SPECYFIKA WYSTĘPOWANIA ZABYTKÓW PROJEKTO-WANEGO TURNICKIEGO PARKU NARODOWEGO
Znikoma obecność zabytków zlokalizowanych na ob-szarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego jest uwarunkowana skutkami II wojny światowej. Wojna sku-tecznie pozbawiła ten obszar historycznej, drewnianej za-budowy wsi i całej sieci osadniczej, zniknęły dwory i zamki.
Jedyną ocalałą świątynią jest cerkiew z Grąziowej, która została przeniesiona do skansenu w Sanoku.
Większość historycznych zabytków kulturowych i bu-downictwa ludowego skupia się przy drogach biegnących przez projektowaną otulinę Parku i jej okolice, co natural-nie odciąża ruch turystyczny z centrum cennego obszaru.
Obszary położone na granicy parku niewiele ustępują jed-nak pod względem wartości przyrodniczych i krajobrazo-wych tym ze strefy wewnętrznej.
Wśród miejsc, wobec których turysta nie powinien przejść obojętnie, znajdują się:
liczne obiekty architektury sakralnej (najbardziej znane w południowo-wschodniej Polsce miejsce kultu maryjnego – zespół klasztorny w Kalwarii Pacławskiej;
kościół pw. Matki Bożej Zbaraskiej w Prałkowcach z cudownym obrazem Matki Bożej Częstochowskiej z XVI w.);
obiekty architektury cerkiewnej (najstarsza w Polsce XV-wieczna murowana cerkiew obronna pw. św. Onu-frego (XIV-XVI w.) w Posadzie Rybotyckiej, a w niej unikatowe XVI-wieczne malowidła ścienne w stylu bi-zantyjskim; drewniane i murowane cerkwie greckoka-tolickie i prawosławne);
obiekty architektury dworskiej i pałacowej (Bircza, Dubiecko, Dąbrówka Starzeńska, Krasiczyn, Kormani-ce, Sierakośce);
ślady wielokulturowości (cmentarze żydowskie, gre-ckokatolickie, ewangelickie);
architektura militarna i obronna (twierdza Przemyśl – jedna z największych budowli obronnych w Europie;
kilkanaście średniowiecznych grodzisk – wały nad Wiarem i Sanem w Aksmanicach, na górach Grabnik i Kopystańka, w Nowosiółkach Dydyńskich oraz
w Nowych Sadach; forty i bunkry Linii Mołotowa – radziecki pas umocnień m.in. w Krasiczynie oraz w Dybawce Dolnej);
historyczne wsie (z drewnianymi chałupami o kon-strukcji przysłupowej – Kalwaria Pacławska, Ryboty-cze, Leszczawka, a także nieistniejące wsie, po których pozostały tylko śródleśne polany – Krajna, Jamna Dolna, Łomna, Trójca).
CERKWIE
Niedosyt pamiątek historycznych widać w dzisiejszym charakterze krajobrazu Pogórza. Z ponad 80 cerkwi, które istniały w granicach i wokół projektowanego Parku przed wojną, do dziś przetrwało ok. 50. W typie budowy cerkwi widać różnorodność wpływów zarówno wschodnich, jak i zachodnich.
Za najcenniejszą, unikalną w skali kraju, uważa się cer-kiew obronną w Posadzie Rybotyckiej z XV (lub XIV) w.
Jest to najstarsza w Polsce murowana cerkiew typu obron-nego. Wiekowa jest również cerkiew w Nowych Sadach, prawdopodobnie pochodzi z 1655 r. Jedne z najstarszych cerkwi możemy spotkać również w Kruhelu Wielkim (1630 r.) oraz w Uluczu (1659 r.). Sto lat młodsza znajduje się w Piątkowej (1732 r.). Cerkiew z Grąziowej (1731 r.) zo-stała przeniesiona w 1968 do Muzeum Budownictwa Ludo-wego w Sanoku (Kryciński 1982, 2005).
Istnieją takie cerkwie, które po długiej, przymusowej przerwie wciąż są świątyniami obrządku wschodniego.
