Zasoby społeczne jako kapitał społeczny w koncepcji Nan Lin

Wykład koncepcji autorstwa Nan Lin moŜna znaleźć w kilku pracach (por. Lin, Ensel i Vau-ghn, 1981; Lin i Dumin, 1986; Lin, 1999b), jednak najpełniejszy obraz daje lektura jego ksiąŜki pt. Social Capital: A Theory of Social Structure and Action (Lin, 2001/2003). Autor, w odróŜnieniu od Burta, posługuje się pojęciem kapitału społecznego w celu określenia

zaso-bów społecznych, czyli takich, które jednostka moŜe pozyskać dzięki kontaktom z innymi

ludźmi. W tytule drugiego rozdziału wspomnianej ksiąŜki Lin dopełnia pojęcie kapitału spo-łecznego określeniem „kapitał pozyskany (captured) poprzez relacje społeczne” (tamŜe, s. 19). W koncepcji wyraźnie zatem oddzielono kapitał społeczny, czyli coś, co jest pozyskiwa-ne, zdobywane przez jednostki, od źródeł tego kapitału – relacji (stosunków, więzi) społecz-nych.

Koncentracja na zasobach znajdujących się w gestii uczestników struktury społecznej wiąŜe się z dokonanym przez Lin podziałem wszystkich zasobów na osobiste i społeczne (tamŜe, s. 42-45). Pierwsza grupa obejmuje te dobra, które znajdują się w posiadaniu jednost-ki, która moŜe nimi swobodnie dysponować. Zasoby osobiste, podobnie zresztą jak społeczne, mogą mieć formę materialną lub symboliczną (dyplomy, stopnie naukowe itp.) (tamŜe, s. 21). Druga grupa zasobów obejmuje z kolei wszystkie dobra, które znajdują się w posiadaniu in-nych osób, a do których jednostka ma bezpośredni lub pośredni dostęp (poprzez kontakty z osobami, które mają dostęp do innych osób itd.). Cenione zasoby społeczne przyjmują przede wszystkim postać bogactwa (zasobów materialnych), władzy oraz reputacji (prestiŜu społecz-nego) (tamŜe; por. takŜe: Lin, 1999, s. 36).

Według dokładnej definicji kapitał społeczny to zasoby zgromadzone w strukturze społecznej, do których jednostka uzyskuje dostęp i/lub mobilizuje je w celowych działaniach (tamŜe, s. 29). Jak podkreśla autor, w definicji tej występują trzy elementy: (1) zasoby, (2) fakt zakorzenienia ich w strukturze społecznej oraz (3) aktywna rola jednostki w ich pozyski-waniu. Zdaniem autora teoria kapitału społecznego powinna podejmować trzy zagadnienia. Po pierwsze, powinna wyjaśniać, w jaki sposób zasoby nabywają swoją wartość oraz w jaki sposób te cenne zasoby są dystrybuowane w społeczeństwie. Po drugie, teoria taka powinna pokazywać, w jaki sposób aktorzy społeczni uzyskują dostęp do tych zasobów poprzez sieci społeczne i interakcje z partnerami wymiany. Po trzecie, powinna wyjaśniać, w jaki sposób te

50 | S t r o n a zasoby są mobilizowane. Innymi słowy teoria kapitału społecznego ma odnieść się do trzech kluczowych elementów: (1) zasobów zakorzenionych w strukturze społecznej, (2)

moŜliwo-ści, jakie daje jednostce struktura społeczna oraz (3) procesu aktywizacji zasobów.

Zdaniem Lin strukturę społeczną tworzą hierarchicznie uporządkowane pozycje spo-łeczne, które są ze sobą powiązane poprzez róŜnego rodzaju relacje. Ilustruje ją poniŜszy ry-sunek.

