Symbola Deae Pacis antiquis romanorum numismatibus illustrata cum ad aestivam Gymnasii Elbingensis solemnitatem d. IV. Sept. MDCCLX celebrandam Reipublicae Patriae Proceres omniumque ordinum litteratos Viros ac Hospites [...]

S Y M B O L A

D E A E P A C I S

A N T I Q V I S R O M A N O R V M N V M I S M A T I B V S

1L L V S T R A T A C V M A D

AESTIVAM

GYMNASII ELBINGENSIS

S O L E M N 1 T A T E M

D . I V . S E P T . M D C C L X

C E L E B R A N D A M

R E I P V B L I C A E P A T R I A E

PROCERES

O M N I V M Q J / E O R D I N V M

L I T T E R A T O S VIROS AC HO- 4 SPITES

PRO

S V A C ^ V E M V I S D I G N I T A T E

\ H O N O R A N D V M

E A O.V A P A R E S T R E V E R E N T I A C V L T V E T H V M A N I T A T E

I N V I T A R E T

I O A N N E S L A N G I V S

£'J*. R E C T . F. P. E T B I B L .

n g a e

T X t J S N O H R M A N N I A N I S .

v j y m * m

J g l j ^ ^ ^ n n u s , in quo vivim us, ob folemnia pacis Olivenfis

183 88$ faecularia, quibus facer fu it, notatu dignifiim us: an«- nus, qui Germ aniae, aliisque Europae regnis ac pro­

vinciis, funeftilTimi belli incendiis lia<ftenus expofitis, gratiffimam faepius pacis profligatae fpem in je c it: annus, inquam, praefens dignus e ft, ut is quoque ex calamo Jefaiae a) favorabilis Jehovae vocetur annus; dignus, ut & in illo terra marique v o x audiatur nuntiantis, fignificantis pacem , praedicantis b o n u m , indicantis falutem, dicentis S io n i: regnat D E V S tuus. b) C u m enim ea totius fere Europae, ut & reliquarum orbis terraquei partium fit conditio, u t, quo modo cunque oculos convertas, nihil nifi mi­

naces belli apparatus, agros occiforum tumulis repletos, regiones omni rerum copia olim florentes, jam vero laceratas defolatasque, civitates funditus everfas & folo aequatas, imo res cum publicas tum privatas concuflas ruentesque, navigiis decumanos inter ma­

ris flu&us ja&atis ac titubantibus fimiles animadvertas: non mirum e ft, in omnium ore illud M aronis, Poetarum epicorum facile principis, eile v o tu m , c) ex tripode quafi didtum : Pacem te pofeimus o m n e s !

j j i i v Q u a n t a enim luiluofillimo belli tem pore, in quo Martis fu­

ro r, negle&o omni aequitatis, honeftatis ac juftitiae ftudio, fum- ma imis pervertit, oriuntur mala : tantam pax amoenillima regnis, urbibus, h oniinibusque promittit bonitatis ubertatem, tantum felicitatis c umulum. In eadem quippe fuus religioni condat no- ...fTOrT^iotK^ukui divino dignitas. Sunt qui artibus liberalibus ope­

ram dant,;T\mt qui earum dulcedine capti eas fideliter tradunt,

funt qui easdem au&oritate, amore & patrocinio fuo tuentur ac

paterna nutriunt cura. Imo dum pace florente omnium focieta-

tum fecuritas prqsocvfrtur felicitasque, non poteft n o n , quin

commercia ubivis terrarum floreant, opes civium cuftodiantur, thefauri congerantur, incolarum numerus augeatur, & virtutibus palaeftrae pandantur utiliflimae.

