Aspiracje edukacyjne uczniów środowisk wiejskich Górnego Śląska43

Faktyczna likwidacja górniczych zasadniczych szkół zawodowych stawia dodatkowy problem wyboru kierunku kształcenia młodych ludzi, którzy tradycyjnie od lat stanowili zaplecze tego poziomu edukacji. Problem nabiera szczególnego znaczenia na Śląsku, gdzie wieloletnia tradycja dziedziczenia zawodu górnika nie sprzyja racjonalnemu kształceniu w zawodach deficyto­

wych, a tym samym zapobieganiu dziedziczenia bezrobocia44.

Poziom wykształcenia na obszarze Górnego Śląska jest niski i nie od­

powiada potrzebom projektowanych działań restrukturyzacyjnych. Wśród

42 J. S t a c h o w i c z , J. M a c h u l i k , R. K r y ś : W kierunku organizacyjnego uczenia się w przedsiębiorstwach górniczych. Referat na konferencję Reforma polskiego górnictwa węgla kamiennego; szanse i zagrożenia — suplement, Ustroń 18— 19.06.1998 r., maszynopis powie­

lony.

43 Niniejszy tekst stanowi syntezę badań przeprowadzonych przez autora na przełomie 1996/1997 w środowisku uczniów ostatniej klasy szkół podstawowych zlokalizowanych w gminach rolniczych województwa katowickiego. Badania przeprowadzono w okresie grudzień 1996—

styczeń 1997 na terenie rolniczych gmin ROW: Lubomia, Lyski, Komowac. Objęto nimi 100 uczniów klas ósmych. Struktura społeczna badanej grupy była zróżnicowana.

44 L. F r ą c k i e w i c z : Społeczne problemy śląskiego górnictwa — referat wygłoszony na XXX sesji Sejmiku Samorządowego Województwa Katowickiego, maszynopis powielony, K ato­

wice 1997.

województw sprzed 1999 r. pod względem osób z wykształceniem wyższym w grupie zatrudnionych województwo katowickie zajmowało 32 miejsce, z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym — 48 miejsce, a średnim ogólnokształcącym — 41 miejsce45. Wśród osób, które ukończyły 15 rok życia, 67% miało wykształcenie zasadnicze zawodowe, 27% legitymowało się świade­

ctwem ukończenia szkoły średniej, a 6% dyplomem wyższej uczelni46. Jedno­

cześnie aż 58% mieszkańców byłego województwa katowickiego jest zadowo­

lonych z osiągniętego poziomu wykształcenia47.

Dla ludzi młodych, absolwentów szkół podstawowych, realizacja celów i aspiracji zawodowych związanych z górnictwem węgla kamiennego praktycz­

nie się zakończyła. A utor postawił sobie pytanie, czy zmiana pozycji górnictwa węgla kamiennego wpłynęła na zmianę poziomu aspiracji edukacyjnych wśród absolwentów zamieszkujących wiejskie gminy Śląska, które tradycyjnie stano­

wiły zaplecze kadrowe górnictwa.

Celem badania była więc próba oceny aspiracji edukacyjnych uczniów ósmych klas wybranych gmin rolniczych należących administracyjnie do województwa katowickiego oraz porównanie wyników z rezultatami uzys­

kanymi w innych ośrodkach kraju.

Postawiona teza badawcza sugerowała, że aspiracje zawodowe48 uczniów ze środowiska zamieszkujących wiejskie gminy leżące na terenie zurbanizowa­

nym są wyższe niż w tradycyjnym środowisku wiejskim. W badaniu pod uwagę wzięto aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów ósmej klasy szkoły pod­

stawowej.

Aspiracje edukacyjne wyznaczone zostały poprzez planowane przez respon­

dentów szczeble dalszego kształcenia w:

— liceum ogólnokształcącym,

— technikum lub liceum zawodowym,

— zasadniczej szkole zawodowej,

— poprzestaniu na ukończeniu szkoły powszechnej.

45 Rola sektora usług w stymulowaniu procesów restrukturyzacyjnych, „Sejmik Samo­

rządowy” 1993, nr 29.

46 M. S. S z c z e p a ń s k i : Regionalne wyzwania edukacyjne a proces restrukturyzacji woje­

wództwa katowickiego. W: Rozwój społeczny województwa katowickiego. Red. L. F r ą c k i e w i c z . Katowice 1996, s. 7—15.

47 A. B a r t o s z e k , L. A. G r u s z c z y ń s k i : Województwo katowickie '96. Obraz życia i jego warunków w świadomości mieszkańców. W: Raport o rozwoju społecznym. UNPD. Katowice 1996, s. 36.