W Młodowicach i Kłokowicach znajdują się cerkwie pra-wosławne. Grekokatolicy natomiast mają swoje świątynie w Kruhelu Wielkim, Krasicach, Łuczycach, Nowych Sa-dach i w Posadzie Rybotyckiej. Do kościoła rzymskokatoli-ckiego należy cerkiew w Kormanicach.
TWIERDZA PRZEMYŚL
Całe Pogórze Przemyskie jest naznaczone pamiątkami po wojnach i okupacjach. Słynna dla pasjonatów historii jest istniejąca niegdyś olbrzymia Twierdza Przemyśl, której budowa rozpoczęła się w 1854 r. i była kontynuowana
Ryc. 2 Orientacyjny plan fortyfikacji Twierdzy Przemyśl
Źródło: Goku122 2007.
w 1873 r. W tych czasach wzniesiono koszary licznych jed-nostek wojskowych. Przemyśl został otoczony wałami ciąg-nącymi się przez 15 km. Wały były wzmocnione dziełami fortyfikacyjnymi, a na wjazdach do miasta wybudowano bramy warowne. Po jakimś czasie odsunięto linię obrony od miasta i zastosowano system fortowy – powstawały od-separowane od siebie co parę kilometrów budowle obronne
(ryc. 2). W 1914 r. zewnętrzny pierścień umocnień Przemy-śla składał się z 15 głównych fortów (7 pancernych i 8 arty-leryjskich). Twierdza Przemyśl była trzecią z kolei, najwięk-szą twierdzą ówczesnej Europy i broniła się najdłużej ze wszystkich obleganych podczas I wojny światowej. Budowa Twierdzy pociągnęła za sobą rozwój miasta, ponad 80%
jego obecnej zabudowy pochodzi właśnie z tego okresu.
Na temat Twierdzy Przemyśl powstało wiele publikacji. Ist-nieją dokładne mapy, dzięki którym można zwiedzić wszystkie pozostałości po Twierdzy. Zwiedzanie można rozpocząć od Muzeum Twierdzy w Przemyślu lub stałej wystawy w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej.
SZLAKI I ŚCIEŻKI TURYSTYCZNE
Okolice projektowanego Turnickiego Parku Narodo-wego można zwiedzać pieszo, rowerem lub samochodem.
Komunikacja publiczna nie wszędzie i nie zawsze dojedzie.
Niestety, trasy i szlaki na Pogórzu Przemyskim i w Górach Sanocko-Turczańskich (oprócz paru głównych szlaków PTTK o długich odcinkach asfaltowych) nie są odpowied-nio przygotowane do potrzeb przeciętnego turysty, który chciałby w jak najkrótszym czasie zobaczyć jak najwięcej i jednocześnie się nie zgubić. Są one za to idealnym miej-scem dla wędrowców lubiących odkrywać za każdym za-krętem i wzniesieniem nowe atrakcje, zwłaszcza przyrodni-cze. Do tego potrzebna jest tylko mapa i kompas oraz umie-jętność posługiwania się nimi. Przydatne będą również nowsze technologie, ale trzeba się liczyć z tym, że urządze-nia GPS na terenach podgórskich mogą często gubić zasięg z satelitami. Wyznaczone w terenie znaki spacerowe oraz nieszosowe odcinki szlaków rowerowych w większości przypadków są trudne do namierzenia.
Podróżując po Pogórzu, warto mieć ze sobą kopię map WIG (Wojskowego Instytutu Geograficznego), które poka-zują, jak wyglądał ten teren przed wysiedleniami z lat 1945-47. Dzięki takim, historycznym mapom można zobaczyć, gdzie znajdowała się zabudowa, cerkiew, dwór czy też cmentarz we wsi, po której na współczesnych mapach po-została tylko nazwa, a w rzeczywistości – lasy i polany. Jeśli będziemy mieć trochę szczęścia, odnajdziemy również za-rośnięte fundamenty starej, wiejskiej zabudowy.
Stanisław Kryciński proponuje kilkadziesiąt ciekawych tras, które są dokładniej opisane w jego przewodniku pt.
