W NUM ERZE:
W y k o rz y s ta n ie k o m p u te r a R 10 do k la w ia t u r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h
A n d r z e j Hild.ebra.ndt, R y s z a r d K o w a l i k 1
S ta t y s t y k a o b lic z e n io w a
A n d r z e j M a t u s z e w s k i 4
K o m p u te r w w ie r tn ic tw ie
A n d r z e j D z i k o l o w s k i , T o m a s z F e l s z t y ń s k i 7
G E O R G E 3 w p r o je k to w a n iu in w e s ty c y jn y m
J a n B u j k o , Z b i g n i e w S t y c z y ń s k i 9
N o w e p a m ię c i d la k o m p u te ró w (4)
P rz y s z ło ś ć n a le ż y do p a m ię c i n a d o m e n a c h m a g n e ty c z n y c h i p a m ię c i CCD
o p ra ć . Z b i g n i e w N a o t y ń s k i 11
M e to d a H IP O (1) 13
S Z T U C Z N A IN T E L IG E N C JA G ry k o m p u te r o w e (2)
M a r e k •H o l y ń s k i 18
Z K R A J U
G ie łd a s y s te m ó w m in ik o m p u te r o w y c h
A n d r z e j K l i m e k 21
S p o tk a jm y się w K o ło b rz e g u
A n d r z e j K l i m e k 23
ZE Ś W IA T A S y s te m s 77.
W ł a d y s ł a w K l e p a c z 24
J a p o n i a n o w e m o c a r s tw o in f o r m a ty c z n e
o p ra ć . W i t o l d T r y u k Tl
E r a b e z p a p ie r k o w a n a d e s z ła ? 29
S y s te m y R E D IF O N C O M P U T E R S w Z S R R ' 29
IC L z a k u p ił a p r a w a do m a r k e tin g u 29
J a p o ń s k a d r u k a r k a la s e r o w a 29
A k u s ty c z n a k o n tr o la p r a c y d z i u r k a r k i k a r t 29
ZE Z JE D N O C Z E N IA IN F O R M A T Y K I
D ziesięć l a t p r a c y 30
P o ro z u m ie n ie Z je d n o c z e n ia I n f o r m a t y k i o w s p ó łp r a c y 32 W s p ó łp ra c a z je d n o s tk a m i r e s o r tu r o l n ic t w a
M a ł g o r z a t a M o c z y ń s k a , T a d e u s z M a z u r k i e w i c z 33 K O N F O R M — s y s te m p la n o w a n ia i k o n tr o li r e a liz a c ji b a d a ń
G r a ż y n a K l a j n - Z i e n k i e w i c z 35
N A S Z E R E C E N Z JE P o ż y te c z n e d w a p ó łś r o d k i
A d a m B. E m p a c h e r 37
P R O B L E M A T Y K A B A Z Y D A N Y C H D la c z e g o w s p ó ln a b a z a d a n y c h
S t a n i s ł a w M r o z ik , J e r z y S u k i e n n i k 33
B ib lio g r a f ia w y d a w n ic tw p o ls k ic h z d z ie d z in y in f o r m a ty k i IV s k r z y d e łk o
K O L E G IU M R E D A K C Y JN E
R e d a k to r N a c z e ln y o ro f. d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
m g r K r y s ty n B E R N A T O W IC Z , p r o f. d r h a b . in ż . K o n r a d F IA Ł K O W S K I (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ), m i;r J a n u s z G W IA Z D A , d r in ż . M a re k H O L Y Ń S K I, m g r in ż . S ta n is ła w JA S K Ó L S K I, W ła d y s ła w K L E P A C Z (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ), m g r A n d r z e j K L IM E K ,
m g r S ta n is ła w M R O Z IK , d o c . d r in ż . A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z r e d a k c j i : A n n a G L U T H -N O W O W IE JS K A R e d . te c h n . E w a S A P O K W Y D A W N IC TW A
C Z A S O P IS M
T E C H N IC Z N Y C H R A D A P R O G R A M O W A
NO T W a rsz a w a C z a c k ie g o 3/5
P ro f . d r h a b . T a d e u s z P E C H E ( p rz e w o d n ic z ą c y ), m g r in ż . T o m a sz B A Ń K O W S K I (s e k r e ta r z ), m g r in ż . A n to n i B O S S O W S K I, m g r in ż. R o m a n B U R N O , d o c. d r h a b . A n d r z e j JA N IC K I, m g r in ż . J a n K R A M A R C Z U K , p ro f. d r h a b . in ż. J u liu s z K U L IK O W S K I, p ro f. d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z , g e n . d r in ż . M a ria n P A S T E R N A K , m g r in ż. B r o n is ła w P IW O W A R , m g r Z b ig n ie w S U B S T Y K , m g r J e r z y T R Y B U L S K I, d o r. d r h a b . T a d e u s z W A L C Z A K , d r in ż.
J a n ZYD O W O
R e d a k c ja : 00-011 W a rs z a w a , u l. J a s n a 14/16, p o k ó j 331, te l. 27-71-40 lu b c e n t r a l a 26-82-G1 w . 285, d y ż u r y r e d a k c ji 10,00—13,00 Z a k ł. G ra f. „ T a m k a ” . Z a m . 184. P a p i e r d r u k . sat-. IV k l. 70 g. A l. O b j. 5 a r k . d r u k . N a k ła d 6900. S-23.
C e n a e g z e m p la rz a zł 25.— IN D E K S 36210/36124 P r e n u m e r a t a r o c z n a zl 300.—
f i r n i e
za sto so w a n ia w g o sp o d a rce, tech n ice i n a u c e
Hr 6
M I E S I Ę C Z N I K
1 9 7 8
R O K XIII
c z e r w i e c
OR GAN K O M I T E T U I N F O R M A T Y K I , M I N I S T E R S T W A N AU K I , S Z K O L N I C T W A W Y Z S Z E G O I T E C H N I K I ORAZ K O M I T E T U N A U K O W O - T E C H N I C Z N E G O N O T OS. I N F O R M A T Y K I
ANDRZEJ HILDEBRANDT, RYSZARD KOWALIK Instytut Łączności
W arszawa
W ykorzystanie kom putera R 10
do k la w ia tu ro w e j rejestracji danych
O d p e w n e g o c z a s u o b s e r w u je s ię c o ra z p o w s z e c h n ie j z a s tę p o w a n ie tr a d y c y jn e g o s p o s o b u p r z y g o to w y w a n ia d a n y c h n a k a r t a c h lu b ta ś m i e d z iu r k o w a n e j, s y s te m a m i, w k tó r y c h d a n e w p r o w a d z a s ię z k la w ia t u r y , a n o ś n ik ie m je s t t a ś m a m a g n e ty c z n a . Z a le t ta k ie g o sp o s o b u w p r o w a d z a n ia d a n y c h n ie tr z e b a w y m ie n ia ć , z n a le ź ć je m o ż n a w w ie lu p u b lik a c ja c h , w ty m r ó w n ie ż w o p r a c o w a n ia c h z a m ie s z c z a n y c h w IN F O R M A T Y C E . S ą to n a p r z y k ła d a r t y k u ł J e r z e g o S u k ie n n i k a w n u m e r z e 5 z 1975 r o k u [1], czy a r t y k u ł J e r z e g o S z e w c z y k a u m ie s z c z o n y w- n u m e r a c h 10 i 11 z 1976 r o k u [2].
W p e w n y c h p r z y p a d k a c h w p r o w a d z e n ie o d rę b n e g o s y s te m u k la w ia t u r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h m o ż e b y ć je d n a k n ie o p ła c a ln e ze w z g lę d u n a s to s u n k o w o w y s o k i k o s z t z a k u p u o d p o w ie d n ie g o u rz ą d z e n ia .
O p is a n e p o n iż e j r o z w ią z a n ie u m o ż liw iło z a s to s o w a n ie k la w ia tu r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h n a ta ś m i e m a g n e ty c z n e j d ro g ą m in im a ln y c h n a k ła d ó w in w e s ty c y jn y c h (z a k u p 1 m o n ito r a e k ra n o w e g o ), d z ię k i te m u , że w y k o r z y s ta n o do te g o u ż y w a n y do in n y c h c e ló w k o m p u t e r R 1 0 J). D z ię k i is tn ie ją c e m u z a p a s o w i p r ę d k o ś c i p r z e t w a r z a n ia je d n o s tk i
i) M in ik o m p u te r p r o d u k o w a n y p rz e z w ę g ie r s k ą f i r m ą V ID E O T O N . B liższe d a n e z n a le ź ć m o ż n a n p . w o p r a c o w a n iu O B R I [3],
c e n tr a ln e j t e j m a s z y n y o r a z w y k o r z y s ta n iu w ie lo p r o g r a - m o w o śc i, p r a c a z o s ta ła t a k z o rg a n iz o w a n a , że p o d s ta w o w y u ż y tk o w n ik m a s z y n y p r a w i e „ n ie w id z i” , że m a s z y n a w y k o n u je ta k ż e f u n k c j e k la w ia tu r o w e g o r e j e s t r a t o r a d a n y c h . 2 d r u g ie j s t r o n y z a d b a n o o to , a b y s y s te m k la w i a t u r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h b y ł w m i a r ę m o ż liw o śc i o d p o rn y n a n ie p r z e w id z ia n e o p e r a c j e w y k o n y w a n e p rz e z g łó w n e g o
u ż y tk o w n ik a k o m p u te r a .
