Analiza indywidualnych transakcji zatrudniania

W badaniach ankietowych obok pytania dotyczącego tego, w jaki sposób do firmy dostały się osoby obecnie w niej pracujące, respondenci zostali poproszeni o wskazanie pracowników, w stosunku do których zakładano, iŜ transakcje z ich udziałem moŜna określić mianem udanych czy teŜ skutecznych. W ten sposób pozyskane zostały szczegółowe dane na temat parametrów więzi społecznych wykorzystanych łącznie w 216 transakcjach, określanych w pracy takŜe mianem „indywidualnych transakcji zatrudniania”. Spośród nich 122 przybrały formę

bezpo-54,3 33,3 45,7 66,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Więzi bezpośrednie Więzi pośrednie

Pozostałe Więzi zawodowe

179 | S t r o n a

średnich kontaktów pracodawcy z osobą zatrudnianą, a 94 przebiegły z udziałem osób trze-cich. PoniŜej prezentujemy krótką analizę podstawowych danych ilościowych dotyczących właśnie tych transakcji. Interpretując przedstawione wyniki naleŜy mieć na względzie, iŜ do-tyczą one jedynie ok. 36% wszystkich transakcji zatrudniania.

Tabela nr 10 oraz wykres nr 5 zawierają dane dotyczące udziału róŜnych form indywi-dualnego kapitału społecznego w odniesieniu do indywidualnych transakcji zatrudniania. Na wykresie kategoria więzi znajomości została rozbita na dwie podrzędne kategorie: więzi za-wodowe (znajomi z pracy i współpracownicy) oraz więzi towarzyskie (wszystkie pozostałe rodzaje więzi znajomości).

Tabela 10. Metody zatrudniania w mikroprzedsiębiorstwach – indywidualne transakcje zatrudniania

Forma IKS (indywidualne transakcje) ^{Więzi bezpośrednie Więzi pośrednie Ogółem} Liczność Procent Liczność Procent Liczność Procent

Więzi rodzinne 40 32,8 17 18,1 57 26,4

NajbliŜsza rodzina 25 20,5 15 16,0 40 18,5

Dalsza rodzina 15 12,3 2 2,1 17 7,9

Więzi pracownicze 17 13,9 17 18,1 34 15,7

Więzi znajomości 49 40,2 48 51,1 97 44,9

Znajomy z pracy 16 13,1 3 3,2 19 8,8

Znajomy z cechu, klubu, stowarzyszenia 2 1,6 2 2,1 4 1,9 Współpracownik z innej firmy 7 5,7 10 10,6 17 7,9 Znajomy z dzieciństwa 6 4,9 7 7,4 13 6,0

Znajomy ze szkoły 4 3,3 5 5,3 9 4,2

Sąsiad 6 4,9 9 9,6 15 6,9

Znajomy ze spotkań towarzyskich 8 6,6 12 12,8 20 9,3

Inne 16 13,1 12 12,8 28 13,0

N 122 94 216

Źródło: opracowanie własne

Wykres 5. Struktura metod zatrudniania w mikroprzedsiębiorstwach – indywidualne transakcje za-trudniania (w %)

Źródło: opracowanie własne

37,7 20,7 21,7 15,9 24,5 42,7 16,0 _20,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Więzi bezpośrednie Więzi pośrednie

Więzi pracownicze Więzi towarzyskie Więzi zawodowe Więzi rodzinne

180 | S t r o n a Zaprezentowane dane wykazują pewne podobieństwo w porównaniu z danymi przedstawio-nymi na wykresie nr 3. Związane jest ono z ogólną tendencją w posługiwaniu się przez przed-siębiorców więziami rodzinnymi oraz pracowniczymi. TakŜe w wypadku indywidualnych transakcji zatrudniania więzi rodzinne w większym stopniu wykorzystywane są jako

bezpo-średnie źródło pracowników (32,8% wszystkich badanych transakcji) aniŜeli w celu pośredni-czenia w zatrudnianiu (18,1%). Z kolei więzi pracownicze w nieco większym stopniu znajdu-ją zastosowanie w drugiej roli (18,1% w stosunku do 13,9%). Cechą wyróŜniaznajdu-jącą indywidu-alne transakcje zatrudniania jest relatywnie wysoki udział więzi znajomości. W sumie wzięły one udział w prawie 45% wszystkich analizowanych transakcji. Wśród nich duŜą rolę odgry-wają więzi o charakterze towarzyskim. Ten typ więzi znalazł zastosowanie w nieco ponad 37% wszystkich transakcji z udziałem osób trzecich, a w ponad 21% przypadków stanowił bezpośrednie źródło nowych pracowników.