„Pogórze Przemyskie” (Kryciński 2014). Dzięki dokładnym wskazówkom, nawet bez oznaczeń, można zwiedzić naj-bardziej atrakcyjne pod względem kulturowym i historycz-nym miejsca, do których nie zawsze dojdzie się drogą asfal-tową. W przewodniku znajdują się opisy poniżej wymie-nionych przejść.
1. Przemyśl – Wapielnica (394 m) – fort Prałkowce – Tar-nawce – Krasiczyn. Do Wapielnicy znaki czerwone, dalej niebieskie, ok. 4:20 h.
2. Krasiczyn – nagrobek konia w dawnym folwarku Le-oncina. Nieoznaczony, ok. 45 min.
3. Przemyśl – Wapielnica – las Helicha – Brylińce – Ko-pyśno – Kopystańka (541 m) – Posada Rybotycka.
Znaki czerwone, ok. 6:30 h.
4. Krzeczkowski mur – Cisowa – Kopystańka. Nieozna-kowany łącznik między głównymi szlakami PTTK (niebieskim i czerwonym), ok. 4 h.
5. Kopystańka – Rybotycze. Znaki żółte, ok. 1 h.
6. Kopysno – Rybotycka Góra (406 m) – Makowa. Bez znaków, ok. 1:30 h.
7. Przemyśl – Wapielnica – las Helicha – Szybenica (496 m) – Koniusza – Gruszowa – Huwniki – Kalwaria Pac-ławska. Znaki niebieskie (do Wapielnicy czerwone), ok. 6:30 h.
8. Kalwaria Pacławska – Pacław – Żytne (505 m) – Prze-łęcz pod Kiczerą (445 m) – Paportno – PrzePrze-łęcz pod Suchym Obyczem (617 m) – Przełęcz pod Jamną (524) – Jureczkowa. Znaki niebieskie, ok. 6 h.
Alternatywne warianty trasy (obejmujące drogi grun-towe), bez znaków:
8.1. Przez Połoninki Arłamowskie do Przełęczy pod Su-chym Obyczem lub przez Czeremoszne.
8.2. Przez rezerwat Na Opalonym (570 m) do Jureczkowej.
9. Przełęcz pod Suchym Obyczem (572 m) – dawna wieś Arłamów – Kwaszenina – Roztoka (642 m) – Przełęcz pod Brańcową (538 m) – Brańcowa (677 m), ok. 5 h.
Do Roztoki – szlak konny, od Przełęczy pod Brańcową szlak Szwejka – z przerwami
10. Makowa – Leszczyńska Góra (461 m) – Leszczyny – Sopotnik – Przełęcz pod Kiczerą (445 m). Bez znaków, ok. 2:30 h.
11. Rybotycze – Kanasin (555 m) – Dolina Niemiecka – Suchy Obycz (618 m). Żółty szlak, ok. 3:30 h.
12. Posada Rybotycka – Łysa (474 m). Bez znaków, ok. 45 13. Posada Rybotycka – Nad Przełomem (486 m) – Trójca min.
– Jaworów (496 m) – Chomińskie (468 m) – Bircza.
Bez znaków, alternatywa dla szlaku czerwonego.
14. Bircza – Przełęcz nad Łomną – Leszczawa Górna – Bzia-na (578 m). Odcinek szlaku czerwonego, ok. 3:30 h.
15. Jamna (598 m) – Grąziowa – Łomna – Leszczawa Dolna. zielony szlak „arłamowski” PTTK, ok. 7 h.
16. Grąziowa – Maziarki – Trzcianiec – Bziana (578 m).
Bez znaków, ok. 3 h.
17. Krościenko – Karaszyn – Liskowate – Roztoka (642 m). Większość trasy bez znaków, czasami szlak konny, ok. 3 h.
18. Jureczkowa – Brańcowa (677 m) – Przełęcz Wolańska (534 m) – Wysoki Dział (641 m) – Dźwiniacz Dolny – Kamienna Laworta (759 m) – Ustrzyki Dolne. Znaki niebieskie, ok. 6:30 h.
