Acta Eruditorum […] Calendis Decembris, Anno M DC LXXXVII, N.XII

'N. ΧίΧ. 64

p

A C T A

ERUDITORUM

publicata Lipfia*

Calendis DtcembrU Anni M DC LXXXH !.

m O R lC A DESCRIZIO NE D E T R E REG N I ,

Congo, Matamba:, & Ang@U 0 .c. te.

Defcriptio hiftorica trium Regnorum C on go, M a- lam b a & Angola in ALthiopia inferiori occidentali fito- rum, & Misiionum Apoftolicarum a Religiofis Capuci- nis ibi exercitatarum, aP.Joh.Ant.CauazzoM ontecucu- Jienfi,SacerdoteCapucinOjPraefe£fr officio ibi fa n d o , ac-

xurate confignatay ftylum accommodanteP. Fortu- nato Alamandino Bononknfi, ejusdem

Ordinis Praedicatore.

Bonon. impenf. Jacobi M onti, 1687, fol.

Q

Uod ii,juxta tritumillud-,Africafernper aliquid novi,pro­

ducere geiliat, ex re certe iiteraria efle videtur, ut n o vi quoque, ex quibus accuratam ejusmodi novitatum noti­

tiam hauriamus, Scriptores in publicum fubinde.prode- ivnt. Laudem itaque eo majorem meretur praefentis L ib ri A u d o r, quo im peniiori cura, quam certitudo propria maximam partera experientia nixa commendat, haud pauca, alibi vix aeque obvia,

<um fuppeditare deprehendimus. Defcriptio ipfa V II L ib ris ab- fo lv itu r, quorum priores duo fitum , clim a, qualitates naturales, barbariem ,idololatriam ,ritus , fu.perftitiones, regimen p oliticu m

& fim ilia;pofteriores quinque res ad ipiam M iifionem (pedantes exhibent. E x L .I. obiervavimus tria haec R egn a uno quondam nom ine Mant-Congo (voce ex Mani,.quod dom inum vel dominium Je n o ta t , & Congo compofita)veniife ·, quorum alterum Matamba^

N n n a Sovd

Sov& cujusdam· feu Gubernatoris i editio ne a C o n g o feparatum &' adfam ofam illam Zingham transmiffum', adeoque inter Congo &

A n g o ia interm edium , in tabulis G eo grap h ias non exprimi, nec apud Cl. Dapperum ejus mentionem h eri, m irari liceat. Cutak auro, quod bonitate lia Indicum longe' fuperare compertum fuit, ex fodinis alias-fatis foecundis eruendo incoliE arceantur,fingulari rationi Status· trib u itu r, cum ob plurimas devaftationes, quibus diverfas orbis partes auri facra fames afflixerit, in paupertate, quam libertas com itetur, vivere- illi latius habeant’. Notiffimum' illum fluviumZ a ire, uti communem cum N ilo ex cataradis o- riginem trahat, ita per totidem oftia in Gceanum’ occidentalem fe exonerare, aliamque eidem cognominem provinciam Sundiin ­ undare aflem ur. In Scella,sa.onto£a Angoia; p rovin cia, altiflima, q\ix unam rupem referre videntur , & decem admodum leucarum fpatium occupant, praecipitia, amoeniffima tamen ferriiiifim i ca­

cuminis cultura confpicua, flupendis mundi miraculis accenfcrt merentur.· Spuma quxdafn fluentorum, flfam ine ad ripas expan- fo ibidem colleda, & humiditate fua depofita in materiam tena­

cem coalelcens, vi ignis perfeftiilim i ferri duritiem induite R a­

tione climatis parum inter fe tria hxc regna differunt, nec calo- t'e ita, u tolim fallo creditum fu it, intolerabili· premuntur , quem tam aere S tro re nocturno·,epiarivfiviviorumfcaturigiriefatis m iti­

gari confiat. Annum fecundum ftatam pluviarum. differentia in fex periodos, & duodecim menfes, hos vero in- fuas viciflim fediojies,·

quarum fingulx quatuor diebus,uno fefto, tribus profeftis conflant, diipefcere moris eft.Et quia didas periodicum noflris anni tempori­

bus no confpirant,hinc vites frondibus,pampinis & u v is,u t& fruges nottrx herbis quidem luxuriant,juftam tamen m aturitatem non at­

tingunt. Sic & flores, quibus colorum varietate & nitore noftra-- tfes longe inferiores fu n t, odoris fuavitate deflituunturunde'io'-- fas v elex E u ro p a& M ex ico in vafis cretaceis i-ncredibili fumtu eo1 fransportafle, & i nitar pretiofiffim x gemmae knpenfiflima cura in­

tegras aliquandiu confervafle non piguit. Elephantes magni &

feroces, quotum vafliffima corporis moles ex diametrali 6.7. pal­

m orum latitudine' pedum Conjicienda, licet incelfus eorum lentus-

«Sinde videri poifit, cum velocifiim o curforeparia faciu nt; caiicfe-

6 5o A C T A E R U D I T O R U M

MENSIS DECEMB. Λ. M DC LXXXVII. 651

-rum vero fetae, quibus ad inftar .monilium, collum ,pedus, brachia

& crura incolae cingunt, aut caput ad modum coma: .afcititias ex­

o rn an t, in tanto habentur pretio, ut olim una, jam vero duas m an­

c ip ii, & ita 60. circiter Scutatorum valorem exaequare foleant.

N e c minoris leonum (quos mulieres pannum , quo teguntur, abji­

cientes nuditate fua .aliquoties in fugam vertifle fam a eft) den­

tes & ungues asftimantur, Jn ter diverfas formicarum ipecies quas­

dam Ifondo did a nociva admodum, elephantibus vero adeo infe- fta eft, ut fitis fedandas caufa ad fluvios accedentium probofcidem ad tu en d u m inclinatam occupantes, tantas vaftitatis beftiam hre- v i conficiant. Q uin incolis, asdibus eas adrepere fentientibus, eas vel deferendi, vel antequam cubitum eant, ign e circumpofito, aut carn e caprina vel pullis objectis, ingreflum tantifper rem orandi neceifitas incumbit. In nigris aliis & grandiufculis miram circa vid u m conquirendum induftriam faepius admiratum fe fuiffe fcri­

bit audor,.im prim is vero, quod numero infinito egreflae aliam du­

cendo,claudendo aliam agm ini praeficiant , & fi alteram harum a quopiam forte occidi confingat, eam anxie quaefitam & inventam tumulent, inter fetiorem vero, poft follici tam lnveiligationcm fin-

■gulari ex in ilin d u agnitum, nifi pedibus falutem quxrat, conjun- d im adortae exiguo temporis fpatio confumant. Rubicundi aliae

& albi coloris pejores reliquis,quicquid occurrit, excepto ferro &

m arm ore, arrodunt, & ficubi in ciftam penetrare ipfis integrum eft, pannos, lintea, & id genus res alias ibi repertas in tra 24. horas in nihilum redigunt, quin columnis & fulcris arrofis, integris do-

^nicilils ruinam inferunt.

V a rii generis pifeibus equos mannos terreftribus quo- .darnmodo fimiles annum erat, qui quamvis iemper ferme inter aquas n aten t,in terra tamen pafcuntyr & pullos eniti am ant, ro- buftisque cruribus quascunque naves flumina trajicientes ever­

tunt, & duplici dentium ferie ex ofle folido (pra:ter alios duos,qui ap ru gn is fimiles ex inferiori mai^kibula prom inent) fuperius &

in ferius arm ati, quicquid arrip im t, com m inuunt. Senge avis, qnam occidere nefas, viatorem conipicata de arbore in arborem v o la t, & vocem llvich) , llvich), que mei fignificat, tamdiu ingemi­

nat, donec ille usque ad arborem, in qua tandem confidet, fubfe-

N n n n z cutus

eurus apum mcllificium ibi repertum auferat,ave refiduo c o n t e c ­ ta. Quo evidenti d ivin a providentia: documento frequttiter fi­

bi t e m p o r e neoeftitatis confultum fuiffe Autor perhibet, q u i^ s _ lius minutie cujusdam aviculae m em init, quae in nem oribus, ft\j diluculum maxime, nomen Jefu Chrifli articulate moduletur,quod n on absque fingulari anim i coHHnotionealiquoticsfcaudivifTcte- ftatun