Rysunek 3. Struktura społeczna w koncepcji kapitału społecznego

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lin (2001/2003)

Hierarchia pozycji jest rezultatem nierównomiernego rozdziału zasobów materialnych i sym-bolicznych pomiędzy członków danej organizacji społecznej. Im wyŜszą pozycję zajmuje jakaś jednostka, tym większa ilość zasobów, do których ma ona dostęp, i/lub nad którymi sprawuje kontrolę. Strukturę społeczną moŜna przedstawić w formie piramidy, co oznacza, Ŝe osób zajmujących pozycje najwyŜsze (poziom A) jest stosunkowo najmniej spośród wszyst-kich obecnych w danej strukturze społecznej. Ponadto, zdaniem Lin, do interakcji społecz-nych dochodzi przede wszystkim na danym poziomie struktury społecznej w myśl ogólnej zasady „im bliŜsze sobie lub bardziej podobne pozycje społeczne, tym bardziej

prawdopodob-ne, Ŝe osoby, które je zajmują wejdą ze sobą w interakcję” (tamŜe, s. 57). Przy czym pozycje

jednostek są wtedy równe, gdy dostarczają zasobów o podobnej wielkości i zapewniają

zbli-P o z y c je w s tr u k tu rz e s p o łe c z n e j Wysokie A B C Niskie

51 | S t r o n a

Ŝony poziom kontroli (Domański, 2004, s. 17). Poprzez powiązania pomostowe (bridging

ties) z osobami z innych poziomów struktury społecznej jednostka moŜe uzyskać dostęp do

róŜnych sieci społecznych i zasobów w nich zgromadzonych.

Podsumowując, dostęp do kapitału społecznego zaleŜy zdaniem Lin od trzech czynni-ków: (1) pozycji jednostki w hierarchii struktury organizacji społecznej; (2) rodzaju więzi, która łączy jednostkę z innymi członkami struktury; (3) umiejscowienia więzi społecznych w sieci społecznej (czyli w pewnych układach jednostek wewnątrz struktury społecznej). Lepszy dostęp do kapitału społecznego jest z jednej strony funkcją siły pozycji społecznej jednostki (przewagi strukturalnej) (structural advantage), a z drugiej – siły wynikającej z rodzaju i umiejscowienia więzi społecznych, które dana jednostka utrzymuje z innymi członkami struk-tury społecznej (przewagi sieciowej) (network advantage) (Lin, 2001/2003, s. 63-64).

Koncepcja kapitału społecznego, którą opracował Lin przypomina pod pewnymi względami koncepcję Bourdieu, pomimo iŜ, jak twierdzi Lin (tamŜe, s. 21), obie powstawały zupełnie niezaleŜnie od siebie. Po pierwsze, podkreślają one znaczenie zasobów o charakterze

społecznym (władza, status, prestiŜ, reputacja, ale takŜe bogactwo materialne). Istotą kapitału

społecznego są zasoby, których jednostka nie posiada, ale do których ma dostęp, czyli moŜe je uzyskać czy zmobilizować poprzez kontakty z innymi osobami. Obie koncepcje moŜna więc traktować przede wszystkim jako koncepcje socjologiczne, w których jednym z centralnych pojęć jest ujęcie struktury społecznej jako układu pozycji społecznych i łączących je relacji (Domański, 2004, s. 16-17). Po drugie, zarówno Lin jak i Bourdieu, wskazują na

instrumen-talny charakter kapitału społecznego, który w zaleŜności od rozmiarów i jakości daje lepszą

