je st pewnego rodzaju 'kon
w encją p rzy jętą raczej intuicyjnie, a nie w oparciu o rozw ażania naukow e.
P roponuję p rzy jąć konw encję, w edług k tó re j prze
tw arzanie danyCh odzw ierciedlających przebieg pro cesu produkcyjnego d a je początek podejinow aniu de
cyzji kieru jący ch przebiegiem procesu prod u k cy jn e
go. P rzetw arzan ie inform acji bowiem odbywa się w ram ach procesu podejm ow ania decyzji, w w yniku którego opracow ane isą inform acje dla kierow ania
■procesem produkcyjnym (rys. 1).
P ro c e s p o ć e jm o w a n ta a e c c /z y ï
T T
I '' X / ł /
V V
j / /
w
/ /
■v«V
\i / / / y /
\ \ .
\*»
/ /
J z t a f a n i e Proces
produkcyjni/ Opis procesu /Dane/
W
\ -
\
\
\
n y s. l. P rz e tw a rz a n ie d a n y ch a p rz e tw a rz a n ie in fo rm a c ji
Z te j analizy procesu zarządzania w yłania isię jedno
znaczne rozróżnienie dla pojęć: dane i inform acje (aczkolwiek z p u n k tu w idzenia teorii inform acji ..dane” zalicza się do „inform acji”). T ak 'przyjęta in terp retacja danych i inform acji w pływ a n a ro z
różnienie m étod projektow ania autom atyzacji pro
cesów przetwarzani® danych i przetw arzania in fo r
m acji.
W arto wspomnieć, że przv p rojektow aniu techno
logii autom atycznego p rzetw arzania inform acji w y łania sie w iele problem ów , k tó re w m nieiszym śtoo- n !u w y stęp u ją w przetw arzaniu danych. Chodzi ta. in.
o różne m etodv graficznego przedstaw iania in fo r
m acji. organizację bazv danych wspólnych (common data base), zapew nienie dostępu do te j bazy, w y szukiw anie. isvm'uOowani'e. Optymalizowanie i gene
row anie inforlmacji dla indyw idualnego użytkow nika itd. Problem y 'te w ystąpiły w raz z poiaw ieniem islie m aszvn m atem atycznych, wyposażonych w pamięci malsowe -o wvrv«fkflwvm dostępie. Pełnego rozw 'aza- nîis rwymiemónych tvoblem ôw .nailçiv :soodz:ew ać «tle jednak dopiero przed końcem la't siedem dziesiątych.
2. Związki metod zarzadzanla z modelami systemów przetwarzania danych/informacji
P rzy o ró b !e ustalenia 'zależności m iędzy m etodam i zarzadzania a m odelam i system ów r>rzetwarzanła da- nvoh'/inf'ormacii n atrafiam y na ®ołot w ielu bardzo złożonych zagadnień, w ynikających z organizacji procesów orodukeyinveh. proedsó-w Przetw arzania d a nych oraz ap aratu zarzadzania. W zależności Od tego, k tó re z t^ch zagadnień uznam y jako dom inujące — możemy dokonać odpow iedniego zróżnicowania roz
w iązań system owych.
Dla przykładu w eźm y pod uw agę n iek tó re z m etod zarzadzania, szczególnie w yeksponow ane w ostatnich .'atach:
• zarzadzanie w edług odchyleń albo w yjątków (ma- vaaem ent by exception)
• zarzadzan;e w edług celów (m anagem ent by ob
jectives)
• zarzadzanie w edług czynności (m anagem ent by action).
Zarzadzanie w edług odchyleń albo w yjątków okaza
ło «'ię obecnie koncepcja w pew nym sensie przesta
rzała. k tó rą można z pow odzeniem tetosować za r>o- mocą m aszyn analitycznych. W ykrycie w y ją tk u albo odchylenia od zaplanow anego przebiegu ak cii spo
śród w ielkiej liczby innych kontrolow anych akcji — jest zjaw iskiem pożadanym i cennym dla kierow nictw a. aczkolw iek nadal niew ystarczającym . W w y n iku zaobserwowanego odchylenia, kiero w n ik m usi podjąć odpowiednio skuteczną decyzję. Chodzi w ięc o to, aby m aszyna m atem atyczna m o g ła sam a dla
poszczególnych 'odchyleń zaprojektow ać M ika 'wa
riantów decyzji o raz 'przeliczyć skutld, np. ekono
m icznie związane z podjęciem w ybranej ¡decyzji. K ie
row nik m a w tedy przygotow ane w a ria n ty decyzji, przy czym jego ro la sprow adza się do właściwego w yboru określonego w arian tu , ponieważ dla m aszyn m atem atycznych nie są jeszcze ¡osiągalne tafcie ¡czyn
n ik i, jak doświadczenie czy intuicja.