Inter defcftus morales referenda eft ftoJida iftarum natio*

num am bitio, qua occarcatae reliquas prae fe nihili fa ciu n t, JEthi- opiam m axim am & pulcherrim am totius mundi partem , R e^bus*

que fuis,(quorum tamen mortem lugere prohibitum ,) nullos alic«

potentia d ivitiisaliisq ue praerogativis aquales effe pe rivi alae. Un*·

dc Stparentes,infantes ad baptifmum afferentes; 8c de nomine im­

ponende rogatos,ftatim infaftuofiim illudDon\el Donnaerumpe­

re audiasv N obilitatis vero praerogativam ex antiquiori ftorea·- rn m u fu , vel patinarum & ollarum numero probant, a prim o quo­

que, quem obvium habent, decifionem litis, provocatione ad eum'·

fa& a, expeftantes.· Furtim aliquid furripereinhoneftum ducunt} · palam autem Sc cum violentia poflefforibus extorquere! culpa va­

cat. Liberi, legitim i fint vel ipurii, in pari habentur gradu; un­

de & concubinatum m atrim onii fanikitati nihil derogare, nec pu­

dicitiae conjugum varietate am orum , modo m arito primas defe­

rant partes , cpiicquam decedere- credunt. Poft diffufam cultus idololatrici & facrificiorum delineationem ,& illud fc obfervaffe f u b j u n g i t R-digiofus nofter, quod gentiles ifti, in ter anguftias in ­ terno quodam divinum adjutorium im plorandi ftim ulo agitati,;

form ula h ac: Defit N gbef^fum am ,id '&,Deut cxli jefu Domine mi, uti foieanr, folam verborum horum, quorum n ec fenium nec my- fterium capiant, enunciationem infigne folatium fibi reliquifle, - profefti. De Sacerdotum , quorum fatis amplus pro diverfitate magicarum funftionum numerus eft, ftipremo capite Chitomeiexi Chitombe di<fto, & ad quem o iu iiu m mefllum primitiae ipeftantj ■ idem annotat, quod domi ign fm perpetuum alat, cumque tanJ- quam rem facram pro certo pretio difp en fet; q n o d Jo iw feu Gu­

bernatores, fub aufpicium. lufcepti officii, protedionem ejus*

*|uem in negotiis tam facris quam civilibus pro oraculo· habenti ambi--

A C T A E R U D I T O R U M

Ambientes tition e aliquo ex igne ilio facro fum pto, ecu amuleto quodam·, m unerari foleat, quos deinde aqua & pulvere confperfos, corp ore fupino, hinc inde iuperfe ambulantis conculcationem, in iu b jeA ion is jurato prom iflk fignum , patienter fuftinere neceile eft. Eidem, cum ob chara&eris excellentiam morte naturali mo­

r i non poiTe, aut fi hoc fiat, m undus, cujus confervationem meri­

tis ejus tribuunt, periturus credatur, m orbopericulofo im petito, ille, ad quem fucceifio fp e & a t, infauftum augurium averruncatu- rus fufte nodoib aut refti vitam violenter eripit. E x di ilis Sa­

cerdotibus quidam , quem Atomltolav o c a n t, mortuos refufeitandi poteftatem fibi tribuit, dum ad propinquorum preces defunilum ex fepulcbro exemptum in filvam deportat, variisque circulis praeftigiatoriis formatis D&monium adjurat, donec cadaver capi- te,m an ib u s, pedibusque m otus fignum e d a t, repetitis deinceps form ulis in pedes fe erigat, per filvam ambulet , vocem aliquam

©bfcuram em ittat , cibumque capiat. Quibus ita peraftis,hom i­

nem fe

propinquis

reftituerefimulat,fed tam arduis conditionibus,

*it eum praeftari nequeant,cadaver in priorem ftatum rediens lu­

culentum fatisillufionis diabolicae teftimonium relinquat. Inter varias jurisjurandi, quibus veritas elici folet, fpecics illud mnxim9 locum fortitur, quodpe^benedittionem Regis (h. e» ut e a , qua: alias m agni fit, careat, fi falfum dicat jurans) praeftatur. Tunc enim alter veritatis indagandae cupidus id agit , ut qui ju ra v it, coram R e g io triLunali finiftrum R egis brachium in altum attollere te­

n eatur. Si promte juiTum exequatiir, verum dixiile arguitur; fin m eticulofe & trepide, ftatim exinde mendacii co n viftu siat graves tem eritatis poenas experitur. Ita etiam conjurationis adverfus- P rin cip em & R em p .fu fpeilu s aquam , qua Rex vel facerdos pedes ab lu it, omnium malorum colluviem fibi im precatus, bibere co g i­

tu r. Absque rtaufea hoc fi fiat, cum applaufu ab fo lvitu r, me­

tum vero autftomachi averfationem prae fe ferens, absque u lterio­

ri ju d icii figura tanquam reus itidem fevere punitur.

N o m in u m , quae infantibus, (quorum dentes, fi jam prom i­

cant, Congenfes feftivitate folenni excipiu n t,} a matribus i tripo*·

riuntur, triplex occurrit variatio. Q uinto enim a partu die, a ci·

bo^quemm aiticatum ori infantis ingerunt, prim um nomen munu-

N η n ri } antufi>

MENSiS DECEMB. A. MDC L X X X V U , 653

654 ACTA ERUDITORUM

antur. Ex phyfiognom ia deinde futuros puerorum mores ari®- latae, leonis, tigridis, c ro c o d ili, canis, bufonis & fimilium nom i­

ne eos infigniunt, Vwl etiam a factore Scfo.rdibus illud aec«tfunt.

non nifi cura vita deponendum. Tertium non apud omnes itniverfale eft, fed exG iaghorum (de quibus inferius) inftitutofa\- tem obtinet. Vidua, cum maritorum animas in fe rem igrare credant, finitis ftatim exequiis funi alligatae, a faegrdote fluvio vel ftagno iterum iterumque feim m ergi cu ran t, & animabus ita fuffocatis a ftatufolitario fe liberari perfuafae,, ad fecunda vota tranfire fibi licitum putant. Alioe a rd a nimis ad recipiendum commode m ariti ipiritum vifcera, <Sc vehementes, quos inde fenti- ant, cruciatus obtendentes,faepius fe im m ergunt, ingentem quaii m entisincom potes clamorem p ervico s cientes. M o rti vicinis, crura & brachia extendendo,faucibus obturatis reip iration is me­

atum impediendo, faciem percutiendo, fuper genua incurvatorum dorfum rumpendo, in locum, quem fibi poft exceffuui fingunt, ab­

itum ita accelerare, pietatis opus interpretantur.

Libro II. de. Giagbis agitA u to r,& gentis latrociniis, menda­

ciis & mille {celeribus nobiJiilmiae,carnis humapxnppetentiilimx, furiisque infernalibus crudclitate palmam facile prxripientis ori­

ginem, ex SierraLiona littorali Africae parte deducentibus accedit, H inc, quomodo duce Zimbo, a c^uo & Muzimbi d id i, graviffim a re­

gn o C ongo aliisque compluribus A fric x trad ibu s clade illata, in Matamba fedem fixerint; Tembandumba II, poft patris Dongii obi­

tum imperium m ilitare fola fufceperit & e x u n ic i filioli, quemipfa vivum in m ortarium lapideum conjecit, crudeliter contufi carne, fanguine & medulla, unguento, quod contra id u s hoftiles tutam praeftaret, praeparato, fequaces fuos ad fim ilia infanticidia inftiga- verit; cert,a ftatuta domeftica, facerdotalia, & fu p rem a Quixille di- d a , nil nifi ferinam , im prim is contra infantes m afcu los, truculen­

tiam & fuperftitiones exigentia prom ulgaverit,& n e fedae fuae pro­

pagatores deeflent, captorum ab hoftibus m ancipiorum contuber­

nium foeminis p erm iferit: alios infuper ritus, d ivin u m , quo de- fu n d o s M ajores fuos afficiunt, cultum.; facrificia , in quibus 200, 300 faepe v id im x humanae cad u n t; pluviam , quam

ab arbitrio

Regis dependere autum ant, provocandi ceremonias, & id genus

alia

MENSIS DECEMB. A. M DC LXXXVII. %

aha Jtiffus perfequitur. Poft in ceremonias circa electionem, quam m ajori v i nifus fiepe extorquere fo ie t, & coronationem Re-

|u m Congenfiitm, quorum profapia Alphonfi cognom en ailutnpfit, o b fe rva ri folitas,excurrit': quid circa feuda eorumque inveftitu- ram ,& fo ien n em , quam1 ftatis temporibus R eges populo imperti­

un tur, benedidionem obtineat; officia item domeftica, (inter quae, quod in mufeis cauda equina a Rege abigendis occupatur, maxime eonfpicuum) neC non R eg n i & Regum originem , horumque a Jo - hanne A .C . 1491 baptizato, usque ad Alvarum V III (adverfus quem M archio di Pemba n ^ c.in furrexit, &; regnum violen ta uiurpatione invafit)fucceiTrone decies novies mutata, res geftas, variasque re- rernviciflltudines pertexit. Ab his a^Angoknfium Regum (q u o ­ rum prim us ah arte fabrili Angola Mujjari audit) originem & fe- rxeru eadem ratione p rogred itu r, O ftavus eorum Bdndi AngoLi Chilvagnii crudeliflutu patris veftigia fecutus, tantum fubditorum’

odium con traxit, ut abhis & Giaghis in partes venientibus obfef- fu s,C o n gen fiu m R egis opem im plorare opus habuerit. Miftks ab hoc P ortugallus quidam, & paucis Europzeis ftipatus, hoftibus pro­

fligatis, regnum iilud priflinx quieti reftituit. Sed a Elia Regis, umore ipfius capta, patiis de Portugallis omnibus tollendis con fi­

lium edodus, impetratis a Rege fuo cop iis, magnam Angolae par­

tem occupavit. Poft varias demurtifuccefforum turbas, Portugalli Angola Aarri, poft fufceptum baptifmum Johannem I. didum ,ad re­

gn u m prom overunt,a quo ad Philippuml.&i ahhoc a dJoh annem II.

an n o 1660. iftud translatum fuit.