W e d łu g k r y t e r ió w k la s y f ik a c y jn y c h p r o p o n o w a n y c h p rz e z S z e w c z y k a [2] o p is a n y s y s te m m a n a s t ę p u ją c e w ła ś c iw o ś c i:
— m o ż liw o ść w e r y f i k a c ji d a n y c h p r z e z in n e g o o p e r a t o r a
— je d n o s ta n o w is k o w p r o w a d z a n i a d a n y c h
— b r a k m o ż liw o ś c i k o n tr o li p o p r a w n o ś c i d o k u m e n tó w ź ró d ło w y c h
— ta ś m y m a g n e ty c z n e z g o d n e z n o r m a m i ta ś m k o m p u te ro w y c h .
T a k a k o m b in a c ja c e c h n ie z o s ta ła je d n a k p r z e w id z ia n a w e w s p o m n ia n e j k la s y f ik a c ji i d la te g o w y m a g a ła b y je j r o z s z e rz e n ia .
O p is y w a n y s y s te m m ó g łb y z o s ta ć z a lic z o n y do ty p u 20 (o n a js z e r s z y c h m o ż liw o śc ia c h ), g d y b y ro z b u d o w a ć go w sp o s ó b u m o ż liw ia ją c y p r a c ę w ie lo s ta n o w is k o w ą o ra z k o n tr o lę p o p r a w n o ś c i d o k u m e n tó w ź ró d ło w y c h .
S y s te m z o s ta ł z a p r o je k to w a n y , o p r o g r a m o w a n y i u r u c h o m io n y w I n s ty tu c i e Ł ą c z n o ś c i w W a rs z a w ie , g d z ie je s t o n u ż y tk o w o w y k o r z y s ty w a n y .
D oc. d r A N D R Z E J H IL D E B R A N D T u k o ń c z y ł s tu d ia (1959) n a W y d z ia le Ł ą c z n o śc i P o lite c h n ik i W a rsz a w sk ie j.
O d r o k u 1972 p r a c u j e w I n s ty tu c ie Ł ą c z n o śc i. Z a jm u je się o p r o g ra m o w a n ie m k o m p u te r a n a d z o r u ją c e g o p r a c ę lic e n c y jn y c h c e n t r a l te l e f o n ic z n y c h s y s te m u E10.
R Y S Z A R D K O W A L IK t y t u ł m g r. I n t . e le k tr o n ik a o tr z y m a ł w r o k u 1974 n a W y d z ia le E le k tr o n ik i P o lite c h n ik i W a rs z a w s k ie j. Od r o k u 1973 p r a c u je w I n s ty tu c ie Ł ą c z n o śc i. Z a j
m u je się o p ro g ra m o w a n ie m s y s te m o w y m o r a z p o m ia r a m i f u n k c j o n o w a n ia s y s te m ó w o p e r a c y jn y c h .
1
K O M P U T E R R 10
E g z e m p la rz k o m p u t e r a R 10, n a k tó r y m o p a r to o p is y w a n y s y s te m r e j e s tr a c ji d a n y c h j e s t d o ść b o g a to w y p o s a żo n y w u r z ą d z e n i a p e r y f e r y jn e . N a r y s . 1 p rz e d s ta w io n o je d n a k ty lk o t e u r z ą d z e n ia , k tó r e są w y k o r z y s ty w a n e p rz e z s y s te m .
R y s. 1. Z e s ta w u r z ą d z e ń k o m p u te r a R 10 w y k o r z y s ty w a n y c h d o k l a w ia tu r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h
S ą to n a s t ę p u ją c e u rz ą d z e n ia :
— m o n ito r e k r a n o w y V ID E O T O N V T 340 o p o je m n o ś c i 16 X 80 z n a k ó w z k l a w ia t u r ą a lf a n u m e r y c z n ą p rz y łą c z o n y z a p o m o c ą lin ii te le g r a f ic z n e j o p rę d k o ś c i p r z e s y ła n ia 600 z n a k ó w /s .
— p a m ię ć o p e r a c y j n a o p o je m n o ś c i 64 K b a jtó w
— s to lik o p e r a t o r a w y p o s a ż o n y w d a le k o p is A S R 33
— p a m ię ć d y s k o w a ze s ta ły m i g ło w ic a m i ty p u D IS C M O M D801B o p o je m n o ś c i 800 K b a jtó w i ś r e d n im c z a sie d o s tę p u 10 m s
— je d n o s tk a p a m ię c i ta ś m o w e j t y p u E C 5017 z z a p is e m 9 -ś c ie ż k o w y m o g ę s to ś c i 32 r z ą d k i /m m / l 600 b p i
— d r u k a r k a z n a k o w a d a r o 1156 o p rę d k o ś c i 100 z n /s i r o z p ię to ś c i w ie r s z a 134 k o lu m n y .
K o m p u te r R 10 m a 32 p o z io m y p r io r y te to w e . C zęść ty c h p o z io m ó w z a ję ta j e s t p rz e z o b s łu g ę u r z ą d z e ń p e r y f e r y j n y c h , n a to m ia s t k a ż d y z p o z o s ta ły c h m o ż e b y ć w y k o r z y s t a n y p rz e z je d e n z z e s p o łu ró w n o c z e ś n ie p r a c u ją c y c h p r o g ra m ó w . S y s te m k la w ia t u r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h m o ż e b y ć u r u c h a m ia n y n a d o w o ln y m , a k tu a l n ie n ie z a ję ty m p o z io m ie (z w y k le j e s t u r u c h a m ia n y n a p o z io m ie 1, p r z y c z y m n a jn iż s z y je s t p o z io m 0).
W Ł A Ś C IW O Ś C I S Y S T E M U
Z a s a d ę d z ia ła n ia s y s te m u w y ja ś n ić m o ż n a p o s łu g u ją c s ię r y s u n k ie m 2. D a n e w p r o w a d z a się z a p o m o c ą k l a w ia t u r y m o n ito r a e k ra n o w e g o b e z p o ś r e d n io z d o k u m e n tó w ź ró d ło w y c h . D a n e t e z a p a m ię ty w a n e s ą w p a m ię c i d y s k o w e j tw o r z ą c z b ió r p o ś r e d n i, k tó r y p o z a k o ń c z e n iu w p r o w a d z a n i a d a n y c h z o s ta je p r z e n ie s io n y n a ta ś m ę m a g n e ty c z n ą . D z ię k i z a s to s o w a n iu p a m ię c i p o ś r e d n ie j p o s z c z e g ó ln e z a p is y m o g ą b y ć u z u p e łn ia n e , m o d y f ik o w a n e i w e r y f ik o w a n e o r a z u s u w a n e w d o w o ln e j k o le jn o ś c i i w d o w o ln y m c z asie. M o ż liw y je s t r ó w n ie ż w y d r u k i w y ś w ie tle n ie n a e k r a n i e c a ło ś c i z a p is ó w z n a jd u j ą c y c h się a k t u a l n i e w z b io rz e p o ś r e d n im . P rz e w id z ia n o z a b e z p ie c z a n ie z b io r u p o ś r e d n ie g o n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j c e le m e w e n tu a ln e g o je g o o d tw o r z e n ia w p r z y p a d k u z n is z c z e n ia lu b u sz k o d z e n ia .
P r o g r a m y s y s te m u r e j e s t r a c j i z a jm u ją 8,6 K b a jtó w p a m ię c i o p e r a c y j n e j, n a to m ia s t ta b l ic e o p is u ją c e p a m ię ć ró ż n y c h ty p ó w f o r m u la r z y d la d a n y c h w e jś c io w y c h z n a jd u j ą się w p a m ię c i d y s k o w e j i m a j ą łą c z n ą o b ję to ś ć 9 K b a j tó w . T a b lic e t e m o g ą b y ć w y m ie n ia n e w z a le ż n o ś c i o d p o tr z e b y (n p . z m ia n y r o d z a jó w fo r m u la r z y ). O b s z a r w p a m ię c i d y s k o w e j z a jm o w a n y n a z b ió r p o ś r e d n i n ie j e s t s ta ły i w g r a n ic z n y m p r z y p a d k u m o ż n a z a ją ć p r a w ie c a ły p o z o s ta ły o b s z a r , a w ię c p o n a d 700 K b a jtó w .
P r z y j m u j ą c w p r o w a d z a n ie d a n y c h ze ś r e d n ią p r ę d k o ś c ią 3 z n a k i/s m o ż n a o sz a c o w a ć , że c z y n n o ść t a z a jm u je z n a c z n ie m n ie j n iż 1%> e fe k ty w n e g o c z a su p r a c y je d n o s tk i c e n tr a ln e j i z teg o w ła ś n ie p o w o d u p o z o s ta je p r a k ty c z n ie n ie z a u w a ż a ln a d la g łó w n e g o u ż y tk o w n ik a m a s z y n y .
P o in i c ja c ji s y s te m u p r z e z o p e r a t o r a R 10 w y ś w ie tla n y j e s t n a m o n ito r z e e k r a n o w y m k o m u n i k a t o g o to w o śc i s y s te m u i u ż y tk o w n ik m o ż e p r z y s tą p ić d o p r a c y . M a o n do d y s p o z y c ji d w a n a ś c ie p o le c e ń , z k tó r y c h k a ż d e p o w o d u je ro z p o c z ę c ie w y k o n y w a n ia je d n e j z d w u n a s tu p r z e w id z ia -
taśma taśma monitor drukarka
magnetyczna magnetyczna ekranowy znakowa
R y s. 2. U p ro sz c z o n y s c h e m a t p r z e p ły w u d a n y c h w s y s te m ie k l a w ia tu r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h
n y c h p rz e z s y s te m o p e r a c ji. U p ro s z c z o n y p rz e b ie g w s p ó ł
p r a c y o p e r a t o r a m o n i to r a e k ra n o w e g o z s y s te m e m r e j e s t r a c j i d a n y c h p r z e d s ta w io n y je s t n a r y s . 3. Z a n im o p e r a c j e te o m ó w io n e z o s ta n ą b a r d z ie j szc z e g ó ło w o , w a r to p r z e d s ta w ić p r z y j ę te sp o s o b y k o n tr o lo w a n ia p o p ra w n o ś c i w p ro w a d z o n y c h d a n y c h .