Ta k ró tk a analiza m etody zarządzania w edług Od
chyleń albo w y jątk ó w ułatw ić może rów nież ocenę w spom nianych Już różnic pom iędzy proceSanoi p rz e tw arzan ia danych {wytorydie odchylenia albo w y ją t
ku), a procesam i przetw arzania inform acji (zapro
jek to w an ie w arian tó w decyzji).
Z arządzanie w edług celów jest zbliżone d o koncep
cji zarządzania Według odchyleń albo w yjątków . Po
dobnie borwufem ześrodkow uje uw agę kierow nictw a n a w ybranych ¡problemach, a le tylko już ¡na tych czynnościach i decyzjach, k tó re są n a jefek ty w n iej
sze z p u n k tu w idzenia celów zarządzania. P rzy bliż
szej analizie czynności kierow nictw a, okazuje się, że czynności ba¡rdzo pracochłonne n ie zawsze prowadzą do w ypracow ania decyzji najefektyw niejszych, a wręcz odw rotnie — najczęściej czynności o małym nakładzie czasu m ogą doprow adzić d o ¡podjęcia n a j
lepszych decyzji. Chodzi w ięc o to, aby ześrodkować uw agę kierow nictw a n a węzłowych czynnościach, przynoszących najw ięcej pożytku, podobnie zresztą, jak ,w sterow aniu zapasam i w edług m etody ABC czy m etodach ¡ścieżki k ry ty czn ej (np. PERT). N aj
częściej ¡około 20% Spośród Wszystkich w ykonyw a
nych 'czynności ¡kierownika przynosi około 80% efek tów , w ystępujących w ¡wyniku działania danego -kie
row nika.
¿Metody ¡zarządzania w edług odchyleń albo w yjątków p rzen ik ają się z m etodam i zarządzania w edług ce
lów. Dla poszczególnych odchyleń/w yjątków należy zaprojektow ać decyzje zgodne z kluczowymi- .zada
n iam i zarządzania i o d w ro tn ie — ocenę realizacji za
d ań kluczowych dokonuje się n a zasadzie analizy od ch yl eń /iwy ją tkó w.
P rzeciw nicy w spom nianych m etod zarządzania i sto sowania dla mich tech n ik i ¡obliczeniowej wychodzą z założenia, że cała uw aga p ro jek tan tó w zm oderni
zowanych system ów zarządzania zwrócona jest na
„personel m yślący”, podczas gdy w 'codziennej p ra k tyce większość ¡bieżących ¡decyzji p odejm uje „per
sonel ru c h u ”, k tó ry zwykle nie m a czasu n a w czy
tyw anie się w tabulogram y, zaprojektow ane często w zbyt skom plikow any sposób. Stąd w p rak ty ce za
obserwować m ożna inną tendencję, a m ianow icie za
rządzanie avedług czynności.
Z powyższego przeglądu m etod zarządzania wynika, że m ożemy rozróżnić dw a modele system u p rzetw a
rzania danych/inform acji SPD:
• przetw arzanie ¡danych (w ykryw anie odchyleń albo wyjątków )
• przetw arzanie ¡informacji (projektow anie w a ria n tów decyzji dla w ykrytych odchyleń/w yjątków ).
Ż analizy przem ian w autom atyzacji procesów prze
tw arzania ¡danych można w yróżnić dwa inne sk rajn e m odele SPD: cząstkow e i zintegrow ane.
Łącząc dwie w ym ienione grupy m odeli SPD — na zasadzie ■wzajemnego przenikania — otrzym am y czte
ry podstaw ow e m odele SPD, realizujące różne -cele przy odm iennych rozw iązaniach Systemowych. Mo
dele te zostały bliżej omówione już dw ukrotnie ¡na łam ach naszego czasopisma *) i z tego powodu nie będziemy -ich tu Omawiać.
U względniając tem aty k ę p rzetw arzania danych moż
n a w yróżnić następ u jące m odele S P D 2):
a ) . jednotem atyczne, w których nie w ystęp u ją po
w iązania z innym i „sąsiednim i” tem atam i -lub p ro 1) A. T arg o w sk i — „O cena w y b ra n y c h SPD ” — „M aszyny M atem aty czn e” n r 10/68 o ra z A. T arg o w sk i — „K oszty za
sto so w an ia ETO” — „M aszyny M atem aty czn e” n r 2/69.