Libris quinq; fequentibus fexMiifionum fubPaulo V .U rbano III.·

In n ocen tio X .& A lexandro V II.PP. a Capucinorum O rdine fufee- p t a r u m hiftoriam tradit & Varia M iftionariorum fata, vita s,la b o ­ r e s , p ericula, m artyria^, objedas tentatae converfioni difficultates,·

ejusque fuCceflus, & diverfa, quibus tamen non nifi humanam fi­

dem ip fem et prxtendit, m iracula, cautelas M iffionariis obfervan- das, dubiorum circa baptifmum,poenitentiam', euchariftiam ,extre­

mam u n d io n em , & matrimonium S.C on gregation i de propagan ­ da fide propofitorurn, refolutionem, ( e.g. an adulti adeo ftupidi, ut tnyflreria fidei neque intelligere, neque addifeere valean t, & com- fflodkate iacefd o fu i» deffiituti, inftar infantium poifint baptizari

■ infide

in fide Ecclefia, fi dicant, fe credere, quae Ecclefia credat? A(f. Item

a n patrini, nec orationem dom inicam , nec angelicam Calutatio- n em ,n ecS.C rucisfignurn callentes, propter neceifitatem admitti poifint ? AfF. & alia hucpertincntia) Portugailorum quoque ditiones bellicas, in Batavos aliquandiu ibi locorum commorato*

paffim in iq u io r, usque ad finem operis, prolixe com m em orat.

Bellicofifiim x porro, quae Matamb* regno praefuit, Zinghz, anno 1582 natae,& d. 7 Dec. 1663 d en atx,& Anna nom ine in fignitx, vitae, m oribus, con verfion i, ferix poft 18. annorum apoftafiam refipi- fcentix,ftatui aulico, (ubi ratione vid u s forices cum pilis & p elli­

bus aflatos in deliciis eam habuiife,Europxisque eos averfantibus, ejus quod bene iapiat, ignorantiam exprobraife, m em init) & rarae devotionis exercitiis, morti denique & exequiis, Barbarx fo ro ris lucceffioni,.hujusque m ariti in idololatriam relapfi turbis cumoc- cifione ejus finitis, & alius Francifei cujusdam Chriftianifm um re- d u duri conatibus recenfendis, integrii librum V I. im pendit.A licu­

b i de Calabar i i, fuperftitiofa circa Calabar A fric x prom ontorium gente, quxdam adjicit, qux circumcifionis obfervans, Sandique cu­

jusdam ftatuam naufragio forte in littus ejedam fub Jefit 'magni, navium vero tempeitate ruptarum fragmenta fub Jefu minoris a p ­ pellatione religiofe deve ner a n s , his ex arborum ramis fufpenfis carnes caninas, aviculas, fanguinem, & vinum palm arum im m olet,

& fta D x m o n e haec om nia auf-efu deprehendat, effufisfimxlaeti- tix fig n a edere foleat. Alibi Batta‘R egni Congo p rovin cix inco­

l a r u m inconditum hofpitalitatis negledum ta x a t, apud quos ad­

venis vefperi accedentibus, ufque in fequentem diem , mane vero advenientibus ad vefperam ufque,donec, quo fe reficiant,quid ap­

ponatur, expedandum fit.

De vaftisfim a quoque AngoU parte Luboio, cujus 5. pro­

vin cix Chriftianifm um profiteantur, reliqu x 5. gentilifm o in- hxreant, aliqua interfpergit, & exurgentem per 27. m ill. ambi­

tum in planitie,juxta fluviumC^»Z/?,altisfimorum z.equi faltus a fe invicem diftantium fcopuloru feriem, Maopongo,a Portugallis vero Pr&fidium lapidum didum ,ceu admirandum naturx artificium cu.- rio fe depingit;m entionefim ul in je d a morbi cujusdam a firpente nomen indepti, cujus figura inter cutem & carnem apparans, fi

latius

656 A C T A E & U D tT iO R tm

MENSIS DECEMB. A. M DC LXXXVII 657

latius latiusque ferpendo caput cum cauda conjungat, praefentilK- mam m ortem in fe rat; occidi vero poife, fi juncorum manipulo, i-nitio a capite facto, probe casfus magis magisque in anguftiam red ig atu r & tandem exipiret.N ec£/^//^;«intaciam relinquit, ad quam in navigationibus fiepius appellendum fuit; ubi inter alia tri- ftem cujusdam mercatoris obitum defcribit, qui m orti vicinus ufu- tarum fexagefimarum pravitatem confeifus reftitutionem tamen detredaverit, &,cum frequenti verborum horum repetition e: beu divitias, beu res, heu facultates mea* \ damnatus m oritr, deipera- feundus infelicem anim am efflaverit. E t haec, ne ta:dioia p ro lixi­

tate B .L .p atien tia abutam ur,ex hoc lib ro , cui praeter copiofum indicem ab aeneis quoque figuris gratia aliqua accedit , excerpfiife fufficiat, quem ob variorum accidentium & cafuu m enarrationem tituli,quem in fron te g e r it, infcriptionem optim o jure tu eri, ne- K i0,cui illum perlegere volupe erit,temere infitiabitur.

A B R E G E 1 D E L A V I E DE M r . CLA U D E.

td efly

Breviarium vita? jo , Ckudii,a utore A .B,R. D.L, D.P.

Amftelodamiapud P.Savouret, 168,7, iniz.

A

U to r libelli nomen fuum non nifi literis, quae titulo fubjundac confpiciuntur, innuens, in fine tamen p. 129 indicat,fe a C lau­

d io, , cui morienti adftiterit, protpaftorefuohabitum e/Te,,· undeEc- plefrae Gallo-Belgicae Hagienfis miniftrum eile , conjicere iicebit.

M erito autem memoriam V iri pofteritati commendatam efle, ne- fno negabit, qui ejus inter Theologos G allicos Reform atos d igni­

tatem & exifiiaiationem fama perceperit, vel feripta ejus lege rit. N atale folum habuit Salvitatem, in Aquitania in fe rio ri iita m . Natus.heie eft anno i6ig, patre Francifco Claudio, Ec- rlefiafte reform ato prope Bergeracum,<&idae provinciae oppidum,

^ ite ris in prima,qua: inform ationis capax eft, aetate imbutu.s|, ftu- diis poftmodum Philofophiae & Theologiae in Academ ia Reforjna- io ru m , c\wx.Montalbani tunc florebat, operam dedit, dodore inter a lio s ufus Caro/o, cujus memoriam tota vita coluiiTc dicitur. Pro-

O p 0.0 fedus

a c t a e r u d i t o r u m

fedu s ejus is fuit, ut annos zr natus m inifterio Ecclefiaftico dignus judicatus, & p afto r loci qui Treym dicitur, creatus fu erit, «uausei ex Synodi decreto imponente patre, qui filium fun ftio n i facrs ttva- ture addici optabat. Ita tamen faftum eft, ut alias AcademnSy Salm urienfem m axim e, ob linguae & morum elegantiam , ( quam ultra L igerim raro extendi notat autor,) aliis procellentem adire non potuerit. In primo illo munere non nili annum fiubiHtit, praefe&us inde Ecclefiae in oppido S. Africani in Rutenis ('Roiier- gue) fucceilor M a r te lli, celeberrimi inter Reform atos Theologi.

H ic ftudiis excolendis ftrenue incubuit, quod fermonibus ad po- pulum non adeo o ccu p aretu r, quos m agna cum fa c ilita te , &

ea tamen cum applaufu habebat , ut qux p ro concione dice­

ret, cum iis quae meditatus fcnbebat, parem & m ethodi & elocuti­

onis laudem reportarent. Inde Proceres curiae Cafirenfu , quam bipertitam vocaban t, ex Rom . Catholicis & Reform atis com pofi- tae^fama v iri & fpecimine concionis in oppido illo n a b itx m oti, minifterium pallorale ei obtulerunt, fed cum alius quoque nom i­

natus eilet, forti res commifla fu it, qua munus illud’ ad competi- torem .Claudii pervenit. Uxorem: tamen in urbe illa Etijabetham Mtilccariam honeito genere' natam probisque' m oribus, triginta fune annos natus,fibi delegit anno 1648. E x hac filium Ifaacum fuf- eepit 5.Mart. A.i053,eoque tempore ad EcclefiPN em aufenfem ,pra­

elatam Sc fiorentem ante alias,vocatus fuit v fed laboriofiifimum erat munus illud, tum quod conciones quotidie habendx eflent, tum ob alia n ego tia paftoralia. Nihilom inus ingenium & aifi- duitas V iri non tantum occupationibus illis fufiecit, fed & ftudiis continuandis, ita u t editum tunc a Cardinale Richelio contra R e ­ formatos. librum ,qui Methodus dicitur, refutandum fufeiperer., Deftitit tamen, cum intelligeret, id Martello Profeftbri Theologiae a Synodo Aquitania: inferioris demandatum efte.. M ulti interim m inifterii candidati· ad eum confluebant, inform atione & exem­

p lo ejus egregie proficientes.. Sed non diu absque odio & perie- cutione fuit. Cum enim confiliis de religionum concordia tum propofitis, (quibus ue lentis & inutilibus vim apertam fucceilu- ram e/le, jam tumpraeiagire licebat,) inSy n o io Septimani* inferi- mis, cujus m oderator conftitutus e r a t, refifteret, decreto. Senatus

regii.

