0
o
%
te
° r .
f f '
t
• c
.
1978
W NUMERZE
strona P ro je k to w a n ie w sp o m ag an e w k ra jo w y m p rz e m y śle k o m p u te ro w y m
A n d r z e j C how a ń ski, A n d rze j Ł u szp a k \
P ro b le m y m o ty w a cji w b udow ie system ów in fo rm aty c zn y c h . Część I
W ojciech B ą k o w sk i, E dw ard K o lb u sz 4
S p rz ęt k ra jo w y w p ro sty ch sy stem ach k o n w ersac y jn y c h
E w a D reko, Z b ig n ie w S ze sto w ic k i 6
O chrona d ó b r osobistych zagrożonych stosow aniem k o m p u te ró w
J a n W a lu sze w sk i 8
O bsługa in fo rm a ty c z n a K o n g resu
A n to n i C zern ien ko 10
S y ste m a ty z a c ja p a ra m e tró w usiug tra n s m is ji dan y ch
W iesław J a n F ija łk o w s k i 12
SZTUCZNA INTELIGENCJA
K o n w e rsa c ja z k o m p u te re m w ję zy k u n a tu ra ln y m
M aria Ł ącka, S ta n is ła w Ł ą c k i 18
Z KRAJU
L LA T P L L LOT Dwa w ejścia in fo rm a ty k i
A n d rze j K lim e k 20
MERA-ELWRO
Rozw ój o p ro g ra m o w a n ia 23
K o le jn i u ży tk o w n icy 23
N ow e za sa d y w p ro w a d z a n ia zm ian techn iczn y ch w sp rzęcie k o m p u te ro w y m
M arian S ie n k ie w ic z " 23
GIEŁDA
P ro g ra m y u n iw e rsa ln e 24
S y stem y m in ik o m p u te ro w e 24
S ystem y p o w ta rz a ln e 24
oprać. A. K lim e k
ZE ZJEDNOCZENIA INFORMATYKI N aro d zin y o śro d k a
K r y s ty n B ern a to w ic z 26
W spółpraca z U rzędem G o sp o d ark i M ateriało w ej
H e n r y k S o lik 28
Po tu r n ie ju 30
TRYBUNA CZYTELNIKA
P o sta w y u ży tk o w n ik ó w system ów in fo rm aty c zn y c h
E d m u n d C za rski 31
z e Św i a t a
M in ik o m p u te r w je d n y m u k ła d z ie scalo n y m 32
N ow a p ro p o zy cja IC L — p ierw szy p rocesor dla b a z d an y c h 33
S to w arzy sz en ie o chrony d an y c h w R FN 33
OŚRODKI INFORMATYKI PREZENTUJĄ
..B u m a r-F a d ro m a ” k o rzy sta z system u abonenckiego PO L R A X -2
E u g en iu sz W o d ą w sk i 34
TERMINOLOGIA T ym raz em o „d an y ch "
A n ie la T op u lo s 36
PROBLEMATYKA BAZY DANYCH
P ro je k to w a n ie sy stem u in fo rm aty c zn e g o w op arciu o w sp ó ln ą bazę danych.
Część 1
W iesław D u b c zy ń sk i 38
B ib lio g rafia w y d a w n ic tw polskich z dziedziny in fo rm a ty k i III str. okl.
{ m }
W YDAW NICTW A CZASOPISM TECHNICZNYCH
NOT W arszaw a C zack iego 3/5
KOLEGIUM R E D A K C Y JN E
R ed a k to r n a c z e ln y p ro f. dr hab. L eon ŁUKASZEW IGZ
m gr K r y s ty n BERNATO W ICZ, p r o f. dr h ab . in ż. K on rad FIA ŁK O W SK I (zast. red ak tora n a c z e ln e g o ), m g r J a n u sz G W IA Z D A , dr in ż. M arek HOŁY& SKI, m gr in ż. S ta n isła w JA SK Ó L SK I, W ła d y sła w K LE PA C Z (zast. red a k to ra n a czeln eg o ), m g r A n d rzej K LIM EK ,
m gr S ta n isła w MROZIK, dr in ż. T om asz PA W LA K , d o c. dr in ż. A n d rzej TARGOW SKI S ek reta rz r e d a k cji: A n n a G LU TH -NO W O W IEJSK A R ed. te c h n . Ew a SAPO K
R A D A PROGRAMOWA
P rof. dr hab . T a d eu sz PECHE (p r zew o d n iczą cy ), m gr in ż. T om asz BA Ń K O W SK I (sek retarz), m gr inż. A n to n i B O SSO W SK I, m gr in ż. R om an BU R N O , p r o i. dr hab. A ndrzej JA N IC K I, m gr inż. Jan KRAM ARC ZUK, p rof. dr hab. inż. J u liu sz K U LIK O W SK I, p rof. dr hab. L eon ŁUK ASZEW ICZ, g en . dr in ż. M arian PA ST E R N A K , m gr in ż. B r o n is ła w PIW O W AR, m gr Z b ig n iew SU B ST Y K , m gr J e r z y T R Y B U L SK I, doc. dr hab. T ad eu sz W A LC ZAK , dr Inż.
Jan 2YDOW O
R ed ak cja: 00-011 W arszaw a, u l. Ja sn a 14/16, p o k ó j 331, te l. 27-71-40 lu b cen tra la 26-82-01 w . 285, d y żu ry r e d a k c ji 10.00—13.00 Z akl. G raf. „T am ka" Zam . 427. P apier druk. sat. IV kl. 70 g. A l. Obj.' 5 ark. druk. N a k ła d 7000 egz. S.-23.
Cena eg zem p la rza zł 25.— IN D E K S 36124 P re n u m e r a ta roczn a zł 300.—
z a s t o s o w a n i a w g o s p o d a r c e , t e c h n i c e i n a u c e
Kr 11 M I E S I Ę C Z N I K
1 9 7 8
R O K XIII
l i s i o p a d
O R G A N K O M I T E T U I N F O R M A T Y K I , M I N I S T E R S T W A NAUKI , S Z K O L N I C T W A W Y Ż S Z E G O I T E C H N I K I O R A Z K O M I T E T U N A U K O W O - T E C H N I C Z N E G O N O T OS. I N F O R M A T Y K I
ANDRZEJ CHOW AŃSKI, ANDRZEJ ŁUSZPAK
Instytut Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów Wrocław
Projektowanie wspom agane w krajowym przem yśle komputerowym
P ro je k to w a n ie u rzą d z e ń e le k tro n ic zn y c h — z u w ag i na znaczny sto p ie ń złożoności ich s tr u k tu r y — je s t p ro ce sem w ieloetapow ym . N ajczęściej w y ró ż n ia się trz y n a s tę p u ją c e k o le jn o po sobie e ta p y p ro je k to w a n ia :
1) p ro je k to w a n ie sy stem o w e (c h a ra k te ry sty c z n e d la s y s te m ów k o m p u tero w y ch )
2) p ro je k to w a n ie s tr u k tu r a ln e n a poziom ie
— p rze słań m ię d z y re je stro w y c h
— fu n k to ró w logicznych
(oba c h a ra k te ry sty c z n e dla u rzą d zeń te c h n ik i cy fro w ej)
— obw odu elek try cz n eg o u rz ą d z e n ia lu b jego podzespołu 3) p ro je k to w a n ie te ch n iczn e elem e n tó w h ie ra rc h ic z n e j k o n s tru k c ji: obw ód d ru k o w a n y — k a s e ta — r a m a oraz sp o rzą d zan ie ich d o k u m e n tac ji.
W ystęp o w an ie poszczególnych etap ó w w tra k c ie p ro je k to w an ia uzależn io n e je s t od ro d za ju u rz ą d z e n ia e le k tro n ic z nego, p rz y czym n a jo b sz e rn ie jsz y w y d a je się proces p ro je k to w an ia system ów k o m p u te ro w y c h . Z ak res w spom agania p ra c p ro je k to w y c h uzależn io n y je st od k o n k re tn y c h potrzeb i n a ogół o b e jm u je je d e n w y b ra n y e ta p p ro je k to w a n ia . S y ste m y o b e jm u ją c e co n a jm n ie j d w a z w y m ien io n y ch e ta pów należ ą do rzadkości, gdyż ich o p raco w an ie w ym aga znacznych n a k ła d ó w fin an so w y ch , d łu g o trw a ły c h b ad a ń w z a k resie a lg o ry tm ó w p ro je k to w a n ia o raz za angażow ania dużych zespołów p ro g ra m istó w [1], [2],
PR A C E IN S T Y T U T U K S A iP W D Z IE D Z IN IE P R O JE K T O W A N IA W SPOM A G A N EG O
P ra c e I n s ty tu tu K o m p u te ro w y c h S ystem ó w A u to m a ty k i i P o m ia ró w (daw niej OBR M ERA -ELW RO ) dotyczą p rzede w szy stk im w sp o m a g an ia p ro je k to w a n ia technologicznego
i pro w ad zo n e są od 1970 ro k u . W ro k u 1972 w y k o n an y zo
s ta ł sy stem ta b e l połączeń m ię d zy p a k ie to w y ch [3], ek sp lo a to w a n y n a k o m p u te rz e ODRA 1204. Od ro k u 1975 system ten, pod naz w ą TA PO L , e k sp lo ato w a n y je s t w M ERA - -ELW RO n a k o m p u te rze ODRA se rii 1300. U żytk o w n ik am i sy stem u są ró w n ież Z ak ład y M E R A -B Ł O N IE oraz P rz e m y słow y In s ty tu t T elek o m u n ik a c ji w W arszaw ie. N astępnie, w la ta c h 1974— 1976, opracow ano raz em z In s ty tu te m C y
b e rn e ty k i T echnicznej P o lite ch n ik i W ro cław sk iej system SYR-45 d la p ro je k to w a n ia w ielo w a rstw o w y c h obw odów d ru k o w a n y c h k o m p u te ró w Je d n o lite g o S y stem u . W y m ien io ne sy stem y b y ły do sto so w an e do k o n k re tn y c h w ym ag ań techn iczn y ch i d ziała ły n a zasad ach p rz e tw a rz a n ia w sa d o w ego, bez m ożliw ości in g e re n c ji k o n s tru k to ra w proces p ro je k to w a n ia .