K O N T R O L A P O P R A W N O Ś C I D A N Y C H
W y b ó r sp o s o b ó w k o n tr o li p o p r a w n o ś c i d a n y c h p r z e p r o w a d z o n y z o s ta ł n a d ro d z e k o m p r o m is u p o m ię d z y w y m a g a n y m s to p n ie m p e w n o ś c i w p r o w a d z a n y c h d a n y c h , a s t o p n ie m k o m p lik a c ji s y s te m u . T a k w ię c z re z y g n o w a n o z p r o g ra m o w e j k o n tr o li d a n y c h z a w a r ty c h w d o k u m e n ta c h ź r ó d ło w y c h .
A b y z a p e w n ić m o ż liw ie b e z b łę d n e p r z e n ie s ie n ie d a n y c h
7. d o k u m e n tu ź ró d ło w e g o d o z b io r u p o ś r e d n ie g o s to s u je s ię d w u k r o tn e w p r o w a d z a n ie k a ż d e g o z a p is u , w m i a r ę m o ż li
w o ś c i p r z e z d w ó c h r ó ż n y c h o p e ra to ró w . Do z b io r u w y n i
k o w e g o p rz e n o s z o n e g o n a ta ś m ę m a g n e ty c z n ą m o g ą b y ć w p ro w a d z o n e ty lk o te z a p is y , k tó r e z o s ta ły z w e r y f ik o w a n e w p o w y ż s z y sp o só b .
O p ró c z te g o p r z y k a ż d y m w p r o w a d z a n iu d a n y c h (k a ż d e j o p e r a c j i w p r o w a d z a n ia , m o d y f ik a c ji lu b w e r y f ik a c ji) s y s te m w c e lu e lim in o w a n ia b łę d ó w r e a l iz u je p ro g r a m o w o n a s t ę p u ją c e c z y n n o śc i:
— b a d a n ie i b lo k a d a z a p is u , g d y z n a k je s t z a p is y w a n y p o z a p rz e w id z ia n y m i o b s z a r a m i f o r m u la r z a
— s p r a w d z a n i e r o d z a ju w p is y w a n e g o z n a k u . S y s te m r o z r ó ż n ia p o la lite r o w e , w k tó r y c h m o g ą b y ć u m ie s z c z a n e ty lk o li te r y , p o la c y fr o w e , w k tó r y c h m o g ą b y ć u m ie s z c z a n e ty lk o c y f r y i p o la a lf a n u m e r y c z n e , w k tó r y c h m o g ą b y ć u m ie s z c z a n e d o w o ln e d o p u s z c z a ln e z n a k i
— s p r a w d z e n ie sp o s o b u ro z m ie s z c z e n ia c y f r w p o la c h c y f r o w y c h .
P O D S T A W O W E O P E R A C J E S Y S T E M U
P o d s ta w o w y m i o p e r a c j a m i w y k o n y w a n y m i p rz e z s y s te m s ą o p e r a c j e w p r o w a d z a n ia , m o d y f ik a c ji i w e r y f i k a c ji d a n y c h .
W p ro w a d z a n ie
W p r o w a d z a n ie d a n y c h o d b y w a się w te n sp o s ó b , że n a e k r a n ie m o n ito r a w y ś w ie lta n y j e s t o k r e ś lo n y p rz e z o p e r a t o r a f o r m u la r z z a w ie r a j ą c y o p is y p o sz c z e g ó ln y c h p ó l o ra z m ie js c a w o ln e d o w p r o w a d z a n ia d a n y c h . J a k ju ż w s p o m n ia n o , o p e r a to r m o ż e w y b r a ć je d e n z p ię c iu ró ż n y c h f o r m u la r z y .
Stolik
operatora r ^ aacia komf f j i erv \ s X m u
1v/orz Zbioi wynikc
m e u mego
( " stop ^
R y s. 3. U p ro sz c z o n y a lg o r y tm w s p ó łp r a c y o p e r a to r — s y s te m
P o w y ś w ie tle n iu f o r m u la r z a o p e r a t o r w p is u je d a n e w o d p o w ie d n ie p o la . K o le jn o ś ć w p is y w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h z n a - . k ó w w r a m a c h c a łe g o e k r a n u je s t d o w o ln a , je ż e li je d n a k o p e r a t o r c h c e w p is y w a ć d a n e do k o le jn y c h p ó l , , to m oże p o s łu g iw a ć się k la w is z e m f u n k c y jn y m , z a p o m o c ą k tó r e g o m o ż n a p r z e s u w a ć w s k a ź n ik n a e k r a n i e n a p o c z ą te k n a s tę p n e g o p o la . Z a p a m ię ty w a n y j e s t z a w sz e o s t a t n i w p i
s a n y z n a k n a d a n e j p o z y c ji, d z ię k i c z e m u m o ż liw e je s t d o k o n y w a n ie w ie lo k r o tn y c h p o p r a w e k w c z a s ie w p r o w a d z a n ia je d n e g o d o k u m e n tu .
P r z e jś c ie n a n a s t ę p n ą s t r o n ę d o k u m e n tu (je ś li ro z m ie s z c z o n y je s t o n n a k il k u s tr o n a c h ) n a s t ę p u je p o n a c iś n ię c iu o d p o w ie d n ie g o k la w is z a f u n k c y jn e g o . M o ż liw y j e s t r ó w n ie ż p o w r ó t d o p o p r z e d n ie j s tro n y .
M o d y f ik a c ja
O p e r a c ja t a u m o ż liw ia w p r o w a d z a n ie z m ia n lu b u z u p e łn ie ń do w c z e ś n ie j w p ro w a d z o n e g o z a p is u . Z m ia n y te s ą m o ż liw e ty l k o w ty c h z a p is a c h , k tó r e n ie z o s ta ły je s z cze z w e ry fik o w a n e . W y ś w ie tle n ie z a p is u , w k tó r y m m a j ą b y ć w p r o w a d z a n e m o d y f ik a c je , n a s t ę p u je n a p o le c e n ie o p e r a to r a . J a k o p a r a m e t r , o p e r a t o r m u s i p o d a ć n u m e r z a p is u w e d łu g k a ta lo g u (listy ) z a p is ó w w z b io rz e p o ś r e d n im . D a le j m o d y f ik a c ja o d b y w a s ię w t a k i s a m sp o s ó b , j a k w p r o w a d z a n ie .
W e r y f ik a c ja
W e r y f ik a c ja p o s z c z e g ó ln y c h z a p is ó w m o ż e b y ć w y k o n y w a n a w d o w o ln e j k o le jn o ś c i i w d o w o ln y m c z a sie , p o d w a r u n k ie m , że p o d le g a ją c y w e r y f ik a c ji z a p is z n a jd u j e s ię w z b io r z e p o ś r e d n im . O p e r a to r m u s i p o d a ć n u m e r z a p is u , k tó r y m a z a m i a r w e r y f ik o w a ć , n a e k r a n i e w y ś w ie tl a n y j e s t f o r m u la r z i o p e r a to r w p is u j e d a n e w p o sz c z e g ó ln e p o la w t a k i s a m s p o s ó b j a k p r z y p ie r w s z y m w p r o w a d z a n iu d a n y c h . P o r ó w n a n ie z p o p rz e d n io w p ro w a d z o n y m z a p is e m n a s t ę p u je p o w p r o w a d z e n iu k a ż d e g o z n a k u . Z a p is z o s ta n ie u z n a n y z a z w e r y f ik o w a n y , je ś li o p e r a to r u s u n ie w s z y s tk ie w y k r y te i z a s y g n a liz o w a n e p rz e z s y s te m b łę d y .
W tr a k c ie w e r y f ik a c ji o p e r a t o r m o ż e w p is a ć z n a k n i e z g o d n y ze z n a k ie m z a r e j e s t r o w a n y m p o d c z a s o p e r a c ji w p r o w a d z a n ia . W ty m c e lu m u s i d w u k r o tn ie n a c is n ą ć k l a w is z z n a k u , k tó r y u w a ż a z a p r a w id ło w y .
P r z e c h o d z e n ie do n a s tę p n e j i d o p o p r z e d n ie j s tr o n y o d b y w a s ię t a k sa m o , j a k w p r z y p a d k u o p e r a c ji w p r o w a d z a n ia .
IN N E O P E R A C J E S Y S T E M U W y ś w ie tla n ie z a p is u
K a ż d y z a p is z n a jd u j ą c y s ię w z b io rz e p o ś r e d n im m o że b y ć w y ś w ie tlo n y n a e k r a n i e m o n ito r a , je ś li o p e r a t o r p o d a je g o n u m e r k a ta lo g o w y . O d p o w ie d n ie k la w is z e f u n k c y jn e p o z w a la ją n a w y ś w ie tla n ie n a s t ę p n y c h i p o p rz e d n ic h stron, z a p is u . W c z a s ie w y k o n y w a n ia o p e r a c j i w y ś w i e tl a n ia n ie m o ż liw e j e s t w p r o w a d z a n ie z m ia n d o z a p is u .