M E N S IS D E C E M B . A . M D C L X X X V I I . 659

Tegii munere fuo remotus non folum eft, fed & interdiftum illi in tota Septim ania exercitio tninifterii fuijneque revocationem decre­

ti im petrare potuit, licet fex menfibus Parifiis ea de caufa Jabora- r it . Illo tempore primum traftatum com pofuit, & diifimulato n om in e fuo publicavit, quo libro de perpetuitate fidei Catholicx de Sacramento Euchariftia, -qui Antonio Arnaldo tribuitur, Turennii M arefcaili convertendi gratia confcriptus,refpondit. Argum en­

tum ejus ad virum non doftum permovendum, novum & popula­

re erat. Afferebatur enim,de veritate fententiae de praefentia rea- Ii conftare pof!e,quiadod:rina illa antiquiffima in Ecclefia & abs­

que controverfia fuerit, antequam Berengarius contradicere ei

coc-

piifet, quem L e o IX anno 1053. condemnavit: addebatur,fi nova fu- iffet, n on potuifle in£cciefiam absque tumultu introduci, nec p ro­

b a ri ujnquampoiTe, quo tem pore introdu& a fuerit. H uic igitur lib e lli monitus ab am icis rcfpondit Claudius, licet aBlondello & Al- bertino m agni nom inis inter Reform atos do&oribus m ateria ex- haufta effe videretur. N o v a autem methodo ufus e ft, ita ut in- trod u ftion em dogmatis,quam adverfarii negabant, om nino fa& am effe oftenderet^ indicaret tempus, modum Sc autores prim arios,&

fimul explicaret, cur absque tumultu in fcculo illo in d o d o Sebar- fearo id fieri potuerit, retentis maxime phrafibusSc ritibus veteri­

bus. Lutetiadigreffus,Afo»//?/^«»»2inAquitaniam ie recepit,ibi- que Ecclefiaftae funtftionem adeptus eft, & quatuor annis cum m a­

g n a collegarum atque auditorum approbatione exercuit. Ibidem refponfum adverfus alterum de perpetuitate fidei de Euchariflia li- b rii, occultato iteru nomine elaboravit. Cum enim prius poft trien­

n iu m refutatum effet,fcriptoArnaldi acuto, fed ut A utor judicat pa­

rum folido,nec modefto,aut bonae fidei·,Claudius ne fententiae fuae &

Ecclefia:, in qua docebat tuendae deeffet, refponfum ad fecundum il­

lum de perpetuitate tra&atum compofuit, priori am pliorem , & al­

legationibus fed cum judicio feledis firmatum. Amoenitati et­

iam aliquatenus ftuduit, non depofito tamen fapientis & gravis au- to ris charadere, nec fraudes antagoniftae, quas pias vocant, in ad·

d u d is ab illo teftimoniis reticuit. M ale habebat adverfarios, quod autorem feriptorum iftorum ign oraren t,fed u lo tameninve- ftigan tibus fufpicio contra Claudium nata eft; nec deftiterunt,do-

O o o o 2 nec

nec hic ab Epifcopo Montalbanenfi interrogatus, autorem fe pro - fiteretur,(Sf Rex alio decreto Claudium munere fuo d ejiciet P i- ruit illico, & c u m in provinciis tutus eiTe non poiTet, Lutetia^

contulit, mores luos aulae oculis expofiturus. Edebatur ibi \ν\>ίΓ ejus, jefuitis ex aemulatione contra Janfeniftas curantibus, ut abhi*

im petrata prohibitio aboleretur. M agnum iuccefium^icripti il­

lius fuifle tradit autor, quem )\xv\t Claudius repetita editione anno- 166%, eui loea ex Patribus prolixe in feru it, calumniae depellenda caufa, quafi mutilata &, depravata allegaflet. Interim anno 1666- in Charentonenfi m inifterio locum invenerat, declin ata, qu;e a Burdigalenfibus offerebatur,vocatione. Hcec exprima hujus brevia-·

rii parte five feftione excerpfimus.

In fecunda narrantur nova adveriariorum contra Claudium m olim ina. Dum-enim Arnaldus 111 replicando adverfus noviffi- mum ejus tra&atum h&retiNouetus Jefu ita , librum contra C lau­

dium publicavit elegantem & artificiofum , ut judicat a u to r, fed’

iundam ento deftitutum, aut eruditione, quae nihil ad rem faceret,- iefertum . R-efpondit huic Claudius edito tertio de ifthoc argu­

m ento lib ro , quem ipfeprar aliis operibus fuk amaBb perhibetur cx quo relationis hujus autorquxdam notatu digna refert p . j p .S z feqq. Memorat etiam mitius a Jefuitis, quam a Janfeniftis Claudi­

um habitum fuifle, H ic inter feribendi inducias concionibus

m a g n u m impendit ftudium, paucas tamen edidit, quas ob facun­

diam & d o ftrk \am laudat autor, maxime quas anno 1676 publica­

vit in M attb.XXll, i.z.j. habitas ·, fpem etiam facit a filio ejus edic­

tum iri libellum parentis egregium d e explicatione S.Scripturji ho-·

mileticA. M ultus viri labor fuifle dicitur, in refponfis ad tot aliofr per regnum paftores fuse religionis, qui confllium C h aren to n o ad - verfus varias injurias & perfecutiones p eteban t, conferibendis, Prodik inter haec anno 1669 Arnaldi defenfio- libri fu i de perpetui·' tate, mole ingens, & teftimoniis non facile in G allia- letftis, de fide- Graecorum circa Euchariftiam plena, magnaque autoritatis oftan- tatione & con tem tu adverfarii tumens,- Adjutores habebat Arnal- dus in evolvendis libris·, unde probationes & documenta excerpe­

ret : Claudius propria folum induftria & maxim o cum laboreage- ce cogebatur; rsfpondit tamen,& quarto hoc tra& tfu , eju* a con~

fenfu

66 ^o A C T A E R U D I T O R U M

MENS: CEMB, A, m DC L X X X V II. 661

de transfubflantiatione orfum fuerit* Sufrexit inde novus & acer­

bus Claudii antagonifta Nico litti·, editis Prajudicips adverfus C alvini- flas. Hujus impetum placido reiponfd retudit CJauciius, publica­

ta Defenfiotw Reform ationis & R eform antium, in qua ex sutoribus Rom anarum partium , rniferrimum Ecclefiae ante reform ationem ftatum deferibit, hujus jus ailerit, & objeda contra mores d od d - rum qui reform ationes fufcepem nt, d ilu it, itemque vocationem tum horum ,tum illorum , qui iis in m inifterio fuccedunt, tuetur.

Anno 1678 fili» fu o adminifterium Ecclcfiaftieum Clarcmontcm ili B ello vaci& voczto , ex Synodi provincialis decreto manus im poiuit.

M ira vero ejus in dirigendis Synodis aut confiftoriis, & in exam i­

nandis minifterii candidatis indufttia, in tolerandis vero contro·*

verfiis inter P r e ie f la n t e imoderatio commendatur, addu&o exem­

plo epiftola: ejus ad cpifcopum L ondtn crfrn , circa quaeftionem de E p ifc o p a tu & Presbyterio anno i6go. fcripta:. Pofteaanno 168300- cafione Uluftris D urafia a Reform ata ad Rom anam religionem tranfeuntis, colloquium eum Epifcopo €ο>·π!οηκηβ,ρoP:c<i Meldenfi, habuit; cujus relationem ,ut notum eil,uferqus edidit. Antea ve­

ro fummo cum periculo & nullo fru & u , ad epiftolam circularem C leri G allicani ad Reform atos,Confiderafiones p ub licavit, breves licet, fed cx quibus, ut autor judicat, maximam laudem adeptus eft, licet nom en fuum reticuerit. Valde etiam probatur refponfum ejus typ is vulgatum, quod Delegatis regiis literas illas circulares folen n iter Cbarentoni infinuantibus d ed it; cujus norm am plerae - que aliae Ecclefia: fecutae efle dicuntur. Cum interim multi The->

ologiac m oralis tradatus a variis audoribus compofiti prodiifc fe n t : Claudius etiam libellum edidit de Examine fu i arte com->

munronem,multo cum applaufu exceptum, & cum perm iffione reg ii m agiftratus Lutetiae anno 16'Si impreftum. Oblatum ei fuit circa:

id tempus Profciloris Theologi munus in Academ ia Groningctififai ab E c c le fia faa facile fe retineri paflus eft, ingruentibus jam magis m agisque perfecutionibus, quas ille m agno anim o ferebat, &■ qUa

licebat,

fuis aderat, donec tandem annoi085.d.i8.Decembr.edidutn:

fe rt fu Graecc n Rom anis, circa transfubjlantiationem, ackiu- da erant, re iut elevavit, m onftravit etiam, ad quaeflionem qux agitabatur,n o pertinere,quidGrxci credant,fed quando dogma

Oq o o 3 regium.