S y stem P IN , obecnie o p rac o w y w a n y w In sty tu c ie K SA iP, je s t p rzeznaczony do a u to m a ty z a c ji p rac in ż y n iersk ic h w C e n tru m M ERA -ELW RO . S y stem te n um ożliw ia:
® w p ro w a d za n ie i k o n tro lę opisu sieci połączeń
© p ro je k to w a n ie obw odów d ru k o w a n y c h (rozm ieszczenie elem entów , tra so w a n ie połączeń dru k o w an y ch )
O p ro je k to w a n ie k a s e t lu b p an e li (rozm ieszczenie p akietów , p o łączenia m ięd zy p ak ieto w e w k asecie lu b panelu)
© p ro je k to w a n ie ra m (połączenia m ięd zy p ak ieto w e w r a mie)
O sp o rząd zan ie d o k u m e n ta c ji k o n stru k c y jn e j i te ch n o lo g i
cznej
nymi012^ 2311*6 f e r u j ą c y c h u rzą d zen iam i p ro d u k c y j- N a e ta p ie p ro je k to w a n ia technologicznego sy stem PIN r-A7n n A7f ] 1C/^ 'C do k la sy tz w - z in teg ro w an y c h system ów (C o m p u ter A ssis te d D esign — C o m p u te r A ssi- tecl M a n n u fa k tu rm g ). S tru k tu rę fu n k c jo n a ln ą sy stem u p o
k azan o n a ry s u n k u 1. J 1
M gr in ż. A ndrzej CHOW AŃSKI u - k o ń c z y ł W yd ział E lek tro n ik i P o lite c h n ik i W ro cła w sk iej w rok u 1970 i roz
p o czą ł p racę w W ZE ELWRO. Od 1974 r. z a jm u je s ię a u to m a ty za cją p r o je k to w a n ia m a szy n c y fr o w y c h , z a ś od 1976 r. — sy ste m a m i w s p o m ag a n ia p rac in ż y n ie r sk ic h .
M gr A n d rzej Ł U SZ PA K u k o ń c z y ł w r ek u 1972 W yd ział M a tem a ty k i, F i
z y k i i C h em ii U n iw e r s y te tu W ro
c ła w s k ie g o i rozp o czą ł p ra cę w O środku B a d a w c z o -R o z w o jo w y m ME- ItA-ELW RO. Z a jm u je się k o m p u te r o w y m w s p o m a g a n ie m p ra c in ż y n ie r sk ich .
1
Z
Parametry/ / o p i s e l e - / zbioruj
ymentdwj
Zakładanie i doku
mentacja katalogu Katalog
i
Uwaga*.
i---1 realizacja w etapie I I--- 1 {rok 1977) t---1 realizacja w etapie II I_____ i { po roku 1977 )
Trarametry/
/technicrnór katalog eleme
ntów ^ Kontrola ¡dokumen
tacja opisu sieci logicznej
^
ts sieci / icznej /1
/fcarametrW /echriczne/
Sieć S ie ć
sygnatów elementów
Wydruk sieci sygnatami
Wydruk sieci elementami
y^Cępmetry/
/ech riczn e/
r_.
Rozmieszczenie elementów na pakiecie
Dokumentacja rozm ieszczenia elementów
“ 1i
Rozmieszczenie pa
kietów w^kasecie
n
---A
--- 1.^Dokumentacja^
rozmieszczenia*
[pakietów — I
r — I — ,
I Rozmie - j szczen ie j I pakieto^._|
¡Trasowanie pofcv I I
Jczeń na pakiecie^
I---
[Dokumentacja traso^“ * wania na pakiecieC-A
Taśma do s te rowania m o
ntażem
-_\L ____ I--- 1 l
i— — i
j Raport . i I trasowania!
I — 1
I I I l / / 1 l
TaSma QUEST
I 1
U ,
Taśma do sterowania testera
Trasowanie porą- Dokumentacja po-
Tabele pou czeń
i
R y s . 1. S t r u k t u r a f u n k c j o n a l n a s y s t e m u P I N
Taśma do s te rowania mo
ntażem
S ystem P IŃ d ziała n a zasadach te le p rz e tw a rz a n ia na zestaw ie k o m p u te ra ODRA 1305 pod k o n tro lą sy stem u o p e
ra c y jn e g o GEOR G E 3. K o n s tru k to r u ż y tk u je sy stem P IN w try b ie k o n w ersac y jn y m , w y k o rz y stu ją c te rm in a l DZM 180 K SR E ja k o p o d staw o w e u rzą d zen ie w e jścia /w y jśc ia.
P rz y ję ta bu d o w a sy stem u o raz s tr u k tu r a jego zbiorów u ła tw ia ją in g e re n c ję k o n s tr u k to r a w d ziała n ie alg o ry tm ó w o raz u m o ż liw ia ją p ro stą a k tu a liz a c ję i u z u p e łn ia n ie w y n i
k ów p ro je k to w a n ia . i
M ETODY P R O JE K T O W A N IA K O N W ER SA C Y JN EG O NA P R Z Y K Ł A D Z IE SYSTEM U P IN
Z asadniczą cechą p ro je k to w a n ia k o n w ersac y jn e g o je st w łąc za n ie w p ra c ę sy stem u osoby p r o je k ta n ta ja k o jej podstaw ow ego elem e n tu . P r o je k ta n t u ru c h a m ia system i n a d z o ru je jego p ra c ę n a zasadzie dialogu, podczas k tó r e go je st n a bieżąco in fo rm o w a n y o s ta n ie sy stem u i w y n i
k a c h po śred n ich , a ta k ż e p o d e jm u je bieżące d ecyzje w s y tu a c ja c h , k tó r e n ie m ogą być jed n o zn aczn ie rozw iązan e p rzez a lg o ry tm y sy stem u . W pro w ad zen ie k o n w e rsa c ji do k o m p u te ro w o w spom aganego p ro je k to w a n ia je s t bardzo e fe k ty w n e i um o żliw ia n a le ż y te u w z g lę d n ia n ie w szystkich, często tr u d n y c h do sp e łn ie n ia w y m ag a ń k o n stru k c y jn y c h . P o za ty m u m o ż liw ia ono sto so w an ie w za jem n ie u z u p e łn ia ją cy c h się m e to d p ro je k to w a n ia alg o ry tm iczn eg o i rę c z n e go. p rz y czym o w yborze m e to d y d e c y d u je sa m p ro je k ta n t w tra k c ie pracy.
W sy stem ie P IN tr y b p ro je k to w a n ia k o n w ersac y jn e g o został zastosow any do rozm ieszczenia elem e n tó w n a p a k ie cie oraz do tra so w a n ia p o łączeń w obw odach d ru k o w a n y ch . Z u w ag i n a sposób p rze ch o w y w an ia in fo rm a c ji re a liz a c ja k o n w e rsa c ji w obu ty c h p o d sy stem a ch je st różna, n ie m n ie j m a ona po d o b n y w alo r uży tk o w y .
P o d sy ste m rozm ieszczania elem en tó w
K o n w e rsa c ja w p o d sy stem ie rozm ieszczania dotyczy:
— o k re śla n ia p a ra m e tró w rozm ieszczania
— k o n tro li p ra c y p ro g ra m u rea lizu jąc eg o rozm ieszczanie a lg o ry tm iczn e elem e n tó w
— sp o rząd zan ia roboczej d o k u m e n ta c ji w fo rm ie w y d ru k u zaw ierając eg o a k tu a ln ie rozm ieszczenia celem u m o ż liw ie
nia k o n stru k to ro w i śledzenia p ra c y p o dsystem u
— p o d ejm o w an ia przez k o n s tr u k to ra decyzji w sy tu a cjach n iejed n o zn aczn ie określo n y ch dla alg o ry tm u
— rozm ieszczania ręczn eg o elem en tó w o n ie ty p o w y ch w y m ia ra c h geom etrycznych, np. elem en tó w d y sk re tn y c h
— d o k o n y w an ia w szelkich w y n ik ó w rozm ieszczenia elem e n tów .
