Aktywność gospodarcza polskich i ukraińskich regionów przygranicznych Przygraniczne regiony Polski i Ukrainy mają w dużym stopniu charakter peryferyjny

zarówno w sensie komunikacyjnym jak i gospodarczym w stosunku do pozostałych regionów tych państw. Przyjmując za podstawową miarę rozwoju wartość produkcji dodanej per capita wytworzonej w polskiej i ukraińskiej części pogranicza w latach 2000–2005 można – na podstawie danych zawartych w tabeli 3 – sformułować kilka wniosków.

Po pierwsze, widoczna jest wyraźna dynamika wzrostu wartości dodanej per capita zarówno w regionach ukraińskich (niemal 3–krotna) jak i polskich (o ok.30%), przy czym w odniesieniu do średnich krajowych wielkości te relatywnie zmalały: w części polskiej z 69,9 do 68,8% (lubelskie z 70,0 do 68,3%, podkarpackie z 69,8 do 69,0%), a w części ukraińskiej z 73,7%

do 67,7% (lwowskie – z 77,4 do 71,6%, wołyńskie – z 74,5 do 71,6%, zakarpackie – z 60,2 do 59,1%). Oznacza to, że wszystkie analizowane regiony przygraniczne nadal pozostają słabo rozwinięte, przy czym sytuacja w tym zakresie nieco się pogorszyła w przypadku polskiej części pogranicza, a zdecydowanie – w odniesieniu do części ukraińskiej.

Po drugie, przyjmując średni poziom hrywny w stosunku do złotego na poziomie 0,70 gr można dostrzec, że zróżnicowanie poziomu rozwoju części polskiej pogranicza w stosunku do części ukraińskiej, mierzone wielkością wartości dodanej per capita wynosiło w 2005 roku jak 3,9:1, a województwa podkarpackiego do zakarpackiego jak 4,5:1.

Po trzecie, w strukturze wartości dodanej wytwarzanej w regionach pogranicza polsko–

ukraińskiego można dostrzec, rosnącą i dominującą rolę usług oraz relatywnie duże, choć malejące znaczenie rolnictwa w części ukraińskiej.

Analiza pozostałych wskaźników społeczno–ekonomicznych zawartych w tabeli 3 skłania do następujących wniosków:

– liczba pracujących w obu częściach pogranicza w latach 2000–2006 spadła, przy czym w zdecydowanie większym stopniu w części polskiej (o 29,0%) niż ukraińskiej (o 1,4%), – spadkowi liczby pracujących towarzyszyły zmiany ich struktury, polegające na zmniejszeniu

udziału rolnictwa i wzrostu w zakresie usług, z tym że w przypadku polskich regionów nadal utrzymuje się relatywnie większy udział pracujących w rolnictwie i mniejszy w usługach w porównaniu ze stroną ukraińską,

– w obu częściach pogranicza występuje dosyć duża dynamika wzrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej, mających osobowość prawną w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, jednak brak danych w statystyce ukraińskiej dotyczących działalności gospodarczej osób fizycznych uniemożliwia przeprowadzenie pełnej analizy zjawiska przedsiębiorczości w badanym obszarze,

– przeciętne płace w regionach przygranicznych polskich i ukraińskich utrzymują się na poziomie niższym od średnich krajowych, relatywny wzrost w latach 2002–2006 wystąpił jedynie w obwodach: wołyńskim i zakarpackim.

Ostatnim badanym aspektem aktywności gospodarczej i jej przemian na obszarze pogranicza polsko–ukraińskiego, przed i po akcesji Polski do Unii Europejskiej, jest eksport regionów przygranicznych.

„Dysproporcje w rozwoju pogranicza ...” 153 Tab. 3. Wybrane wskaźniki społeczno–ekonomiczne charakteryzujące regiony pogranicza

polsko–ukraińskiego w latach 2000–2006

Wyszczególnienie Rok

Regiony polskie: Regiony ukraińskie:

razem lubel–

skie

podkar–

packie razem lwow–

skie

Tab. 4. Eksport polskich regionów pogranicza polsko–ukraińskiego

Województwa Rok Źródło: Komornicki T., projekt KBN 6P04E 027 20 na podstawie informacji CIHZ

i Ministerstwa Finansów

Tabela 4 ukazuje rosnącą w latach 2003–2005 wartość eksportu ogółem z województw lubelskiego (wzrost o 41,9%) i podkarpackiego (wzrost o 37,6%), przy czym w województwie podkarpackim wartość ta utrzymuje się na poziomie blisko 2–krotnie wyższym niż w województwie lubelskim. W przypadku eksportu na Ukrainę można dostrzec, że w województwie lubelskim nastąpił jego spadek zarówno w ujęciu bezwzględnym jak i relatywnym, a w podkarpackim tylko – relatywnie. Uwzględniając fakt, że wielkość eksportu z Polski na Ukrainę wzrosła, ale jego znaczenie się nie zmieniło, można wysnuć wniosek, że malejące znaczenie eksportu na Ukrainę dla województw lubelskiego i podkarpackiego oznacza

1 Bez osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

Andrzej Miszczuk 154

przesuwanie się powiązań handlowych z tym krajem do głównych ośrodków gospodarczych Polski, oddalonych jednak od naszej granicy wschodniej.