bądź gorszą, wyŜszą lub niŜszą pozycję w strukturze społecznej lub, posługując się słowami Bourdieu, większą lub mniejszą siłę w danym polu działania. Na tle podobieństw obu kon-cepcji warto wskazać na pewną istotną róŜnicę pomiędzy tymi nimi a koncepcją Colemana. Przypomnijmy, Ŝe Coleman takŜe traktuje strukturę społeczną jako „miejsce”, w którym zlo-kalizowane są cenne i rzadkie zasoby. Dzięki nim moŜliwe jest pojawienie się współpracy międzyludzkiej i podejmowanie przez jednostki działań zbiorowych. MoŜna zatem powie-dzieć, Ŝe w ujęciu Colemana kapitał społeczny tworzą zasoby, które tworzą relację, więź mię-dzyludzką, podczas gdy w koncepcji Bourdieu, ale takŜe Lin, kapitał społeczny tworzą zaso-by, które są dostępne poprzez relację, więź międzyludzką. Innymi słowy, dla Colemana struk-tura społeczna sama w sobie jest kapitałem społecznym, podczas gdy dla Bourdieu i Lin, struktura społeczna jest środkiem pozyskiwania i mobilizacji kapitału społecznego.

Jednocześnie pogląd Lin jest blisko związany z koncepcją Burta. Jak powiedziano wcześniej to, co Burt określa mianem kapitału społecznego jest według niego konkretną

for-52 | S t r o n a mą struktury społecznej rozumianej jako sieć relacji społecznych, a w odniesieniu do koncep-cji luki strukturalnej konkretnym miejscem w tej strukturze. Zajęcie pozykoncep-cji w miejscu luki strukturalnej moŜe być źródłem dodatkowych korzyści, bowiem łączy odrębne układy sieci relacji społecznych, które gromadzą cenione i rzadkie zasoby społeczne. Zagadnienie luk strukturalnych obecne jest w koncepcji Lin poprzez argument przewagi sieciowej, którą jed-nostka moŜe nabyć z racji dobrego umiejscowienia w sieci społecznej. O ile więc dla Burta określone formy czy elementy struktury relacji społecznych są formą kapitału, o tyle dla Lin stanowią one czynniki sprawcze – źródła przewagi w dostępie do zasobów społecznych. 6. Problemy definicyjne pojęcia kapitał społeczny i ich konsekwencje dla badań

empi-rycznych

Pojęcia w naukach społecznych pełnią kilka podstawowych funkcji, z których za niezwykle waŜne uznaje się funkcję poznawczą i komunikacyjną (Mayntz, Holm i Hübner, 1985, s. 13; Frankfort-Nachmias i Nachmias, 2001, s. 43). Funkcja poznawcza pojęć, zwana takŜe po-rządkującą, wyraŜa się w tym, Ŝe słuŜą one do ustalania tego, co naleŜy badać (Mayntz, Holm i Hübner, 1985, s. 13). Pojęcia są takŜe podstawą komunikowania się, umoŜliwiają bowiem przedstawianie wyników badań oraz ewentualnie ich sprawdzenie w powtórnych badaniach. Zdaniem metodologów, aby móc spełnić te funkcje, pojęcia muszą odpowiadać trzem warun-kom: 1) musi istnieć trwała zgoda co do treści wyobraŜeń, które wiąŜe się z określonymi sło-wami, 2) pojęcia muszą być precyzyjnie zdefiniowane, tzn. naleŜy dokładnie ustalić ich za-wartość znaczeniową, 3) pojęcia muszą posiadać jakiś ekwiwalent empiryczny, czyli muszą oznaczać coś, co jest dostępne doświadczeniu, obserwacji (przynajmniej za pośrednictwem wskaźników) (tamŜe, s. 13). Jeśli podane warunki nie są spełnione, wówczas w mniejszym, bądź większym zakresie moŜna mówić o dwóch podstawowych wadach pojęć – nieostrości i wieloznaczności (Nowak, 1985, s. 125-126). Jak pisze Nowak (1985),

[m]ówiąc, iŜ jakieś pojęcie jest nieostre, stwierdzamy, iŜ znamy pewną klasę przed-miotów, które na pewno są jego desygnatami (...), znamy teŜ takie przedmioty, które na pewno nimi nie są, a ponadto istnieje mniej lub bardziej rozległa sfera przedmio-tów czy zjawisk, o których nie potrafimy orzec, czy podpadają pod dane pojęcie, czy teŜ nie (s. 124).