Podsumowując analizę danych ilościowych moŜna z pełnym przekonaniem stwierdzić,

Ŝe osobiste sieci społeczne właściciela firmy mają podstawowe znaczenie w procesach pozy-skiwania nowych pracowników. Wśród więzi rodzinnych główną rolę odgrywają więzi z ro-dziną najbliŜszą (mąŜ, Ŝona, dzieci, rodzice). NajbliŜsza rodzina jest niekwestionowanym liderem jeśli chodzi o bezpośrednie źródło kadry w mikroprzedsiębiorstwach. Jednocześnie jest drugim co do wielkości źródłem rekomendacji kandydatów do pracy. Analiza indywidu-alnych transakcji zatrudniania pokazuje z kolei, iŜ to właśnie najbliŜsza rodzina jest jednym z głównych gwarantów skuteczności procesów zatrudniania. Jeśli chodzi o więzi pracownicze to w całości zajmują one waŜne miejsce w sposobach zatrudniania stosowanych w mikro-przedsiębiorstwach. Aktualni pracownicy firmy są podstawowymi pośrednikami w poszuki-waniu nowych pracowników i najczęściej wykorzystywanym sposobem zatrudniania spośród wszystkich pozostałych. Z kolei praktykanci (uczniowie i staŜyści) są zaraz po najbliŜszej rodzinie najwaŜniejszym bezpośrednim źródłem nowych pracowników. Spośród więzi zna-jomości największy udział w sposobach zatrudniania mają więzi zawarte na gruncie zawodo-wym, tzn. więzi z osobami poznanymi w poprzednich miejscach pracy właścicieli firm. Z kolei z analizy indywidualnych transakcji zatrudniania wynika, iŜ waŜnym źródłem udanych transakcji są więzi o charakterze towarzyskim, które najlepiej sprawdzają się jako źródło re-komendacji osób spoza kręgów społecznych pracodawcy.

NaleŜy takŜe dodać, iŜ na potrzeby dysertacji przeprowadzona została analiza staty-styczna, której celem było wykrycie związku pomiędzy cechami przedsiębiorcy i mikroprzed-siębiorstw a korzystaniem przez przedsiębiorcę z danej metody zatrudniania. W odniesieniu do większości zmiennych nie odnotowano Ŝadnych istotnych statystycznie zaleŜności.

Powta-181 | S t r o n a rzalna, pozytywna i istotna statystycznie zaleŜność wystąpiła jedynie w przypadku wielkości przedsiębiorstwa mierzonej liczbą pracowników. Generalnie, wraz ze wzrostem liczby pra-cowników rośnie udział poszczególnych metod zatrudniania w pozyskiwaniu prapra-cowników. Odpowiednie dane zostały zaprezentowane w jednym z załączników (por. Załącznik G).

Na tle dotychczasowej analizy moŜna sformułować szereg szczegółowych pytań ba-dawczych dotyczących poszczególnych metod zatrudniania. Za najwaŜniejsze i najciekawsze uznaliśmy następujące: (1) Skąd biorą się róŜnice w poziomie zaangaŜowania rodziny najbliŜ-szej i dalnajbliŜ-szej? (2) Dlaczego to właśnie aktualni pracownicy stanowią najbardziej powszechne

źródło rekomendacji? (3) Dlaczego pozbawieni doświadczenia zawodowego praktykanci są tak licznie reprezentowaną grupą pracowników w mikroprzedsiębiorstwach? (4) Dlaczego więzi znajomości zawarte na gruncie zawodowym stosowane są w większym stopniu jako bezpośrednie źródło pracowników, a w o wiele mniejszym jako źródło rekomendacji? (5) Dlaczego więzi o charakterze towarzyskim spełniają dokładnie odwrotną funkcję? Między innymi na te pytania staramy się udzielać odpowiedzi w trakcie prezentacji wyników analizy danych jakościowych.

2. Więzi rodzinne: zatrudnianie rodziny i za pośrednictwem rodziny 2.1. Udział więzi rodzinnych w zatrudnianiu

Rodzina przedsiębiorcy stanowi główne źródło pracowników w mikroprzedsiębiorstwach. Według badań ilościowych, przeprowadzonych na potrzeby dysertacji, osoby z kręgów ro-dzinnych znajdują zatrudnienie w ponad 45% organizacji. Odpowiednie dane zostały przed-stawione w tabeli nr 11.