2) M oduły ty c h sy stem ó w zo stały bliżej om ów ione w a rty k u le A; T arg o w sk ieg o — „O p ro jek to w a n iu i d o k u m en tacji S A P I” , „M aszyny M atem aty czn e”- n r 8/6?,
blemami. Jeżeli naw et tafcie powiązania w ystępują, to nie m ają o ne decydującego znaczenia dla pro
jek tu system u. Tego ty p u m odele stosuje się n a ogól w zagadnieniach ew idencyjnych i statystycznych ¡dla takich użytkow ników , ja'k cen traln e biura rozliczeń, urzędy statystyczne itp.;
b) wiełotem atyczne, w których w ystęp u ją ścisłe .za
leżności pom iędzy różnym i tem atam i i problemami.
Użytkow nikam i tego typu system u są przede w szyst
kim przedsiębiorstw a przem ysłowe.
3. Ogólny model powiązania informacji produkcyj
nych
Proces koordynacji o raz sterow ania produkcją odby
wa Się cyklicznie, a zm aterializow aną jego form ą jest system przetw arzania danych 3).
Na rys. 2 przedstaw iono ogólny m odel powiązania danych w system ie sterow ania produkcją. Model ten w ynika z ideowego schem atu przepływ u m ateriałów i obiegu inform acji w przedsiębiorstw ie na tle go
spodarki narodow ej. P rzedstaw iony m odel sk ład a się z podstawowych elem entów , k tó re zośtaną d alej sch a
rakteryzow ane.
ANALIZA ZBYTU w iąże Się z bad an iam i irynfcu k r a jowego d zagranicznego w zakresie imożliw.dśoi sp rz e daży produkow anych tow arów , z przew idyw anej n o wej grupy w yrobów, z oceną jakości w yrobów , s e r
wisu eksploatacyjnego itp. Funkcja ta jest sto su n kowo mocno zakorzeniona w gospodarce rynkow ej.
W gospodarce planow ej w iększy w pływ n a .program produkcyjny m ają w ytyczne, ustalo n e w Narodowym Planie Gospodarczym. Oba t e czynniki w ystęp u ją na
3) To o k re ślen ie b ęd ziem y n a d a l stosow ać z am iast: „ d a n e ” i „ in fo rm a c ja ” .
NPG KYN£K
Ry§, 2, O gólny m o d el p o w ią za n ia in fo rm a c ji p ro d u k c y jn e j
ogól rów nocześnie' iw różnych system ach gospodar
czych, lecz w różnym stopniu nasilenia.
SZACOWANIE PROGRAMU PRODUKCJI polega na przym iarce możliwości zbytu do m ożliwości p ro d u k cyjnych. W stępne bilansow anie potrzeb i możliwości odbyw a się przy zastosowaniu bardzo mocno ¡zagre
gowanych w skaźników techniczno-ekonom icznych.
F unkcja ta może być utożsam iana z pew nym i 'ele
m entam i planow ania perspektyw icznego lu b można
•ją określić um ow nym m ianem „plan—koncepcja” 4>.
ZAGREGOWANIE PLANOW ANIA PRODUKCJI po
lega n a uszczegółowieniu „planu—koncepcji” poprzez zastosowanie w iększej liczby analitycznych w sk aź
ników techniczno-ekonom icznych oraz syntetycznej bazy norm atyw nej (norm atyw y scalone) w celu po
nownego, dokładniejszego zbilansow ania w czasie za dań i 'posiadanych zasobów.
Na ty m etapie m ożna ułożyć ¡kilka w arian tó w planu, gdzie jednym z nich mogą być tzw. plany a lte rn a tyw ne (opracowywane jako k o n trp ro je k t planu jed n ostki nadrzędnej). Opracow any n a tym etapie plan, po zatw ierdzeniu sta je się planem obowiązującym , d yrektyw nym — tzw. „planem adm inistracyjnym ” 5), w edług którego egzekwowane będzie w ykonanie. W p rak ty ce gospodarczej, plan te n ok reślan y jest jako techniczno-ekonom iczny (tpf). P lan te n określa pod
staw ow e p a ram etry sterow ania produkcją.