48 W naukach społecznych przez określenie „aspiracje” rozumie się powszechnie „dążenie do czegoś, pragnienie osiągnięcia czegoś” (Słownik języka polskiego. Warszawa 1987, s. 89).

Klasyfikacja kryteriów aspiracji życiowych obejmuje takie ich rodzaje, jak: zawodowe, eduka­

cyjne, rodzinne, materialne, kulturowe, kierownicze. Poziom aspiracji stanowi wyróżnioną wartość realizowanych funkcji, która określa satysfakcję z podejmowanych działań. (M. Ł o ś : Aspiracje a środowisko. Warszawa 1972, s. 35).

Aspiracje zawodowe przyjęto w układzie metodycznym odpowiadającym badaniom dla grupy odniesienia i określono je na poziomach: wysoki, średni, niski.

Wyniki badań, przeprowadzonych w grupie uczniów klas ósmych zamiesz­

kujących wiejskie gminy województwa katowickiego, nie pozwoliły na potwier­

dzenie tezy, że aspiracje edukacyjne i zawodowe tej grupy są nieco wyższe niż grupy rówieśniczej z typowych okręgów wiejskich49.

W badanej grupie uczniowie ze środowisk inteligenckich charakteryzo­

wali się tylko wysokimi lub średnimi aspiracjami Drugą pod względem liczebności grupę o podobnych aspiracjach stanowią uczniowie z rodzin chłopsko-robotniczych, niemniej jednak należy podkreślić dające się w tej grupie zauważyć istotne zróżnicowanie aspiracji zawodowych. Najniższe aspiracje mają osoby o pochodzeniu robotniczym i chłopskim. W grupie odniesienia najwyższe aspiracje zawodowe wykazywali absolwenci ze śro­

dowisk inteligenckich i chłopsko-robotniczych. Najniższy poziom aspiracji charakteryzował uczniów pochodzących z rodzin chłopskich, wśród których tylko 4% określić można było jako osoby o aspiracjach średnich lub wy­

sokich. Wyższe aspiracje edukacyjne, liczone dla całej zbiorowości, wystąpiły w zbiorowości odniesienia (tradycyjne obszary wiejskie), do czego przyczyniła się niechęć uczniów pochodzenia robotniczego z grupy badanej (woj. katowic­

kie) do kontynuacji edukacji po ukończeniu szkoły średniej. Najwyższe aspiracje zawodowe (poza grupą inteligencką w obu obszarach) mają ucznio­

wie ze środowisk chłopsko-robotniczych, przy czym tym razem wskaźnik ten był zbliżony w obu grupach. Najniższe aspiracje wystąpiły w grupie od­

niesienia i w obu przypadkach dotyczyły uczniów ze środowisk chłopskich i chłopsko-robotniczych. Inne badania wykonane w regionie upewniają o nis­

kich aspiracjach absolwentów szkół zawodowychS0.

Należy się zastanowić, czy nie wykorzystać istniejącego potencjału związa­

nego z dotychczasowym górniczym szkolnictwem zawodowym i średnim do kształcenia młodych ludzi w takich kierunkach jak: handel, rzemiosło i drobna wytwórczość. Wymienione kierunki edukacji dominowały przed okresem

„socjalistycznej industrializacji” w regionie Śląska51.

49 M. M i t r ę g a : Aspiracje edukacyjne uczniów klas VIII szkól podstawowych z wiejskich środowisk regionu wysoko uprzemysłowionego. W: Problemy edukacyjne i zdrowotne regionu uprzemysłowionego. Red. J. S z t u m s k i i M. M i t r ę g a . Katowice 1998, s. 38 i nast.

50 W. T r ó l k a : Raport z badań oświatowych przeprowadzonych wśród absolwentów szkól podstawowych i ponadpodstawowych Bobrownik, Piekar Śląskich i Wojkowic. Piekary Śląskie

1998.

51 Por. L. P l u t a : Czy dla młodzieży Górnego Śląska są perspektywy pracy. „Wspólne Sprawy” 1994, nr 9; Przyszłościowe rynki pracy w obszarze Górnego Śląska w pierwszym 20-leciu X X I wieku. „K adra” styczeń 1997.

Jest rzeczą oczywistą, że restrukturyzacja górnictwa węglowego skojarzona z transformacją całego regionu może być zrealizowana przez osoby o wysokim poziomie edukacyjnym i kwalifikacyjnym. Gwarancją realizacji takiego celu może być tylko przebudowa całego systemu edukacji w regionie. D użą rolę w tym zakresie powinien odegrać ustanowiony przez Komitet Badań N auko­

wych i realizowany w województwie program badawczy: „System oświaty jako czynnik modernizacji województwa katowickiego”.