— skala regionalna
2.4.2. Rola instytucji Kontraktu Regionalnego w reformowaniu górnictwa
Jedną z podstawowych przesłanek leżących u podstaw kształtowania się założeń regionalnych koncepcji restrukturyzacji przemysłu województwa kato
wickiego było przeświadczenie, że działania władz centralnych nie stworzą spójnego programu i nie zmierzają ku wypracowaniu jakiejś wyraźnej linii pragmatycznych rozwiązań problemów gospodarczych rozpoznanych na Śląsku. W tym m.in. należy upatrywać uporu licznych, częstokroć zróż
nicowanych politycznie środowisk w uruchomieniu działań na poziomie regionalnym, mających na celu powołanie instytucji koordynującej pojawiające się branżowe programy i inicjatywy restrukturyzacyjne i integrującej wszystkie działania. Efektem tego sposobu myślenia, który podzieliła znakomita więk
szość partnerów społecznych, gospodarczych i politycznych funkcjonujących
57 M. S. S z c z e p a ń s k i : Restrukturyzacja województwa katowickiego — dlaczego się nie udaje i co robić, aby się udała. Maszynopis, Katowice 1996.
na obszarze byłego województwa katowickiego, było powołanie K ontraktu Regionalnego58.
Kontrakt Regionalny dla Województwa Katowickiego powstał celem zinteg
rowania działań środowisk społecznych, związkowych, samorządów terytorial
nych, gospodarczych i politycznych wokół najtrudniejszych problemów w re
gionie. K ontrakt jest zorganizowaną próbą realizacji nadrzędnych celów rozwoju województwa poprzez uruchomienie mechanizmów łagodzenia skut
ków restrukturyzacji gospodarki regionu i szukania dróg jego gospodarczego ożywienia. K ontrakt w istocie jest umową społeczną obejmującą długo
okresowy program restrukturyzacji województwa. Fundamentem, na którym oparto K ontrakt Regionalny, jest stałe zwiększanie uprawnień i kompetencji społeczności lokalnych. Szczególne uprawnienia społeczności lokalnych pole
gają na tworzeniu przez samorząd terytorialny, gospodarczy, stowarzyszenia, związki zawodowe, podmioty gospodarcze tzw. Wspólnot Lokalnych. Wspól
noty, aby zrealizować wspólne lokalne cele prowadzące do rozwoju społeczno- -gospodarczego, utworzyły wyspecjalizowane podmioty, takie jak: agencje rozwoju, ośrodki szkoleniowe, centra przedsiębiorczości. Do szczególnie waż
nych instytucji, mogących wspierać program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, zalicza się: Fundusz Górnośląski, Górnośląską Agencję Rozwoju Regionalnego, Górnośląską Agencję Przekształceń Przedsiębiorstw, Towarzys
two Budownictwa Społecznego.
Do zakresu działania wymienionych instytucji z punktu widzenia potrzeb restrukturyzacji przemysłu węgla kamiennego należą takie działania jak:
aktywizacja terenów i obiektów górniczych, prowadzenie szkolenia zawodowe
go pracowników górnictwa, badania rynku pracy pod kątem możliwości zatrudnienia pracowników zlikwidowanych kopalń po ich przekwalifikowaniu, tworzenie alternatywnego rynku pracy dla osób odchodzących z górnictwa, kompleksowa obsługa inwestycyjna i promocyjna dla pozyskania inwestora krajowego i zagranicznego, doradztwo prawne, finansowo-ekonomiczne i kre
dytowe, plany zagospodarowania dla ulokowania inwestycji alternatywnych
58 Oprócz przekonania o nieskuteczności działania władz centralnych, działania mające na celu powołanie instytucji koordynującej programy restrukturyzacyjne miały swe źródło w narastaniu konfliktu społecznego w obliczu pogłębiającego się bezrobocia (gwałtowna de
monstracja górników zorganizowana przez NSZZ „Solidarność” pod Sejmem, Urzędem Rady Ministrów i siedzibą SdRP w maju 1995 r. Postulaty górnicze, w tym ideę K ontraktu dla Śląska, poparł ówczesny prezydent L.Wałęsa. Kontrakt Regionalny dla woj. katowickiego, jak ostatecznie nazwano tę publicznoprawną umowę społeczną po uzupełnieniu: „Regionalną umową społeczną”, podpisano w dniu 1.10.1995 r., w obecności premiera J. Oleksego, przez wicepremierów G. Kołodkę i R. Jagielińskiego oraz szefa URM , ministra M. Borowskiego ze stroną społeczną reprezentowaną przez przedstawicieli Sejmiku Samorządowego, towarzystw gospodarczych, or
ganizacji regionalnych, przedstawicieli związków zawodowych oraz ugrupowań politycznych szczebla regionalnego.
