Korzyści wynikające z łączenia badań ilościowych i jakościowych na poziomie technicznym technicznym

Przy omawianiu korzyści związanych z wiązaniem badań ilościowych i jakościowych przy-woływane jest zwykle pojęcie triangulacji. Odnosi się ono do strategii rozwiązywania pro-blemu badawczego, która polega na wykorzystaniu róŜnych podejść teoretycznych, metod badawczych, przyjmowaniu odmiennych perspektyw dzięki włączeniu do badania róŜnych badaczy oraz korzystaniu z róŜnych źródeł danych (Jick, 1979). W związku z powyŜszym

142 | S t r o n a moŜna odpowiednio mówić o triangulacji teoretycznej, metodologicznej, badacza oraz danych (Konecki, 2000).

Koncepcja triangulacji opiera się na dwóch fundamentalnych załoŜeniach (Mathison, 1988). Pierwsze mówi o tym, Ŝe stronniczość określonego źródła danych, badacza czy kon-kretnej metody moŜe zostać zlikwidowana kiedy połączy się je z innym źródłem danych, ba-daczem lub metodą. Drugie załoŜenie związane jest z pojęciem trafności w badaniach nauko-wych. Rezultatem zastosowania triangulacji jest uzyskanie zbieŜności dowodów i zbliŜanie się do momentu, w którym wyjaśnienie rzeczywiście odzwierciedla zjawisko społeczne, do którego się odwołuje. W takiej sytuacji ewentualne rozbieŜności i odchylenia moŜna z więk-szą pewnością przypisać badanemu zjawisku a nie metodzie, za pomocą której badanie jest prowadzone.

Łączenie badań jakościowych i ilościowych jest w istocie uogólnionym przykładem triangulacji metodologicznej. Strategia ta moŜe być interesująca co najmniej z pięciu powo-dów (Rossman i Wilson, 1985; Greene, Caracelli i Graham, 1989):

1. Potwierdzanie. Pierwszy powód to potwierdzanie rezultatów, czyli uzyskiwanie zbieŜno-ści i zgodności wyników otrzymanych w drodze badań ilościowych i jakościowych. Jest to stosowanie triangulacji w jej klasycznym ujęciu, gdzie dochodzi do kombinacji meto-dologii w studium dotyczącym jednego fenomenu społecznego.

2. Komplementarność (uszczegółowianie). Drugi powód to komplementarność, czyli

uzy-skiwanie rozszerzeń, ilustracji, przykładów lub wyjaśnień i interpretacji wyników uzyska-nych w drodze jednego rodzaju badań poprzez zestawienie ich z wynikami badań drugie-go typu. W wyniku połączenia badań dochodzi do uszczegółowienia materiału badawcze-go. Przykładowo, dane z wywiadów swobodnych mogą być wykorzystane do interpretacji odpowiedzi uzyskanych ze standaryzowanego kwestionariusza ankiety przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie respondentów. Z kolei przykładem sytuacji odwrotnej moŜe być wykorzystanie badań sondaŜowych do sprawdzenia upowszechnienia wartości wy-znawanych przez członków jakieś organizacji, które badacz odkrył wcześniej w trakcie badań etnograficznych.

3. Doskonalenie. Trzeci powód, dla którego warto łączyć badania ilościowe i jakościowe to

rozwój i doskonalenie metodologii badań. Dzieje się tak kiedy wyniki uzyskane za pomo-cą jednego typu badań są świadomie wykorzystywane do kształtowania badań stosowa-nych w drugiej kolejności. Wyniki generowane w drodze uŜycia określonej metody mogą mieć wpływ na przykład na budowę i wygląd narzędzi badawczych stosowanych w dal-szej kolejności (pytania, skale, list przewodni dołączony do kwestionariusza ankiety),

spo-143 | S t r o n a sób doboru próby lub przypadków do badania, a takŜe strategię analizy danych uzyska-nych dzięki innej metodzie.

4. Inicjacja. Czwarty powód to inicjowanie działań w kierunku przekształcenia oryginalnej

koncepcji, do których moŜe dojść dzięki zastosowaniu jednego z dwóch typów badań. Chodzi tu między innymi o odkrywanie paradoksów i sprzeczności, sugerowanie zmian problemu badawczego, przekształcanie pytań badawczych i doprecyzowanie hipotez juŜ po rozpoczęciu badań.

5. Poszerzenie. Wreszcie ostatni, piąty powód skłaniający do wiązania badań ilościowych i

jakościowych to poszerzanie zakresu, głębokości lub zasięgu badań, zwykle poprzez uŜy-cie róŜnych metod do róŜnych części badań. Na przykład w badaniach o charakterze ewa-luacyjnym w trakcie jednego studium badacz moŜe chcieć dowiedzieć się zarówno czegoś na temat zachodzących procesów, jak i ich rezultatów. W tym celu, dajmy na to, chcąc ocenić jakość programów szkoleniowych, badacz moŜe wykorzystać metody ilościowe do oceny efektów programu i jednocześnie posłuŜyć się metodami jakościowymi dla wykry-cia jego słabych i mocnych stron i określenia warunków jego skuteczności. Jak zauwaŜyli Greene, Caracelli i Graham (1989), do poszerzania badań dochodzi często w sytuacjach problemowych, w których badacze mają do czynienia z niewystarczającą liczbą zmien-nych lub niedostateczną mocą analiz statystyczzmien-nych. Poszerzanie badań słuŜy takŜe nie-kiedy jako „koło ratunkowe” dla badaczy, którzy nie dysponując jednoznacznymi wyni-kami badań ilościowych, wspomagają swoje raporty opisami doświadczeń i opinii respon-dentów.