19. Olszanica – przełom potoku Serednica – Wysoki Dział (641 m). Jasnobrązowe znaki konne (rzadko), ok. 4 h.
20. Wysoki Dział – Brelików – Ropienka. Bez znaków, ok.
2:30 h.
21. Pasmo Chwaniowa od Wysokiej Poręby po Brańcową.
Czarno-żółty szlak Szwejka, ok. 4 h.
FUNKCJA TURYSTYCZNA 69
22. Bzianka (574 m) – wieś Roztoka – Zawadka – Rakowa – Słonne (668 m) – przeł. Przysłup (620 m) – Liszna – Orli Kamień (518 m) – Biała Góra – Sanok. Szlak czer-wony Przemyśl – Sanok, ok. 8 h.
23. Bykowce – rezerwat Polanki – Słonny Wierch. Znaki zielone, ok. 2:30 h.
24. Zagórz – Zamek Sobień – Przysłup (651 m) – lotnisko szybowcowe pod Kamionką (631 m) – Bezmiechowa Górna – Rudenka – Olszanica. Oznakowanie różne, początek i koniec szlaku bez znaków, ok. 7 h.
25. Krasiczyn – Olszany – Krzeczkowa – Huta Brzuska – Sufczyna – Piaskowa (470 m) – Bosaczka (455 m) – Piątkowa – Dylągowa – Bartkówka – Dynów. Frag-ment szlaku niebieskiego PTTK, ok. 14 h (2 dni).
26. Ulucz – Borownica – Krztów Mały – Połoninki Brze-żawskie – Lipa. Bez znaków, ok. 6 h.
27. Dobra Szlachecka – dolina Białego Potoku – pasmo Krztowa. Bez znaków, ok. 2 h.
28. Dobra Szlachecka – Lachawa. Szlakiem ikon, ok. 2 h.
29. Lipa – Bobrowa Dolina – Morochów (451 m) – Kotów – Piątkowa – Łubienka (449) – Wybrzeże – Dubiecko.
Bez znaków, ok. 6:30 h.
30. Grzbiet nad Piątkową – Słonne – Kozigarb (332 m) – torfowisko Broduszurki – Winne-Podbukowina – Du-biecko. Dobre oznakowanie, ok. 2:45 h.
31. Grzbiet nad Piątkową – Słonne – Bachórzec. Bez zna-ków, ok. 2:15 h.
SZLAKI ROWEROWE
W opisywanym regionie bardzo łatwo zaplanować przyjemną i pełną wrażeń trasę rowerową. Jedynymi nie-dogodnościami mogą być wzniesienia, na co zresztą wska-zują już same nazwy geograficzne regionów. Brak oznako-wania szlaków nie zawsze musi być przeszkodą, wystarczy spojrzeć wcześniej na mapę i kierować się do poszczegól-nych miejscowości, zgodnie z drogowskazami. Warto za-planować sobie punkt docelowy, aby mieć pewny nocleg lub transport powrotny. Nie do wszystkich miejscowości dociera komunikacja publiczna i nie wszędzie znajduje się sklep. Takie informacje można odnaleźć w przewodnikach i na mapach turystycznych.
Całe dawne „Państwo Arłamowskie”1 jest doskonale przygotowane pod trasy rowerowe. Świeżo wyremontowa-ne drogi, wijące się w górę i na boki przez gęsty las, które prowadzą do arłamowskiego hotelu, zachęcają do wycie-czek miłośników dwóch kółek. Główna szosa Makowa – Jureczkowa, w sezonie letnim jest dość ruchliwa i niebez-pieczna ze względu na ostre zakręty i przemierzających je nieuważnych użytkowników dróg. Natomiast dolina Jam-ninki (Arłamów – Trójca) i pomniejsze trasy łączące pozo-stałe, nieistniejące już wsie są jak najbardziej godne rowe-rowej wycieczki.