W y ś w ie tla n ie k a ta lo g u i w y d r u k k a ta lo g u
W y ś w ie tla n ie i w y d r u k k a ta lo g u u ł a t w i a j ą u ż y tk o w n i
k o w i k o n tr o lę z a w a r to ś c i z b io r u p o ś r e d n ie g o . K a ta lo g je s t r ó w n ie ż n ie z b ę d n y d la w y k o n y w a n ia o p e r a c ji m o d y f ik a c ji, w e r y f i k a c ji i w y ś w i e tl a n ia z a p is ó w , g d y ż w y b ó r w ła ś c i
w eg o z a p is u o d b y w a się n a p o d s ta w ie je g o n u m e r u k a t a lo g o w eg o .
K a ta lo g z a w ie r a n a s tę p u ją c e d a n e :
— n u m e r k a ta lo g o w y z a p is u ( n u m e r k o le jn y z a p is u w z b io rze)
— z a w a rto ś ć p ie r w s z e g o p o la z a p is u
— s y m b o l ty p u z a p is u (je d e n z p ię c iu )
— in f o r m a c ja o p r z e p r o w a d z o n e j w e r y f ik a c ji.
U s u w a n ie z a p is u
U ż y tk o w n ik m o że u s u n ą ć ze z b io r u p o ś r e d n ie g o d o w o l
n y z a p is w s k a z u ją c je g o n u m e r k a ta lo g o w y . P r z e s y ła n ie k o m u n ik a tu
P o ro z u m ie w a n ie s ię p o m ię d z y o p e r a to r e m s y s te m u r e j e s t r a c ji d a n y c h a o p e r a t o r e m m a s z y n y c y fr o w e j m o ż liw e j e s t w p o s ta c i w y m ia n y k o m u n ik a tó w , 'k tó r e in ic jo w a n e j e s t p r z e z o p e r a t o r a s y s te m u . D łu g o ść k o m u n ik a tu o g r a n ic z o n a je s t do 72 z n a k ó w .
O p e r a c je o c h a r a k te r z e a w a r y jn y m
E g z e m p la rz ' m a s z y n y c y f r o w e j, w r a m a c h k tó r e j d z ia ła s y s te m k la w ia t u r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h , w y k o r z y s ty w a n y je s t p r z e z g łó w n e g o u ż y tk o w n ik a w y łą c z n ie do p r a c n a u k o w o -b a d a w c z y c h . D la te g o n ie m o ż n a s ię s p o d z ie w a ć t a k
d u ż e j r e g u l a r n o ś c i je j w y k o r z y s ta n ia j a k to m a m ie js c e n p . w u s łu g o w y c h o ś r o d k a c h o b lic z e n io w y c h . A b y u c z y n ić s y s te m w m i a r ę m o ż liw o ś c i o d p o r n y m n a t e n ie r e g u la r - n o ś c i .w p ro w a d z o n o tr z y p o n iż e j o p is a n e o p e ra c je .
D o k a ń c z a n ie w p r o w a d z a n ia
O p e r a c ja d ó k a ń c z a n ia u m o ż liw ia d o k o ń c z e n ie w p r o w a d z a n ia s tr o n y , je ś li w c z a sie w p r o w a d z a n ia n a s tą p iło n i e p r z e w id z ia n e w y łą c z e n ie k o m p u t e r a lu b k o m p u te r te n z in n y c h p rz y c z y n p r z e s ta ł d z ia ła ć . P o p o n o w n y m u r u c h o m ie n iu m a s z y n y o p e r a t o r s y s te m u m o ż e w y w o ła ć o p e r a c j ę d ó k a ń c z a n ia , p o le g a ją c ą n a ty m , że p r z e r w a n a s t r o n a z o s ta n ie w y ś w ie tlo n a n a e k r a n i e w is tn ie ją c e j p o s ta c i, a u z u p e łn ie n ie b r a k u j ą c y c h p o z y c ji p rz e b ie g a ć b ę d z ie ta k , j a k p r z y o p e r a c ji w p r o w a d z a n ia d a n y c h .
Z a b e z p ie c z e n ie z b io r u p o ś r e d n ie g o n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j J e ś li z a c h o d z i o b a w a , ż e w c z a s ie p r z e r w y w p r a c y s y s te m u r e j e s t r a c j i d a n y c h g łó w n y u ż y tk o w n ik m a s z y n y c y f r o w e j b ę d z ie c h c ia ł lu b m u s ia ł w y k o r z y s ta ć o b s z a r w p a m ię c i d y s k o w e j, w k tó r y m z a p is a n y j e s t z b ió r p o ś r e d n i, w ó w c z a s is tn ie je m o ż liw o ść p r z e k o p io w a n ia n a ta ś m ę m a g n e ty c z n ą c a łe g o o b s z a r u z a ję te g o p rz e z z b ió r p o ś r e d n i.
O d tw o rz e n ie z b io r u ro b o czeg o z ta ś m y m a g n e ty c z n e j O c z y w iśc ie o p e r a c j a z a b e z p ie c z a n ia w y m a g a , a b y i s t n i a ł a m o ż liw o ść o d w r o tn a . O p e r a c ja o d tw a r z a n i a p o z w a la n a p r z e k o p io w a n ie n a d y s k z b io r u p o ś r e d n ie g o z a p is a n e g o n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j.
T w o r z e n ie z b io r u w y n ik o w e g o n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j P o z a k o ń c z e n iu w p r o w a d z a n i a d o z b io r u p o ś r e d n ie g o w p a m ię c i d y s k o w e j d a n e n a le ż y p rz e n ie ś ć n a ta ś m ę m a g n e ty c z n ą . Do te g o c e lu słu ż y o p e r a c j a p r z e p is y w a n ia z b io r u .
P o d c z a s te j o p e r a c j i p r z e p is y w a n e s ą ze z b io r u p o ś r e d n ie g o ty lk o z a p is y z w e ry fik o w a n e . Z b ió r w y n ik o w y z o s ta je z a o p a trz o n y w e ty k ie ty s y s te m o w e z g o d n ie z w y m a g a n ia m i s y s te m u o p e r a c y jn e g o D O S /JS . S ą to e ty k ie ty V O L l, H D R 1 i E O F 1 . W e ty k ie c ie E O F 1 u m ie s z c z o n a je s t lic z b a b lo k ó w z a w a r ty c h w z b io rz e . D łu g o ść b lo k u n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j j e s t s t a ł a i w y n o s i 512 z n a k ó w (z a w y ją tk i e m b lo k ó w z a w ie r a ją c y c h e ty k ie ty ) , co o g ra n ic z a o d g ó ry d łu gość je d n e g o z a p is u r ó w n ie ż do 512 z n a k ó w .
S y s te m m o że tw o rz y ć z b ió r w y n ik o w y n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j n a d o w o ln y m e ta p ie w p r o w a d z a n ia d a n y c h do
z b io r u p o ś re d n ie g o .
P O D S U M O W A N IE
O p is a n y s y s te m k la w ia tu r o w e j r e j e s t r a c j i d a n y c h je s t w y k o r z y s ty w a n y o d k il k u m ie s ię c y w I n s ty tu c i e Ł ą c z n o śc i do z a k ła d a n ia d u ż e g o z b io r u d a n y c h d la s y s te m u i n f o r m a ty c z n e g o p rz e w id z ia n e g o d o u r u c h o m ie n i a n a k o m p u te r z e R32. W y k o r z y s ty w a n y w ty m c e lu m o n ito r e k r a n o w y z n a j d u je się w p o m ie s z c z e n iu z a k ła d u u ż y tk u ją c e g o te n s y ste m .
W y d a je się, że p r z e d s ta w io n y s y s te m d o b rz e s p e łn ia p r z y j ę te z a ło ż e n ia , k o r z y s ta b o w ie m z k o m p u t e r a RIO w s p o s ó b m a ło z a u w a ż a ln y d la g łó w n e g o u ż y tk o w n ik a , a ta k ż e z a p e w n ia w ię k s z ą e fe k ty w n o ś ć je g o w y k o r z y s t a n i a p r z y b a rd z o m a ły c h d o d a tk o w y c h n a k ła d a c h in w e s t y c y jn y c h . M o ż liw o ść b e z p o ś r e d n ie g o z a s to s o w a n ia o p r o g r a m o w a n ia tego, s y s te m u w in n y c h in s ty tu c ja c h je s t n a r a zie d o ść o g ra n ic z o n a , p o n ie w a ż w P o ls c e e k s p lo a tu je się o b e c n ie ty lk o k i l k a m a s z y n te g o ty p u . S a m p o m y s ł je s t je d n a k w a r t u p o w s z e c h n ie n ia , z w ła s z c z a w in s ty tu c ja c h , g d z ie i s t n i e ją s p r z y ja ją c e w a r u n k i i p o tr z e b y le p s z e g o w y k o r z y s ta n ia p o s ia d a n e g o s p r z ę tu k o m p u te ro w e g o . W c z a s i e e k s p l o a ta c j i s y s te m u ,' o k a z a ło się , ż e p rę d k o ś ć w p r o w a d z a n ia d a n y c h z je d n e g o ty l k o s ta n o w is k a j e s t z b y t m a ła , a b y z a sp o k o ić r z e c z y w is te p o tr z e b y r e j e s t r a c j i w d y s p o n o w a n y m n a te n c e l c z a sie d o s tę p u d o k o m p u te r a . Z te g o w z g lę d u p o d ję te z o s ta n ą p r a c e n a d p r z y s to s o w a n ie m op isan eg o , s y s te m u r e j e s t r a c j i d a n y c h w w a r u n k a c h p r a c y w ie lo s ta n o w is k o w e j.