wobec przemysłu wydobywczego (handel, usługi, budownictwo), wspomaganie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, wdrażanie nowych technologii i rozwijanie przedsiębiorczości. Najważniejszym celem działania instytucji K ontraktu Regionalnego jest aktywizacja gospodarcza gmin górniczych i ich otoczenia przy wykorzystaniu instrumentów K ontraktu Regionalnego i poten
cjalnych środków finansowych z budżetu państwa, co stworzyłoby perspek
tywy rekonwersji przemysłu w regionie śląsko-dąbrowskim.
Pomimo widocznych już osiągnięć podpisanie K ontraktu w nikłym stopniu zdynamizowało procesy transformacyjne regionu. Zakończone powodzeniem utworzenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej59 nastąpiło w wyniku zapisu K ontraktu, ale też poza jego działaniem, przede wszystkim z uwagi na potrzeby sfinalizowania umowy z General M otors. Jest to potwierdzenie zjawiska, iż dynamika przekształceń tkwi przede wszystkim w presji kapitału (zwłaszcza zewnętrznego), zaś brak realnych środków inwestycyjnych ograni
cza większość administracyjnych narzędzi powoływanych do realizacji de
klarowanych programów60.
Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSE) utworzona została 8 sier
pnia 1996 r. na powierzchni 1298,20 ha i składa się z czterech podstref:
gliwickiej (827,60 ha), jastrzębsko-żorskiej (123,49 ha), sosnowiecko-dąbrow
skiej (223,79 ha) i tyskiej (143,32 ha) i oferuje inwestorom spełniającym określone warunki do podjęcia działalności istotny pakiet ulg podatkowych od nieruchomości i dochodu oraz uprawnienia do podwyższania stawek amortyzacyjnych.
Do preferowanych rodzajów działalności należy produkcja: artykułów spożywczych, wyrobów budowlanych, metalowych elementów konstrukcyj
nych, elementów elektronicznych, maszyn biurowych i komputerów, pojazdów mechanicznych, wyrobów odzieżowych i dodatków do odzieży, uprawa warzyw, specjalnych roślin ogrodniczych i produktów szkółkarskich.
Niestety wyłączono z ulg finansowych firmy prowadzące na tym obszarze działalność w zakresie m.in.: napraw, konserwacji, remontów, budownictwa i handlu, w których to dziedzinach pracodawcy, jak wykazano uprzednio, od wielu lat deklarują chęć zatrudnienia byłych górników.
W ciągu trzech lat działalności w KSSE ulokowało się 37 zagranicznych i krajowych firm, które zainwestują docelowo ok. 2949,1 min PLN i zatrudnią ok. 11 tys. pracowników61. W najbliższym czasie w rejonie Tychów i Gliwic
59 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18.06.1996 r. w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w woj. katowickim (Dz.U. nr 88 z dnia 24.07.1996 r., poz. 397).
60 A. B a r t o s z e k , L. G r u s z c z y ń s k i : Transformacja regionalna a konflikt w stosunkach pracy i jego rozwiązywanie. W: Zbiorowe stosunki pracy w Polsce w perspektywie integracji europejskiej. Red. W. K ó z e k . Warszawa 1997, s. 169—203.
61 Do najważniejszych (według wartości inwestycji w min PLN) inwestorów należą:
GM Opel (1172,1, Isuzu M otors (386,0), Ekocem (150,1), Mahle (122,8), Zakłady Mięsne
zostaną utworzone technoparki dla inwestorów wprowadzających tzw. techno
logie wysokiego przetworzenia62.
Jednocześnie należy wyrazić opinię, że nie wykorzystano dotychczas wszystkich możliwości tkwiących w istniejących instrumentach mających służyć restrukturyzacji. Dziwi zwłaszcza stosunkowo m ała aktywność i brak konkretnych efektów w działaniu Funduszu Górnośląskiego.