S ch em at d ziała n ia p o d sy stem u rozm ieszczan ia elem en tó w pokazano n a ry s u n k u 2. K o n s tru k to r o trz y m u je z p o d sy ste
m u opisu sieci sp raw d zo n e in fo rm a c je , za p am iętan e' w zbio
ra c h W Y K A Z ELEM ENTÓ W oraz O P IS S IE C I. U ru c h a m ia jąc p odsystem za pom ocą m a k ro in s tru k c ji, o k re śla on p a r a m e try rozm ieszczania oraz jego ro d zaj (ręćzne lu b alg o ry tm iczn e). W p rz y p a d k u rozm ieszczania ręcznego p o dsy
ste m zw ra c a się do k o n s tru k to ra o do k o n an ie tego d la j e dnego lu b w iększej liczby elem e n tó w i sporządza n a te j p o d sta w ie d o k u m e n ta c ję roboczą. P ra c ę tę k o n ty n u u je s y ste m w z a m k n ię ty m cy k lu aż do decyzji k o n s tru k to ra po rozm ieszczeniu o statn ieg o elem en tu .
W p rz y p a d k u rozm ieszczenia elem e n tó w scalo n y ch p o d sy stem p o słu g u je się h e u ry sty c z n ą m e to d ą łą cz en ia p a r 14], [5]. W ym agane je s t tu ta j w sk az an ie przez k o n struktora_ ro z m ieszczenia pierw szego ele m e n tu należącego do k o le jn eg o spójnego pod zb io ru elem e n tó w sieci pow iązań , po czym podsystem sam o d zieln ie k o n ty n u u je p ra c ę a lg o ry tm u . Z u w agi n a je d n o lity sposób opisu u zy sk an eg o rozm ieszczenia m ożliw e je s t ro z p a try w a n ie sieci złożonej z elem e n tó w s c a lonych i d y sk re tn y c h . E le m e n ty d y s k re tn e m o żn a ro z m ie szczać ręcznie, zarów no przed, ~jak i po rozm ieszczeniu a l g ory tm iczn y m , w zależności od k o n k re tn y c h w y m ag a ń k o n stru k c y jn y c h . N a za sad ach rozm ieszczenia ręcznego, p o p rze
dzającego rozm ieszczanie alg o ry tm iczn e, o d b y w a się p rz y dział m ie jsc a pod te e le m e n ty scalone, k tó ry c h położenie je s t z gó ry u sta lo n e w zg lęd am i tech n iczn y m i. P o p o zy ty w n e j ocenie u zy sk an eg o rozm ieszczenia k o n s tru k to r poleca z a p a m ię ta n ie w y n ik ó w rozm ieszczenia w fo rm ie w y m a g a n e j przez p odsystem tra s o w a n ia o raz sp o rząd zen ie końcow ej d o k u m e n ta c ji k o n s tru k c y jn e j i techn o lo g iczn ej. C zynności te k ończą p ra c ę p o d sy stem u rozm ieszczania elem en tó w .
2
R ys. 2. P o d sy ste m rozm iesz cza n ia e le m e n tó w n a pak.iecic
Podsystem projektow ania (trasowania) połączeń d ru k ow a-.- nych na pakietach w ielow arstw ow ych
In fo rm a c je w ejścio w e z a w a rte są w L IŚ C IE SY G N A ŁÓ W (rys. 3), o trz y m a n e j z O P IS U S IE C I.
T ra so w a n ie p ołączeń n a p ak iec ie odbyw a się po lin iac h sia tk i p ro sto k ą tn e j, z w a n e j r a s tre m . R a s te r re p re z e n to w a n y je s t przez opis jego w ęzłów n a w szy stk ich w a rs tw a c h (O B RA Z M O ZA IK I).
O pis w ęzła za w ie ra in fo rm a c je o obecności lu b m o żliw o ści p o p ro w a d ze n ia przezeń ścieżki lu b um ieszczen ia o tw o ru m etalizo w an eg o . R o zm iary p a k ie tu są dow olne i lim ito w a n e je d y n ie w ielk o ścią d o stę p n ej pam ięci d y sk o w ej: liczba w a rs tw logicznych p a k ie tu nie m oże p rze k ra c z a ć 7.
Do alg o ry tm iczn eg o tra s o w a n ia p o łączeń p u n k t-p u n k t i p u n k t-śc ie ż k a u ży w a się p ro c e d u r re a liz u ją c y c h zm o d y fi
k o w an y h e u ry sty c z n y a lg o ry tm H E L P , o p isa n y w [6], W y
znacza on p o łączenia n a m a k sy m a ln ie cz te re ch w a rstw a c h . N a w y jśc iu p o d sy stem u u tw o rzo n e połączenia, złożone z odcinków i o tw o ró w m etalizo w a n y ch , opisan e są "za p o m ocą s tr u k tu r d a n y c h p o w iązan y ch ad reso w o (O PIS P O ŁĄCZEŃ).
Z ad a n ie tra so w a n ia m oże b y ć re a liz o w a n e w k ilk u e t a p ach . P rz y k ła d o w o alg o ry tm H E L P p rz e w id u je d w a etap y : 1) w y zn a cz an ie (w o k reślo n y m porząd k u ) tzw . gałęzi głó w nych, tj. połączeń m ięd zy d w o m a n a jb a rd z ie j odległym i p u n k ta m i w sy g n a le
2) dołączan ie pozostałych p u n k tó w sygnałów do is tn ie ją cych gałęzi głów nych.
Z asto so w an ie h eu ry sty c zn y c h alg o ry tm ó w n ie g w a r a n tu je u zy sk a n ia w szy stk ich połączeń. Is tn ie je w ięc k o n ie c z n o ść ' ręcznego d o tra so w y w a n ia b ra k u ją c y c h p o łączeń po poszcze
gólnych etap a ch . Często ró w n ież n ależy doko n y w ać k o re k
ty połączeń w y k o n an y c h alg o ry tm icz n ie w sposób n iezgod
n y ze sk o m p lik o w an y m i w y m ag a n ia m i k o n stru k to rsk im i (np. przy sto so w an iu elem en tó w ECL).
W o m aw ian y m p o d sy stem ie in g e re n c ji d o k o n u je się n a p o d sta w ie dw óch dok u m en tó w :
— w y d ru k u s ta n u w ęzłów r a s tr u n a poszczególnych w a r stw ach i w zad an y m k o n tu rz e ; w y d ru k ta k i, w y k o n a n y w
„k o n tek ście sy g n a łu ”, p o k az u je p rzeb ieg ju ż istn iejący c h ścieżek sy g n a łu oraz z a w iera in fo rm a c je o w ęzłach w o l
nych i m ożliw ościach w y k o n a n ia o tw o ró w p rz e jśc ia
— ra p o rtu o połączeniach w sygnale; za w ie ra on w yszcze-
góln ien ie p u n k tó w fu n k c jo n a ln y c h sy g n ału (źródło, o d b io r
n ik, re z y sto r itp.) i połączeń m iędzy n im i (przebieg ścieżki, n u m e r w a rstw y , długość).
T a k w ięc k o n s tru k to r o trz y m u je do sw ej dyspozycji k o m p le t in fo rm a c ji u m o ż liw ia jąc y ch p o d ejm o w an ie p ra w id ło w ych decyzji zw iązanych z u zu p e łn ie n ie m lu b k o re k tą w y n ik ó w tra so w a n ia algorytm icznego. N a p o d k reśle n ie za słu g u je fa k t, że in g e re n c ja k o n s tru k to ra odbyw a się pod c a ł
k o w itą k o n tro lą p o dsystem u traso w a n ia .
*
* *
W a rto podkreślić, że p rze d staw io n e zasady p ro je k to w a n ia k o n stru k c y jn e g o , pod an e ria p rzy k ła d zie p ro je k to w a n ia t e chnicznego, są w te j dziedzinie n a jb a rd z ie j a k tu a ln ą w św iecie te n d e n c ją rozw ojow ą i o b e jm u ją ca ły proces p r o je k to w an ia .