W przypadku przygranicznych regionów Ukrainy (tab. 5) można również zaobserwować w latach 2003–2005 wzrost wartości eksportu ogółem, wynoszący w przypadku województwa lwowskiego – 25,3%, wołyńskiego – 37,2% i zakarpackiego – 33,3%. Eksport do Polski z obwodu lwowskiego zmalał, a z wołyńskiego i zakarpackiego – wzrósł, przy ogólnym wzroście wartości eksportu z Ukrainy do Polski oraz spadku jego znaczenia dla gospodarki ukraińskiej.

Tab. 5. Eksport ukraińskich regionów pogranicza polsko–ukraińskiego

Województwa Rok Źródło: opracowanie własne na podstawie: Regions of Ukraine..., (2005, 2007)

5. Podsumowanie

Z zaprezentowanych rozważań, popartych analizami statystycznymi wyłania się złożony obraz konsekwencji rozszerzenia Unii Europejskiej o Polskę i ustanowienie granicy polsko–

ukraińskiej jako zewnętrznej granicy UE, na sytuację społeczno–ekonomiczną polskich i ukraińskich regionów przygranicznych.

Po pierwsze, wprowadzenie obowiązku wizowego w 2003 roku dla obywateli Ukrainy, spowodowało, że wzrost liczby osób przekraczających granicę polsko–ukraińską dotyczył głównie obywateli Polski. Wejście Polski do strefy Schengen i wprowadzenie jeszcze bardziej restrykcyjnie wydawanych wiz po raz kolejny zmniejszyło otwartość granicy polsko–ukraińskiej w aspekcie polityczno–prawnym dla obywateli Ukrainy. W tej sytuacji granica ta pełni niesymetryczną funkcję dla mieszkańców polskich i ukraińskich regionów przygranicznych. Warto przy tym dodać, że na skutek wprowadzenia wiz Schengen renta położenia województwa lubelskiego czy podkarpackiego stopniowo traci na znaczeniu dla Ukraińców, którzy otrzymawszy nowe wizy mogą podróżować po całej strefie Schengen. By potwierdzić statystycznie tę obserwację należy przeprowadzić badania ankietowe wśród osób przekraczających granicę polsko–ukraińską. W 2008 roku Urząd Statystyczny w Rzeszowie we współpracy z Urzędem Statystycznym w Lublinie rozpoczął tego typu badania.

Po drugie, wejście Polski do Unii Europejskiej, przy jednoczesnym ograniczeniu otwartości granicy polsko–ukraińskiej w aspekcie polityczno–prawnym, wpłynęło także na przebieg zjawisk demograficznych w regionach przygranicznych Polski i Ukrainy. Najbardziej spektakularnym przejawem tych zmian był wzrost odpływu migracyjnego z polskiej części pogranicza, co miało niewątpliwy związek z otwarciem dla Polaków rynków pracy niektórych państw członkowskich UE oraz zahamowanie odpływu z części ukraińskiej, czemu między innymi sprzyjały ograniczenia w ruchu granicznym.

Po trzecie, w sferze gospodarczej regionów przygranicznych Polski i Ukrainy widoczne było utrzymywanie się zapóźnienie w stosunku do pozostałych regionów tych państw, mierzone wielkością wartości dodanej per capita. Zmieniła się jednak struktura pracujących oraz wytwarzanej wartości dodanej w poszczególnych regionach. W obu przypadkach nastąpiły przesunięcia na rzecz usług, kosztem rolnictwa. Ponadto na rynku pracy w polskich regionach obserwuje się spadkową tendencję w zakresie bezrobocia, co jest także efektem wejścia Polski do UE, natomiast w regionach ukraińskich – bezrobocie rośnie.

Po czwarte, należy odnotować relatywne, a w przypadku województwa lubelskiego i obwodu lwowskiego – wyrażone także w wielkościach bezwzględnych, osłabienie oficjalnego handlu zagranicznego między graniczącymi ze sobą regionami Polski i Ukrainy, na rzecz regionów lepiej rozwiniętych, ale dalej położonych od granicy polsko–ukraińskiej. Oznacza to także jeszcze

„Dysproporcje w rozwoju pogranicza ...” 155 większe przeorientowanie działalności eksportowej polskich regionów przygranicznych na rzecz krajów członkowskich UE, w tym zwłaszcza Niemiec.

Po piąte, istniejące już znaczące dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego między polskimi i ukraińskimi regionami przygranicznymi będą się utrzymywać i systematycznie pogłębiać w sytuacji kontynuowania niejednoznacznej polityki proeuropejskiej Ukrainy. Tylko zmiana uwarunkowań geopolitycznych na pograniczu polsko–ukraińskim, wynikająca z nowych jakościowo relacji Ukraina – Unia Europejska, stworzy szanse na zdynamizowanie rozwoju i wyrównanie jego poziomu w przypadku polskich i ukraińskich regionów przygranicznych.

Literatura

Miszczuk A., 2007, Zewnętrzna granica Unii Europejskiej – Ukraina. Możliwości wykorzystania dla dynamizacji procesów rozwojowych, (w:) Ekspertyzy do Strategii Rozwoju Społeczno–Gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, t. II. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 45–70.

Moraczewska A., 2008, Transformacja funkcji granic Polski, Wydawnictwo UMCS, Lublin.

Pogranicze polsko–ukraińskie w liczbach w 2006 roku, US, Lublin 2007.

Regions of Ukraine, State Statistics Committee of Ukraine, 2005, Kyiv.

Regions of Ukraine, State Statistics Committee of Ukraine, 2007, Kyiv.

DISPROPORTIONS IN THE DEVELOPMENT OF POLISH – UKRAINIAN