Tabela 11. Udział więzi rodzinnych w metodach zatrudniania według liczby pracowników

Więzi rodzinne Liczba zatrudnionych Ogółem p do 2 osób włącznie od 3 do 5 osób powyŜej 5 osób Ogółem ^{33,0% 47,6% 62,7% 45,5%} p=0,003 Bezpośrednie 22,7% 37,9% 51,0% 35,1% _p=0,003

NajbliŜsza rodzina 12,5% 27,2% 43,1% 25,2% _p<0,001 Dalsza rodzina 10,2% 16,5% 19,6% 14,9% _p=0,27

Pośrednie 12,5% 14,6% 29,4% 16,9% p=0,03

NajbliŜsza rodzina 9,1% 12,6% 21,6% 13,2% _p=0,11 Dalsza rodzina 4,5% 1,9% 13,7% 5,4% p=0,009

N 88 103 51 242

182 | S t r o n a W tabeli przedstawiono udział procentowy przedsiębiorstw wykorzystujących więzi rodzinne w zatrudnianiu pracowników. Dane dotyczą zarówno sytuacji bezpośredniego zatrudniania członków rodzin jak i polecania przez nich innych pracowników. Analiza przedostatniej ko-lumny tabeli dostarcza informacji na temat średniego poziomu zaangaŜowania poszczegól-nych typów więzi rodzinposzczegól-nych w procesy zatrudniania. NajniŜszy wynik odnotowano dla za-trudniania osób z polecenia dalszej rodziny. W sumie zaledwie 5,4% przedsiębiorstw w taki sposób pozyskało część swojej kadry. Generalnie, średni poziom zaangaŜowania więzi ro-dzinnych w pośredniczenie w zatrudnianiu nie jest wysoki; zjawisko to dotyczy niespełna 17% firm. O wiele więcej, bo przeszło 35% przedsiębiorców zatrudnia członków własnej ro-dziny.

Z zaprezentowanych danych wynika, iŜ poziom zaangaŜowania rodziny w procesy zatrudniania wrasta wraz ze wzrostem liczby pracowników w przedsiębiorstwie. W

większo-ści sytuacji związek pomiędzy korzystaniem z pomocy rodziny a wielkością firmy jest pozy-tywny i istotny statystycznie. Ogólny poziom zaangaŜowania rodziny w największych organi-zacjach jest niemalŜe dwukrotnie wyŜszy w porównaniu z najmniejszymi i wynosi blisko 63%. Warto takŜe zwrócić uwagę na duŜe róŜnice w poziomach wykorzystania więzi z rodzi-ną najbliŜszą w porównaniu z więziami z rodzirodzi-ną dalszą. ZaangaŜowanie osób najbliŜszych (mąŜ, Ŝona, dzieci, rodzice) w kaŜdym przypadku jest większe. Jeśli spojrzeć na wspomniane róŜnice w odniesieniu do sytuacji bezpośredniego zatrudniania osób z rodziny to okazuje się,

Ŝe wraz ze wzrostem liczby pracowników róŜnice te stają się coraz większe; odsetek firm zatrudniających dalszą rodzinę rośnie wolniej aniŜeli odsetek firm zatrudniających osoby z kręgu rodziny najbliŜszej. RóŜnice te widać takŜe wyraźnie, gdy zestawi się ze sobą przecięt-ne zaangaŜowanie obydwu typów więzi rodzinnych w całość procesów związanych z zatrud-nianiem pracowników. Ilustruje to wykres nr 6.

183 | S t r o n a

Wykres 6. Przeciętne zaangaŜowanie więzi rodzinnych w zatrudnianie według liczby pracowników

* p<0,001; ** p=0,07

Źródło: opracowanie własne

Podsumowując, analiza wyników badań ilościowych pozwala wyciągnąć co najmniej dwa interesujące wnioski dotyczące zatrudniania osób z rodzin właścicieli mikroprzedsię-biorstw. Po pierwsze, istnieją duŜe róŜnice w poziomach zaangaŜowania w procesy zatrud-niania rodziny bliŜszej i dalszej. Udział rodziny najbliŜszej jest zdecydowanie wyŜszy we wszystkich sytuacjach zatrudniania. Rodzina dalsza, takŜe w porównaniu z innymi grupami więzi, stanowi drugorzędne źródło pozyskiwania pracowników. Po drugie, więzi rodzinne pełnią przede wszystkim rolę bezpośredniego źródła pracowników, o wiele rzadziej są wyko-rzystywane do pośredniczenia w zatrudnianiu. ZaangaŜowanie osób z rodziny w pierwszej sytuacji jest w zestawieniu z drugą niemalŜe dwukrotnie wyŜsze. W dalszej części pracy, opierając się przede wszystkim na materiale zebranym w trakcie badań jakościowych, posta-ramy się przynajmniej w części zrozumieć i wyjaśnić przyczyny wspomnianych róŜnic. Co ciekawe wstępna analiza wywiadów z przedsiębiorcami, prowadzona na bieŜąco w trakcie badań, jeszcze przed analizą danych ilościowych, doprowadziła do wniosków zbieŜnych z tymi, które właśnie zostały sformułowane. Niekwestionowaną zaletą danych ilościowych jest w tym przypadku moŜliwość dokładnego określenia skali zaobserwowanych róŜnic w wyko-rzystaniu poszczególnych typów więzi rodzinnych w róŜnych sytuacjach zatrudniania.