Realizacja zapisów K ontraktu wzbudza wiele sprzecznych opinii. D okona
na zmiana podziału administracyjnego kraju i idąca w ślad za tym zmiana delimitacji granic województwa musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w noweli
zacji jego treści63. Większy niż dotychczas nacisk należy położyć na projekty stworzenia segmentów lokalnych mogących powstawać jako międzygminne związki celowe z różnorodnymi podmiotami gospodarczymi dla realizacji przedsięwzięć kapitałowych służących rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnej.
Trzeba także podkreślić, że program restrukturyzacji przemysłu nie jest w warunkach polskich równoznaczny z prywatyzacją. Jest ona jego częścią składową i musi być mu podporządkowana. Brak korelacji w prywatyzacji dwóch czy trzech wielkich przedsiębiorstw będących jedynym rynkiem pracy na danym obszarze może zaowocować tragicznymi skutkami społecznymi.
Niestety częstokroć nie dostrzegamy właściwej korelacji pomiędzy procesami restrukturyzacji zatrudnienia a prywatyzacją.
Sektor prywatny powstał w warunkach Polski imponująco szybko. Libera
lizacja gospodarki sprawiła, że wielu nowych przedsiębiorców założyło własne firmy, ci zaś, którzy działali przedtem, uzyskali lepsze perspektywy rozwoju.
Obecnie 65% zatrudnionych pracuje w sektorze prywatnym64. Wspieranie rozwoju sektora prywatnego jest istotne z wielu powodów, wśród których należy podkreślić znaczenie faktu, że to właśnie on tworzyć będzie rdzeń gospodarki rynkowej, a więc większość miejsc pracy. Wsparcie dla tego sektora przedsiębiorstw pomaga w istotnym nurcie restrukturyzacji, jakim
M. M. D uda (117,3), Delphi Polska Automotive Systems (100,5). Według stanu na dzień 30.09.1988 r. podstawowym źródłem finansowania inwestycji w KSSE jest kapitał zagraniczny, który stanowi 81,7% całości zaangażowanych kapitałów. Informacja za „R aport o stanie Województwa Śląskiego” — materiał powielony, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wydział Gospodarki, Katowice, marzec 1999 r.
62 M. T r e p i ń s k a : Specjalna strefa ekonomiczna. „Puls Biznesu” z 30.10.1998.
63 Na dzień 1.07.1999 r. autor zidentyfikował 71 dokumentów o charakterze strategicznym i programowym, których uwzględnienie wydaje się niezbędne dla tworzenia nowej zintegrowanej strategii rozwoju województwa śląskiego. Wśród nich 11 stanowią programy szczebla centralne
go, 7 to programy regionalne, a 51 dokumentów to programy wojewódzkie z obszaru byłych województw: katowickiego, bielskiego, częstochowskiego. Województwo śląskie posiada już dwa dokumenty programowe dotyczące sektora rolnego.
64 Rocznik Statystyczny 1998. Główny Urząd Statystyczny Warszawa 1999.
jest demonopolizaq'a, a także w tworzeniu klasy średniej, będącej istotnym czynnikiem stabilizacji społecznej.
W odniesieniu do warunkującej powodzenie restrukturyzacji strategii prywatyzacji brak jasno określonej i powszechnie znanej, programowanej prywatyzacji stanowi dla Śląska istotne zagrożenie.
W wypadku dużych przedsiębiorstw państwowych, częstokroć o strate
gicznym dla kraju znaczeniu gospodarczym, konieczne jest indywidualne podejście65.
Mimo że gospodarka prywatna wszędzie jest bardziej efektywna, należy przypomnieć tezę, iż to nie forma własności, ale sprawność systemu za
rządzania decyduje przede wszystkim o konkurencyjności i zyskowności przedsiębiorstw. Jest to istotne przynajmniej w okresie transformacji ustrojo
wej i budowania gospodarki rynkowej.
Pisząc o sektorze prywatnym i jego roli w łagodzeniu skutków społecznych restrukturyzacji górnictwa, należy zwrócić uwagę, że na obrzeżach górnictwa funkcjonuje wcale pokaźny sektor prywatny, wygenerowany w toku dotych
czasowej restrukturyzacji powierzchni kopalń na bazie m ajątku i załóg oddziałów budowlanych, transportowych, kolejowych, remontowych, gos
podarczych, przekształconych bez udziału kapitałowego spółek węglowych.
