Struktura wieku. Starzenie się populacji

O pozycji danego regionu (z punktu widzenia demograficznego) współdecyduje nie tylko globalna liczba mieszkańców, ale także struktura wieku mieszkańców.¹

Do najczęściej analizowanych zagadnień struktur ludności należy problem starzenia się populacji. Według tego kryterium pozycja naszego kraju będzie, w perspektywie 2050, wyjątkowo niekorzystna.

Polska będzie w 2050 pod względem średniego wieku ludności na 6 miejscu na świecie (średnia wieku ludności Polski to: w 1950 – 25,8 lat, 2005 – 36,8 lat, 2050 – 52,4 lata; świat odpowiednio: 23,9; 28,0; 38,1).

W Europie nasz kraj będzie miał (średnio) najstarszą ludność, a nami uplasuje się Bułgaria (52,3) i Słowenia (52,2).

Zagadnienie starości demograficznej danej populacji rozpatrywać można w kilku syntetycznych ujęciach: jako wskazany wyżej kryterium średniego wieku mieszkańców, a także jako udział ludności w wieku poprodukcyjnym w całej populacji lub jako relacje ludności w wieku poprodukcyjnym do dwóch pozostałych segmentów struktury ekonomicznej, tj. grupy produkcyjnej lub grupy przedprodukcyjnej.

Wydaje się, iż właściwym miernikiem pomiaru położenia populacji w kontekście starzenia się populacji jest ustalenie relacji pomiędzy liczbą ludności w wieku poprodukcyjnym do liczby ludności w wieku produkcyjnym, czyli wskaźnik obciążenia demograficznego (częściowo ekonomicznego).

Położenie województwa opolskiego zmierzone przy zastosowaniu tej miary jawi się jako bardzo niekorzystne w perspektywie roku 2030. Istotna jest tu dynamiczna zmiana pozycji w rankingu regionów polskich, z 9 pozycji w 2004, na pozycje numer 1 w 2030.

Biorąc pod uwagę zmianę średniego wieku ludności Polski, staje się kwestią oczywistą, iż poziom obciążenia demograficznego jest (będzie) w regionie opolskim jednym z najwyższych w Europie.

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

Pozycja regionów

(Wskaźnik wojewódzki minus wskaźnik dla Polski) Opolskie

Łódzkie Śląskie Świętokrzyskie Dolnośląskie Zachodniopomorskie Podlaskie Lubelskie Lubuskie Kujawsko-Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Mazowieckie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie Małopolskie

Województwo

Ryc. 6. Wskaźnik obciążenia grupy produkcyjnej (15–64 lat) grupą poprodukcyjną (65 lat i więcej). Odchylenie od średniej dla Polski (%)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lanzieri (2008), European Comumunities… (2007)

1 Podkreślamy bardzo zawężone podejście do problematyki czynników rozwoju regionu, jest bowiem oczywiste, iż katalog zmiennych opisujących region i jego zmiany jest bardzo szeroki. Przyjęty demograficzny zakres opracowania zmusza nas jednakże do znacznej selekcji

„Śląsk Opolski...” 67 6. Wnioski

Wstępna ocena uzyskanych danych prowadzi do wniosku, iż potwierdziła się hipoteza procesów odmienności przebiegu procesów demograficznych występujących w regionie opolskim od przebiegu tych samych zjawisk w innych regionach Polski, a także w Europie (w tym w innych państwach UE).

Tak sformułowana ocena opiera się o wyniki analiz serii zjawisk:

1. Region opolski ma jeden z najwyższych w Polsce oraz w skali Europy wskaźników spadku w zakresie liczby ludności ogółem. Ujemny przyrost rzeczywisty ludności województwa będzie jednym z najwyższych wśród regionów europejskich.

2. Poziom urodzeń w regionie mierzony wielkością właściwych wskaźników (dzietność, płodność) wykazuje jeden z najniższych stanów w Polsce. Oznacza to tym samym, z uwagi na pozycję przemian populacyjnych w Polsce w skali świata, iż w regionie wystąpi jedno z najniższych poziomów urodzeń na całym świecie. Utrzymanie się takiej sytuacji prowadzi to do stanu całkowitego braku możliwości prostej reprodukcji ludności.