Wieloznaczność związana jest z kolei z nadawaniem róŜnych znaczeń tym samym pojęciom przez róŜne osoby. Aby pojęcia mogły pełnić swoje funkcje kaŜdy badacz zjawisk społecz-nych powinien dąŜyć do tego, aby treść i zakres definiowaspołecz-nych przez niego terminów były moŜliwie wyraźne i ostre (tamŜe, s. 124).

53 | S t r o n a Nawet pobieŜny przegląd literatury na temat kapitału społecznego nie pozostawia wątpliwości, iŜ najsłabszym ogniwem tej koncepcji jest wielość i róŜnorodność jego ujęć i definicji (Przymeński, 2004; Kwiatkowski, 2005). Jak pisze Zboroń (2005), „(...) z pojęciem

tym związanych jest sporo niejasności, wątpliwości, zastrzeŜeń, dwuznaczności, co sprawia, Ŝe kapitał społeczny jawi się jako pojęcie wieloznaczne” (s. 31). Przyczyn takiego stanu

rze-czy moŜna upatrywać między innymi w stosowaniu kategorii kapitału społecznego na gruncie róŜnych dyscyplin naukowych oraz w analizowaniu go na róŜnych poziomach zjawisk spo-łeczno-ekonomicznych (OECD, 2001, s. 40). Dodatkowo, pojęcie kapitału społecznego jako sprawnie skonstruowana i nośna metafora jest często stosowane w debacie o charakterze poli-tycznym. Jeden z komentatorów koncepcji stwierdza:

W amerykańskich naukach społecznych termin ‘kapitał społeczny’ był naduŜywany bądź uŜywany całkiem błędnie, bez troski o precyzyjne definiowanie jego znaczenia. Wykorzystuje się go przy tym na uŜytek wciąŜ trwającej kampanii, której celem jest propagowanie tezy o upadku społeczeństwa amerykańskiego, kampanii prowadzonej przez socjologów, którzy są ekspertami symbolicznymi dla mediów (Greenley, 2001,

s. 235, cyt. za: Trutkowski i Mandes, 2005, s. 46).

W kontekście przytoczonych na wstępie uwag z zakresu podstaw metodologii nauki waŜniejsze wydaje się nie tyle identyfikowanie i analizowanie źródeł wieloznaczności kapita-łu społecznego, ile wskazanie na jej negatywne konsekwencje, zarówno dla rozwaŜań teore-tycznych, jak i badań empirycznych oraz sformułowanie takich zaleceń, które pozwolą je przezwycięŜyć bądź ograniczyć.

W odpowiedzi na mnoŜące się róŜne względem siebie ujęcia kapitału społecznego po-jawiły się próby ich uporządkowania według rozmaitych kryteriów. Na przykład, Leana i Van Buren (1999) zaproponowali trzy wyznaczniki rozróŜniające sposoby definiowania kapitału społecznego: poziom analizy, implikacje normatywne oraz pierwszeństwo korzyści. Pierwszy rozróŜnia definicje kapitału społecznego w zaleŜności od poziomu rzeczywistości społecznej, na którym jest on analizowany. Zakres podmiotowy badań waha się od poziomu mikro – tj. jednostki ludzkiej poprzez przedsiębiorstwa do poziomu mezo – czyli, społeczności lokal-nych, społeczeństwa obywatelskiego, regionów geograficznych aŜ do poziomu makro – po-szczególnych państw i społeczeństw. Podobne kryterium podziału ujęć kapitału społecznego wskazywane jest takŜe przez innych autorów (red. Grootaert i Van Bastelaer, 2002; OECD, 2001). W myśl drugiego kryterium – implikacji normatywnych – definicje kapitału społecz-nego róŜnią się między sobą w zaleŜności od tego czym, według ich autorów, jest kapitał spo-łeczny. Przykładowo, przedstawiciele nurtu badań sieci społecznych kładą nacisk na struktu-ralne aspekty kapitału społecznego wykazując, Ŝe w zaleŜności od formy i siły powiązań