Z badań wynika, że firmy te wciąż jeszcze są zbyt mocno i ukierunkowane na górnictwo, zwłaszcza na macierzyste kopalnie, z którymi powiązane są częstokroć tzw. parasolem ochronnym. Powszechnie znany brak płynności finansowej kopalń66 stawia w tych warunkach wiele firm w trudnej sytuacji ekonomicznej. Wydaje się, że właśnie one w głównej mierze predestynowane są do pomocy oraz większej kooperacji z pozostałym sektorem prywatnym województwa.
Wydaje się, że jednym z ważnych powodów niechęci części środowisk górniczych do restrukturyzacji górnictwa nie jest niezadowolenie z poziomu instrumentów wsparcia socjalnego, ale brak pewności uzyskania stałej i gwa
rantowanej pracy w ramach możliwości przekwalifikowania się. Poprawę sytuacji i wzrost zainteresowania pracą w małych i średnich firmach (tzw.
65 Ogrom problematyki i złożoność procedur restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych występujących w dużych organizacjach gospodarczych można poprzeć przykładem tych działań w firmie „Eisenhüttenstadt” (obecnie Ekostahl) z terenu byłej NRD . Zrealizowany program naprawczy i przywrócenie efektywności ekonomicznej uzyskane m.in. poprzez w miarę bezkonflik
towe „odchudzanie” załogi z 16 tys. do 4 tys. zatrudnionych kosztowało 1,2 mld marek i finansowane było zarówno za pomocą środków UE, jak i kredytów gwarantowanych przez rząd Niemiec N r L 386/18 Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich, Decyzja Komisji z 31.12.1994 (tekst zgodny z EEA — 94/107/ECSA; tekstem oryginalnym jest tekst w języku niemieckim).
66 W ocenie służb księgowych firm działających na terenie Śląska, kopalnie węgla kamien
nego płacą gotówką swoje zobowiązania wobec dostawców w terminie 90—120 dni albo poprzez kompensaty węglowe.
segment MSP), a jest ich w regionie ok. 240 tys.67, należy zweryfikować i dostosować przepisy polityki finansowej oraz udoskonalić system ulg dla tych z nich, które zdecydują się na współudział w restrukturyzacji gór
nictwa.
Wśród propozycji pojawiających się w trakcie dyskusji dotyczącej udziału sektora MSP w restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego i regionu, do najbardziej zasadnych należy zaliczyć kreację projektów:
— promujących współpracę między instytucjami finansowymi w celu poprawy dostępu MSP do kapitału;
— ułatwiających dostęp do kapitału początkowego (spłacalnego) na urucho
mienie nowej działalności gospodarczej w rejonach przewidywanych reduk
cji zasobów pracy;
— umożliwiających ubieganie się o gwarancje finansowe dla MSP na poziomie lokalnym (fundusze gwarancyjne);
— wspierania MSP przez rozwój instytucji otoczenia biznesu;
— wspierania sieci MSP oraz sieci podwykonawstwa.
Realizacja tych projektów, znacznie przekraczających dotychczasowe (opi
sane uprzednio) decyzje związane z reformą górnictwa, pozwoliłaby na utworzenie w segmencie MSP alternatywnych miejsc pracy utraconych wsku
tek restrukturyzacji tradycyjnych przemysłów. W założeniach opracowanej przez stronę samorządową ekspertyzy o charakterze strategicznym zakłada się osiągnięcie do roku 2002 wskaźników liczby MSP na 1000 mieszkańców na poziomie 70 przedsiębiorstw w grupie zatrudniającej do 5 pracowników i 7 przedsiębiorstw w grupie zatrudniającej od 6 do 100 osób oraz zwiększenie udziału MSP w działalności produkcyjnej o 20% w stosunku do 1996 r.
i w działalności usługowej o 50%, co oznacza stworzenie ok. 350 tys. nowych miejsc pracy68.
Nowym impulsem w rozwoju sektora MSP i jego udziału w restruk
turyzacji górnictwa węgla kamiennego stało się stworzenie przez Unię Europej
ską programu w celu wsparcia rządowych projektów podtrzymania procesu restrukturyzacji górnictwa i hutnictwa poprzez zmniejszenie społecznych i regionalnych kosztów spowodowanych ograniczeniem produkcji w tych sektorach69. W ramach programu, realizowanego do końca roku 2000, zgodnie z warunkami memorandum finansowego z dnia 24 grudnia 1998 r.