66 % ACTA ERUDITORUM

regium ,quo libertas re lig io n is,A ^ » » e /e » y ?E d i$iH B ^ a(jjJj£a)Une veluti id u fubverfa eft, publicaretur. P a ru it^ l^ p S tam exa(q€

Charento neniis coetus, fuadenteprudentiifime Claudio, ut jus„

fionem R eg ia m nefemcl quidem ad facra convenerint. Pr*tniUm tamen Claudius non aliud obfequii hujus habuit, quam ut die 7 cem br.quo ediftum inParlam cnto ad adta relatum f u it , intra 24.

horas Lutetia exire juberetur, cum cacteris per regnum Ecclefiaftis duplicis feptimanae ipatium concederetur. Additus |ei pediiTe- quus regius (Valet depied) qui eum ad fines usque regni (non inhu­

mane tamen) conduxit. Harc ex feftionefecunda deiiimfimus.

Tertia ultim am vitae V iri periodum exhibet, Claudius non alium feceiTum,quam Hagam Batavorum fibi delegit,ubi filius ejus inter miniftros Ecclefia: G allobelgicx locum hahsbat, In itinere, Cam erari, Jefu itx eum miffis bellariis honorarunt, R e ilo r etiam in vifit. Hags a Sereniffimo Principe Araufionenfi ejusque R egia C onjuge clementiifime receptus eft,nec minus benigne a proceri­

bus provinciae, honoratioribusque aliis v ilis. Sereniff. El. Brande- burgicw fiiam eidem gratiam & locum profeifioni ejus conveni- cntem clementiifime obtulit, paulo poft Clivis condonantem au·

divit, & alloquio dignatus eft, in quo Potcntiflimus E lc d o t gra­

vem ad conciliandos Proteflantes zelum oftendifie perhibetur,cui propofito ipfe etiam Claudius vehementer addictus fuiffe dicitur.

M anfit ffrfg^ibique m agnam beneficentiam expertus eft, non ta- m enfine quotidiana abexulum Gallorum acceiiu moleftia , & do­

lorum quibus affligebantur, participatione. C o n d o n a ri inter­

dum folebat extra ordinem in templo G a llo b e lg ico , idque ultima v ic e , m axim o cum 3ρρΐ3μΛι fecit, Fefto n ativitatis Chrifti d .25.

Decembr. 16B6. Ab illo die laifitudine <Sp febri corripi coepit, & ad obitum fefep iis precibus & colloquiis praeparavit. M ulta ejus di- 4la a p.114. referuntur. Afleveravit inter alia f e , poft accuratum omnium religionum examen, nullam divina fapientia clignam, &

quae ad veram felicitatem duceret invenifle,quam Chriftjanam; nec inter varias de hac fententias ullam , quae reformatae praeferri pof- fe t , quippe quae tota in verbo Dei fundata fit. Epiftolium in­

de ad Principem Auriacum tr?m ylam anu fcripfit, benigniffimo af- jtaftu exceptum ; uxori & filio, amicisque pio & Chriftiano affedu

vale-

M E N S I S D E C E M B .

A .

M D C L X X X V I I . 663

valedixit Sc bona precatus eft, fiduciaque de gratia divina per fi­

dem in C hriftum plenus,d. 13 Jan . hujus anni 1687 placide deceffit, c u m v ix ifie f annos 6β, Ecclefiae 42. ferviiffet. Fleverunf eum plu­

rim i, quidam etiam elogiis publice honorarunt, ex quibus aliquod elegans & eruditum, Latine icrip tu m , libello fubjundum eft, in quo interaJia dicitur Gallorum decus, labafc-entk fidei tutamen, Ro­

ma triumphanti* vilior inclytus*

J.QANNOT ΤΟ Ϊ ΖΩΝΑΡΑ XPONIKCN.

Jo ba n n ii Zonar& Annales. C^rolm du Frtfiie Dow.

du Catjge^Regi a Confilt is ( f Franci& apud Ambianos £>t<&flort W o lfia n a m editionem cum [criptis codicibus c o n tu lit, L a ti­

nam herfionem rccenfuit, annales notis W ufiravit. Tomi duo»

Pariitis e typographiaRegia)i686,fol.chart.aug,

J

O hannesZonaras,m agnus quondam fub A le x iijo h a n n is, & for- cafle etiam Manuelis Comnenorum imperio, V iglx Drungarius ieu V igilum Praefedlus & p rim u s a fecretis, fed poftea reJidla urbe &

abdicatis dignitatibus,monafticam vitam amplexus,haud pauca in ­ gen ii fui monumenta literis mandavit. In quibus praeter A n n a­

les jam jam recenfendos, eminent' egregii in canones apoftolorum Sc conciliorum,cccumenicorum & provincialium ,nee non in cano­

nicas fan doru m Patrum epiftolas com m entarii, antea £>uintini Hedui,AntomiSalmanti&, aliorumque ftudio p articu latim , tandem v e ro a Beveregio in eo, quod O xoniiA .i672 prodiit,Synodfco

con-

ju n & im editi. Orationem de iis,qui naturalem feminis effluxum, patiun tu r,T om o V . Juris Graeco- Rom ani invenire licet. T ra & a - tum de m atrim onio duorum fobrinorum cum eadem foemina,C<?- teleritis T om o II. Monumentorum ecclefia’ Grarcac vulgavit. H y ­ m num acroftichum ad beatam virginem M ariam , quo praecipuae fiserefes perftringuntur, Gtnebrardus latine reddidit, in Colcnienfi Patrum bibliotheca tom.iz.p.1191. fub hoc titulo im prefiiim :C/w«

de fanvliifima virgine Domini jobannii Monachi Zonar<x„

Additur,

664. A C T A E R U D I T O R U M

quod fit poema· contra omnes propemodum b&refes. In fine auteift Latinus intefpr.es Genebrardus haec habet: hicfeqmbanturtres,cen­

tra Latinos cenfurx contra Spiritus S. a Filio procefliommfiA honoris Crocorum caufa vertere noluimus. Suppievit iJJam lacunam co ex fide regii codicis contra Romanos capite adjeclo Coteleritu

tom.3. m onum .eccl. Graecae, ubi & Graecum canonis iftius textum confpedui dedir. De Zonarae poematibus Jacobiu Pontanus i * prolegom enis ad Johannis Cantacuzeni hiftoriam ita diflerit : Zs~

ngram fuijfe fibi/maticum, tefiari pojfunt ejus poemata aculeatiffim*

de procesfione Spiritus Santlt & alia adverfus Latinos compofita, quΛ Genebrardus dum converteret ,fe criminationes illas omififfe narrat.

Q u x verba cumDominus*/# Cangelegifle t, fe in omnibus fere bi­

bliothecis,exadla fatis adhibita diligentia, poem ata illa Zonarae a Genebrai-do latine reddita conquifivifle,nec tamen u llibi raperifli fcribit. Verum ex iis,quae paulo ante de Zonarae canone in B .V ir­

gin em M ariam d ix im u s, haud difficulter fufpicaii lic e t, ad quas poemata Pontanus refpexerit. N im irum illum ipfum hymnum innuit, qui in Patrum bibliotheca poematis titulo gaudet, etfi poe­

ticis numeris minime allrid us, cujus lit?rx initia}& e lingulis cz- pitibus c o lled x hunc fenium faciu n t: ΎΣΤΑΤΟΣ ΗΧΟΣ ΎΣΤΑ­

Τ Ο Ν Π Λ ΕΚ ΕΙ Μ Ε Λ Ο Σ.

Paraphrafm Z o n arx in univerfatn Aviftotelis Logicam,Grae- cu\umquendam venalem habuiffe inbibliotheca fu aGefnerus autor eft. Ejusdem vocabularium feulexicon apud Venetos haberi, in A pparatu fuo Poffevintu obfervavit, quod etiam inter Henrici Ste- phani libros fuifle Scaliger in quadam ad Cafaubonum epiftola in ­

dicat. ^E xp ofition em in odiateuchum D a m a fcen iLeo Allatius in ΣυμμίκτΌΐς luis adducit,eamque pulcherrimam appellat. Idem in tradlatu de Simeonibus,quatuor Zonarae opufcula inedita allegat, nim irum de crucis ad oration e, de S.Sylveftro, de SophronioH ie- ro fo ly m itan o , & de Dom ini occurfu. In bibliothecis nonnullis extat quoque Zonarae expofitio in canones anaftafimos Damafceni, cujus aliqua fragm enta Gr et ferus in libris de Cruce publici juris fe­

cit. Praeterea Zonaram non folum Gregorii Nazianzeni tetrafti- .cha, verum etiam alia non pauca diverfi generis monumenta anti­

qua com m entariis &paraphrafibus illuftrafTe, Lambectm in tib lio - thecg

M E N SIS DECEMB. A. MDC LXXXVll. 66 $

theca fua Vindoboncnfi tradit, unde etiam paraph rafesjj ad toti­

dem Naziangeni carmina, quibus in codice prxdidae 'bibliotheca n ullu m autoris nomen praefixum legitur, a Zonara profeftas fu/pi­

catu r. E x epiftolis, qua: in nonnullis codicibus Glycn, in non­

nullis Zonara: tribuuntur, Bonaventura Vulcanius in notis ad C y­

rillum de Atithropom orphitis aliquas vulgavit, duas priores J.wo- .bus Pontanus latine edidit,neque paucas paffim AUatius exfcripfiu Verum miifis carteris Zonara; lcriptis,nunc de Annalibus dicen­

dum eft.