mię-54 | S t r o n a dzyludzkich relacje społeczne mogą przynosić róŜne efekty. W związku z powyŜszym niektó-rzy autoniektó-rzy wskazują za Granovetterem (1973) na siłę tkwiącą w słabych więziach podczas gdy inni udowadniają, Ŝe źródłem pozytywnych efektów są przede wszystkim silne więzi – więzi familijne, przyjacielskie itp. Według trzeciego kryterium – pierwszeństwa korzyści – autorzy definicji ukazują róŜne rodzaje korzyści, których źródłem jest kapitał społeczny, róŜ-nych beneficjentów oraz róŜny sposób ich dystrybucji w obrębie jednostek analizy. W niektó-rych pracach podkreśla się znaczenie kapitału społecznego jako dobra publicznego, w innych uwydatnia się sposób w jaki jednostki odnoszą bezpośrednie korzyści z tytułu utrzymywania określonych relacji społecznych. Część badaczy koncentruje się na pokazaniu zakresu tych korzyści w zaleŜności od pozycji, jakie dane jednostki zajmują w strukturze tych relacji.

Inny sposób klasyfikacji zaprezentowali Adler i Kwon (2002). Podzielili oni

dwadzie-ścia definicji kapitału społecznego według kryterium rodzaju relacji łączących członków sieci społecznych wyróŜniając: zewnętrzne, wewnętrzne oraz łączące oba podejścia ujęcia kapitału społecznego. Zewnętrzna perspektywa podkreśla znaczenie tzw. powiązań pomostowych¹¹ (bridges) powstających pomiędzy członkami róŜnych sieci społecznych natomiast wewnętrz-na koncentruje uwagę wewnętrz-na więziach spajających (bonds) członków danej zbiorowości¹². Ponad-to wspomniani auPonad-torzy zwracają uwagę, Ŝe definicje róŜnią się między sobą w zaleŜności od tego czy ich twórcy skupiają się na istocie, źródłach czy efektach kapitału społecznego

(tam-Ŝe, s. 19).

Woolcock i Narayan (2000) wyróŜniają cztery odmienne perspektywy w badaniach dotyczących kapitału społecznego i rozwoju ekonomicznego – ujęcie wspólnotowe

(commu-nitarian view), sieciowe (network view), instytucjonalne (institutional view) oraz synergiczne (synergy view). W pierwszym podejściu nacisk kładziony jest na znaczenie róŜnego rodzajów

sposobów organizowania się ludzi dla osiągania wspólnych celów i podnoszenia dobrobytu społecznego. W centrum zainteresowania badaczy tego nurtu znajdują się społeczności lokal-ne, kluby, zrzeszenia i inicjatywy obywatelskie. Podstawowe pojęcia to wspólnota i społe-czeństwo obywatelskie. Generalnie kapitał społeczny jest traktowany jako dobro, które spaja członków rozmaitych organizacji społecznych i obywatelskich, którego zawsze jest mało, w

11

Pojęcie „powiązania pomostowe” (pomosty) zostało przyjęte w tej pracy za Turnerem (2004, s. 610).

12 Woolcock (2001) pisze, iŜ podział na dwie formy kapitału społecznego, określane mianem angielskich słów

bonds oraz bridges, jest najbardziej powszechny i najbardziej popularny. Pierwsze określenie odnosi się w

szczególności do relacji pomiędzy członkami rodziny, bliskimi przyjaciółmi, sąsiadami, natomiast drugie do dalszych znajomych, z którymi nie łączą ludzi na co dzień bliskie i częste kontakty. Opisane relacje mają charak-ter poziomych powiązań. Woolcock wskazuje ponadto, Ŝe w licharak-teraturze istnieje takŜe rozróŜnienie na pionowe (wertykalne) powiązania, które w języku angielskim określa się mianem linkages. Ten rodzaj więzi odnosi się z kolei do powiązań występujących pomiędzy róŜnymi warstwami społecznymi, róŜniących się dostępem do wła-dzy, statusu społecznego i bogactwa (por. takŜe Côté, 2001, s. 30).