3. W regionie opolskim wystąpi kryzys solidarności międzypokoleniowej. Poziom obciążenia grupy produkcyjne (15–64), grupą poprodukcyjną (65+) będzie najwyższy w Polsce.

4. Region opolski utrzyma czołową pozycję w zakresie migracji zagranicznych. Pojawiające się ruchy migracyjne w innych regionach, mogące być okresowo bardziej dynamiczne, nie spowodują istotnej zmiany wysokiej pozycji województwa opolskiego jako regionu wysyłającego.

5. Demograficznie region opolski jest (będzie) w skrajnie trudnym położeniu (najgorszym w Polsce).

6. Oznacza to konieczność traktowania województwa jako obszaru zagrożonego nadchodzącym kryzysem ludnościowym.

7. Ogromne ruchy migracyjne, które objęły Polskę w XXI wieku (szczególnie po 2004) powodują, iż jest wysoce prawdopodobne, iż podobne procesy pojawią się w innych obszarach Polski, m.in. jako efekt długotrwałego ujemnego salda migracji.

8. Oznacza to, iż europejskie i krajowe założenia prognoz długo terminowych (poza rok 2030–

2040) nie uwzględniają odłożonych skutków migracji, widocznych w regionie opolskim, doświadczanym przez migracje w całym okresie powojennym.

Literatura

Giannakouris K., 2008, Ageing characterises the demographics perspectives of the European societies, Eurostat, Population and social conditions, Statistics in focus, 72/2008.

Lanzieri G., 2007, Long–term population projections at regional level, Eurostat, Statistics in focus, Population and social condition,28/2007.

Lanzieri G., 2008, Population in Europe 2007: first results, Eurostat, Statistics in focus, Population and social condition, 81/2008.

Rauziński R., Szczygielski K., 2008, Prognoza pomigracyjna ludności województwa opolskiego na lata 2005–2020 (w przekroju powiatów, gmin i miejscowości), Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Opole.

Węgrzyn D., 2004, Stan, struktura i dynamika ludności kontynentów świata w latach 2000–2050 w świetle prognozy ONZ, Komitet Nauk Demograficznych PAN, Sekcja Analiz Demograficznych, Zeszyt nr 9, Warszawa.

World Population Prospects: The 2006 Revision, Highlights, 2007, United Nations Population Division, Department of the Economic and Social Affairs, New York.

Kazimierz Szczygielski 68

ŚLĄSK OPOLSKI IN THE EUROPEAN UNION. THE DEMOGRAPHIC ASPECTS Key words: population, natural change, fertility, migration

Summary

The status and the perspective of demographic changes are the starting point for several analyses of regional development conditions. The most common criteria for valuation of population effects’ progress are: all–population number changes, natural change – especially one of its component that is birth rate – and migration rate (internal and external movements’ balance).

Population ageing is becoming a very important question, as well. In the light of received results statement, that Opoliensis Silesian position – in a perspective of the next 20 or 40 years – seems to be very disadvantageous among other European regions, but also among entire Europe, is legitimated. According to the three independent prognoses there will be, in indicated perspective, one of the biggest decreases of a total number of populations in Poland. These adverse tendencies of population’ number changes will be (are) derivative of two disadvantageous processes: very low women’s fertility (included 0,500 – 0,515 female fertility) and constant, relatively high level of migration. Present structure of age of population in voivodeship will cause, in examined perspective until year 2030 and further to the year 2050, that level of burden of a production group with a post–productive will be one of the highest in Poland and in Europe.

dr Kazimierz Szczygielski Katedra Polityki Regionalnej

Wydział Zarządzania I Inżynierii Produkcji Politechnika Opolska

ul. Waryńskiego 4, Opole tel.77/4530471

e–mail: makas56@wp.pl

PRZEKSZTAŁCENIA REGIONALNYCH STRUKTUR FUNKCJONALNO–PRZESTRZENNYCH

„Europa bez granic – nowa jakość przestrzeni”

Sławomir Dorocki

Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie Bartosz Jenner

Uniwersytet Jagielloński

REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU