Preorientacja zawodowa i alternatywne miejsca pracy

Ważnym ogniwem w realizacji restrukturyzacji zatrudnienia i preorientacji zawodowej wśród pracowników górnictwa węgla kamiennego jest Górnicza Agencja Pracy.

Górnicza Agencja Pracy (GAP) została zawiązana jako spółka z ograni­

czoną odpowiedzialnością przez wszystkie spółki węglowe oraz Państwową Agencję Węgla Kamiennego S.A. w 1994 r.

Podstawowe, statutowe zadanie tego podmiotu stanowi przeciwdziała­

nie skutkom nieprzemyślanej restrukturyzacji zasobów pracy. Jest bowiem oczywiste, że pozostawianie zwalnianych pracowników samym sobie, bez wskazywania rozwiązań alternatywnych (przygotowanie do zmiany zawodu lub możliwości podniesienia kwalifikacji) grozi licznymi konfliktami spo­

łecznymi43. Badania społeczne potwierdzają bowiem tezę, że pracownicy kopalń niechętnie odnoszą się do konieczności zmiany pracy, powodowani lękiem o przyszłość, który niekiedy wynika tylko z braku rzeczowej infor­

macji44.

Wielokrotnie podkreślanym problemem dotyczącym pracowników kopalń jest ich niski poziom wykształcenia oraz kwalifikacje zawodowe nie dające się wykorzystać na pozagórniczym rynku pracy. Według danych statystycznych z 1997 r., wykształcenie zawodowe miało 54,9% ogółu zatrudnionych w gór­

nictwie, podstawowe i niższe 19,0%, natomiast wyższe tylko 3,7% zatrud­

nionych. Brak bardziej ogólnego wykształcenia oraz wąskie specjalizacje

— W. S o b u 1 a, K. T a u s z: Problemy świadomości społecznej górników w kontekście restrukturyzacji w wybranych kopalniach N S W SA. Maszynopis powielony, GIG, Katowice 1994.

— W. S o b u l a , K. T a u s z, P. K o ć w i n , D. P o ś p i e c h , M. W a c h o w s k i : Koncepcja tworzenia nowych miejsc pracy w rejonie miasta Jastrzębie przy założeniu odejścia od wiodącej roli przemysłu wydobywczego i konieczności redukcji zatrudnienia w tym przemyśle. Maszynopis powielony, GIG, Katowice 1996.

43 Według J. Staniszkis w centrali Wspólnoty Europejskiej w Brukseli została sporządzona lista regionów, zagrożonych potencjalnymi konfliktami o reperkusjach międzynarodowych, na której znajduje się Górny Śląsk. (Za J. C h m i e l o w s k a : Regulacja czy parcelacja — rozmowa z prof. Jadwigą Staniszkis. „Dziennik Zachodni” 1994, nr 86).

44 M. M i t r ę g a : Problematyka zatrudnienia i możliwości preorientacji zawodowej w branży górnictwa węgla kamiennego...

zawodowe stanowią obecnie istotny czynnik hamujący możliwości zatrud­

nienia poza górnictwem, a tym samym utrudniają konieczny proces restruk­

turyzacji. Dotychczasowy model funkcjonowania agencji opiera się na do­

świadczeniach występujących w British Coal Enterprise.

Agencja jest spółką mającą w statucie zapisaną działalność „non-profit”.

Realizując swoje statutowe cele, tj. działając na rzecz pracowników tracących lub zmieniających miejsce zatrudnienia w związku z likwidacją kopalń lub restrukturyzacją zatrudnienia w kopalniach czynnych, zorganizo­

wano Biura Pomocy Zawodowej. Obecnie Zarząd GAP koordynuje działal­

ność 21 biur przy następujących kopalniach: K W K „Pokój”, „Porąbka- -Klimontów”, „Zofiówka”, „Sosnowiec”, „Chwałowice-Rymer”, „Katowice- -Kleofas”, „Kazimierz-Juliusz”, „Siemianowice”, „Centrum-Szombierki”,

„Jan-Kanty”, „Morcinek”, „Grodziec”, „Powstańców Śląskich”, „Gliwice”,

„Jas-Mos”, „M urcki”, „Wieczorek”, „Knurów”, „Wesoła”, „Andaluzja”,

„Niwka-Modrzejów”, „Marcel”, Ruch „1 M aja”, ZWP Antracytu.

Biura Pomocy Zawodowej prowadzą także rejestr osób pobierających zasiłki. W placówkach tych pracuje 34 doradców zawodowych, osób z od­

powiednim przygotowaniem i wykształceniem kierunkowym (psychologia lub socjologia) oraz kwalifikacjami do tego typu pracy.

Do zadań doradcy zawodowego należy:

— prowadzenie rozmów z osobami zwalnianymi z pracy,

— informowanie o przysługujących im prawach (urlopy górnicze, osłony socjalne, kursy, możliwości finansowania działalności gospodarczej),

— uzgodnienie kierunków przekwalifikowania w zależności od indywidual­

nych predyspozycji i formalnych kwalifikacji,

— przekonywanie co do słuszności podjętych wyborów przez szeroką akcję informacyjną (ogłoszenia, ulotki, foldery) i bezpośrednie spotkania in­

dywidualne i grupowe,

— przygotowanie do samodzielnych decyzji na rynku pracy poprzez pomoc w sporządzaniu dokumentów niezbędnych przy ubieganiu się o pracę (cv, list motywacyjny), jak i treningi ułatwiające przygotowanie się do rozmów z przyszłym pracodawcą,

— pomoc w osiągnięciu stabilizacji emocjonalnej.

Do zadań pośrednika pracy należy:

— aktywność w poszukiwaniu firm skłonnych zatrudnić byłych górników,

— tworzenie banku informacji o miejscach pracy na danym terenie.

BPZ stosują w swojej działalności różnorodne formy aktywności. Do najczęściej wymienianych w sprawozdaniach należy zaliczyć45:

45 A . S k o w r o ń s k i : Rola Górniczej Agencji Pracy w restrukturyzacji zatrudnienia h> polskim górnictwie. „Wiadomości Górnicze” 1998, nr 2.

— aktywne poszukiwanie miejsc pracy polegające na utrzymywaniu kontak­

tów z wieloma pracodawcami zainteresowanymi bezrobotnymi pozostają­

cymi w rejestrach GAP;

— indywidualne poradnictwo zawodowe, którego istotą jest pomaganie lu­

dziom przy rozwiązywaniu ich problemów życiowych związanych z utratą miejsca pracy; odgrywa ono w działalności biur szczególną rolę;

— doradztwo prawnofinansowe dla osób, które pragną podjąć działalność gospodarczą na własny rachunek obejmuje ono także tworzenie systemu informacji o strukturze produkcji oraz usług w regionie, świadcząc pomoc w wyborze właściwego segmentu dla samodzielnych inicjatyw byłych górników,

— kursy przekwalifikowania zawodowego organizowane zarówno dla pra­

cowników kopalń, członków rodzin górniczych, jak i absolwentów ZSG.

Nadrzędnym celem przekwalifikowań jest sprostanie stawianym przez pracodawców wymaganiom posiadania odpowiednich kwalifikacji. Reali­

zacja dotychczasowego projektu szkoleń zawodowych obejmowała cykl następujących kursów: „Spawanie elektryczne i gazowe”, „Księgowość komputerowa”, „Księgowy”, „Naprawa sprzętu A G D ”, „Obsługa wózków widłowych”, „Motorniczy tramwajów”, „M urarz-tynkarz”, „M onter in­

stalacji wodno-kanalizacyjnych”, „Stolarz”, „Spawacz”, „Ślusarz”, „Elek­

trom onter”.

— kursy samodzielnego prowadzenia małych podmiotów gospodarczych stanowiące odrębną dziedzinę szkoleniową, która ma na celu przygoto­

wanie osób chętnych do zarządzania spółkami powstającymi na bazie m ajątku zlikwidowanych kopalń jak również innymi małymi podmiotami gospodarczymi. Doradztwo obejmuje zakres sporządzania planu bizneso­

wego, prowadzenia dokumentacji przedsiębiorstwa, dokonywania wyceny m ajątku przejmowanego i dzierżawionego. Dotychczas GAP zorganizo­

wała kursy o profilu: „Lider małej i średniej przedsiębiorczości”, „Or­

ganizacja i zarządzanie podmiotami gospodarczymi”, „Zarządzanie kad­

rami” .

— uczestnictwo w giełdach pracy. GAP stanowi jedną z najbardziej liczących się instytucji pod względem liczby zaproponowanych ofert zatrudnienia (organizatorzy to zarządy miast i Wojewódzki Urząd Pracy oraz redakcje różnych gazet i czasopism).

Biura Pomocy Zawodowej stanowiły w latach 1995— 1997 punkty konsul­

tacyjne funduszu PHARE-Struder, udzielając zainteresowanym podstawo­

wych informacji o możliwościach uzyskania pomocy finansowej na rozwój prywatnej przedsiębiorczości. GAP organizowała i inicjowała spotkania z przedstawicielami spółek powstałych na bazie m ajątku kopalń w sprawie otrzymania kredytów na działalność inwestycyjną.