LITERATURA
[1] B r eu er M. A .: R ece n t D e v e lo p m e n ts in th e A u to m a ted D esig n an d A n a ly sis o f D ig ita l S y ste m s. P r o c e e d in g s o f IEEE, s ty czeń 1972
[2] F a co n D e s ig n A u to m a tio n S y ste m . W y d a w n ic tw o fir m o w e F U JIT S U LIM ITED
|3] G órski L., Z a jch o w sk a L.: ‘ P o łą c z e n ia m ięd zy p a k ie to w e . B iu le ty n MERY n r 11/153, W arszaw a, listo p a d 1974
[4] B r eu er M. A .: A u to m a ty c z n e p r o je k to w a n ie m a sz y n c y fr o w y c h , W arszaw a 1976
[5] M a jew sk i J.: K o n c e p c ja u n iw e r sa ln e g o program u ro zm ie sz c z a n ia o b ie k tó w n a p ła szc zy źn ie. R aport 217 ICT P o lite c h n ik i W ro
c ła w s k ie j, W rocław 1977
[6( Ł u szp ak A .: T r a so w a n ie p o łą czeń d r u k o w a n y c h m eto d ą h e u r y sty c z n ą . P r a c e N a u k o w e ICT P o lite c h n ik i W r o c ła w sk ie j, K on
fe r e n c ja w M ięd zygórzu 1976, W ro cła w 1976
3
W OJCIECH BĄKOWSKI, EDW ARD KOLBUSZ Politechnika Szczecińska
Problem y motywacji w budowie
systemów informatycznych. C zę ść 1
W iele o b serw o w an y ch w p ra k ty c e zastosow ań in fo rm a ty k i w z a rząd z an iu n ie przyniosło o czekiw anych e fe k tó w pom im o w ysokich n a k ła d ó w p racy . M ożna przytoczyć w iele p rzy k ła d ó w e k sp lo ato w a n ia system ów „ m a rtw y c h ” (nikom u w p rze d sięb io rstw ie n ie potrzebnych). In fo rm a ty c y często d o c ie k a ją przyczyn tak ieg o s ta n u rzeczy, tym b ard z iej n ie p o k o jąceg o g d y zau w aż ają , że po stęp o w ali w sposób id e n ty czny ja k w innych p rz y p a d k a c h , kiedy osiągali sukces. W ie
le p u b lik a c ji an a liz u ją c y c h tę p ro b le m a ty k ę ja k o przyczynę tego sta n u rzeczy w sk a z u je n ajcz ęśc iej n ie d o in w esto w a n ie k o n fig u ra c ji- k o m p u te ró w , b ra k k a d r, b a rie rę m etodologicz
n ą czy też o rg an iz ac y jn ą. P u b lik a c je ta k ie często kończą się p odaniem „re c e p ty p o stę p o w an ia”, k tó ra p o w in n a z a pew nić osiągnięcie suk cesu . N ie po d w ażając słuszności p o w yżej sygn alizo w an y ch d ez y d erató w (szczególnie w p rz y p a d k a ch k o n k re tn y c h zastosow ań), w y d a je się, że w a rto ro z szerzyć naszą w iedzę o budow ie system ów in fo rm aty c zn y c h o p ro b lem y m o ty w a cji i działań , k tó re n ie zaw sze są d o strz e g a n e n a co dzień, a le is tn ie ją o biektyw nie.
P o d staw o w y m u w a ru n k o w a n ie m efe k ty w n eg o — w d a n y ch w a ru n k a c h i przy d an y c h zasobach — p ro je k to w a n ia oraz w d ra ż a n ia system ów in fo rm aty czn y ch , je s t stw o rze n ie spójnego sy stem u m o ty w a cji, p o budzającego zarów no in fo rm a ty k ó w ja k i 'u ż y tk o w n ik ó w sy stem ó w in fo rm a ty c z n y ch do działań ro zm y śln y ch i skutecznych.
D ziałan ia in fo rm a ty k a i u ż y tk o w n ik a s y s te m u ') m uszą znaleźć odpow iednie m o ty w y . P ra k ty k a dow odzi, że są one często niespójne, a czasem ró w n ież k o n flik to w e . P ro b le m leży zazw yczaj w sferze celów d ziała n ia o rg an iz ac ji, ale nie ty lk o . P o p a trz m y n a p ro b le m y m o ty w a c ji w budow ie sy stem ó w in fo rm aty c zn y c h w u k ła d zie in fo rm a ty k -u ż y tk o - w n ik .
MOTYWACJE INFORMATYKA
A n aliza m o ty w a c ji in fo rm a ty k a sp ro w ad za się w za sa
dzie do b a d a n ia za chow ania się w p rocesie p ra c y zespołów p ro jek to w o -w d ro ż en io w y c h . B a d an ia ta k ie p o le g ają n a ro z w a ż a n iu i u sta le n iu u w a ru n k o w a ń zach o w an ia się zespołów p ro jek to w o -w d ro ż en io w y c h i m a ją n a celu o k reśle n ie w za
jem nego w p ły w u ta k ic h k ateg o rii, ja k cele o rganizacji, r o dzaj w ięzi s tru k tu r a ln e j, sy stem pobudzania. S tan o w ią one g łów ne p rz e sła n k i m o ty w a c ji i są niezależn e od członków zespołu pro jek to w o -w d ro żen io w eg o . Z atem ro zw aż an ia d o ty czyć będą trz e c h w y b ra n y c h elem e n tó w sy stem u z a rz ą dzania:
® sto su n k u celu p ra c p ro jek to w y c h do celu n ad rzęd n eg o in s ty tu c ji p ro je k tu ją c e j
© ro d z a ju w ięzi s tr u k tu ra ln y c h łączących zespół p r o je k tu ją c y z .u ży tk o w n ik ie m przyszłego sy stem u in fo rm aty czn eg o
® ro d z a ju sy stem u p o b u d zan ia fu n k c jo n u ją c e g o w in s ty tu c ji p r o je k tu ją c e j i w d ra ż a ją c e j system .
‘) T e rm in y i n f o r m a t y k i u ż y t k o w n i k są sto so w a n e w n in ie jsz e j p u b lik a c ji ja k o s k r ó ty m y ślo w e, d e fin ic ji tr a k tu ją c y c h za ró w n o in fo r m a ty k a , jak i u ż y tk o w n ik a ja k o in s ty tu c je
CELE PROJEKTOWANIA A CELE NADRZĘDNE INSTYTUCJI PROJEKTUJĄCEJ
N ależy tu w p ro w a d zić n a s tę p u ją c e ro zró żn ien ia: cele p ro je k to w a n ia , cele zespołu (członków ) p ro jek to w eg o , cele n a d rz ę d n e in s ty tu c ji p ro je k tu ją c e j. T eo rety cz n ie cele p ro je k to w a n ia są n a d rz ę d n e n a d pozostałym i, gdyż one to w ła śn ie o k re śla ją p rzyszły k s z ta łt p ro d u k tu a w y n ik a ją z c e lów p ro jek to w a n eg o sy stem u in fo rm aty c zn e g o . Z atem w z a je m n e r e la c je w y stę p u ją c e pom iędzy w ym ien io n y m i k a t e g o riam i celów m ogą m o ty w o w ać do d ziała ń „pozytyw nych lu b n e g a ty w n y c h ” jeżeli ja k o p u n k t o d n ie sie n ia p rz y jm ie m y fin a ln y p ro d u k t p ro je k to w a n ia . Ł atw o te ż zauw ażyć, że zachow anie n ad rz ęd n o śc i celów p ro je k to w a n ia je st w a r u n k ie m nieodzow nym dla p o b u d za n ia p o sta w pozytyw nych i że stw o rze n ie o d pow iedniej h ie ra rc h ii i re la c ji m iędzy ce
la m i m a isto tn e znaczenie d la fu n k c jo n o w a n ia sy stem u m o ty w a c ji. W p ra k ty c z n e j działalności je s t to n ie k ie d y z a d an ie tru d n e do w y k o n a n ia ze w zględu m . in. n a różną przynależność, o rg a n iz a c y jn ą odpow iednich o środków d ec y zy jn y ch i p la n o w a n ia .
C ele p ro je k to w a n ia są d efin io w a n e w sposób nie w p e ł
n i o k reślo n y p rzez u ż y tk o w n ik a sy stem u , co n ie u ła tw ia zad an ia zespołow i p ro je k to w e m u i często n a k ła d a d o d a tk o w y obow iązek rozpoznania. W ym aga to dużego n a k ła d u p r a cy, w szczególności w sy tu a c ji, g d y u ż y tk o w n ik system u n ie je s t w sta n ie l u b . t e ż n ie je st p rzy g o to w a n y do u ja w n ie n ia w ła'snych celów . Z achodzi w obec tego p y ta n ie : czy zespół p ro je k to w y je s t a u te n ty c z n ie za in te re so w a n y u ja w nie n iem rzeczyw istego celu p ro je k to w a n ia ?
U żytkow nik, nie zn a ją c m ożliw ości, ja k ie d a je k o m p u te ry z a c ja p ro cesu in fo rm ac y jn eg o , „m a p ra w o ” n ie w iedzieć, co m ożna uzyskać i e w e n tu a ln ie osiągnąć. In fo rm a ty k , z r a cji p rzy g o to w an ia zaw odow ego, p o w in ie n u m ieć odpow ie
dzieć n a pow yższe w ątp liw o ści. B ędzie je d n a k w sposób n a tu ra ln y zm ierzał do m in im a liz a c ji celów i u p rasz cz an ia zadania, albow iem w iąże się to bezpośrednio z ilością p r a cy, ja k ą będzie m ia ł w ykonać „za te sam e p ie n iąd z e” . T ak w ięc w ażn e są tu m o ty w y („chęci”) d ziała n ia p ro je k ta n ta . K ażdy p ra c o w n ik zespołu p ro jek to w e g o (poza spełnieniem obow iązków w se n sie fo rm a ln y m ) odczuw a p o trze b ę sp e ł
n ie n ia w łasn y ch am b icji i a s p ira c ji, co zw iązane je s t n a p rz y k ła d z ty m czy opłaca m u się z p u n k tu w id zen ia m a te rialn e g o , czy to będzie p ra c a pionierska- o dużym z n a czeniu i je j re a liz a c ja p rzy n ie sie m o ra ln e uzn an ie, lu b też czy w ogóle p rzedsięw zięcie n ie będzie za tru d n e do r e a lizacji.