Najlepiej wybierać wąskie szosy łączące małe przysiół-ki, których podwyższenia zapewniają wiele różnorodnych doznań krajobrazowych. Propozycjami podawanymi przez przewodniki są m.in. odcinek Wschodniego Szlaku
Rowe-1 Historia i granice „Państwa Arłamowskiego” zostały opisane w rozdziale dot. historii gospodarowania na ziemiach projektowa-nego TuPN.
rowego Green Velo, który przebiega przez Pogórze Przemy-skie i jest uważany za najpiękniejszą trasę rowerową w Pol-sce. Innymi ciekawymi rozwiązaniami dla rowerzysty są:
Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej oraz Szlak Architektury Drewnianej.
Ponadto, można wyznaczyć własne szlaki, udając się wzdłuż nadsańskich umocnień (bunkry na Linii Mołotowa 1940–1941). Inne propozycje tras rowerowych, to przejazd pustym pasem Chołowice – Cisowa – Łodzinka Dolna, mało uczęszczaną drogą asfaltową na linii Krościenko – Młyny – Ropienka – Zawadka, szosą Ropienka-Wojtków-ka. W Górach Słonnych najpopularniejszą trasą rowerową jest szosa Sanok – Przemyśl. Jest to trasa dla ambitnych ro-werzystów, zahaczająca o wielką pętlę bieszczadzką. Na jej grani znajduje się punkt widokowy z panoramą w stronę Bieszczadów Wysokich. Na rowerze łatwiej niż pieszo i przyjemniej niż samochodem zwiedza się np. cerkwie.
Dolina Sanu jest wręcz stworzona do przemierzania jej rowerem, szosy są niezbyt ruchliwe, widoki sielskie, a ukształtowanie terenu nie sprawia trudności przeciętne-mu rowerzyście. Doskonałym pomysłem może być wy-cieczka w górę rzeki rowerem i powrót kajakiem (lub wer-sja w drugą stronę – dla wytrwałych). Dodatkową atrakcją będą promy na Sanie, które zabierają na pokład pieszych i zmotoryzowanych.
Na terenie projektowanego Parku oraz jego otuliny, aby przyciągnąć większe rzesze turystów, priorytetowym zada-niem jest wytyczenie szlaków, które będą skupiać najważ-niejsze miejsca związane z historią, kulturą i sztuką oraz ukazywać cenne przyrodniczo obszary. Z pewnością do takich tras należy zaliczyć: grodziska, fortyfikacje obronne Twierdzy Przemyśl i Linii Mołotowa, architekturę sakralną (cerkwie, zabytki, kapliczki), krajobrazy kulturowe wsi, drewnianą zabudowę gospodarczą, nieistniejące wsie.
Ścieżki przyrodnicze powinny w sposób bezinwazyjny dla środowiska naturalnego, prowadzić turystę przez fragment starodrzewu, tak aby pokazać wyraźną różnicę między nim, a lasem gospodarczym oraz przez cenne łąki i murawy z wyznaczonymi punktami widokowym.
Dziedzictwo przyrodnicze wewnątrz projektowanych granic parku jest nierozłącznie powiązane z dziedzictwem kulturowym, którego bogactwo jest skoncentrowane poza jego granicami.
BAZY NOCLEGOWE ORAZ STADNINY
Zwiedzając okolice projektowanego Turnickiego Parku Narodowego, można zarówno spędzić noc w 4-gwiazdko-wym hotelu ze SPA i kortem teniso4-gwiazdko-wym, jak również rozło-żyć namiot i w pełni kontemplować ciszę w jednym z naj-bardziej dzikich zakątków Polski (tab. 1). Nie uciekając w skrajności, możemy również skorzystać z ofert jednego z licznych gospodarstw agroturystycznych lub z niedrogie-go Domu Pielgrzyma oraz hoteli i pensjonatów znajdują-cych się w większych miejscowościach regionu. Możliwe jest również skorzystanie z usług stadnin koni na obszarze projektowanego parku i jego najbliższych okolic (ryc. 3).
Ryc. 3 Lokalizacja miejsc noclegowych oraz stadnin koni na obszarze obejmującym najbliższe okolice projektowanego Turnickiego Parku Narodowego; dane z mapy odpowiadają numerom porządkowym obiektów z tabeli numer 1
Źródło: opracowanie własne na podstawie Geoportal (niedatowane).