DEKOMPOZYCYJNE PLANOWANIE POTRZEB po
lega n a dekom pozycji planu adm inistracyjnego I sto p nia na analityczne czynniki produkcyjne. N a po
przednim etapie p lan b y ł w yrażony w jednostkach syntetycznych takich przykładow o jak: wytroby, w a r
tość produkcji w to k u i zapasów, koszt robocizny itp. Teraz dokonuje sdę dekompozycji poszczególnych syntetycznych jednostek na bardziej ¡analityczne jed nostki, np. n u m ery części i podzespołów, ¡rodzaje m a teriałów , przyrządów , narzędzi, grupy zaszeregowania roboty, stanow iska robocze dtd. Dekompozycja ¡odby
t a się poprzez tzw . rozw ijanie m bntażow e wyrobów i _o k reślanie liczby poszczególnych detali i podzespo
łów ¡na drodze m nożenia liczby sztuk ¡na jednostkę w yrobu przez planow aną Wielkość produkcji danego wyrobu.
N astępnie ¡określa się zapotrzebow anie m ateriałów , robocizny, oprzyrządow ania. Zapotrzebow anie to w praktyce w ystępuje pod postacią tzw. zestaw ień p ra cochłonności i m ateriałachłonnóśoi (w różnych 'prze
krojach).
Dalszym etapem jeSt dynam iczne określenie potrzeb w zdłuż cyklu produkcyjnego. Pollrzeby te zostają zbilansow ane ze Stanem zapasów, zdolnością pro d u k cyjną itp. W efekcie otrzym uje się tzw . potrzeby netto, stanow iące szczegółowe zadania 'dla 'zaopatrze
nia i produkcji.
W p rak ty ce przedsiębiorstw produkcyjnych d e kom pozycyjne planow anie potrzeb w ystępuje w dwóch tradycyjnych agendach, w technicznym przygotow a
niu produkcji (pracochłonność i m ateriałochłonność) oraz operatyw nym planow aniu produkcji (określanie potrzeb netto). W zasadzie jest to jeden zbiót za
zębiających się ¡operacji system u Sterow ania p ro dukcją. A dm inistracyjne jego rozczłonkow anie po
m iędzy tróżne kom órki pionu głównego technologa i szefa produkcji powoduje ¡rozerwanie system u s te row ania ¡produkcją. Bowiem w rzeczyw istości ¡okreś
lanie potrzeb nie 'odbywa się dekomipozycyjnie, a r a czej w większości przypadków — intuicyjnie, oraz nie dynam icznie, a tylko statycznie, często w środku
już rozpoczętego cyklu produkcyjnego.
BILANSOWANIE ROZMIESZCZENIA ZASOBÓW
polega n a zbilansow anym rozm ieszczeniu potrzeb n e t
to w poszczególnych kom órkach produkcyjnych. W ten Sposób np. w ydział produkcyjny otrzym uje szcze
gółowe zadania ok reślające asortym entow ą s tru k tu
■!) Cz. B obrow ski — ,,P lan -k o n cep cja p lan u a d m in istrac y jn e go" — ..G ospodarka P la n o w a ” , n r 5/19GG.
5) Cz, B obrow ski — op. cit.
rę, term iny rozpoczęcia i ¡zakończenia produkcji, n a k ład y ¡finansowe (np. lim it gadzin ¡nadliczbowych).
P lan te n Staje się obow iązujący d la d an ej komórki produkcyjnej i będzie egzekwowany przez kom órkę nadrzędną. Dlatego plan ten nazw iem y „planem ad^
m inistracyjnym II sto p n ia” — często o kreślany jako operatyw ny ¡plan produkcji.
HARMONOGRAMOWANIE ROZMIESZCZENIA ZA
SOBÓW je st przedłużeniem dezagregacyjnego proce
su planow ania. Polega n a dynam icznym ¡rozwinięciu planu adm inistracyjnego II stopnia 'poprzez ustalenie zadań d la pojedynczych stanow isk roboczych, awen*
tu aln ie ich grup, w zależności od sposobu zorgani
zowania ¡produkcji, przez w ystaw ienie dokum entacji produkcyjnej (warisztatowej) przy zachowaniu ¡reguł
organizacji ¡danego typu produkcji.
H arm onogram ow a nie rozm ieszczenia zasobów jest podobnym procesem do dekompozycyjnego .planowa
n ia potrzeb. Podobieństw o polega n a rozbiciu n a szczegóły „planu adm inistracyjnego”. Różni 'się on tylko stopniem 'szczegółowości planu.