Quae pulcherrima pacis fpecies paganos quoque in ipfius amo­

rem , ac venerationem adeo rapuit, ut eidem > in coelitum nume­

rum relatae, aeternitatem vindicarent, & omnia facrorum genera, non nifi Diis Deabusque digna, inftituerent. Hinc illi in hon o­

rem Deae Pacis templum exftruxerunt fplendidifTimum, aram aedificarunt fulgentem, c) & facrificia ftato tempore Romae im­

molanda curarunt folemnia. 0

Sed ea non ultima gentilium fuperftitioforum cura fuit folici- tudoque, ut in ornandis Diis Deabusque cuivis eorum fignum adderent, vel ex regno animalium aviumque, vel ab arte aliqua petitum, q u o , quantum -fieri poflet, cujusvis naturam, officium nut perfe&ionem quafi per fymbolum aliquod indicarent. Jo v i h in c, Principi D eoru m , praeter aquilam, reginam avium, fce- ptrum , regale ornamentum, & tonitrua fulguraque, majeftatis divinae criteria adfignabant: Junoni contra, Jo v is co n ju gi, vel haftam, principatus fignum, cum patera, vel facem , praefidii partus edendi fymbolum dicabant, pavone adilante. Et ficuti N e p tu n o , Deorum marinorum antifteti cum acroterio tridens, T h e m id i, aequalia juftitiae jura homines inter difpenfanti, libra

& gladius, A p o llin i, carminis auftori & Mularum ac cytharoedo- rum praefidi a Romanis lyra tribuebantur: ita alia ab aliis Diis Deabusque reliquos diftinguebant fymbola. g)

Quod vero ad Deae Pacis figna attinet chara&eriftica, ea non [ unius fu i fle generis, fed pro diverfitate circumftantiarum diver- fam quoque induilfe naturam, antiquitates loquuntur i>crn1anorumT*^

Tran s-

d) conf. Sueton. in Vefp. c. 9. Herodian. L. I. c. 14 - VTin, H. N r L i b . X X X V I. c.

15.

c) vid. Plutarch. in C'mone, p. 487- cdit. Franc, 1 6 2 0 . , Ovid. Fajl. L. I. v. 7^9* f) conf. Ariftopbanes in Comoedia Pax 'tnfcripta. p.

g) conf. Ortelius, Pometis, Chartarius aliique antiquitauuj^&olnanarum Scriptores, quos reccnfct Cellarius inComp.ant. Row. L . I. Scft. I. 0.2. cx cd* W a k h i i. 1 7 4 8 *

T r a n s e o , fpicam , fertilitatis ac foecundit2tis fymbolum, in mimo A ntonini Pii h) Deae Pacis ornamentum efle egregium : quippe arma dum filent, aratro eo tutius terra fcindi, faluberrima eo fe­

licius promoveri feges, mellisque eo certius coiono promitti pot- eft largillima. Qua propter Dea etiam Pax in numo Vitellii 5) cum cornucopiae, vel ut in illo Vefpafiani k) cum patera3 abun­

dantiae fym b olo, ornata confpicitur. Nihil dicam de face in T ra ja n i, Antonini ac M. Aurelii numismatibus ') obvia, qua bello compofito Dea Pax arma militaria, humi jacentia, incendit, flam- maeque comburenda tradit. N eque caduceo illi immorari animus e f t , quo in numo Vefpafiani m) Dea Pax caput ferpentis ad- iibilantis, i. e. hoftis infenfifiimi, de quo jamjam fuperato trium- phum agit laetitfimum, comprimere videtur. Imo filentii peplo involvam, bovem quoque tefte ISegero n) fymbolum pacis fuifle gra- tilTimum: quippe hoftibus expulfis foloque libero, colonis tutius jam licet terram arare, quiere ac fecuritate gaudentem. Sed is modo fcopus, ea mentis meae eft intentio, ut illorum potius Deae Pacis lignorum rationem habeam, quae in

D E W I T Z I A N A reperiuntur. °)

* 5 , Primus,

h) vid. Gifclii thef. num. antiqu. Tab. LX X III. 4. p. 3 9 0 . - i j * . add. Begeri Rcg. & Imp. numismata. T ab . X X IV . 1 0 . p. 4C.

r) canL^acobaei mufatttm regium, Soft. V. de numis variis. p. I 3 0 .