L IT E R A T U R A :
[1] S u k ie n n ik J .: T r a d y c y jn e a n o w o c z e sn e m e to d y i te c h n ik i p r z y g o to w a n ia m a s z y n o w y c h n o ś n ik ó w in f o r m a c ji. IN F O R M A T Y K A n r 5/75, s tr . 15—17
[2] S z e w c z y k J .: K la w ia tu r o w e r e j e s t r a t o r y d a n y c h n a ta ś m ie m a g n e ty c z n e j, IN F O R M A T Y K A n r 10/78, s tr . 1—3 i n r 11/76, s tr.
10—13
|3] F r y d r y e h e w ic z M., K u ts z y ń s k l A ., N o w ic k i R .: ,,K o m p u te r J e d n o lite g o S y s te m u EM C R-10. O p is te c h n ic z n y i z a s to so w a n ie . P ro b le m y I n f o r m a ty k i, O ś ro d e k B a d a w c z o -R o z w o jo w y I n f o r m a ty k i,
W a rsz a w a 1974.
ANDRZEJ MATUSZEWSKI Instytut Podstaw Inform atyki PAN Warszawa
Statystyka o b licze n io w a
S ta t y s t y k a m a te m a ty c z n a (w ra z z s iln ie z n ią p o w ią z a n ą te o r ią p ra w d o p o d o b ie ń s tw a ) s ta n o w i n a jw ię k s z y d z ia ł w s p ó łc z e s n e j m a t e m a t y k i. M a o n a b o g a tą h is to rię , w k tó r e j z a p is a ły s ię t a k w ie lk ie n a z w is k a ja k : C a r l F . G a u s s , A n d r ie j N. K o łm o g o ro w , R o n a ld A. F is c h e r . G eo -
D r A N D R Z E J M A T U S Z E W S K I je s t p r a c o w n ik ie m I n s t y t u t u P o d s ta w I n f o r m a t y k i P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k . P r a c ą w n im ro z p o c z ą ł w 1966 r o k u b ę d ą c s tu d e n te m W y d z ia łu M a te m a ty k i i F iz y k i U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o . O b e c n ie j e s t c z ło n k ie m g r u p y s t a ty s t y k i o b lic z e n io w e j k ie r o w a n e j p rz e z p ro f. M ie c z y sła w a W a rm u s a i d o c , E lż b ie tę P le sz c z y ń - sk ą .
g r a f ic z n y z a się g o s ią g n ię ć s t a t y s t y k i l) j e s t ta k ż e o g ro m n y . O p ró c z w ie lk ic h c e n tr ó w w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , Z w ią z k u R a d z ie c k im i W ie lk ie j B r y ta n i i, s iln e o ś r o d k i b a d a w cze z n a jd u j ą się w In d ia c h , A u s tr a lii i w ie lu in n y c h k r a ja c h . P o ls k a ró w n ie ż lic z y się w te j d z ie d z in ie .
S ta t y s t y k a m a te m a ty c z n a j e s t b a r d z o ś c iśle p o w ią z a n a z z a s to s o w a n ia m i. C z e rp ie o n a z n ic h n o w e id e e i n a o d w r ó t — w z b o g a c a in n e s p e c ja ln o ś c i w y p r a c o w a n y m i p rz e z s ie b ie m e to d a m i. W ie lu w y b itn y c h s ta ty s ty k ó w w y w o d z i się z ta k i c h d z ie d z in , j a k e k o n o m ia , n a u k i b io lo g ic z n e i r o ln ic z e itd . W ie lu s t a ty s ty k ó w s ta w a ło się s p e c ja lis ta m i w in n y c h d z ie d z in a c h .
l) W a r t y k u l e ty m t e r m in „ s t a t y s t y k a " b ę d z ie m y u to ż s a m ia ć z p o ję c ie m „ s t a t y s t y k a m a te m a ty c z n a " . Z w ra c a m y n a to u w a g ę , g d y ż t e r m in te n m a s z e re g In n y c h z n a c z e ń , z k t ó r y c h k ilk a w e sz ło ju ż d o ję z y k a p o to c z n e g o . O to o p is a n e s k r ó to w o n a j w a ż n i e j sze z n ic h :
— n a u k a o z ja w is k a c h m a s o w y c h d a ją c y c h się o p isa ć lic z b o w o
— z e s ta w ie n ie lic z b o w e d o ty c z ą c e d z ia ła ln o ś c i j e d n o s tk i g o s p o d a r czej
— ilo śc io w y o p is p e w n e g o z ja w is k a , s ta n o w ią c y p o d s ta w ę d o w y c ią g a n ia o d p o w ie d n ic h w n io s k ó w n a u k o w y c h lu b p r a k ty c z n y c h .
W o s ta tn im tr z y d z ie s to le c iu o g ro m n y im p u ls d a ła s t a ty s ty c e m a te m a ty c z n e j s z y b k o r o z w ij a ją c a s ię i n f o r m a ty k a . D o ty c z y to p r z e d e w s z y s tk im m e to d w ie lo w y m ia r o w y c h , k tó r y c h s to s o w a n ie p r z y t r a d y c y jn y c h ś r o d k a c h o b lic z e n io w y c h b y ło b a rd z o u tr u d n io n e . C o ra z w ię k s z y w p ły w in f o r m a t y k i n a s ta ty s t y k ę , w id o c z n y sz c z e g ó ln ie w o s ta tn i c h la ta c h , d o ty c z y n ie ty lk o u ła tw i e n ia s to s o w a l
n o ś c i le j o s ta tn ie j. O b e c n ie ju ż w n a jw c z e ś n ie js z y m s t a d iu m ro z w o ju m e to d s ta ty s ty c z n y c h o p ty m a liz u je się je z p u n k t u w id z e n ia z ło ż o n o ś c i o b lic z e n io w e j i p a m ię c i, p o t r z e b n e j do ic h r e a liz a c ji. P r o w a d z i s ię k o m p u te r o w e s y m u la c je s k o m p lik o w a n y c h a lg o r y tm ó w s ta ty s ty c z n y c h . W ie le p r a c s ta ty s ty c z n y c h z a o p a tr z o n y c h j e s t w t a k t y p o w e d a n e in f o r m a ty c z n e , ja k : te k s ty p ro g r a m ó w , s c h e m a ty b lo k o w e , w y n ik i o b lic z e ń te s to w y c h , m o ż liw o śc i w y k o r z y s ta n ia is tn ie ją c y c h s y s te m ó w itp .
Z d r u g ie j s tr o n y , ze w z g lę d u n a w ie lk ą p r a k ty c z n ą u ż y te c z n o ś ć s t a ty s t y k i m a te m a ty c z n e j, r o ś n ie z a in te r e s o w a n ie n ią ze s tr o n y in f o r m a t y k i. C o ra z czę śc ie j - p r o g r a m iś c i i a n a lity c y p r a g n ą d o k s z ta łc a ć się z d z ie d z in y s ta ty s ty k i.
O g ro m n y j e s t j e d n a k z a s ię g w sp ó łc z e s n e j s t a ty s t y k i i w z w ią z k u z ty m m e to d a s a m o k s z ta łc e n ia o k a z u je s ię czę
s to n ie s k u te c z n a . J a k p o k a z u ją d o ś w ia d c z e n ia je d y n y m r e a l n y m a z a r a z e m p e r s p e k ty w ic z n y m r o z w ią z a n ie m tego p r o b l e m u je s t u tw o r z e n ie n o w e j s p e c ja ln o ś c i.
O b ie o p is a n e w y ż e j te n d e n c je d o p ro w a d z iły do z a r y s o w a n ia s ię n o w e j d z ie d z in y : s t a ty s t y k i o b lic z e n io w e j (a n g ie l
s k i t e r m i n : c o m p u ta tio n a l s ta tis tic s , w s k r ó c ie C O M P - S T A T 8)), k t ó r a le ż y n a p o g ra n ic z u s ta ty s t y k i m a te m a ty c z n e j i in f o r m a ty k i. C e le m n in ie js z e g o a r t y k u ł u je s t p r ó b a s f o r m u ło w a n i a z a s a d , n a k tó r y c h o p ie r a s ię t a s p e c j a l
n o ść . D la u p ro s z c z e n ia w d a ls z y c h w y w o d a c h s ta ty s ty k ę o b lic z e n io w ą „ o z n a c z a ć b ę d z ie m y s k r ó te m SO .
P r z e d s ta w ia n e n iż e j z a s a d y d o ty c z ą d z ie d z in y , k t ó r a je s t s to s o w a n a do ro z w ią z y w a n ia n a jr ó ż n ie js z y c h z a g a d n ie ń p r a k ty c z n y c h . Z e w z g lę d u n a t ę ró ż n o ro d n o ś ć , j a k r ó w n ie ż z p o w o d u s z y b k ic h z m ia n z a c h o d z ą c y c h w n a s z e j cy
w iliz a c ji n ie n a le ż y o c z e k iw a ć , że p o n iż s z y u k ła d z a sa d d łu g o z a c h o w a s w o ją w a ż n o ść . W z g lę d n o ść p r z e d s ta w ia n e j k o n c e p c ji w y n ik a te ż z je j c h a r a k te r u . N ie s t a r a m y się b o w ie m p o d a ć s t r u k t u r y s t a t y s t y k i o b lic z e n io w e j, a ty lk o w y m ie n ić n a ji s t o tn i e js z e je j a s p e k ty . J e s t r z e c z ą o c z y w i
s t ą , ż e t e n s p o s ó b p r e z e n ta c ji z a w ie r a p e w ie n e le m e n t s u b ie k ty w n y .