P rz ed k ie ro w n ic tw e m zespołu p ro jek to w e g o stoi często d o d atk o w y pro b lem : ja k re a liz a c ja celu sta w ian e g o przed zespołem p ro je k to w y m w p ły n ie n a re a liz a c ję celu n a d rzędnego — zastępczego sta w ian e g o in s ty tu c ji p r o je k tu ją cej. In s ty tu c ja p ro je k tu ją c a i e s k p lo a tu ją c a sy stem y m a u s ta lo n e w ielkości celów zastępczych p rze z je d n o stk ę n a d rz ę d n ą w p o staci o k reślo n y c h m ie rn ik ó w (najczęściej w a r tościow o o k reśla ją cy c h p rze ró b ) o ra z k ilk u z a d a ń d y re k ty w n y ch . B ędzie w ięc zm ierzać do re a liz a c ji celów za stę p -
Dr W o jciech BĄK O W SK I u k o ń c z y ł stu d ia w rok u 1963 n a P o lite c h n ic e S z c z e c iń s k ie j, g d z ie w ty m sa m y m roku p o d ją ł p ra cę ja k o - p ra co w n ik n a u k o w y . Od roku 1973 je s t a d iu n k tem w Z ak ład zie O rg a n iza cji P rze
tw arzan ia D a n y c h P o lite c h n ik i S zcze
c iń sk ie j, sp e c ja liz u ją c s ię ys z a s to s o w a n ia c h in fo r m a ty k i w zarząd zan iu tra n sp o rtem sa m o ch o d o w y m . M ięd zy in n y m i k ie r o w a ł p ra ca m i p r o je k to w o -w d r o ż e n io w y m i nad in fo r m a ty c z n ym sy s te m e m e w id e n c ji p o ja z d ó w sa m o ch o d o w y ch „R EJE STR ”. A u tor w ie lu p u b lik a c ji z za k resu z a s to s o w ań in fo r m a ty k i.
Dr E dw ard K O LB U SZ u k o ń c z y ł stu d ia na P o lite c h n ic e S z c z e c iń sk ie j. W la ta ch 1967—1973 p ra co w a ł w ZETO S zczecin , k ie r u ją c w ie lo m a p rzed się
w z ię c ia m i p r o je k to w o -p r o g r a m o w y - m i. Od rok u 1973 p ra c u je na P o lite c h n ic e S z c z e c iń sk ie j, g d z ie o sta t
n io za jm u je sta n o w isk o a d iu n k ta w Z ak ład zie O rg a n iza cji P rzetw a rza n ia D a n y ch oraz p e łn i fu n k c ję za stę p c y d y rek to ra In s ty tu tu R ach u n k u E k o n o m iczn eg o i k ie r o w n ik a O środ
ka O b liczeń E k o n o m iczn y ch . A u tor w ie lu p u b lik a c ji, d zia ła cz TNO iK , w sp ó ło r g a n iz a to r w ie lu k o n fe r e n c ji n t. in fo r m a ty k i w zarząd zan iu .
4
czych bez w zg lęd u na to, ja k i to będzie m iało w pyw na ja k o ść p ro d u k tu fin aln eg o je j działalności, m. in. niezależ
n ie od tego, czy p ro d u k t sp e łn ia oczekiw ania u ży tk o w n ik a system u.
S iła o d d ziały w a n ia celów zastępczych in sty tu c ji p r o je k tu ją c e j będzie zależeć od ro d z a ju p o w iązań s tru k tu ra ln y c h pom iędzy w y k o n aw cą sy stem u a jego u ży tk o w n ik iem . W ty m sen sie in s ty tu c ja p ro je k tu ją c a .może być częścią sk ła dow ą s tr u k tu r y o rg an iz ac y jn ej u ż y tk o w n ik a sy stem u , bądź je d n o stk ą należącą do otoczenia u ży tk o w n ik a.
WIĘŻ STRUKTURALNA A SYSTEM MOTYWACJI P ra co w n ie bądź ośrodki obliczeniow e zak ład ó w p ro d u k c y jn y ch łączy z u ży tk o w n ik iem służbow a w ięź s tr u k tu r a l
na. N ato m iast p u b lic zn a sieć obliczeniow a oraz ośrodki b ran ż o w e i re so rto w e są in sty tu c ja m i, k tó re zaliczym y do otoczenia u ży tk o w n ik ó w — n ie p o d le g a ją w ięc w ięziom służbow ym . W p rzy p a d k u b ra k u w ięzi służbow ej m iędzy u ży tk o w n ik iem sy stem u in fo rm aty czn eg o a zespołem p ro je k tu ją c y m istn ie je w iele stra te g ii d ziała n ia w p ra c a c h p ro je k to w y c h i w drożeniow ych. In n e m o ty w y będ ą od d zia
ły w ać n a k ie ro w n ic tw o ta k ie j in s ty tu c ji gdy „ p o rtfe l” re a lizow anych ju ż p ra c zap ew n ia pełn e osiągnięcie celu za stę p czego, tzn. d a je o k reślo n ą w ielkość p rze ro b u i obciążenia k o m p u te ra . W ów czas ew e n tu aln eg o zleceniodaw cę p ra c p ro je k to w y ch tr a k t u je się ja k o in tru z a .
G dy e k sp lo ato w a n e sy stem y obciążają ca łkow icie zain - stą lo w a n e k o m p u te ry , a m oce p ro je k to w e nie są w y k o rz y sta n e w y stę p u ją in n e m otyw y. W ta k ic h p rz y p a d k ach p ro je k ta n c i w iedzą, że nic się n ie s ta n ie je śli o p rac o w y w a n y sy stem „nie w y jd zie” . M ożna w ów czas p rzed u ży tk o w n i
k iem postaw ić w iele tru d n y c h do sp e łn ie n ia .w ym ogów , k tó re nie zo staną zrealizow ane, co z kolei u z a sa d n ia o d stą p ie n ie od w d ro ż en ia i e k sp lo a ta c ji sy stem u . J e ś li zespół p r o je k to w y n ie je st z a in te re so w a n y w d ra ż a n ie m k o n k re tn e g o sy stem u info rm aty czn eg o , to u ży tk o w n ik z re g u ły stoi n a pozycji p rze g ra n ej. N ie będzie w s ta n ie sp ełn ić i sa m w y ko n ać w szy stk ich p rac o rg an iz ac y jn y ch p rzy g o to w u ją cy c h w drożenie, a n a s tę p n ie e k sp lo a ta c ję sy stem u . .
O dm ien n ie p rz e d sta w ia się p ro b lem gdy in s ty tu c ja p ro je k tu ją c a d y sp o n u je zn acznym p o te n cja łe m p rzerobow ym , a re a liz a c ja celów zastępczych je s t zagrożona, np. z p ow o
du b ra k u o b ciążenia sp rzę tu kom p u tero w eg o . N acisk w ła snego k ie ro w n ic tw a sztabow ego je st sk ie ro w a n y n a ta k ie d ziałan ie, a b y zrealizo w ać cele zastępcze, co z kolei łączy się z o k reślo n y m sy stem e m p re m ii p ie n ięż n ej i u z n a n ia otoczenia. W szyscy za in te re so w an i m a te ria ln ie członkow ie zespołu dążą do w d ro ż en ia sy stem u i jego e k sp lo atacji. Sy- -o' tu a c ja ta k a nie oznacza oczyw iście, że w p rz y p a d k u w y s tą p ie n ia spójności pom iędzy celem p ro je k to w a n ia a celem zastępczym in sty tu c ji p r o je k tu ją c e j, w y stą p i jednocześnie dążność do w y k o n an ia „dobrej ro b o ty ”. U kład ta k i je st ty lk o p rz e sła n k ą do tego. N ato m iast w p rz y p a d k u p rze ciw n ym , tzn. gd y n ie zrea liz o w a n ie celu p ro je k to w a n ia n ie m a isto tn eg o w p ły w u n a re a liz a c ję celu zastępczego in s ty tu c ji p ro je k tu ją c e j — d ziałać będ ą m o ty w y dla pod ejm o w an ia
„ ra d o sn ej tw ó rczo ści”.
N ależy tu jeszcze u w zględnić zagadnienie, k tó re często je s t sta w ia n e w prak seo lo g ii, tj. w y d atk o w a n ie m in im a ln e j e n e rg ii w łasn ej. In s ty tu c ja p ro je k tu ją c a i e k sp lo a tu ją c a sy stem y in fo rm a ty c z n e m oże z a k ła d ać w re a liz a c ji celu z a stępczego, że n ajlep szy m d la niej ro zw ią zan iem będ ą p rac e k o n cep cy jn e, p ro je k to w e i sp rzed aż czasu p rac y k o m p u te rów . N ato m ia st w d ro ż en ie i ek sp lo ato w a n ie sy ste m u ja k o p rzedsięw zięcie n a jtru d n ie js z e , w e ry fik u ją c e n ie u b łag a n ie w szy stk o to, co w cześniej było zrobione, je s t om ijan e. W p ra k ty c e m ożna zauw ażyć, że w iele in s ty tu c ji p r o je k tu ją cych sy stem y in fo rm a ty c z n e ta k w łaśn ie p o stę p u je .