E os munificentia AntoniiFuggeriilledus Hieronymus Wolfius lati­

nitate donavit, (k graeco textu adjundo.Bafileae anno 1557 publicavit.

Ab eo tem pore Zonaras Francofurti anno 1568,cum aliis quibusdam Scriptoribus Byzantinis iterum latine prodiit, fed graeca editio hucusque itera ta non fuit. Equidem jam quadraginta abhinc an­

nis Labbeus in protreptico Byzantinae hiftoriae praemiiTo fpem fe- ,cerat, fore ut Zonarae hiftoriam , cum pluribus bibliotheca: Regiae, Mazar.mianae & ,aliarum codicibus collatam ederet, W olfii ver- fionem .-emendaret notasque fubjiceret Jacobus Goar, ad quod ne- gotium L M e u s fe quoque fymbolam fuam collaturum pojlicitus fuerat. Idem Labbeus poftea in diifertatione fua de Scriptoribus ec- ,clefiafticis, fe Zonarae annales e typographia R egia emiiTurum

prom ifit.

^/erum quod a Goaro & Labbeo litcratus orbis fruftra expe- .d a v it , a Domino du Cange praeftitum videmus. Q ui cum h ad e- nus n on modo Nicephorum Bryennium, Anniim Comnenam,Joh annem Cinnamum, & Paulum Silentiarium eruditiifimis notis & com m en­

ta riis, verum etiam univerfam hiftoriam Byzantinam infigni ope­

re de fam iliis Byzantinis & Conftantinopoli Chriftiana,nec non gloiTario mediae & infimae graecitatis illu ftraverit, caeteris fuis in h iftoriam Byzantinam meritis novam hanc Zonarae editionem n u n c adjecit, eodem chartae & charaderum iplendore e regia ty ­ p ograp h ia emiifam, quo caeteri operis Byzantini Scriptores in Λ- d is noftris Cal. Odobr.1685 m em orati huc usque prodierunt.

T otum op us, quod ab orbe co n d ito , usque ad A . C, mg, quo A lexius Comnenus obiit, procedit, ab ipfo Z on ara in duas, a tVelfio in tres partes divifum fuerat. A t novus Mditor annales

P p p p hos

hos ododecim libris, & libros iterum,furxere ne lecta; juge paveret ej>uf,fuis Tectionibus diftinguit. Varias ledion es in quatuor R e, giisM SS. & uno Colbertino obfervatas, quia extra controv«iiatn videbantur, in ipfum contextum in tu lit, reliquas in annotationi­

bus confignavit. Veriionem W olfianam nonnullis in lo cis, ubi Autoris me-ntem non allocutus videbatur, em endavit, & emenda­

tionis rationem in notis indicavit. E notis m arginalibusLatinis, quibus ad exteriorem editionis fuae columnam, de rerum argu­

mentis ledorem fubinde admonuit IFolfiiu, plerasque retinuit;

nonnullas certis de caufis, quas indagare ecclefiae Romanae fta- tum expendenti non difficile, rejecit. Graecas autem , quas inte­

rio ri paginarum m argini feu Graecae columnae W olfius adjecerat»

Dominus duFrcfne poft annales feorfim imprimi curavit, ex M SS.

codicibus audiores reddidit,& fecundum librorum & capitum nu­

meros digeifit.

Annalibus Zonarae fubjidtur breve quoddam Chronicon ab orbe condito usque ad Alexii Comneni imperium, quod a Petavio una cum Nic ephori breviario quondam editum, poftea in regia Ni- cephoriConftcintinopolitani editione omiflum fuerat,nec non re­

rum inZonarx annalibus tradafarum iyn o pfis, feu argumenta ex notis illis m arginalibus, de quibus fupra diximus, contexta. H an c argum entorum fynopfin excipiunt Dom ini du Cangein Zonarae an- n ak s notae criticae &hiftoricae. Profitetur autem, fe in his- anno­

tationibus non repetiturum , quae vel a fe,vel ab aliis, in notis ad eaeteros Scriptores Byzantinos jam ta d a fuerant. Neque ejusmo­

di univerfalis Hiftoriae annales fufioribus com m entariis indigere cenfet, cum ejusmodi labor nimium nec tam en totum complexu­

rus efiet. Sunt igitur hae annotationes plerumque breviores,qui­

bus tamen nonnunquam paulo uberiores digreftmnculae infertae, qualis illa de hiftoria Regum Vandalorum p.57.58· 59 & 6o.de Sara­

cenorum in Italiam irruptione p.83.84-85 & 86· de excidio Syracu- fe p.g7. & fequ. ubideferibitur epiftoia Theodofii Monachi ad Leo­

nem Archidiaconum , de hoc argumento ferip ta, quam latinitate donatam Rocchuf Pyrrhus m epifeopis Syracufanis exprefiit. Inter has annotationes comparent etiam praecipuae ex Wolfianis,qu£, ut a caeteris difeerni poflint,lit?ra nominis initiali W . figiumrur.

I a

666 A Q T A E R U D I T O R U M

M E N SIS D EC E M B . A .M D C L X X X V 1 I . 66η

In diflertatione deHebdomo annotationibus fubjunfta,fua ScPe- triG yllti fententiam adverfus HadrianumValeftum{cx\)\x% deHebdo- m o com m entatio novilfimae Ammiani M arcellinieditioni, quam in A f t is A .i 6gz p.13. receniuimus, p.672 & ieqq.fubjun&us legitur) vin­

dicat, afferens,Hebdomii apud Scriptores dici non folum leptimum a Byzantio lapidem,fed totum etiam campum intermedium,quem

■non ad Propontidem, fed ad Sinus Ceratini caput extitiife, & Cam p i M artii vicem urbi Conftantinopolitanae praebuiile tradit. Et ad hanc ipfum Hebdom i campum omnia illa aedificia fpeitaife do­

c et, quae apud Scriptores Byzantinos in Hebdomo collocata depre­

henduntur. In ter aedificia autem illa,prcEter aedes quasdam facras, praecipua effe refert Tribunal, in quo levari & inaugurari Im pera­

tores fo liti fuerint, & ad ju n & u m eiPalatium , quo le p sra fta inau­

guration e r e c i p e r e confueverint. Porro cum Valefiusfidenter af­

ferat, neminem veterum aedis Johanni Baptiftae facrae intra muros -urbis Conftantinopolitanae mentionem facere, Dn. du Frefne ex C o n ftan tin o p o li fua Chriftiana rep etit, duodecim templa intra urbem Johanni Baptifta: dicata, quibus nunc duo alia adjungit..

D ifceptationem hanc de Hebdomo fequuntur additamenta .quxdam. ad Fam ilias Byzantinas & ConilantinopolinC hriilianam , qualia etiam in annotationibus adZonarae annales paifim occur­

run t. Huc enim fpe<ftant,quae p.35.36 & 37. de aede Andreae diffe- j i t , quam in Conftantinopoli Chriftiana lib .4.feft. $.n . $ A poftolo ejus nominis confecratam perperam d ix erat, cum potius illi A n- .dreae facra fit, qui fub Copronym o ob im aginum cultum multa paffus eft, & aG rxcis d. 17 O &obris colitur. Qua occafione ex cod ice Thuanaeo verfus Maximi Planudu in aedem illam ejusque fundatricem Theodoram Raulaenamdefcribuntur, ut ea, quae p ^ z

& 53 de ftatua fortunae proferuntur, & caetera mittamus. E xtre­

m u m locum duo indices occupant, unus locorum , regionum & aedi­

t u o r u m urbis Conftantinopolitanae, quae in annotationibus, dis- q u ifitio n e de Hebdomo,(Sc additamentis illuftrantur; alter reruna

«lem orabiliuro, quae Zonarae annalibus continentur.

FRlD .