I) vid. Oifilifis 1. c. Tab. LX X II. 7. 8- 9- P- 3 8 9 . m) conf. cie (itigcmcine 3BcU{ji|lorif/ T .

xm. p.

II) 1. c. Tab. XXX. 3. p. 4 7 .

o) Non ultimum Tubi. Gymn. Elbingenfis Bibliothccac decus eft ac ornamentum egre-

■—grcH^ille mimorum G rajorum , R om anorum , Germ anicorum , Succicorum, maxime^ veio Pejoniconuri, Pruificorum , aliorumque ex vario acrc conflato­

rum apparatus, quem V I R SP E C T A T ISSIM V S H O N O R ATISSIM VS- Q VE D O M1K V S I O . H E N R . D E I V 1T Z , Pharmacopola haud igno­

tus, & p.t. Advocatus, ut vocant, Secundi Ordinis Meriti (fi mus., triginta annos magno ftudio nec minoribus impenfis collegit, Sc menfe anni praelentis Ju n io Bibliothecae beiyev^e ^obtulit. Infigne prorfiis monumentum ! Munus pre- tio fu m , dignunrom nirto, ut in loco Gymnafii publico pofteritati confervetur, dignum , ut i m i r^ctac erga Athenaeum patrium remque litterariam ac numismaticarfi in apricvtm ponat propenHonem i 1 >

Prim us, qui in illa oculis fe noftris commendat, eft ifle N e ­ ronis, cujus altera facies caput Imperatoris modo laudati, corona laurea ornacum, cum infcriptione :

altera vero templum J a n i exhibet clau*

-fum cum epigraphe :

s. c. Quo in numismate fignum utique ponitur pro fignato, obferatum fcilicet Jani templum pro pace ipfa, ha£lenus profli­

gata, jam vero redu&a, & gratillimis amoenitatis radiis omnia exhi- larante. Sicuti enim R o m an os, ad bellum ituros, Jani templum referafle conftat, quo omnibus pacem a Deo precibus exorandi anfam praeberent: ita parta eadem illud iterum obferatum fuifle, au&or eft Suetonius. P) Janum hinc, V ologefe Parthorum Re- ge vi& o & Armenia tandem a Corbulone feliciter fuba&a, a N e ­ rone quoque d a u fu m , inque rei iftius memoriam hunc numum cufum fuifle, hiftoriarum loquuntur annales.

H u n c excipit ille numus, qui pace cum Britannis aliisque de- vi&is gentibus inita cufus, caput Vefpafiani oftendit laureatum cum perigraph e

cos. vm. in cu­

jus averfa parte Dea apparet P a x , habitu Rom ano matronali com­

pta, ftans, & finiftra manu caduceum tenens alatum, cum lemma­

te :

s. c. Quid enim generi hum ano, bellorum gravitate affli&o, laetius, quid acceptius efle poteft, quam aufpi-*

catiflimus ille de pace nuntius, per urbes, per regiones quem primum mittendus, quo inimicitia ac offenfione omni fepafita- confumatiflimum bonorum genus mortalibus

raturque.

T ertiu m Deae Pacis fymbolum in numo d rini, in cujus antica parte Imperatoris apparet / _

c in & u m , addita infcriptione:

in po- ftica vero ipfa Dea, pileo, libertatis figno te tfa , bajiam inverfam Uniftra manu ad terram dirigit, addito lem piate:

Quid

enim

enim juvat, pace Jam ridente, armorum porro curam agere, ca- demque in ora hoftium convertere ; quin illa potius,, homini­

bus deteftata, in terram praeftat projicere & flammis confumere, aut, ut S. S. utar verbis, r) ex enfibus juvat vom eres, & ex fpi- culis falces excudere, ne gentes ulterius aliae aliis arma inferant, nec amplius, hafta jam con verfa, bella difeant fanguinolenta.