D la zespołu p ro je k tu ją c e g o , w chodzącego w sk ła d s t r u k tu r y o rg a n iz a c y jn e j przyszłego u ż y tk o w n ik a, in te g ra c ja c e ló w je s t je d y n ie k w e stią w iedzy i św iadom ości oraz u m ie ję tn o śc i z a rząd z an ia d an ą je d n o stk ą o rg an iz ac y jn ą. C el z a stępczy w m ie rn ik ac h , d la całej je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej je s t u sta lo n y przez je d n o stk ę n a d rz ęd n ą. O siągnięciu tego celu m a służyć m iędzy in n y m i fu n k c jo n o w a n ie system u info rm aty czn eg o . U m ie jętn o ść p o sta w ie n ia celu p rzed ze
społem je s t p o dobna ja k w p rz y p a d k u p ierw szym . N a to m ia st sw oboda p o stę p o w an ia je st o g raniczona — nie m ożna w y b iera ć u ż y tk o w n ik ó w , m ożna ty lk o w y b ie ra ć dziedzinę i fu n k c je , ja k ie m a sp ełn iać system . Z lecający zad an ie p ro je k to w e je st ró w n ież o ce n ia jąc y m całość d zia ła n ia je d n o stk i p ro je k tu ją c e j. M a m ożność zm iany m ie rn ik ó w oceny d ziała n ia te j je d n o stk i. Is tn ie je w ięc m ożliw ość o d d ziały w a n ia bodźcow ego poprzez p o śre d n ie d z ia ła n ie zach ęcające do rz e te ln e j, p rac y , ja k ró w n ież d y re k ty w n e g o o d d ziały w a
n ia poprzez w ięzi służbow e. W ty m p rz y p a d k u kom órce
p ro je k tu ją c e j system tru d n o je st uciec od ro zw ią zan ia k o n k re tn e g o pro b lem u i bezpośredniego uczestniczenia w p ro cesie w d ra ż a n ia i e k sp lo a ta c ji sy stem u . P o d p o rz ąd k o w an ie o rg an iz ac y jn e zespołu p ro je k tu ją c e g o u ż y tk o w n ik o w i je st p rz e sła n k ą pow odzenia w e w dro żen iu i e k sp lo a ta c ji s y s te m u info rm aty czn eg o . T a k je s t w p ra k ty c e . T am , gdzie ośrodki zakładow e p ro je k tu ją , w d ra ż a ją i e k sp lo a tu ją s y ste m y w ła sn e lu b zakupione, liczba system ów w drożonych i fu n k c jo n u ją c y c h w sto su n k u do p ro je k to w a n y c h je st z n a czna.
D obra znajom ość pro b lem ó w u ż y tk o w n ik a przez zespół p ro je k to w y je s t d o d atk o w ą p rz e sła n k ą sp rz y ja ją c ą pow o
dzeniu. C zonkow ie zespołu p ro jek to w eg o , choć nie należą do g ru p y re a liz u ją c e j zad an ia podstaw ow e, to je d n a k są z n ią zw iązani poprzez w ięzi służbow e, in fo rm a c y jn e a n a w et tech n iczn e (w p rzy p a d k u a u to m aty cz n eg o stero w an ia).
W iedza zespołu p ro jek to w e g o o d ziała n iu rd ze n ia w ła sn e j in s t y tu c jis) je st znacznie w ięk sza od w iedzy zespołu, k tó ry z n a jd u je się w otoczeniu.
I n s ty tu c ja p r o je k tu ją c a n a po trzeb y o toczenia je st zm u szona w ydzielić g ru p ę, k tó ra p o w in n a sta ć się k rę g ie m ze
w n ę trz n y m u ży tk o w n ik a. Z ad a n ie m tego k rę g u p o w in n a być re a liz a c ja zasad y , że służy on w łasn em u otoczeniu, a w ięc u żytkow nikow i. D ziałanie ty lk o n a k orzyść w ła sn e g o rd z e n ia m oże ta k dalec e w y p aczy ć skuteczność d z ia łan ia, że n ie p o trze b a będzie n igdy w d ra ż a ć sy stem u , a je d y n ie k o o rd y n o w ać zespołam i w d ra ża jąc y m i. T a k ie p rzy p a d k i z n a n e są z p ra k ty k i. B ardzo w iele „d u ży ch ” sy ste m ów p ro je k to w a n o w p oczątkach la t sied em d ziesiąty ch , je d n a k o rg a n iz a c je p ro je k tu ją c e nie po d jęły się w d ra ż a n ia i e k s p lo a to w a n ia tych system ów , n a to m ia s t za ję ły pozycje
„ k o o rd y n a to ró w ”.
SYSTEM POBUDZANIA
O sta tn im z o m aw ian y ch zagadnień, n a k tó re należy zw ró cić u w ag ę p rzy u sta la n iu p rz e sła n e k w p ły w a ją c y c h n a po
w odzenie w e w d ra ż a n iu sy stem ó w in fo rm aty czn y ch , je st sy stem pobudzania.
W ro z p a try w a n y c h przez n as u k ła d ac h bodźce m a te ria ln e o p a rte są n a płacy sta łe j i ru ch o m e j. N ie w n ik a ją c w w ie l
kość płacy sta łe j w sto su n k u do w k ła d u p ra c y , ro z p a trz y m y m ożliw ości zachow ania się praco w n ik ó w w zależności od zasad p rz y z n aw an ia p ła cy ru ch o m e j (prem ii).
Je śli zespół p ro je k tu ją c y m a u sta lo n ą w ielkość p re m ii w zależności od tego, ja k zo stan ie oceniona re a liz a c ja celu n ad rzęd n eg o in sty tu c ji, to w pły w d ziała n ia bodźcow ego na k o n k re tn ą p ra c ę je s t n ie w ielk i. Z asa d a ta k a je s t obecnie szeroko sto so w a n a w sy stem ie pob u d zan ia. T ak ie ro zw ią
zanie je s t szczególnie n iew łaściw e w p rzy p a d k u zespołów p ro jek to w y c h p odległych u ży tk o w n ik o w i. Je że li p rze d się
bio rstw o w y k o n ało z a d an ia planow e, to zgodnie z za sa d a m i o trzy m a o k reślo n y fu n d u sz prem iow y. Część tego f u n duszu zo stan ie przezn aczo n a n a k o m ó rk ę p ro je k tu ją c ą s y ste m y in fo rm aty c zn e , n iezależnie od tego, w ja k im z a k re sie w y k o n a sw oje za d an ia. W y d a je się, że zespół p r o je k to w y w in ie n m ieć u sta lo n y przez w łasn ą in sty tu c ję cel d zia
ła n ia w postaci zadań. R e aliza cja zadań zgodnie z h a rm o n o g ram e m p o w in n a być p o d staw ą do u sta le n ia w ysokości p r e m ii, o ile cel n a d rz ę d n y został zrealizow any. T a k a spójność re a liz a c ji zad ań z sy stem em p o b u d zan ia je st je d n ą z głó w n ych p rz e sła n e k pow odzenia, szczególnie n a eta p ie prac w drożeniow ych.
PRZESŁANKI PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA SYSTEMU MOTYWACJI
W arto zastan o w ić się n ad pod staw o w y m i u w a ru n k o w a n ia m i p raw id ło w eg o fu n k c jo n o w a n ia sy stem u m o ty w a cji w o dniesieniu do zespołu p ro jek to w eg o (in fo rm a ty k a). Na w stę p ie należy podkreślić, że celem sy stem u m o ty w a cji je st pobu d zan ie zespołu p ro jek to w e g o do:
— o siągnięcia postaw ionego przed nim celu
— w ysokiej p ro d u k ty w n o ści
— sty m u la c ji w sp ó łp racy .
S iła o d d ziały w an ia m o ty w u jąceg o n a p erso n e l p ro je k tu ją cy zależna je st od sto p n ia in te g ra c ji z celam i w łasn y m i, tj. p rzy ję cia i a k c e p ta c ji celów sta w ia n y c h przez k ie ro w nictw o. N iski sto p ień in te g ra c ji p rac o w n ik ó w zespołu p ro jek to w eg o to p re fe ro w a n ie d o b ra w łasn eg o i sw o je j „ ro d zin y ”. P erso n el p ro je k tu ją c y , w p rz y p a d k u b ra k u in te g r a cji celów , „ u s ta w ia ” się do p rac y w ta k i sposób, ab y by ła
*) P o ję c ie r d z e n i a i n s t y t u c j i , k r ę g u i o t o c z e n i a w y ja śn ia J. Z ie le n ie w s k i w p ra cy „O rgan izacja z e sp o łó w lu d zk ich " (PW N)
5
o n a ty lk o w y k o n an a , co w ca le n ie oznacza re a liz a c ji z a d a n y ch celów . P rz y n isk im sto p n iu in te g ra c ji p o sz u k u je się ta k ic h ro zw ią zań , k tó re p o w o d u ją w y d a tk o w a n ie w ła sn e j en e rg ii w m in im a ln y m sto p n iu i p o zw a lają o sią g n ąć m in i
m a ln e założenia. K a d ra o n isk im sto p n iu in te g ra c ji je st b ard z o a k ty w n a i p o tr a f i w y d a tk o w a ć dużo en erg ii n a e ta p ie u s ta la n ia celów , ja k ie m a sp e łn ia ć sy stem in fo rm a ty czny. D ąży o n a do o b n iż en ia „poprzeczki” celów. P rz e d u - ży tk o w n ik iem sta w ia się o k re ślo n e „ b a rie ry ”, szczególnie tech n iczn e, k tó r e rzekom o u n ie m o żliw iają re a liz a c ję jego w ym agań. W czasie p ro je k to w a n ia zespół ta k i d la u ła tw ie n ia w ła sn e j p ra c y z a k ła d a o bciążenie u ży tk o w n ik a w ielo m a p ra c a m i m a n u a ln y m i. O bciążenie to n ie k ie d y je s t ta k znaczne, że p raco ch ło n n o ść m a n u a ln y c h p ra c w sy stem ie in fo rm aty c zn y m je s t w ięk sza od tra d y c y jn e j.