Unia Europejska wyasygnowała 30 min euro na oba cele (20 min euro na
67 Wielkość ta dotyczy granic administracyjnych byłego województwa katowickiego w roku 1998.
68 Strategia zintegrowanego rozwoju województwa katowickiego 1998—2002. Maszynopis powielony, Regionalny Komitet Sterujący, 12.09.1997 r.
69 Program Unii Europejskiej „Przedsiębiorczość” Phare PI 9811 „Zmniejszenie społecznych i regionalnych kosztów restrukturyzacji górnictwa i hutnictwa w Polsce” — kopia telefaksu, tekst oryginalny w języku angielskim.
sektor górnictwa i 10 min euro na hutnictwo). Środki te administrowane przez Polską Fundację Promocji Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw pod nadzorem Ministerstwa Górnictwa przeznaczone są na poparcie społecznych decyzji współfinansowanych przez budżet państwa:
— programy przeszkolenia dla byłych górników i hutników (1 min euro dla górnictwa i 0,5 min euro dla hutnictwa),
— pomoc (zasiłki) socjalna związana z aktywnością zawodową (odpowiednio 15 min euro i 3 min euro).
Fundusze PHARE zostały wyasygnowane w kierunku popierania działań na rzecz alternatywnych miejsc pracy poprzez rozwój sektora MSP. Dotyczy to zwłaszcza:
— kosztów bezpieczeństwa socjalnego refinansowanych na rzecz pracodaw
ców, którzy zatrudnią byłych górników i hutników (0,5 min euro dla górników i 0,5 min euro dla hutników);
— preferencyjnych pożyczek (odpowiednio 1,0 min euro i 1,5 min euro);
— kredytów bankowych na korzystnych warunkach (odpowiednio 2 min euro i 3,5 min euro) dla przedsiębiorstw sektora MSP działających poza branżą górnictwa i hutnictwa, które zatrudnią byłych górników i hutników.
Ten mechanizm pozwoli rozwinąć gospodarkę i zredukować bezrobocie, a tym samym przyczynić się do zmniejszenia społecznych i regionalnych kosztów restrukturyzacji górnictwa i hutnictwa.
Kontrakt Segmentu Lokalnego (KSL)
Zgodnie z koncepcją twórców, celem Segmentów Lokalnych (Wspólnot Lokalnych) winno być stworzenie warunków do współdziałania wszystkich podmiotów lokalnych70 w zakresie przełamywania recesji i zapewnienie rozwoju gospodarczego i integracji wokół zaakceptowanego przez nie pro
gramu71.
Służyć one mają realizacji konkretnych zadań wynikających z K ontraktu w odniesieniu do skali mikro. Współdziałanie polegać powinno w głównej mierze na:
10 Przez określenie „podmioty Kontraktu Regionalnego” rozumie się wszystkich „aktorów”
procesu restrukturyzacji. Są to więc: wojewoda z instytucjami podporządkowanymi, instytucje finansowe (banki), instytucje programu Polityki Regionalnej Górnego Śląska, Segmenty Lokalne, Sejmik Samorządowy, samorząd gospodarczy i reprezentacje kół biznesu, związki zawodowe, przedstawiciele partii politycznych i stowarzyszeń regionalnych. Określenie „podmioty lokalne”
odnosi się do gmin, podmiotów gospodarczych, administracji rządowej (ogólnej i specjalnej) stopnia regionalnego, Agencje Rozwoju Lokalnego, Inkubatory Przedsiębiorczości, Centra Szko
leń itp.
11 A. C z a r n i k , A. Z i o m e k : Diagnoza społecznych skutków restrukturyzacji przemysłu ciężkiego na Śląsku. W: Racjonalność w rozwiązywaniu społecznych problemów oraz efektywność ekonomiczna w procesach restrukturyzacji górnictwa węglowego Niemiec, Francji i Polski
— z prac programu „Ouverture". Red. J. S t a c h o w i c z , A. K a r b o w n i k . Gliwice 1995, s. 39—54.