P r z e d p r z y s tą p ie n ie m f o r m u ło w a n ia ty c h z a s a d w y d a je się , ż e w a r to p o k r ó tc e o m ó w ić p o d s ta w o w e p o ję c ia SO.
D la o só b , k t ó r e m ia ły do c z y n ie n ia ze s ta ty s ty k ą , s ą o n e p r a w d o p o d o b n ie c a łk o w ic ie z ro z u m ia le . G łó w n y m i p o ję c ia m i ję z y k a s t a ty s t y k i o b lic z e n io w e j s ą : p o p u la c ja , p r ó b a i c e c h a 3).
W b re w p o to c z n e m u z n a c z e n iu p o p u l a c j i n ie m u s i s t a n o w ić a n i g r u p a lu d z i a n i n a w e t z b ió r o b ie k tó w fiz y c z n y c h . C z ę sto p o p u la c ję s ta n o w i z b ió r s y t u a c ji czy te ż w a r u n k ó w z e w n ę tr z n y c h lo s o w o w p ły w a ją c y c h n a b a d a n e z ja w is k o . C z ę s to ró w n ie ż e le m e n ty p o p u la c ji s p e c y f ik u je s ię z a p o m o c ą d w ó c h lu b w ię k s z e j lic z b y e le m e n tó w z r ó ż n y c h
„ p o p u la c ji p o d s ta w o w y c h ” , a w ię c m a m y d o c z y n ie n ia z ilo c z y n e m k a r t e z ja ń s k im . N p. m o ż e b y ć to p a r a : o b ie k t fiz y c z n y — s y t u a c ja . M im o t a k ró ż n e g o z n a c z e n ia e le m e n tó w p o p u la c ji, b ę d z ie m y j e n a z y w a ć o b ie k ta m i.
G łó w n y s e n s s t a ty s t y k i p o le g a n a ty m , że u m o ż liw ia o n a o p is p o p u la c ji n a p o d s ta w ie p e w n e j j e j części, z w a n e j p r ó b ą lo s o w ą lu b po p r o s tu p r ó b ą . C h o d z i o to, że b a d a n ie c a łe j p o p u la c j i j e s t n ie m o ż liw e ( je ś li j e s t o n a n ie s k o ń czo n a) lu b b a r d z o k o s z to w n e ( je ś li z a w ie r a z b y t d u ż ą lic z b ę e le m e n tó w ). O c z y w iśc ie p r ó b a n ie m o ż e b y ć d o b r a n a n i e w ła ś c iw e {tzn.- te n d e n c y jn ie ) , g d y ż m u s i o n a r e p r e z e n to w a ć c a łą p o p u la c ję . S tą d c z ę sto w y s u w a n y p o s tu la t, b y p o sz c z e g ó ln e e le m e n ty p r ó b y b y ły p o b ie r a n e „ n ie z a le ż n ie ” , p r z y c z y m t e n o s t a tn i te r m i n je s t o d p o w ie d n io fo r m a liz o w a n y .
!) P o d k r y p to n im e m ty m k r y j ą się r ó w n ie ż o d b y w a ją c e się co 2 l a t a k o n f e r e n c j e n a u k o w e . W ty m r o k u o d b ę d z ie s ię tr z e c ia k o n f e r e n c j a z te g o c y k lu . R e f e r a ty n t. s t a ty s t y k i o b lic z e n io w e j w y g ła s z a n e są n a w ie lu k o n f e r e n c j a c h z n a jr ó ż n ie js z y c h s p e c j a l n o śc i. C ie k a w e , że a n a lo g ic z n ie p r z e d s ta w ia się s p r a w a z p u b li
k a c ja m i w c z a s o p is m a c h n a u k o w y c h . I s t n i e j ą d w a c z a s o p ism a ..J o u r n a l o f S ta t i s t i c a l C o m p u ta tio n a n d S im u la tio n ” o ra z „ C o m m u n ic a tio n in S ta t i s t i c s — P a r t B — S im u la tio n a n d C o m p u ta t i o n ” , p o św ię c o n e p r o b le m a ty c e s t a ty s t y k i o b lic z e n io w e j. A r ty k u ły z t e j d z ie d z in y u k a z u j ą się j e d n a k c z ę s to w in n y c h c z a s o p ism a c h .
s) w a r t y k u l e ty m w y s tę p u ją r ó w n ie ż in n e w a ż n e p o ję c ia s t a t y s ty c z n e , a le z n a jo m o ś ć ic h n ie j e s t k o n ie c z n a d o z r o z u m ie n ia i s to ty p r z e d s ta w ia n y c h z a s a d , z r e s z t ą k o n te k s t, w ja k i m się p o ja w ią , u i a t w i p o z n a n ie ic h z n a c z e n ia 1 m ie js c a w SO.
P o d o b n ie j a k w ż y c iu in t e r e s u j ą n a s n ie ty le s a m e o b ie k ty co c h a r a k te r y z u j ą c e j e c e c h y ( z m i e n n e ) . W z a s a d z ie n ie m a k o n ie c z n o ś c i b y c e c h y t e b y ły o p is y w a n e lic z b a m i, c h o c ia ż w p r a k ty c e z a p is c y fr o w y je s t w y g o d n ie j
szy. M o ż e m y z a te m p r z y ją ć , że d a n e b ę d ą c e p r z e d m io te m p r z e t w a r z a n ia S O s ta n o w ią m a c ie rz , k t ó r e j w ie r s z e o d p o w ia d a ją a n a liz o w a n y m o b ie k to m , a k o lu m n y — ic h c e c h o m . W p rak ty ce- b a rd z o c zęsto o b ie k ty d z ie li się n a r ó ż n e g o r o d z a j u g r u p y i p o d g r u p y , p o d o b n ie z re s z tą j a k i c e c h y (n p . je ś li w r ó ż n y c h m o m e n ta c h c z a s u o b s e r w u je m y p e w n ą lic z b ę ce c h ). Z teg o w z g lę d u d a n e s ta ty s ty c z n e n ie z a w s z e d a ją s ię in d e k s o w a ć ty lk o d w o m a w s k a ź n ik a m i.
O c z y w iśc ie o p ró c z d a n y c h p o tr z e b n e s ą z a w s z e d o d a tk o w e in f o r m a c je (n p . w y ja ś n i a ją c e c h a r a k t e r cech ), k tó r e s t a n o w ią p o d s ta w ę do p r z y j ę c ia w ła ś c iw e j m e to d y p r z e t w a
r z a n ia .
P o n iż s z e z a s a d y S O m o ż n a b y z g r u b s z a p o d z ie lić n a d w ie g ru p y . P ie r w s z e 6 z a s a d d o ty c z y p r z e d m io tu s t a t y s t y k i o b lic z e n io w e j, a w ię c j e j p o d s ta w o w y c h a s p e k tó w i k ie r u n k ó w ro z w o jo w y c h . O s ta tn ie tr z y z a s a d y d o ty c z ą m e to d o lo g ii u p r a w ia n i a SO.
Z a s a d a 1. SO m o ż n a tr a k to w a ć ja k o część in f o r m a ty k i, tz n . s p e c ja ln o ś c i z a jm u ją c e j się p rz e c h o w y w a n ie m , w y s z u k iw a n ie m i p r z e t w a r z a n ie m in f o r m a c ji. Z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć r e z u l ta tó w S O z a lic z a s ię do te j o s t a tn i e j s k ł a d o w e j, o p ty m a li z u ją c je j m e to d y . I s tn ie j ą je d n a k o p r o g r a m o w a n ia s ta ty s ty c z n e , d la k tó r y c h d w ie p ie r w s z e s k ł a d o w e o d g r y w a ją ró w n ie ż i s to t n ą ro lę . N ie z a jm u je s ię n a to m ia s t SO w z a s a d z ie tw o r z e n ie m in f o r m a c ji, z a te m w sz c z e g ó ln o śc i d u ż y d z ia ł s t a ty s ty k i ja k i m j e s t p la n o w a n ie e k s p e r y m e n tu , o d g r y w a t u d r u g o r z ę d n ą ro lę . C h a r a k t e r p r z e p r o w a d z o n e g o e k s p e r y m e n tu p o w in ie n z n a le ź ć o d b ic ie w sp o s o b ie k o d o w a n ia z m ie n n y c h (n p . p o d z ia ł n a g ru p y e k s p e r y m e n t a ln e n a le ż y p r z e d s ta w ić w f o r m ie je d n e j lu b w ię c e j d o d a tk o w y c h z m ie n n y c h ja k o ś c io w y c h ) i/lu b w d o d a tk o w y c h in f o r m a c ja c h (n p . e k s p e r y m e n t z u ż y c ie m tz w . k w a d r a tu ła c iń sk ie g o ). P a tr z ą c z in f o rm a ty c z n e g o p u n k tu w id z e n ia n a s ta ty s ty k ę o c z y w is te s t a j e się z n a c z e n ie o p ty m a liz a c ji a lg o r y tm ó w w n ie j r o z w a ż a n y c h i to z a ró w n o n a p o z io m ie te o r e ty c z n y m ,, j a k i r e a l iz a c j i n a
k o n k r e t n y m z e s ta w ie s p r z ę to w y m .