W p rz y p a d k u w ysokiego sto p n ia in te g ra c ji p erso n e l p r o je k to w y uczestniczy w re a liz a c ji sta w ia n y c h celów, k tó re
uto żsam ia z celam i w łasn y m i. P ra c o w n ic y o w yższym sto p n iu in te g ra c ji, n iezależn ie od ze w n ętrzn y c h , n ie k ied y n ie k o rzy stn y c h w aru n k ó w , p ra g n ą w y k o rz y sta ć w szystkie m o żliwości, ab y przyczynić się do osiągnięcia pow odzenia w d ziałan iu . Z espół o w ysokim sto p n iu in te g ra c ji w e w n ę trz nej będzie się zachow yw ał w sposób o d w ro tn y do om ó
w ionego pow yżej, tzn. będzie:
® poszu k iw ał tak ieg o celu sy stem u info rm aty czn eg o , k tó ry p rz y określo n y m d o stęp n y m sprzęcie k o m p u te ro w y m sp e ł
n ić m oże n ajw ię k sz ą liczbę fu n k c ji
• w y k o rz y sty w a ł m ożliw ości k o m p u te ra p rz e z d o k ła d n ie j
sze, • in n o w a c y jn e i tw ó rcze podejście, e lim in u ją c p ra c e m a n u a ln e
® dąży ł do o siągnięcia pow odzenia i skutecznego d ziałania.
Isto tn ą cechą d ziała n ia zespołu p ro jek to w eg o będzie g o tow ość do w sp ó łd z iałan ia z u ży tk o w n ik iem sy stem u , do u łożenia w sp ó łp racy n a zasad ach p a rtn e rs tw a .
EWA DREKO, ZBIGNIEW SZESTOWICKI Ośrodek Elektroniczny GUS
Wrocław
Sprzęt krajowy w prostych systemach konwersacyjnych
W w ielu d ziedzinach d ziałalności człow ieka p o trze b y i n fo rm a c y jn e w coraz w ięk szy m sto p n iu za sp o k a ja n e są p o przez zastosow anie k o n w e rsa c y jn y c h sy stem ó w w y sz u k i
w a n ia in fo rm a c ji ze zdalnym dostępem . Im w ięcej je d n a k ro d za jó w zastosow ań, ty m w ięcej sposobów re a liz a c ji w sp o m n ia n y ch system ów .
W pierw szy m półroczu 1977 r. O środek E le k tro n ic z n y GUS w e W ro cław iu p rz y stą p ił do p ra c n a d sy stem e m zdalnego d ostępu do in fo rm a c ji z z a k resu sta ty sty k i.
O środek w yposażony b y ł w ów czas w d w a z e sta w y k o m p u te ró w ODRA 1305 i w sp rzę t te le tra n s m is y jn y p ro d u k cji k ra jo w e j: m u ltip le k so r M P X 325, a d a p te ry te le k o m u n i
k a c y jn e U PD 305-8/5, m o d em y 200 o raz d r u k a r k i znakow o- -m ozaikow e DZM 180 K SR E , w y k o rz y sty w a n e ja k o k o n - w e rsa c y jn e u rz ą d z e n ia w ejścia -w y jścia . K o n fig u ra c ję s p rz ę tu te le tra n s m is ji p rz e d sta w ia ry su n e k 1 (w całości p rz e d s ta w iono p o łączenia ty lk o je d n e j linii- te le tra n sm isy jn e j).
P aro m ie sięc zn a e k s p lo a ta c ją p a k ie tu FIN D -2 ON LIN Ę firm y IC L pozw oliła n a p o zy ty w n ą ocenę ja k o ści sp rzę tu i jego p rzy d atn o ści w p la n o w a n y m system ie. B yło to je d n a k ty lk o ro zw ią zan ie d o raź n e ze w zględu n a zn aczne o g ra n ic ze n ia fu n k c jo n a ln e p a k ie tu . K onieczne sta ło się stw o rz e n ie b a rd z iej elastycznego i u n iw e rsa ln e g o sy stem u zd a l
nego d o stę p u do dan y ch . P o n iew aż O środek n ie m ia ł w t e go ty p u p ra c a c h w iększego dośw iadczenia i d y sponow ał sto su n k o w o szczupłą k a d rą p ro jek to w o -p ro g ra m o w ą , zd e
cydow ano się n a ro zw ią zan ie o p a rte głó w n ie n a w y k o rz y sta n iu m ożliw ości sy stem u o p era cy jn e g o G EO R G E-3,' a ści
ślej m ów iąc — p o d sy stem u w ielodostępu M OP.
PRZEZNACZENIE SYSTEMU
P rzezn aczen iem sy stem u je s t o bsługa te re n o w y ch o rg a n ó w a d m in is tra c y jn o -p a rty jn y c h w za k re sie in fo rm a c ji s ta ty sty cz n y ch n a te m a t w y k o n a n ia p la n u gospodarczego w o jew ództw a.
W p ierw szy m e ta p ie opracow ano dział PR ZEM Y SŁ, w d ru g im półroczu br. przew id zian e je s t o ddanie do e k s p lo a ta c ji k o le jn y ch działów : BUDOW NICTW O i GM INY.
S y stem em o b ję to c z te ry w o jew ó d ztw a: w ro c ła w sk ie, j e le niogórskie, leg n ick ie i w ałb rz y sk ie. T e rm in a le in sta lo w a n e b ęd ą s u k c e s y jn i e (do 1980 r.) w siedzibach U rzędów W ojew ódzkich, K W P Z P R i WUS.
ZBIORY INFORMACJI
\ Biorąc" pod u w ag ę specyficzny c h a ra k te r zastosow ań, u ż y tk o w n ik o w i um ożliw iono je d y n ie w y szu k iw a n ie in fo r m a cji, n a to m ia st n ie m a on m ożliw ości ich w p ro w ad zan ia, sk re ś la n ia czy m o d y fik o w an ia. D latego też o rg an iz ac ja zbiorów in fo rm a c ji sy stem u je s t p ro sta — a k tu a liz a c ja zbiorów p o śred n ic h w o jew ó d ztw o dbyw a się co m iesiąc i p olega n a zap isan iu zb io ru o k o le jn y m n u m e rz e g e n e ra cji, zgodnym z a k tu a ln y m n u m e re m m iesiąca. K ażdy r e k o rd za w ie ra k o m p le t d o stę p n y ch w sy stem ie in fo rm a c ji o jed n y m p rze d sięb io rstw ie p rzem ysłow ym . Z b io ry poszcze
góln y ch w o jew ó d ztw ró żn ią się o sta tn im i cz te re m a z n a k a m i nazw y :
Mgr Ew a DREKO u k o ń czy ła stu d ia w 1970 rok u n a W y d zia le M a tem a ty k i, F iz y k i i C h em ii U n iw e r sy te tu W ro cła w sk ieg o . P r a c ę ro zp o częła w ZETO W rocław , p rzech o d zą c k o le j
n o od sta n o w isk a m ło d szeg o progra
m is ty do k iero w n ik a p ra co w n i se r w isu sy s te m ó w , z a jm u ją c się p ro jek to w a n ie m , p ro g ra m o w a n iem , w d r a ż a n iem i k o n se r w a c ją sy s te m ó w o te m a ty c e : obrót to w a r o w y , e w id e n cja fin a n s o w o -k s ię g o w a itp. W la ta ch 1975—1977 p ra c u je w P U P iK RSW P r a sa -K sią żk a -R u ch ja k o sp e c ja lis ta ds. epd, a od 1977 — w O środku E lek tro n iczn y m GUS w e W ro cła w iu , g d z ie z a jm u je s ię b a n k a m i d a n y c h i te le tr a n s m is ją dan ych .
Mgr in ż. Z b ig n ie w SZESTOW ICKI je s t a b so lw e n te m W yd ziału E le k tr o n iczn eg o P o lite c h n ik i W ro cła w sk iej (1973). W la ta c h 1973—1977 p ra co w a ł w I n s ty tu c ie A u to m a ty k i S y ste m ó w E n e r g e ty c z n y c h w e W ro cła w iu , w Z a k ła d zie In fo r m a ty k i. Z a jm o w a ł się b a d a n ia m i o b ieg u in fo r m a c ji w e n e r g e ty c e oraz o p r a c o w y w a n ie m k o n c e p c ji i o p r o g ra m o w a n iem sy s te m ó w o b lic z e n io w y c h dla o k r ę g o w y c h d y s p o z y c ji m o cy . P o n a d to b rał u d zia ł w p racach n ad b a n k a m i d a n y ch w e n e r g e ty c e . Od 1977 r. p ra c u je w O środku E lek tro n iczn y m G U S w e W rocław iu , z a jm u ją c się tem a ty k ą b a n k ó w d a n y c h i te le tr a n sm is ją d a
n y ch .