— wiążącym opiniowaniu wniosków w sprawie zastosowania wsparcia finan
sowego z funduszy pomocowych, budżetowych, specjalnych itp.;
— obowiązku wspólnego uzgadniania działań innych szczebli, dotyczących obszaru segmentu;
— wnioskowaniu przez segment o podjęciu wspólnych działań z innymi podmiotami lub szczeblami,
Regionalnymi instytucjami wspomagającymi te działania winny stać się72:
— Agencja Mienia Niechcianego, która poprzez przejmowanie zbędnego balastu majątkowego kopalń i jego aktywne zagospodarowanie m a czynnie włączyć się w tworzenie alternatywnych miejsc pracy, zwłaszcza w otocze
niu likwidowanych kopalń;
— Centrum Menedżersko-Marketingowe, które reprezentując Skarb Państwa, pomyślane zostało jako ośrodek niosący pomoc w formie doradztwa, szkoleń, przygotowania biznesplanów, opracowywania wniosków kredyto
wych itp.
Do już istniejących instytucji wspierających program restrukturyzacji górnictwa na terenie Wspólnot Lokalnych należy zaliczyć73: Agencję Inicjatyw Lokalnych SA w Bytomiu, Centrum Szkolenia i Adaptacji Zawodowej Sp. z o.o. w Bytomiu, Jastrzębską Agencję Promocji i Rozwoju SA w Jas
trzębiu, Ośrodek Pomocy Ziemi Wodzisławskiej Sp. z o.o. w Radlinie, Agencję Rozwoju Lokalnego SA w Sosnowcu.
Ponadto na terenie gmin górniczych działają również inne podmioty jako instytucje Segmentu Lokalnego: Agencja Rozwoju Regionu Kluczewskiego SA w Kluczach, Agencja Inicjatyw Lokalnych Sp. z o.o. w Mikołowie, Olkuska Agencja Rozwoju w Olkuszu, Rudzka Agencja Rozwoju Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej, Agencja Pomocy i Rozwoju Gospodarczego M iasta Tychy.
Pamiętając o wykazanych w tekście niedostatkach obecnego programu reformy górnictwa węgla kamiennego, należy zauważyć, że jest ono pierwszą branżą spośród wielu w polskiej gospodarce, która wypracowała i rozpoczęła realizację zintegrowanego systemu racjonalizacji zatrudnienia74. Stanowi to dodatkowy impuls dla kontynuacji prac nad rozwojem i restrukturyzacją całego regionu, ze szczególnym uwzględnieniem pozycji Górnego Śląska.
Już obecnie istnieje wiele konkretnych możliwości współdziałania i wzajem
nych powiązań programu restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego z transformacją regionu. Do najbardziej istotnych należy zaliczyć:
72 Program regionalnej polityki gospodarczej Górnego Śląska — maszynopis powielony, Urząd Wojewódzki, Katowice 1996.
73 Stan na październik 1998 r. — na podstawie informacji uzyskanych w Górniczej Agencji Pracy.
74 Por. Sektorowe programy restrukturyzacji i prywatyzacja majątku państwowego. Red.
H. B o c h n i a r z i S. K r a j e w s k i . Warszawa 1997, s. 80—98.
— wdrożenie na terenach Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej poro
zumienia pomiędzy PARGW K a niemiecką spółką szkoleniową Ruhrkohle RBG, dotyczącego projektów przekwalifikowań młodych górników w za
wodach z tzw. eurocertyfikatem, umożliwiającym wykonywanie pracy we wszystkich krajach Unii;
— dopracowanie zasad przepływu budżetowych środków finansowych z Fun
duszu Restrukturyzacji Górnictwa do Funduszu Górnośląskiego w celu utworzenia w segmentach lokalnych nowych miejsc pracy dla górników likwidowanych kopalń;
— rozpoczętą już budowę autostrady A-4, Opole—Gliwice—Katowice—K ra
ków, pozwalającą na stworzenie nowych miejsc pracy związanych z ob
sługą budowy i funkcjonowania autostrady75;
— program „O dra”, a także rozpoczętą budowę nowoczesnej drogi wodnej ze Śląska na zachód i północ, stwarzającą możliwość kreacji nowych miejsc pracy przy regulacji Odry (Gliwice—Opole).
— uruchomienie w 1995 r. wydobycia w kopalni „Budryk”, stwarzające nowe miejsca pracy dla ok. 600 pracowników dołowych likwidowanych kopalń Bytomskiej Spółki Węglowej.