Quartum quod in colle#ione Dewitziana Pacis deprehenditur fymbolum, eft, ut mihi videtur, rofa, quam ipfa Dea dextra tenet m anu, cum epigraphe:

cujus altera facies G a u d ii caput exhibet radiatum, fuper quod haec leguntur verba:

Sicuti enim flores inter odoriferos rofa, regina omnium, principatum t e n e t : ita pax rebus in humanis optim a, maxima, in tripudium ac laetitiam rapiens mortales, eorum animos luo afficit odore, delectat colore, fuaque corroborat virtute.

Ultimum tandem Pacis occurrit fym bolum , quod ficut in priori Vefpafiani numo jam obv i um, ita & in illo, qui Gallieni caput, corona radiata circumdatum repraefentat, additis verbis :

g a l l i e n v s a v g.

confpicuum eft, fcilicet okac ramus, quem Dea Pax dextra coelum verfus tollit, cum ep igraph e:

E x quo facile conje&urare licet, .pacem etiam ex gentilium fen- tentia pulcherrimum D E I munus coelitus conceiTum, omnibus offerendum efle hominibus, ne ullum fpes ac defiderium falutis 'tam publicae quam privatae negat3 pace fallat. Inquirentibus ve­

ro nobis,: cur falferum Deorum cultores oleam pacis fymbolum elegerint? non quidem opus eft, ut ad Medicorum aut rerum naturalium indagatorum transeamus caftra, ex iisdem rationem

Memores potius fimus, in fuperftitiofa gen- ulta deprehendi, ex feriptis Mofaicis cultuque

D E I fimiamV paganosque, cacozeliae deditos, dolidos Judaearum fuille imitatores, conftat inter omnes. C u m ergo columbam, a N oacho ex arca emittam, eandenique reducem , ramum olivae

ivino shaufta. Diabolum enim nullo non tempore

ore

i) J«r. II,

ore decerptum, reconciliat: D E I teftem, retulifie audiverint gen­

tiles : illis quoque placuit, oleam pacis reftitutae fedataeque irae divinae fymbolum eligere, laudare, venerari.

Sed abeat fi&itia illa Rom anorum Dea P a x ! Deleantur &

marcefcant illius fym bolal Quippe vanitati atque umbrae corpus eodem o m n in o , quo nucleus cortici, praeferendum eft jure.

H in c n o s, puriori cognitionis rerum divinarum lacie imbutos,^

potius juvat, in his turbulentis & conclamatis mundi tempeftati- bus D E V M T . O. M. unicum concordiae ac quietis falutiferae venerari S tatorem , A u d o r e m , C o n fe rv a to re m : juvat fummis Illum defatigare precibus, ut Is , pacis Princeps, orbi chriftiano, armis belligerantium adhuc expolito, fuatn dare, fuamque illi re­

linquere velit pacem.

Pacis hinc frugiferae praeftantiam, utilitatem ac fuavitatem com m endare, eandemque more fu o , i.e. erudite, terfe ac jucun­

de ex antiquitatum & hiftoriarum monumentis illuftrare allabora­

bit

Io.

Amicus nofter fummopere C o ­ lendus in a $ u fcholaftico, craftina die celebrando : quippe legibus

Gymnafii praeletfis, juventutis que translocatae luftratione peracta, nonnullos ex C oetu Difcentium tefte nomenclatore producet optimae fpei juvenes, cogitationes de pace cum Auditorio Splen*

d i d o , Honoratiffimoque communicaturos.

Quae facra fcholaftica uc cedant feliciter

V I R O S I L L V S T R E M , M A G N I F I C O S , G E N I M O S , C O N S V L T I S S I M O S Q V E P A T R I A E P A R E S , M V L T I S N O M I N I B V S A E T A T E M D E E X C E L . P L V R . R E V E R E N D O S , C L A R I S S . 1 S P E C T A B I L E S , H V M A N I S S I M O S Q V E F A ^

officiofe rogamus, ut eadem fua dignari D E O , quod mortales inter gratifiimum e

fefTis ardentiflimisque fupplicationibus petituri, pacem fcilicer fe- ren am , femperque duraturam. P. P. Elbingje. D. III. Sept.

M D C C L X .