6
Jednostko
centralna MPX
ODRA 3 2 5
1 3 0 5
UPO 30 5 - 8 /5
13
> Podkanaty
MODEM
200 MODEM200
— u sta le n ie w a k u m u la to rz e X5 (w # T B nt) cz te ro z n a- kow ego kodu w o jew ó d ztw a (p a ra m e tr p rze n iesio n y z D R O l)
— w y\volanie m a k ra URU u ru ch a m iając eg o # T B n t i ste ru ją c e g o jego p rzebiegiem
• URU:
— u ru c h o m ie n ie p ro g ra m u # T B n t
— o tw arc ie i p rzy łą cz en ie do p ro g ra m u zbioru danych d la w łaściw ego w o jew ó d ztw a i m iesiąca.
W zajem n e p ow iązanie m a k ro in s tru k c ji i p ro g ra m ó w p o k a z an e je st (w raz z op isan y m i d alej elem e n ta m i dialogu) n a ry s u n k u 2 .
jerowy poziom_
wykonywania instrukcji U ys. 1. K o n fig u ra cja sp rz ętu te le tr a n sm is ji
ROZWIĄZANIA PROGRAMOWE
G e n e ra ln ą k o n ce p cją było sk o rz y sta n ie w m a k sy m a ln y m sto p n iu z gotow ych ro zw iązań p o d sy stem u M O P, u m o żli
w iając y ch stw o rze n ie in d y w id u a ln eg o sy stem u k o n w e rsa - cyjnego, w yposażonego w e w ła s n y języ k w ew n ę trz n y . Z a sadnicze p ra c e sp ro w ad ziły się do o p rac o w a n ia k o n w en c jo n aln y c h p ro g ra m ó w w ję z y k u PLA N , w y k o rz y stu ją cy c h cz y tn ik k a r t d ziu rk o w a n y ch i d r u k a rk ę w ierszow ą.
F u n k c je poszczególnych p ro g ra m ó w sprecyzow ano n a s tę p ująco:
• # H A SL:
— p rz y w ita n ie system u
— żą d an ie p o d an ia h a sła
— sp raw d ze n ie h a sła u ż y tk o w n ik a, u sta le n ie w o jew ó d z
tw a *
— o dm ow a o b sługi w p rz y p a d k u niew łaściw eg o h a sła
— e w e n tu a ln a zm ian a h asła
— za trz y m a n ie p ro g ra m u ro zró żn ia ją ce w ojew ództw o
# STER :
— ż ą d an ie p o d an ia n u m e ru ta b lic y w y n ik o w ej
— sp raw d zen ie, czy istn ie je ta b lic a o p o d an y m n u m e rz e
— sy g n a liz acja b ra k u ta b lic y o p o d an y m n u m e rz e
— za trz y m a n ie p ro g ra m u ro z ró żn ia ją ce n u m e r ta b lic y
® # T B n t (nt — n u m e r tablicy):
— ż ą d a n ie p o d an ia n u m e ró w m iesiąca i p rze d się b io rstw a (lub w e rs ji w y d ru k u )
— sp raw d ze n ie , czy is tn ie ją d an e za p o d an y m iesiąc
— sy g n a liz acja b ra k u d an y c h za p o d an y m iesiąc
— -sp raw d zen ie, czy istn ie je p rze d sięb io rstw o o po d an y m n u m e rz e
— sy g n a liz acja b ra k u p rze d się b io rstw a o pod an y m n u m e rz e
— re a liz a c ja w y d ru k u ta b lic y w y nikow ej.
P rz y ję c ie zasady użycia po d staw o w y ch u rzą d zeń w ejścia - -w y jścia znacznie u ła tw iło p racę, szczególnie n a e ta p ie u ru c h a m ia n ia pro g ram ó w .
D ocelow o p ro g ra m y b y ły je d n a k przeznaczone do p rac y w try b ie k o n w e rsa c y jn y m pod k o n tro lą M O P. D latego też sp raw d zo n e ju ż p ro g ra m y um ieszczono w P Z S J) sy stem u o p eracy jn eg o GEOR G E-3. O rg a n iz ację p ra c y p ro g ra m ó w i w sp ó łp racy m iędzy n im i pow ierzono u tw o rzo n y m do tego celu m a k ro in stru k c jo m . W w y n ik u um ieszczenia w n ic h i n s tr u k c ji O N LIN E, p rz y łą cz ają cy c h w try b ie o n -lin e u r z ą dzenia z e w n ętrzn e do p ro g ra m u użytkow ego, i za sto so w a
n iu ja k o u rzą d zen ia końcow ego d ru k a rk i DZM 180 K SR E n a stą p iło p rze n iesien ie p ro g ra m o w ej obsługi c z y tn ik a k a r t i d ru k a rk i w ierszo w ej n a w sp o m n ia n e u rzą d zen ie końcow e.
T en sk o m p lik o w an y zabieg stw o rz y ł sz ero k ie m ożliw ości o p ro g ra m o w y w a n ia d r u k a r k i znako w o -m o zaik o w ej ja k o u rzą d zen ia końcow ego p ra c u ją c e g o w try b ie k o n w e rs a c y j
nym .
W ażniejsze fu n k c je w sp o m n ian y ch m a k ro in s tru k c ji są n a stę p u ją ce:
• D R O l
— ściągnięcie do PA O i u ru c h o m ie n ie p ro g ra m u # H A SL
— sp raw d ze n ie ko d u za trz y m a n ia (jak ie w ojew ództw o)
— w y w o łan ie m a k ro in s tru k c ji W O J i u sta w ie n ie w n iej czteroznakow ego k o d u w o jew ó d z tw a (p a ra m e tr p ree sy łan y do W OJ)
® W O J:
— ściąg n ięcie do PA O i u ru c h o m ie n ie p ro g ra m u STER
— sp raw d ze n ie ko d u z a trz y m a n ia (ja k i n u m e r ta blicy)
— ściągnięcie p ro g ra m u # T B n t
. . . ' T __________________
_______ ttHASr.
[^Przywitanie system u]
^ tedne hastd— Hasto proszę^
---- ^~,~r ---
IBfodne hasto]
N\p o raz trzeci?,
à
r _ l _ _ J i _ _ ;
IPrzepraszamy, nie1 -jzn ających hasta • l_nie _oJbstu^ujem £ _J
Prawidtowe hasto
(WOJ) _____ | _ _ I _ J+STER
|~Podaj nazw? tablicy-}
rpodaj nr miesiąca , (i przedsiębiorstwa))*
i__ ^___ jkib x ___ i
# T B n t
Nr miesiąca (i przedsiębiorstwa]
j Tablica wy-J_
^nikowa
sterowanie w
“ podsystemie MOP sterowanie w e~
*" " wnątrz programow i---1 _ tekst wprowadzany
•--- * ” przez użytkownika
i
---1 _ tekst wyprowadzany 1--- 1 ~ z system u na kotaowk?l) P Z S — P a m ię ć Z b io ró w S y ste m u
K ys. 2. Proceduiry d ostęp u do in fo r m a c ji n a tle p ow iązań p rogra
m ó w z m a k r o in str u k cja m i u ży tk o w n ik a
JĘZYK SYSTEMU
S p ecy fik a zastosow anego ję z y k a w y n ik a z p rz y ję ty c h w sy stem ie założeń i zw iązanej z n im i szczególnej o rg an iz ac ji zbiorów in fo rm a c ji. W zbiorach ty c h za w arto ta k ie in fo rm a cje, ja k sprzedaż, osobow y fu n d u sz płac, z a tru d n ie n ie itd., a p o n ad to w yliczone u p rze d n io w szelkie re la c je ek onom icz
ne. S tru k tu rę ję zy k a znacznie u p raszcza w sp o m n ia n e ju ż założenie, że u ży tk o w n ik m oże w yłączn ie w yszu k iw ać i n fo rm a cje.
S w oboda w y b ie ra n ia in fo rm a c ji przez u ży tk o w n ik a z o s ta ła ogran iczo n a do o trz y m y w a n ia gotow ych zestaw ień w y p i
sy w an y c h n a d ru k a rc e w p ostaci zno rm alizo w an y ch ta b lic . D ane w ta b lic a c h za p ro je k to w a n o w sposób m ożliw ie u n i
w e rsa ln y — w różnych podziałach i p rz e k ro ja c h — sp e łn ia ją c w y m a g a n ia różnych u ży tk o w n ik ó w , o k reślo n y ch pod
czas szczegółow ych k o n su lta c ji. W te n sposób p o w sta ły t a b lic e o ró żn ej liczbie in fo rm a c ji w odniesien iu do p o je d y n czego p rze d sięb io rstw a . O prócz ta b lic p rz e d sta w ia ją c y c h in fo rm a c je o żądanych p rze d sięb io rstw a ch , m ożna uzy sk ać ró w n ież ta b lic e tzw . w ybiorcze, p o k az u ją ce w szy stk ie p rz e d się b io rstw a, k tó re n ie sp e łn ia ją k r y te r iu m d a n e j ta b lic y (np. p ro c e n t w y k o n a n ia p la n u < 100). K ry te r ia te są z a w a r te w p ro g ra m ac h re a liz u ją c y c h w y d ru k ta b lic , a w ięc u ży tk o w n ik n ie m a m ożliw ości ich zm ian y z k ońców ki, co ró w n ież w płynęło n a u p roszczenie ję z y k a u ż y tk o w n ik a.
U ży tk o w n ik w y b ie ra cechy w gotow ych zestaw ach, d o b ie r a ją c n a jb a rd z ie j d la niego odpow iednią ta b lic ę w ed łu g k a talo g u .