GAP czynnie uczestniczy w procesach przekształcania działów kopalń w spółki prawa handlowego, zwane spółkami pracowniczymi. Proces ten obejmuje:

— szkolenie pracowników zarządu z zakresu prawa handlowego,

— opracowanie umowy spółki,

— opracowanie umowy dzierżawy,

— opracowanie biznesplanu,

— przeprowadzenie rejestracji spółki,

— opracowanie regulaminów pracy Zarządu, Rady Nadzorczej, Zgromadze­

nia Wspólników,

— rozpoznawanie lokalnych rynków pracy, ich potrzeb oraz tendencji roz­

wojowych poprzez objęcie monitoringiem firm państwowych i prywatnych.

Badania tego typu prowadzi się także pod kątem przygotowania kadr dla restrukturyzowanych działów kopalń.

GAP wykorzystuje w swej działalności różnorodne źródła finansowania i to zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Źródłami finansowania szkoleń prowadzonych przez Agencję są:

— Fundusz Przekwalifikowań Zawodowych GAP,

— Fundusz Phare-Struder (na podstawie umowy pomiędzy GAP a dysponen­

tem funduszu: Górnośląską Agencją Rozwoju i Promocji SA),

— środki ze Spółek Węglowych jako częściowa odpłatność za świadczone usługi.

Analiza ofert pracy w poszczególnych rejonach działania GAP wskazuje, że najwięcej propozycji napływa z branży budowlanej (36%) i handlowej (13%).

Brak ofert z branży górniczej i hutniczej. Szczegółową ofertę potencjal­

nych 1897 miejsc pracy46 znajdujących się w banku danych GAP ilustruje tabela nr 21.

Jak wskazują wyniki prowadzonych badań oraz informacje rejonowych urzędów pracy, wymagania pracodawców są realistyczne i umożliwiają oso­

bom odchodzącym z kopalń uzyskanie zatrudnienia. Około 65% śląskich pracodawców pragnie przyjąć do pracy byłych górników, z czego zdecydo­

wana większość (94%) motywowana jest przede wszystkim możliwością refundacji składki ZUS47. Szanse uzyskania pracy są jednak bardzo zróż­

nicowane. Najmniejsze szanse zatrudnienia mają górnicy z wykształceniem niepełnym podstawowym i podstawowym. Największa liczba pracodawców

48 O dynamice zmian na rynku pracy monitorowanym przez GAP niech świadczy fakt, że w listopadzie 1998 r. zarejestrowanych było już 3528 osób poszukujących pracy, a do nowej pracy skierowano 2366 osób.

47 I. B a r a , P. K o ć w i n , R. P o l l o k : Raport z badań dotyczących Analizy popytu na lokalnych rynkach pracy województwa katowickiego na tle potrzeb wynikających z restrukturyzacji zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego. Maszynopis powielony, Główny Instytut Górnictwa, Katowice, październik 1998 r.

T a b e l a 21 Miejsca pracy w ofercie Górniczej Agencji Pracy w poszczególnych rejonach

Branża Bytomska

Budowlana 425 45 39 115 28 27 679

Mechaniczna 12 17 41 30 15 13 128

Instalatorsko--spawalnicza 30 15 22 29 12 17 125

Elektryczna 12 10 26 34 15 12 109

Administracyjno -

Razem 797 132 232 444 129 163 1897

Ź r ó d ło : Informacja o poszukujących pracy i skierowanych do pracy za pośrednictwem Biur Pomocy Zawodowej GAP Sp. z o.o. w okresie 1.01.—31.08.1998 r., GAP, Katowice 1998 r.

pragnie zatrudnić górników w zawodach budowlanych, a także w charakterze elektryków, elektromonterów, elektroników, spawaczy, ślusarzy, instalato­

rów wodno-kanalizacyjnych i gazowych, ślusarzy, tokarzy, kierowców kate­

gorii C, D, E oraz mechaników maszyn i urządzeń. W układzie branżowym najwięcej propozycji dla górników ze strony pracodawców deklarowanych jest ze strony budownictwa (38%), działalności produkcyjnej (27%), handlu i napraw (20%). Wyniki badania dotyczące wieku potencjalnych pracowników wskazują na preferowanie grupy do lat 40, z niewielką dominacją przedziału 31—35 lat. Znajdują się jednak oferty dla osób starszych, nawet po 45 roku życia.

Charakterystycznym motywem pojawiającym się w licznych opiniach i dyskusjach o zatrudnieniu byłych górników jest oczekiwanie na możliwości związane z finansowaniem szkoleń byłych górników. W omawianym badaniu za ważne uznało tę możliwość 68% ankietowanych potencjalnych pracodaw­

ców. Wiadomo jednak, że zainteresowanie udziałem w kursach przekwalifiku- jących jest nikłe. Prawdopodobnie zmieni się to, kiedy z kopalń zaczną

odchodzić osoby pracujące na powierzchni.