66$ A C T A ERUD*ITOFUJU

FRID ERICI SPAN H EM II HISTORIA \U A G t

num adverfus Maimburgmw

( f Alexandrum.·

Lugduni Batav. apudJoan.Verbeflely i 6 $ 67 in 8„

C

Um quotidiani fintr novorum librorum partus ^, nemini mirum videri d ebet, nonnullos manibus noftris fefe fub- ducere, quorum recenfio ncgligenda haud era.t„. Quod’ circa praefens etiam opus nobis co n tig it, cujus A u d o r clariifimus, quanquam R eform atoru m hypothefi in fe rv it, multa; tamen habet notatu digna. Cujusmodi eft, quod in. dedicatione ad Confules Amftelodamenfes commemorat de B aronio Blon- d cllian or quem nuper in ea urbe v id erit, notulis fubinde cafti- gatum , quarum plurimse ex Jacobo Capello transfcriptae fint* In!

praefatione ad Led o rem generatim perftringit duos illos fcripto- res, quos impugnandos fibi fumit,praefertim M aim burgiuni,ob a d u ­ lato rias erga Regem fuum voces de Reform atorum perfequutio- ne.. Opus ipfum in novem feftiones difpefcit; q u aru m /rm a, poftquam adverfaviorum fuorum malam Hdem oftendiftkt, nulla.

cenfet documenta p roferri poife ufus publici & facri imaginum ante G reg orii N yffen i & Paullini N o la n i tem p o ra, cumque haud tuiffe alium, quam hiftoncum , ethicum,politicum & uijti>)tixov,cum'

adoratione minime conjundum . Dein de hiftoriahaemorroiflae,,

& boni paftoris apud Tertullianum im agine,adverfus Alexandrum difputat, &r de Canone Eliberitano hujus pariter ac M aim burgii exceptiones diluit, additque, initio quarti feculi in Ba filicis Chri- ffkm orum nulias confpedas im agines, quibus tamen praeiverit Conftantinus ftatuas in foro erigendo; hinc labente quarto faiculo frequentes fuiffe Chriftianas imagines & c. quinto· vero fseculo Auguftinum in pidurarum adoratores in v e d u m , cujus loca ad­

verfus Alexandrum vindicar. Ex faeculo lextoad fert G regoriiM a- g n i ad Serenum ep iftolam ,& feptim onon*tan tum San dorum , fed

& Im p eratoru m ,E p ifcop oru m & Syn o d oru m imagines in templis collocatas- offendit, fimulque expendit fadu m Philippici Bardanis, isxtae Syn od i imagines templis ejicientis, qui propterea excom­

m unica-

M E N S I S D E C E M B . A . M D C L X X X V I I . 6

^{ζ ψ}

«tuniieatus fuerit a Conftantino Papa, fub quo vifiones pro vene­

ratione Im aginum , Deiparae cum prim is, ja& ari ae controverfia:

circa im agines oriri coeperint. Settione fecunda falfam efle Ico- nom achiai originem ex Cedreno & aliis,a Judaeo, Jezido Chalifae Sc L eo n i Tfauro, abditis im aginibus, felix im perium portendente,re­

petitam , adverfus M aim burgium & Alexandrum propugnat; ve- ramque ex quotidiano- fuperftitionis increm ento, offenfione infi­

delium, cumprimis Saracenorum, controverfiis jam fub Conftan­

tino Papa & Philippico Imperatore motis, aliisque caufis derivare mavult.· Poflea Leo n is Hauri & G regorii II adverfus hunc fa d a prolixe expendit,-inprirnis obfervans, Leonem prim o nihil aliud intendifle, quam ut imagines in fublimi ioco collocarentur, adeo- que partim a contemtu, partim ab adoratione vin dicaren tur, fed G reg o rii anathemate fubditorumque rebellione exacerbatum,ad

^Vertendas anim um appiicafle.· H inc varias de Leone Iconola- frarum fabulas explodit, illam inprimis, quam de C ollegio,Biblio­

theca St Profeiforibus Conftantinopolitani* incendio exftindis, item de intentatis a Leone Papas G regorio , Germ ano Patriarchae, Scjoanni Damafceno, commenti funt.. Setiione tertia iconom a- chix progre/Ium coniiderat fub Conftantino C opronym o, quem putido hoc cognom ento falfo infigniri autum at, & adverfus tot Byzantinorum mendacia virtutes ejus ex ipforum iconolatrarutn m onum entis colligit, Maimburgiumque confutat,, Tum hifto- riamfeptimae Synodi generalispandif, & crim ina Principi objici fo lita hac & quarta fcthone prolixe re fe llit, & Synodum G a lli­

can am fubPipino, ad quem a Conilantino legatio mifla erat,im a­

g in u m cultum nonfanxifle, Conftantinumque nec morbo Βεηλά- τω obiifle, nec in extremis pofitum fa ifa fiia revocaile contendit, Settione quinta Leonis quarti res breviter perfequitur, & m ortem ejus inopinam non divinae ultioni,fed veneno ab lren e propinato- a d fc rib it, quas deinceps iconolatriam reduxit peffimis artibus, de quibus prolixe Spanhemius. Praecipue vero perftringit media, quibus ufa fuit Irene', abdicationem Paulli Patriarchae, cujus pali- n odiam fi& am efle judicati fubflitutionem riovi Patriarchae Tara- fiiid e cujus eleclione nonnulla notabilia habet; confpirationem eum H ad rian o I Pontifice Rom ano,portenta «Sc fimilia,. Sithone

p P P P ί f e x w

fc x t a H iftoriam Conciliabuli, ut vocat, Nicaeni pertexit, variasqtie fabulas in eo prolatas examinat. Sectione feptim a fuccefiutn illius Synodi defcribere ad gred itur, multisque declarat oppofmoi\tHl in Occidente a Carolo M agno & Patribus Synodi Francofordicn- ils fafta m , quos non folam latriam , fed omnimodam imaginum adorationem damnaife, ufumque folum hiftoricum liberum per- mifiife contendit, & adverfus Petavii, M aim burgii, & Alexandri exceptiones iuftinet. Scelione o Elava in Orientem redit, &

ufum

imaginum inde usque ad noftra tempora ibi receptum pluribus delineat, & quomodo a Latinorum moribus differat,oftendit, pa^·

remque difquifitionem in Occidente inftituit Settione nona,quam nupera Reform atorum in G allia perfequutione claudit.

M EM O IRES DU M A R D U IS DE B EA U V A U ,,

Pour fernjir a /’ Ηιβοϊνε de Charles IV JJu c de

Lorraine cf' de B/ir. id eft.

C o m m e n t a r ii, ίϊν ε M em o rialia M archionis cJe Bcmvau, ad Hiftoriam Caroli IV,Lotharingise & Barri

Ducis pertinentia.

Colonis,

i 6 $ 7 ,

in 12.

A

Utoris illuftre genus & gefta, nec fama tacuit, & aliquatenus ex libro hoc intelligere licet. Editur is, ut in prxm iifo ad le- itores m onito indicatur, altera v ice; co rre d io r nempe non fo- lum a mendis typographicis,fed& ra tio n e fty li, quem longitudi­

ne periodorum intricatum , explicuifTe fe fcrib it,q u i novam editi­

onem accuravit, A u tor vero iple in praefatione fua non folum didionis genus, & neglectum ordinis ac chronologise, fed & liber­

tatem excufat: hos tamen defedus, vera & fincera narratione re­

rum,quas ipfe vid erit, vel a fide dignis p ercep erit, compenfari poffe confidit. D iftribuk commentarios in libros V III. Incipit ab obitu Henrici Lotharingiae Ducis, id eft,ab anno 16 24 ,& finit in m orte Caroli anno 1675. Pleraque hujus in tra annos quinquaginta gefta, noftri temporis Scriptores tradiderunt, & paulo femoribus

in

6η ο A C T A ERUDITORUM

M E N S I S D E C E M B . A . M D C L X X X V I I .

6

η\

in memoria h x re n t; magna enim eorum pars cum bellorum, no- flra'& parentum xtate geftorum, hiftoria ita connexa eft, ut qui

h a n c noverint, illam nonpoifint ignorare. Propterea in excer­

pendo ad illa magis rcfpeximus, qux non xque vulgata de C aroli v ita interiori, ipeciali quadam diligentia «Scinduftria Autor anno­

tavit.

Ab initio libri com paratio quaedem inter Hernicum & Ca- rolum inftituitur. Laudatur ille a virtutibus,quibus cognomen­

tum Boni apud ilios adeptus fuit, quibusque effeciiTe dicitur,utLo- tharingia fub nullo ante eum Principe felicior fuerit. Carolus a vivido ingenio magnocjue animo com m endatur;fed non tace­

tur inquietudo & variatio m entis,& falutarium confiliorum afper- n a tio ; unde fa$u m e ffe oftenditur,ut nullius exantecefforibus im ­ perium, tot viciffnudinibus & cladibus fubjedtum fuerit. Inter caufas f m u l t a t i s , quae inter Henricum Ducem, & fratrem ejus Nico­

laumC o m i t e m Vaudem ontium interceffit,m atrim onio Hliae illius p r i m o g e n i t a , cui Nicoleae nomen erat, cum filio hujus Carolo non fatis fopitic, numeratur affe&us H enrici erga Principem Pfalzbur- genfem , quem fib i generum deftinabat, & cxdes Barom Luzebur- g ii, qui inter prim arios H enrici m iniiiros erat, Vaudem ontio im­

p u ta ta ; tum quaedam le&u non indigna referuntur de Dominico quodam H ifpano Qrrmelrta, qui nuptiarum C aroli & N icolea;

co n ciliato r erat, fanclitatem & miraculorum editionem affeftans.