Zaprezentowane powyŜej powody, dla których warto łączyć badania ilościowe i

jako-ściowe mają róŜne zakresy zastosowań. MoŜna je przedstawić na wspólnym kontinuum, po-cząwszy od tych, których cele są najbardziej ograniczone i charakteryzują się najmniejszą elastycznością (triangulacja), a skończywszy na tych, których zastosowania są najszersze i najbardziej otwarte (poszerzanie).

Rysunek 16. Elastyczność opcji p

Źródło: opracowanie własne na pods

Ze względu na ogólny ca jest przede wszystkim kwes przez badania jakościowe (te (1973). Jego zdaniem badania dań ilościowych, jak i gromadz

Rysunek 17. Rola badań jakościo

Źródło: opracowanie własne na pods

Na etapie projektowania badań cyjną (Babbie, 2003, s. 111-11 magać w doprecyzowaniu wy ś nego uzasadnienia dla przeprow cie etapu związanego z groma

Projektowa • dokonalenie • dostarczani badań Groma • tworze badaw • ułatwie • ułatwie A • • •

ji projektowania badań mieszanych

dstawie Greene, Caracelli i Graham (1989)

y kształt strategii badawczej zastosowanej w te estia korzyści związanych ze wspomaganiem (terenowe). Zagadnienie to szczegółowo prze

ia jakościowe mogą wspierać zarówno proces adzenia danych oraz ich analizy. Ilustruje to pon

ściowych na poszczególnych etapach badań ilościow

dstawie Sieber (1973)

dań ilościowych badania jakościowe pełnią zw 112). Mogą wówczas potwierdzić wstępne pr yjściowych twierdzeń, a niekiedy mogą wręc rowadzenia projektu badawczego (Sieber, 1973 madzeniem danych, jeszcze przed zastosowan

TRIANGULACJA KOMPLEMENTARNOŚĆ DOSKONALENIE INICJACJA POSZERZANIE wanie badań nie teorii, pojęć

nie uzasadnień do podjęcia

madzenie danych

rzenie i doprecyzowanie narzędzi awczych

wienie dostępu do terenu

wienie procesu gromadzenia danych

Analiza danych ocena wiarygodności

interpretacja, wyjaśnianie, podawanie przykładów

rewizja i/lub wzmocnienie teorii

144 | S t r o n a tej pracy interesują-m badań ilościowych rzeanalizował Sieber es projektowania ba-poniŜszy rysunek:

ś owych

ązwykle rolę przypuszczenia i po-ręcz dostarczyć jedy-73, s. 1341). W trak-aniem narzędzia

ba-145 | S t r o n a dawczego, badania jakościowe mogą wpłynąć na jego zmianę poprzez dodanie bądź usunięcie pewnych tematów czy pytań. Badania terenowe mogą ponadto pośrednio wpłynąć na odsetek zwrotów kwestionariuszy poprzez dostarczenie wiedzy na temat odbioru i zainteresowania problematyką badań w zbiorowości, do której są one kierowane. Okazuje się, Ŝe w praktyce czynnik ten znacząco wpływa na skłonność respondentów do wzięcia udziału w badaniach ankietowych (Porter, 2004). Badania terenowe mogą takŜe ułatwić dostęp do terenu dzięki rozpoznaniu i przekonaniu osób znaczących lub liderów badanych ugrupowań, związków, społeczności. W trakcie analizy danych ilościowych badania jakościowe (1) mogą słuŜyć do opracowania teoretycznej struktury procesu analizy danych ilościowych, (2) mogą potwier-dzać bądź uwiarygodniać rezultaty badań ilościowych, (3) mogą dostarczać interpretacji i wyjaśnień dla statystycznych związków pomiędzy zmiennymi, (4) mogą umoŜliwiać selekcję pozycji kwestionariusza w celu konstrukcji indeksów, (5) mogą równieŜ dostarczać przypad-ków, które ilustrują obserwacje statystyczne.

Podsumowując dyskusję dotyczącą łączenia badań ilościowych i jakościowych, na po-trzeby niniejszej pracy przyjęte zostały następujące ustalenia:

(1) wybór paradygmatu badań nie przesądza jednoznacznie o jakościowym bądź ilościowym charakterze metod gromadzenia danych pierwotnych,

(2) wiązanie obu rodzajów metod jest moŜliwe na poziomie projektowania badań, gromadze-nia i analizy danych, ale jedynie w sensie technicznym,

(3) o zasadności łącznego stosowania danych ilościowych i jakościowych w największym stopniu przesądza problematyka badań, cele i problem badawczy,

(4) interpretacja danych uzyskanych w wyniku łącznego stosowania metod jakościowych i ilościowych następuje w odniesieniu do przyjętych załoŜeń ontologicznych i epistemolo-gicznych.