Z a s a d a 2. P o d s ta w ę m a te m a ty c z n ą S O n a le ż y p r z y j m o w a ć m o ż liw ie j a k n a js z e r z e j. Z k la s y c z n e j s t a ty s t y k i m a te m a ty c z n e j b ie r z e s ię ty lk o z a s a d ę : n a p o d s ta w ie p ró b y lo s o w e j s t a r a m y s ię w y p ro w a d z ić p e w n e w n io s k i d o ty - c ą c e o d p o w ia d a ją c e j je j p o p u la c ji. N a to m ia s t n ie n a le ż y się o g ra n ic z a ć d o m o d e li o p is a n y c h z a p o m o c ą r o d z in y r o z k ła d ó w p r a w d o p o d o b ie ń s tw a — j a k to się z w y k le w s ta ty s ty c e cz y n i. P r z y t a k z a w ę ż o n e j p o d s ta w ie te o r e ty c z n e j n a le ż a ło b y u s u n ą ć z SO w ie le m e to d a n a liz y s k u p ie ń , a n a liz y c z y n n ik o w e j i n a jm n ie js z y c h k w a d r a tó w , co b y ło b y n ie z g o d n e z w y m o g a m i p r a k t y k i. Z d r u g ie j s tr o n y r o z w ij a s ię r ó w n ie ż p o d s t a w a te o r e ty c z n a s ta ty s ty k i, w y c h o d z ą c a z p o ję ć te o r ii in f o r m a c ji b ez u ż y c ia ś r o d k ó w p r o b a b ilis ty c z n y c h . W y k a z a n o ju ż , że s z e re g m e to d s t a ty s ty c z n y c h o p ty m a ln y c h w k la s y c z n y m s e n s ie je s t r ó w n ie ż o p ty m a ln y c h w s e n s ie a k s jo m a ty c z n e j te o r ii in f o r m a c ji.
S tw ie r d z e n ie p o w y ż sz e b y n a jm n ie j n ie d e z a w u u je k l a s y c z n e j s t a ty s t y k i m a te m a ty c z n e j, k tó r e j d o ro b e k je s t o g ro m n y i a b s o l u tn i e b e z s p o r n y . Z re s z tą k la s y c z n a s t a ty s t y k a m a is to t n e a s p e k ty in f o r m a t y c z n e m im o , że j e j g łó w n e ś r o d k i (te s ty , e s t y m a to r y i p r z e d z ia ły u fn o ś c i) id ą n ie c o w in n y m k ie r u n k u . „C zy sto in f o r m a ty c z n e ” j e s t w sw e j is to c ie je j g łó w n e te o r e ty c z n e p o ję c ie : s t a ty s t y k a d o s ta te c z n a . R ó w n ie ż is to tn e z w ią z k i z te o r ią in f o r m a c ji m a s z e ro k o s to s o w a n a w te o r ii m e to d a n a jw ię k s z e j w ia r o g o d - n o śc i.
Z a s a d a 3. I s to tn ą r o lę w o c e n ie in f o r m a ty c z n e j w a r to ś c i d a n y c h o d g r y w a r o z w ij a ją c a s ię w o s ta tn ic h la t a c h tz w . te o r ia p o m ia r u . D la z o b r a z o w a n ia w a g i te o r ii p o m ia r u d la SO p o s łu ż y m y s ię t u t a j w y p r a c o w a n y m i w r a m a c h te j te o r ii tr z e m a r o d z a ja m i tz w . s k a l p o m ia ro w y c h , w k tó r y c h w y r a ż a s ię w a r to ś c i b a d a n y c h cęch . S k a la n o m in a ln a d o ty c z y tz w . cech ja k o ś c io w y c h , ta k ic h ja k : k o lo r w ło só w , r o z p o z n a n a c h o ro b a , ty p r e g io n u g e o g ra fic z n e g o itp . W s k a l i p o rz ą d k o w e j w y r ó ż n ia s ię ju ż n a s i le n i e b a d a n e j, c e c h y w d ość p r y m it y w n e j j e d n a k f o r m ie . D o ty c z y to cech ty p u : d u ż o - ś r e d n io - m a ło - n ie , f r e k w e n c ja p e w n y c h o z n a k z w ią z a n y c h z w ła s n o ś c ią , k t ó r ą c e c h a m a m ie rz y ć itp . W re s z c ie w s k a li i n t e r w a ło w e j w y r ó ż n ia s ię ju ż p o ję c ie je d n o s tk i m i a r y , m a j ą c e j u g r u n t o w a n e u z a s a d n ie n ie e m p i
r y c z n e (w sz e lk ie k la s y c z n e p o m ia r y .f iz y c z n e 4), d o b rz e o p r a c o w a n e te s ty s o c jo - i p s y c h o lo g ic z n e , n ie k tó r e z m i e n n e e k o n o m ic z n e ).
W c e lu g łę b sz e g o w y ja ś n i e n ia ró ż n ic m ię d z y s k a l ą p o rz ą d k o w ą a in te r w a ło w ą u ś c iś lim y n a jp i e r w , ja k r o z u m ie m y d w ie s k r ó to w o s c h a r a k te r y z o w a n e c e c h y p o rz ą d k o w e w y s tę p u ją c e p o w y ż e j j a k o p r z y k ła d y . W p ie r w s z y m p r z y p a d k u c h o d z i n p . o n a s t ę p u ją c e o c e n y : p o p ie r a m , tr u d n o
■ m i s ię z d e c y d o w a ć , je s te m p rz e c iw n y ; c ie p ło , n o r m a ln ie , c h ło d n o , z im n o .
W d r u g im p r z y p a d k u m ie liś m y n a m y ś li n p . lic z b ę z a r e j e s tr o w a n y c h c z ą s te k ja k o c h a r a k t e r y s t y k ę siły e m i tu ją c e g o j e ź ró d ła , lic z b ę l a t p r o w a d z e n ia w o jn y p rz e z d a n e p a ń s tw o ja k o m i a r ę z n is z c z e n ia je g o te r y to r iu m , lic z e b n o ść m i a s t ja k o m i a r ę jeg o u r b a n i z a c ji itp . W id z im y w ię c , że s k a l ę p o r z ą d k o w ą w p e w n y m s e n s ie m o ż n a tr a k to w a ć j a k o in te r w a ło w ą , g d y ż o p ie r a się o n a n a p e w n y c h sz e ro k o r o z u m ia n y c h je d n o s tk a c h .
P r o b le m p o le g a n a ty m , czy je d n o s tk i t e d a ją się e m p i
r y c z n ie z in t e r p r e to w a ć z p u n k tu w id z e n ia in te r e s u j ą c e j n a s c e c h y . M im o że p o d a n e p r z y k ła d y r a c z e j n a to n ie w s k a z u ją , to j e d n a k r o z s tr z y g n ię c ie p r o b le m u n a g r u n c ie s a m e j SO j e s t t r u d n e . C z a s a m i n a w e t b a rd z o „ a r b i tr a l n ie ” d o b r a n e p o m ia r y m a ją d o s k o n a łe w ła ś c iw o ś c i b a d a w c z e i m o g ą b y ć tr a k to w a n e ja k o in te rw a ło w e . W n ie k tó r y c h z a g a d n ie n ia c h p r a k ty c z n y c h is tn ie je i n n a m e to d a r o z r ó ż n ia n i a p o m ia r ó w p o r z ą d k o w y c h i in te r w a ło w y c h , je d n a k i je j n ie n a le ż y tr a k to w a ć z b y t r y g o r y s ty c z n ie . J e ś li m o ż e m y p r z y j ą ć (c z ę s to n a p o d s ta w ie p ró b y ) , ż e b a d a n a c e c h a m a w p o p u la c ji r o z k ła d n o r m a ln y , to m a o n a c h a r a k t e r in te r w a ło w y 5).
O m ó w im y o b e c n ie sp o s o b y s ta ty s ty c z n e g o p r z e t w a r z a n ia d a n y c h w y r a ż o n y c h w p o s z c z e g ó ln y c h s k a la c h . D la o p r a c o w y w a n ia d a n y c h n o m in a ln y c h d u ż ą r o lę o d g r y w a te o r ia tz w . ta b lic w ie lo d z ie lc z y c h — d z ia ł s t a ty s ty k i r o z w ija ją c y s ię o s ta tn io b a rd z o d y n a m ic z n ie . N a rz ę d z ie m s ta ty s ty c z n e g o p r z e t w a r z a n ia d a n y c h p o rz ą d k o w y c h s ą g łó w n ie tz w . m e to d y n ie p a r a m e t r y c z n e . W a r to t u p o d k r e ś lić is to t n ą z p u n k t u w id z e n ia S O sła b o ść d o ty c h c z a s w y p r a c o w a n y c h m e to d z teg o z a k r e s u . O tó ż p r z y p r z e t w a r z a n iu m a s o w y c h d a n y c h p o r z ą d k o w y c h w w ię k s z o ś c i p r z y p a d k ó w w y s tę p u j ą tz w . w ę z ły (a n g ie ls k i te r m in : ties), c z y li w a r to ś c i, k tó r e są w ie lo k r o tn ie p r z y j m o w a n e p r z e z r ó ż n e o b ie k ty p o d le g a ją c e a n a liz ie . T y m c z a s e m z d e c y d o w a n a w ię k sz o ś ć l i t e r a t u r y d o ty c z ą c e j m e to d n ie p a r a m e t r y c z n y c h z a k ła d a tz w . c ią g ło ść r o z p a tr y w a n y c h z m ie n n y c h , c z y li n ie w y s tę p o w a n ie w ę złó w . Z d r u g i e j s tr o n y p o d n a c is k ie m p r a k t y k i p o w s ta ją ró ż n e g o r o d z a j u „ a m a to r s k ie ” m e to d y u w z g lę d n ia ją c e p r o b le m w ę z łó w , k tó r e je d n a k w sp o s ó b o c z y w is ty n ie s p e ł
n i a j ą w y m o g ó w n a u k o w y c h . Z d e c y d o w a n ie n a jl e p ie j o p r a c o w a n e s ą m e to d y z w ią z a n e ze s k a lą in te r w a ło w ą . N a z a k o ń c z e n ie w a r to z a z n a c z y ć , że is tn ie ją r ó w n ie ż m e to d y s ta ty s ty c z n e g o p r z e tw a r z a n ia d a n y c h w y r a ż o n y c h w r ó ż n y c h s k a la c h p o m ia ro w y c h .