N o tu m eft divortium Ducis Caroli ab uxore , cui principatus jus debere nolebat. Inter ejus praetextus etiam hunc allegavit, quod legitim e baptizata non effet. Species quaefita fuit a crim ine for- iile g ii, cujus facerdos quidam,a, quo baptizata fuerat, accufatus,&

ob id capitali fupplicio Nanceii affedus fuitjquamquam id crim en, ut au to r refert, ad finem usque v itx pernegaverit. Dom eftica il­

la m ala publicae fecutae funt calamitates, inde maxime ortae, quod C aro lu s turbidis confiliis,& inanibus belli m olim inibus,vicinam G a llo ru m potentiam, quam Lotharingiae Principes revereri & co*

iere folebant, & ut Autor judicat,pro fecuritate fua debebant,irri*

in re t: Deinde inconftantia infervandis, in quos plus una viceie praecipitavit paiKonrbus, caufae fuae magis magisque noceret. Im ­ plicitus itaque offeriis Gallis & ab his preffus > Societati Auftria- C#y

cx,cacpto inter Ferdinandum II Imp. cum Suecis, & qui cu m b is foederati erant,bello inconfultum illum ad arma impetum inFelici- tererga G allos denudatum, in Germaniam tranftulit, coptis !vnon m agnis, at exercitatis & pugnacibus inftru.dus, quas parare & a\e_

re ex tributis & ipoliis fciebat, & quod nemo ante eum facile prx..

ftitit, amiffa etiam provincia, magnam vim pecuniae ex locato a- iiis exercitu congerere, fervatis fibi,quae militibus pa& us e ra t, fti- pendiis. Licet autem vario eventu & faepe infelici pugnaret, fo r­

titudinis tam,en & peritiae bellicae laudem infigneni, im prim is, ut teftatur autor, in celebri illo adNordlingam praelio anno 1634 m e­

ruit. Tunc etiam ab Im peratore affignata ei fuit ad fuam fufte.n- tationem "Wo.rmatiaurbs, qux diu ejus ex ad io n es pafla eft, ut .&

totus ille traftus. Paulo ante,cum provincias iuasadverlus -Gal­

los tueri fe poffe defperaret,fratri fuo .unico, Nicolao Francifco Carr dinali,)\is fuum tradiderat. Is depofitapurpura facra,D ucis n o ­ m en aflumfit, fimulque alteram H enrici ducis filiam Claudiam pa- truclem fuam , feftinatis nuptiis fibi junxit, impetrata poftea a Pon­

tifice yenia confirmatis. Sed nihil m oratus ccfficuiis liujus fimii- lachra Gallia: Rex Ludovicus X IIInovum Ducem ita perfecutus eft, ut is fuga cum uxore ex regia,cullodia xgre eiapfus, exilium mili­

tis annis in Italia & Auftria tolerare cogeretur. Inter morum de­

fectus graviftim us & nocentiffvmus C arolo erat vagus & indomi­

tus in. fceminas am or. Ita cum anno 1635 exercitus Caefaris 6c G allorum in Lotharingia ftativa 'haberet, ipfe interim in delitiis V efon tione verfabatur. Ibi enim poft eje&am conjugem , quae in G allia exulabat, deperire coeperat uxorem C o m itis Cantacrucii,

& cum hac, poftquam maritus illo tempore pefte fyblatus effer,ma­

trim onium celebravit. Jure id fa& um effe feriptis defenderunt Cheminotim quidam Jefuita, & Cancellarius Ducis M oleuriiu ^ C a ­ nonicus N ancejanus. H ic tamen poftea, ut refert autor,fenten- tiam alio libello re v o c a v it, nil tamen nifi offenfas ab utraque parte reportans, in m agna m iferia vixit : Jefu ita Romam citatus

& alicubi abditus fuit, ut nihil de eo pofthac auditum fuerit. P on ­ t ife x inftante Nieplea & urgentibus G a llis , matrimonium novum dam navit, & Carolum excommunicationis fulmine ad feparado- jiem adegit, quam folenni ritu teftatus eft, neque tamen ideo a

4ηϊ A C T A ERUDITORUM

con,-

M E N S I S D E C E M B . A . M D C L X X X V I I . 6 7 3 comlietudine cum Cantacrucia abftinuit. N atus eft ex hoc con­

jugio filiu s,cu i Vaudemontii Principis titulum pater tribu it, &

quantum in ipfo fuit, fucceffionem in omne jus fuum deftinavit.

N a ta etiam ex eodem filia, quae Principi de Lislebonne ex S e re n if fima Lotharingicse fam iliseftirpeEllebovia orto, nupfit. Illuftria funt filii Sc generi n om in a, bellicis inprimis artibus nobilitata, ut paucis ig n o ta eiTe poifint.

Sed ad alia, Sc ad ea quae prius acciderunt, redeundum eft.

Inter illa memorari debet, tentata a Carolo B rifa c i, celeber­

rim i ob munimenta ad Rhenum oppid i, a Bernardo SaxoniaeDucc tunc obieifi liberatio. Nam etfi ei infeliciterinftitutum ceilcrit, tantam tam en in /errandis, poft profligatum equitatum iuum»

peditum, cohortibus peritiam & anim i prxfentiam. oftendit, ut ab ipfo hoite m agnum elogiu m , ut autor feribit, reportaverit.

E x Germania poftm odum copias fuas in Belgium duxit, Hifpanis fuccurrens. In de Lotharingiam , a Gallis infelfam & duriffime ha­

bitam , etiam ipfe vaftabat, & exhauriebat. Praefidia quoque, quae in caftellis quibusdam habebat, ipfo licet cum copiis abfente, cru­

deliter in provinciales grailabantur. Tantam tamen hi fidem Principi fuo prseAabant, ut omnia ejus caufa Sc tolerarent,Si pro viribus tentarent.N obilitas etiam, quam antiquam vocant ( L J a - cienne Chevalerie ) licet ut autor re fe rt, omni antiquo ju re, liber­

tatis nempe quam habebat fpecie , & aliqua in adminiftratione publica autoritate a Carolo planeexuta efict, fidem tamen ei cum reru m fuarum magna jaftura fervavit. A nno 1640 Carolus, nova p a d io n e cum Rege reftitutionem in provincias luas duris quidem conditionibus ftipulatus, iummo cum fubditorum stu d io una.cum C an tacru cia domum redierat. Haec DuciJJkaxiorn^&\zm & tam fe rio fibi aflerebat, utquendam ex famulis D ucis, ip fo & in fc io &

poftea improbante, fulpendio necari fecerit,qui ei uxoris caftrcn* fis (fem m ege campagne) nomen, inter fodales garriens, im pegerat

Sed D ux conditionum, & inprim is illiu s, qua N ancejum fecuri tatis caufa praefidio regio tenebatiir^mox pertaefus, a p a d is , lice a R ege exad e impletis, receifit ; ex epiftoia quadam BalUcrii Regi p r x f e d i & poftea Francix M arefcalli u x o ris, comperifie fe caufa- '.ms, quod libertati fuae infidi* ftruerentur. Hallicriλ male id cefl-

QSS9 fi/ft

6 ? 4 A C T A E R U D I T O R U M

fiife notat au to r, nec vana de circumfpeftione in fcrtnonibus &

literis fervanda monet. Brevis ergo iftapax fu it, & ita vulgo a Lotharingis vocari folebat, U petite paix. Ig itu r ad arma i\\Ko reditum eft, & Regis copiae denuo Lotharingiae immiffas, loca qu*

R exD u ci reftitucrat, denuo occuparunt, inter cjuae diu reftitit fa- mofum ob exadiones &c excurfiones militares oppidum Matta, quod contra deditionis p ad a funditus everfum fuiffe dolet autor.

Carolus interim, ut poterat, tum in Lotharingia & Belgicis con­

finiis, tum in Germ ania Gallis nocebat·, Bavaris etiam , cum exer­

citum Gallorum im provifa irruptione ad Tutelingam opprime­

rent,auxiliatus : fedpofiea folitam orum varietate, Bruxellis otio ie immerfit, & cynicae vitae exempla populari inprim is cum tenu­

ioribus converfatione ren o v a v it, fimul tamen corradendae pecu­

niae artibus omnibus modis incumbens. Quee de am ore ejus,quo erga puellam quandam oppidanam exarfit, referam u r, fidem fe­

re fuperant. Accedebat & aliud vitium, jocorum & fcommatum protervia, quibus Hifpanorum proceres in Belgio,ipfum etiam Au- ftriacum Archiducem Lsopoldum Guilielmum provinciarum fiipre- mum Gubernatorem offendere non verebatur. Agebat & alia, quibus non invifum folum , fed & fufpedum fe reddebat, tanciem- que effecit,ut H iipani eum amplius ferre nollent. Itaque Bru- xellis captus, & in caftellum Antverpienfe prim um , deinde in H i-

ipaniam avedus, plurim is annis in cuftodia detentus eft.

Ifta omnia accurate perfequitur autor , qui circa id tempus educationi filiorum Ducis Francifci pr^fedlum fe fuiffe commemo­

rat, addens, quae Principi ifti,p o ft defundam uxorem Claudiam, (quam teneiyjme am avit, nec unquam ad novas nuptias permo­

veri potuit) & p o ft captum Carolum fratrem acciderunt. Venit nempe Francificus D u x , fuaefente Im peratore, & volentibus H ifpa- nis. in Belgium ,ut exercitum 'fratris fub im perio fuo non magis q;uam in ftipendiis Auftriacis contineret. C arolus t^nencarcere fuo exacerbatus, fecretis juilispraEfedos copiarum in Hiipanos in ­ citabat; ita ut duo tribuni cum cohortibus fi,;s ftatim in Gallorum cafira tranfiverint. Fran cifcim n Belgio multa cum benevolentis dem onftratione ab Archiduce & omnibus exceptus fu it, fed cum Cendaeo principe, qui tun cH iipan as partes fequebatur, de hono­

rum