DYSPOZYTORSTWO PRO D U K CJI stanow i elem ent łączący obieg inform acji z przepływ em m ateriałów i przypom ina rodzaj przekładni, doraźnie ¡rozstrzy
gającej konflikty, zw iązane z zabezpieczeniem p ro dukcji w m ateriały, oprzyrządow anie, półfabrykaty, term inow ym spływ em w yrobów itp.
EW IDENCJA polega na ¡rejestrow aniu w szystkich za
szłości (wydarzeń), ich grupow aniu, kalkulow aniu ¡i rozliczaniu kosztow o-finansow ym zgodnie z przy ję
tym i zasadam i. Końcowym w yrazem ¡ewidencji jest sprawozdawczość i statystyka. Innym i słowy, e w i
dencja polega n a identyfikacji przebiegu procesu, n atom iast sprawozdawczość (w szczególności — okre
sowa) jest sprzężeniem zw rotnym system u sterow ania produkcją.
PLANOWANIE i PROJEKTOW ANIE KONSTRUKCJI NOWYCH WYROBÓW Stanowi element, podający źródła in fo rm acji technicznej, p rofilującej cały sy
stem sterow ania.
4. Model systemu przetwarzania danych w przedsię
biorstwie
W przedsiębiorstw ie istnieje zw yczaj rozdzielania funkcji sterow ania produkcją pomiędzy szereg n ie
zależnych kom órek organizacyjnych. Każda kom órka zajm uje .się jedną lub kilkom a zm iennym i w yjścio
wymi, d la których albo zm ienia pew ne w artości param etró w d la skorygow ania odchyleń od planu, albo ¡informacje o ty ch odchyleniach p rzekazuje in nym kom órkom organizacyjnym . Rozdzielny sposób sterow ania w yłonił w przedsiębiorstw ie tzw. te m a tyczne agendy p rzetw arzania danych, k tóre zwykle odpow iadają ad m inistracyjno-produkcyjnej organiza
cji przedsiębiorstw a.
Zgodnie z ¡zasadą rozdzielnego ¡sterowania, n ie jeSt to podział funkcjonalny, w olny od pow tórzeń, jak to przedstaw ia ogólny m odel pow iązania danych w sy
stem ie sterow ania produkcją. Dłdtego należy poszu
kiw ać tak ich podsystem ów , k tó ry ch złożenie (bez powtórzeń) um ożliw ia zbudow anie zintegrow anego SPD.
Na ¡rys. 3 przedstaw iono ogólny m odel SPD. ¡Poszcze
gólne podsystem y sterow ania C harakteryzują 'się ge
nerow aniem poleceń i recepcją danych id en ty fik acy j
nych (zgodnie z elem en tarn ą p ę tlą sterow ania).
W yróżnia się podsystem y, gdzie w ¡wyniku Sterowania ulega zm ianie:
® stan m agazynow y
— Sterow anie zapasam i (¡materiałów i półfabrykatów )
— 'Sterowanie bieżące produkcji (produkcja w toku)
• sta n dokum entacyjny
— stero w an ie zbytem
— dekom pozycyjne planow anie potrzeb
— Sterow anie finansow e
• ¿tan realizacji (wykonawstwa)
— dyspozy torstw o.
fta/> • £o/)cefie/Ci
Kys. 3. M odel sy s te m u p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji w p rz e d sięb io rstw ie
Ogólny m odel SPD ograniczono do okresowego cyklu, k tó ry ch arak tery zu je się cyklicznym obiegiem in fo r
m acji w SPD. Nie o kreśla się częstotliwości jego r o tacji, lecz m ożna przyjąć, że odbyw a się on przy każdorazow ej analizie w ykonania planu, szczególnie rw przypadkach naplywiu now ych zam ówień i pracy zw iązanej z nim i a pośw ięconej analizie zdolności produkcyjnej. Cykl obiegu danych, zaczynający 'się od bilansow ania, d a je początek bieżącem u sterow aniu produkcją.
Dla bieżącego sterow ania, ch arakterystyczny j ;eSt cykl w ystaw iania dokum entacji p rodukcyjnej (w arsztato
wej), poprzedzony każdorazow o bilansow aniem i h a r- m onogram ow aniem produkcji. W ty m cyklu ste ro w anie odbywa się dzięki dyspozytorstw u w sposób ciągły i bieżący, bez możliwości w yznaczenia szcze
gólnych przędziałów czasu.