Z a s a d a 4. Z a s a d n ic z ą ro lę d la SO o d g r y w a ją m e to d y w ie lo w y m ia ro w e . J a k s łu s z n ie z a u w a ż y ł n ie d a w n o n a j w y b itn ie js z y c h y b a z ż y ją c y c h s t a ty s t y k ó w C. R a d h a k r is h n a R a o , m e to d y t e z n a jd u j ą s ię c a ły c zas w s w y m s ta d iu m p o c z ą tk o w y m (m im o k ilk u d z ie s ię c io le tn ie j ju ż h is to r ii ic h r o z w o ju , z n a c z o n e j b a rd z o lic z ą c y m i s ię n a z w is k a m i) . W ię k szo ść o p r a c o w a n y c h n a u k o w o m e to d j e s t n ie s k o m p lik o w a n y m u o g ó ln ie n ie m m e to d je d n o w y m ia ro w y c h , c h o c ia ż t e n d e n c ja o s t a tn i c h l a t c o ra z g łę b ie j u w z g lę d n ia z a le ż n o śc i m ię d z y b a d a n y m i z m ie n n y m i. Z z a s łu g u ją c y c h n a szc z e g ó ln ą u w a g ę SO m e to d w ie lo w y m ia r o w y c h n a le ż y w y m ie n ić : w ie lo z m ie n n ą a n a liz ę w a r ia n c j i i k o w a r ia n c ji, a n a liz ę c z y n n ik o w ą , m e to d y d o b o ru „ is to tn y c h ” c e c h w a n a liz a c h r e g r e s j i i d y s k r y m in a c y jn e j, s p e k t r a ln ą a n a li z ę sz e re g ó w c z a s o w y c h , m e to d y m o d e li lo g lin io w y c h . Z d a n y m i w ie lo w y m ia r o w y m i s ą n a o g ó ł z w ią z a n e m e to d y o p a r t e n a p o
4) N a le ż y t u j e d n a k z a c h o w a ć n a le ż y tą o s tro ż n o ś ć . N p. t e m p e r a t u r a w y r a ż o n a w s k a li C e ls ju sz a j e s t w ro z w a ż a n ia c h f iz y c z n y c h c e c h ą In te rw a ło w ą . J e ś li n a t o m i a s t c h c ie lib y ś m y m ie r z y ć n p . e m o c je lu d z k ie za p o m o c ą t e m p e r a t u r y c ia ła , to z a ło ż e n ie in te r w a ło w o ś c i b y ło b y b e z z a s a d n e . T r u d n o b o w ie m o k r e ś lić e m p i- r y c z y (z p u n k t u w id z e n ia o w y c h e m o c ji) s e n s je d n e g o s to p n ia C e ls ju sz a . A w o g ó le n a le ż a ło b y r a c z e j p o s z u k a ć t u a d e k w a tn i e j - sz e j m ia r y ...
5) S p ra w a t a łą c z y się b a r d z o śc iśle z z a g a d n ie n ie m o p ty m a li
z a c ji n a r z ę d z ia p o m ia ro w e g o , k t ó r e to j e d n a k z a g a d n ie n ie w y k r a c z a n a o g ó ł p o z a SO . J a k w y n ik a z p r z e p r o w a d z o n y c h p o w y ż e j r o z w a ż a ń i s t n i e j e is t o t n a r ó ż n ic a m ię d z y c e c h ą „ p r a w d z iw ą ” , k t ó r ą c h c e m y b a d a ć , a c e c h ą „ m ie r z o n ą ” , z a le ż n ą w p e w n y m s to p n iu o d p r o c e d u r y p o m ia r o w e j p r z y ję te j p rz e z e k s p e r y m e n t a to r a . C z ę sto t a k d łu g o d o s k o n a li się t ę p r o c e d u r ę a ż u z y s k a się r o z k ła d n o r m a ln y c e c h y m ie r z o n e j.
o
h AĄ-
4 0
-9 X * U
/ ± Z $ A ł l A . + W
m m
W S E ® .
ję c iu o d le g ło śc i. S ą to p r z e d e w s z y s tk im b a rd z o lic z n e m e to d y a n a liz y s k u p ie ń . C ie k a w e w y n ik i u z y s k a n o r ó w n ie ż w te o r ii tz w . s k a lo w a n ia w ie lo w y m ia ro w e g o .
Z a s a d a 5. S z c z e g ó ln ą r o lę w SO o d g r y w a ją tz w . m e to d y M o n te -C a rlo , c z y li m e to d y s y m u la c ji o p a r t e n a g e n e r o w a n iu o k r e ś lo n y c h r o z k ła d ó w p r a w d o p o d o b ie ń s tw a . W o d n ie s ie n iu d o s t a ty s t y k i (są o n e u ż y w a n e r ó w n ie ż p o z a SO) p o le g a ją o n e n a g e n e r o w a n iu w ie lu p r ó b e k s ta n o w ią c y c h m o d e le rz e c z y w is ty c h p r ó b lo s o w y c h . M e to d y te ze w z g lę d u n a s w ą zło żo n o ść o b lic z e n io w ą w e sz ły n a s z e r s z ą s k a lę do p r a k t y k i w r a z z p o ja w ie n ie m s ię m a s z y n c y fro w y c h . O p ró c z z n a c z e n ia p r a k ty c z n e g o w a r to p o d k r e ś lić ic h d u ż ą r o lę w b a d a n ia c h te o r e ty c z n y c h . W k la s y c z n e j s t a t y s ty c e m a te m a ty c z n e j ( a d o ty c z y to c h y b a m a t e m a t y k i ja k o cało ści) d e c y d u ją c ą r o lę o d g r y w a ły b a d a n ia a n a lity c z n e , c zęsto d łu g o tr w a łe i n ie w d z ię c z n e . O b e c n ie , r ó w n ie ż ze w z g lę d u n a to , iż d o m in u ją w s ta ty s t y c e b a r d z ie j i n t e r e s u ją c e b a d a n ia p o ję c io w e , do n ie k tó r y c h w y lic z e ń a n a lity c z n y c h (sz c z e g ó ln ie d o ty c z ą c y c h m e to d w ie lo w y m ia r o w y c h ) tr u d n o j e s t k o g o k o lw ie k n a m ó w ić . D la te g o te ż ja k o p o d s ta w ę do n a u k o w e j o c e n y m e to d s ta ty s ty c z n y c h c o ra z c z ę śc ie j z a c z y n a s ię p r z y jm o w a ć w n io s k i z a n a liz y M o n te - - C a r lo ty c h m e to d . N a w ia s e m m ó w ią c , s a m o t a k i e w n io s k o w a n ie je s t r ó w n ie ż p r o b le m e m s ta ty s ty c z n y m .
Z a s a d a 6. Z n o w s z y c h b a d a ń z z a k r e s u s t a t y s t y k i m a t e m a ty c z n e j z n a jd u ją c y c h z a s to s o w a n ie w S O w a r to w y m ie n ić b a d a n i a n a d tz w . o d p o rn o ś c ią ( a n g ie ls k i te r m in : ro b u s tn e s s ) i o b s e r w o w a ln o ś c ią . P ie r w s z a z ty c h d z ie d z in ja k o c e l p o s ta w iła so b ie w y p r a c o w a n ie t a k i c h m e to d s t a ty s ty c z n y c h , k tó r e z a c h o w u ją s w o ją w a r to ś ć r ó w n ie ż w te d y , g d y z a ło ż e n ia d o ty c z ą c e m o d e lu m a te m a ty c z n e g o , p r z y j m o w a n e g o ja k o p o d s ta w a m e to d y , n i e s ą c a łk o w ic ie s p e ł
n io n e . O c z y w is te j e s t z n a c z e n ie p r a k t y c z n e te g o r o d z a ju b a d a ń . Ic h r o l a j e s t ty m w ię k s z a , że w ie le k la s y c z n y c h m e to d je s t b a rd z o c z u ły c h n a n a jd r o b n ie js z e n a w e t o d c h y le n ia od z a ło ż e ń .
P o ję c ie o b s e r w o w a ln o ś c i m a s z c z e g ó ln e z n a c z e n ie d la in f o rm a ty c z n e g o a s p e k tu s ta ty s ty k i. W p ro w a d z e n ie teg o p o ję c ia u m o ż liw ia ja s n e o k r e ś le n ie , k tó r e z w y s tę p u ją c y c h w r o z w a ż a n y m p rz e z n a s m o d e lu z m ie n n y c h m o g ą b y ć d a n y m i w o d p o w ie d n im p r o b le m ie p r z e tw a r z a n ia , a k tó r e s ą b ą d ź c a łk o w ic ie n ie o b s e r w o w a ln e , b ą d ź te ż o b s e r w o - w a ln e ty lk o w p e w n y c h o k r e s a c h p r z e tw a r z a n ia . W n io s k o w a n ie o z m ie n n y c h n ie o b s e r w o w a ln y c h , a o n e in t e r e s u j ą n a s n a o g ó ł n a jb a r d z ie j , o d b y w a się n a p o d s ta w ie p r z y ję te g o m o d e lu .