55 | S t r o n a wyniku którego otrzymuje się zawsze pozytywny efekt w postaci wzrostu dobrobytu społecz-nego. W ujęciu sieciowym wyłania się na pierwszy plan znaczenie horyzontalnych i wertykal-nych powiązań społeczwertykal-nych pomiędzy ludźmi oraz rozmaitymi podmiotami społecznymi i gospodarczymi. Przy czym w podejściu tym wskazuje się zarówno na pozytywne jak i nega-tywne efekty kapitału społecznego. Te ostatnie mogą być następstwem zbyt wysokiej

spójno-ści między jednostkami, która moŜe popychać ludzi do obrony własnych, egoistycznych inte-resów lub teŜ wąskich inteinte-resów zbiorowości, których są członkami. Perspektywa

instytucjo-nalna wskazuje natomiast, iŜ stan i jakość zarówno więzi wspólnotowych jak i społeczeństwa

obywatelskiego są rezultatem oddziaływania politycznego i prawnego otoczenia. W porów-naniu z dwoma poprzednimi podejściami, ujęcie instytucjonalne traktuje kapitał społeczny jako zmienną zaleŜną. Zdolność ludzi do współpracy w obrębie grup i zbiorowości w celu realizacji wspólnych interesów uzaleŜnione jest od jakości formalnych instytucji, pod których zwierzchnictwem owe grupy czy zbiorowości funkcjonują.

To co uznawane jest przez autorów cytowanych powyŜej obcojęzycznych publikacji za kryteria klasyfikacji róŜnych definicji kapitału społecznego, Kwiatkowski (2005) postrzega raczej w kategoriach problemów, których rozwiązanie jest niezbędne, aby wyzbyć się, jak to określa autor, „aksjonormatywnych uwikłań” pojęcia oraz jego ideologizacji. Autor wyodręb-nił między innymi dwa następujące obszary sporów związanych z zagadnieniem kapitału spo-łecznego: (1) spór o właściciela/dysponenta kapitału społecznego, (2) spór o źródła i składniki kapitału społecznego (tamŜe, s. 75-81).

Istota pierwszego ze wskazanych sporów polega na tym, Ŝe w niektórych definicjach kapitału społecznego jako jego właściciela czy dysponenta wskazuje się jednostkę podczas gdy w innych – grupę lub zbiorowość. Problem ten stał się przedmiotem szczegółowej analizy w jednej z publikacji Portesa (2000). Jego zdaniem obecny w literaturze wyraźny podział na indywidualistyczne i zbiorowe ujęcia kapitału społecznego jest przyczyną wielu kontrowersji. Oryginalne teoretyczne koncepcje kapitału społecznego autorstwa Bourdieu i Colemana kon-centrowały się na jednostkach i małych grupach. Rozciągnięcie zakresu posługiwania się po-jęciem kapitału społecznego na większe zbiorowości, społeczeństwa i państwa, zainicjowane przez włoskiego politologa Putnama, wiązało się – według Portesa – z trzema zasadniczymi konsekwencjami. Po pierwsze, proces przeniesienia koncepcji z poziomu jednostki na poziom społeczności lokalnej czy państwa nigdy nie stał się przedmiotem refleksji teoretycznej co wydatnie przyczyniło się do powstania wielu niejasności na temat znaczenia samego terminu kapitał społeczny, a ponadto spowodowało zmniejszenie jego wartości heurystycznej. Po dru-gie, źródła i efekty kapitału społecznego, traktowanego jako cecha zbiorowości, nigdy nie

56 | S t r o n a zostały od siebie wyraźnie oddzielone co stało się podstawą wielu niedomówień i domysłów. Po trzecie, przeniesienie koncepcji na mezo- i makro- poziom rozwaŜań spowodowało, Ŝe pozostało niewiele miejsca na wnioskowanie nad moŜliwym wpływem innych aniŜeli kapitał społeczny, zewnętrznych czynników i to zarówno na altruistyczne zachowania członków określonych zbiorowości, jak i na efektywność ich rządów i stosowanej wobec nich polityki.