Prizedstawiony m odel SPD celowo ograniczono do czynności cyklicznie pow tarzających się. PoSminięto analizę zbytu oraz szacow anie program u produkcji, jako fu n k cje niecykliczne, z ty m jednak że w tym przypadku m ożna m ówić o długim cyklu, w y n ik a ją cym z try b u NPG — z drugiej strony, cykl ten rów nież może być trak to w an y jako ciągły, bowiem tego ty p u fu n k cje m uszą sta le tow arzyszyć p o d ej
m ow aniu decyzji finalnych. Ten zbiór czynności o- kreślim y jako 'typowy d la perspektyw icznego istero- fwania produkcją. Pew ne w yb ran e fu n k cje zbytu w łą czono do okresowego system u sterow ania pod nazwą
„'sterowanie zbytem ”. Będzie to przede w szystkim procedura zw iązana z potw ierdzeniem zleceń odbior
ców i .w eryfikacją zdolności produkcyjnej.
5. POP — Pakiet Obliczeń Produkcyjnych
In te rp re ta cja m echanizm u przetw arzania danych po
przez w yróżnianie podsystem ów sterow ania poszcze
gólnych agend (tpp, m ateriały , produkcja, płace, koszty, finanse) m oże być pomocna w rozw iązyw aniu problem ów szczegółowych.
Próba znalezienia m echanizm u działania system u, w y
chodząc od podsystem ów agendowych, prow adzi do poważnych kom plikacji. W ynikają one z odzw iercie
10
dlenia trad y cy jn y ch pow iązań danych, .skrystalizo
w anych dzięki rozdzielnem u sterow aniu, o partem u na rozw iązaniach biurokratycznych z w łasnym i a u to n o m icznym i celami.
•Znalezienie n itk i przew odniej system u jest wówczas trudne, polega bow iem n a analizie przypadkow o ro z proszonych podsystem ów, k tó re czalsami m ogą dopro
wadzić do „rozregulow ania” całego system u.
A utonom iczne rozp atry w an ie agend doprow adziło do rozbudow y a p a ra tu zarządzania produkcją, d o kum en
tacji (biurokracji) oraz nastaw iło badania n ad o rg a
nizacją p rodukcji w kieru n k u poszukiw ania autono
m icznych m etod rachunkow ych. Jednocześnie przy bliższej analizie ogólnego m odelu SPD u w ydatnia isię bardziej autonom ia pew nych grup fu n k cji nliż a g e n dy. Przykładow o, dekompozycyjme planow anie p o trzeb określa param etiry zagadnień, należących do różnych agend (m ateriały, półfabrykaty, m aszyny, za
trudnienie).
Przy próbach ustalenia w ZOWAR-ze m odelu sy ste
mu APD do celów sterow ania produkcją, odrzucono koncepcję „agendow ą” n a korzyść koncepcji „funk
cjonalnej”, k tó ra bierze pod uw agę ciąg operacji, w y stępujących w procesie sterow ania produkcją.
Rys. 4. K o n cep cja P a k ie tu O bliczeń P ro d u k c y jn y c h
Na rys. 4 przedstaw iono w in tep retacji dynam icznej koncepcję P ak ietu Obliczeń P rodukcyjnych, k tó ry częściowo już oprogram ow ano i w drożono w k ilk u przedsiębiorstw ach krajow ych, omówionych zaróiwno w punkcie 7, jak i w innych arty k u łach w niniejszym zeszycie.
6. Cykle przetwarzania informacji produkcyjnych według kryterium ich pilności
O ptym alizacja SPD polega m in . n a skróceniu czasu trw an ia operacji obliczeniowych, kontrolnych i tr a n s portowych. Innym i słow y — jednym z podstawowych k ry terió w optym alizacji SPD jest skrócenie cyklu przetw arzania dan ych/inform a c j i.
Istotne je s t więc, w k tó ry m m iejscu procesu zarzą
dzania skrócenie tego cyklu przynieść może n a jw ię cej korzyści. W tym zakresie istn ieje szereg niepo
rozum ień i m ylnych poglądów, a tak że m ożna zaob
serwować podejm ow anie przedsięw zięć projektow ych o z góry ograniczonych 'korzyściach ekonomicznych Na ryts. 2 lin ią ip>rzerywaną przedstaw iono tirzy rodza
je sprzężeń identyfikacyjnych — odzw ierciedlających przebieg procesu produkcyjnego. Sprzężenia te w y znaczają trz y cykle sterow ania p ro d u k cją: p ersp ek tywiczny (PSP), okresow y (OSP) i bieżący (BSP), których w zajem ne zależności ilu stru je schem at (rys. 5).