Jeśli chodzi o spór o źródła i składniki kapitału społecznego to Kwiatkowski (2005, s. 77-78) identyfikuje dwa waŜne – jego zdaniem – problemy: (1) problem relacji pomiędzy zaufaniem a kapitałem społecznym; (2) problem typu relacji (więzi) społecznych, które mają stanowić kapitał społeczny. Matysiak (2005) uwaŜa wręcz, Ŝe definicja kapitału społecznego, która obejmuje takie elementy, jak zaufanie, normy i powiązania społeczne jest błędna, „(...)

poniewaŜ obejmuje zjawiska kategorialnie niejednorodne i tym samym wyklucza moŜliwość sformułowania jego teorii” (s. 209).

Na podstawie przeprowadzonej analizy Kwiatkowski (2005) podaje następujące wa-runki, które winny być spełnione, „(...) aby uniknąć negatywnych konsekwencji z punktu

wi-dzenia analitycznej i eksplanacyjnej uŜyteczności omawianej koncepcji” (s. 81):

(1) Posługując się pojęciem kapitału społecznego naleŜy jednoznacznie określić czy chodzi o zasoby jednostek, czy zbiorowości.

(2) Definicja kapitału społecznego nie powinna obejmować jednocześnie funkcji oraz źródeł. (3) Powinno się wyraźnie rozróŜniać posiadaczy kapitału społecznego od źródeł kapitału

spo-łecznego i jego składników.

(4) W badaniach naleŜy brać pod uwagę zarówno korzyści jak i róŜne rodzaje ryzyka związa-ne z poszczególnymi formami kapitału społeczzwiąza-nego.

(5) JeŜeli uwzględniać się ma zaufanie to naleŜy rozróŜnić róŜne jego odmiany i wziąć pod uwagę moŜliwość negatywnych efektów niektórych z nich w określonych kontekstach. Zdaniem Kwiatkowskiego zastosowanie się do wyŜej wymienionych wskazań moŜe pomóc uniknąć ideologizacji koncepcji kapitału społecznego. Jej konsekwencje mogą bowiem wy-wrzeć istotny wpływ na wyniki badań empirycznych.

Jednym z jej przejawów moŜe być sytuacja, w której punkt widzenia, związany z okre-ślonym systemem normatywnym, przesądza o przebiegu i wynikach całego procesu badawczego, a kapitałem społecznym okazuje się to, co zgodne jest z oczekiwaniami, nastawieniami, potrzebami, mniej lub bardziej ukrytymi załoŜeniami aksjologicznymi badacza i środowiska, do którego naleŜy. Łatwy do przewidzenia efekt to powstanie konserwatywnej, liberalnej, komunitarnej, socjaldemokratycznej, a nawet katolickiej interpretacji kapitału społecznego (tamŜe, s. 82).

57 | S t r o n a Na niebezpieczeństwo ideologizacji koncepcji kapitału społecznego zwraca uwagę takŜe Kiersztyn (2005). Po dokonaniu analizy koncepcji Colemana i Putnama autorka stwierdza, Ŝe

za pomocą tego samego terminu określa się nieraz zupełnie róŜne zjawiska, których podstawy mogą okazać się róŜne do pogodzenia. W efekcie „kapitał społeczny” staje się hasłem słuŜącym maskowaniu róŜnic światopoglądowych bądź uzasadnianiu naj-przeróŜniejszych postulatów. O potrzebie „budowania kapitału społecznego” piszą liberałowie, konserwatyści, republikanie i socjaldemokraci – jednak ta zgodność jest tylko powierzchowna (s. 49-50).