Tabela 1 Gospodarstwa agroturystyczne i hotele oraz stadniny koni
Lp. Nazwa/nazwisko Adres Witryna internetowa
1. Hotel Arłamów Arłamów 1,
38-700 Ustrzyki Dolne
www.arlamow.pl
2. „Pod Bocianem” Tomasz Paściak Bachórz 111B, 36-086 Bachórz
www.agropodkarpacie.pl/pod-bocianem-dynow--bachorz
3. „U Michała” Michał Paściak Bachórz 163B, 36-086 Bachórz
www.e-turysta.net/michal-pasciak-u-michala-ba-chorz-155637.html
4. Agroturystyka u Iwonki i Marka ul. mjr. Kusiaka 29, 37-740 Bircza
www.noclegi-online.pl/noclegi/bircza/gospodarstwo--agroturystyczne-u-iwonki-i-marka-o22448
5. „Skrzydła” Halina i Cezary Zdrójkowscy
Bezmiechowa Górna 83, 38-600 Lesko
-6. Hotel i Karczma Forest ul. Bieszczadzka 41, 37-740 Bircza
www.hotel-forest.pl
www.facebook.com/Hotel-i-Karczma-Fo-rest-384227908337885
7. Agroturystyka „Pod Lasem” Olga i Bogdan Tuccy
Dybawka 25a, 37-741 Dybawka
www.podlasem.net
8. Gospodarstwo Agroturystyczne Chrobakowo Robert Chrobak
ul. Przemyska 5, 37-741 Dybawka
www.facebook.com/Chrobakowo
9. „Lipscy” Zdzisław Lipski ul. Parkowa 1, 37-741 Dybawka
www.agro-lipscy.pl
10. Gospodarstwo Agroturystyczne Elżbieta Motyl
ul. Przemyska 9, 37-741 Dybawka
www.elzbieta-dybawka.noclegiw.pl
FUNKCJA TURYSTYCZNA 71
Lp. Nazwa/nazwisko Adres Witryna internetowa
11. „Pod Ostrym Działem”
Józef i Władysław Tarnawscy
Dźwiniacz Dolny 41, 38-700 Ustrzyki Dolne
www.noclegi-bieszczady.org
12. Agroturystyka Beata i Marek Kołodziej
Dźwiniacz Dolny 29, 38-700 Ustrzyki Dolne
www.beata.bieszczadypolska.pl/index.php www.eholiday.pl/noclegi-sb5108-galeria.html 13. „Chatka nad potoczkiem” Krystyna i
Andrzej Śmigielscy
14. Eleonora Stoczko Huwniki 153a,
37-743 Sierakośce
www.nocowanie.pl/noclegi/przemysl/agroturysty-ka/87119/
15. „Gospodarstwo Rybacko-Agrotury-styczne” Danuta i Kazimierz Szpiech
Jabłonica Ruska (nie podano numeru), 36-204 Dydnia
www.facebook.com/GospodarstwoJablonicaRuska/
16. Agroturystyka „Pod Wiśnią”
Grażyna i Zbigniew Muzykarz
Kalwaria Pacławska 41 A, 37-743 Sierakośce
www.kalwaria.wczasowicz.pl/index.php; www.facebo-ok.com/Agroturystyka-Pod-Wiśnią-1450646661850585/
17. Agroturystyka „Gręboszówka”
Jerzy Solski
Kalwaria Pacławska 38, 37-743 Sierakośce
-18. Dom Pielgrzyma Kalwaria Pacławska 40,
37-743 Sierakośce
www.kalwariapaclawska.info/b/noclegi/0
19. Agroturystyka MAX Kormanice 63B,
37-734 Fredropol
www.facebook.com/MaxAgroturystyka
20. Zespół Domków Turystycznych Juve-na Marta i Władysław Łascy
Krasiczyn 127, 37-741 Krasiczyn
www.domki.karczma-krasiczyn.pl
21. Gospodarstwo Agroturystyczne „Za Zamkiem” Danuta i Bogusław Fedyk
Krasiczyn 219, 37-741 Krasiczyn
www.krasiczyn-noclegi.pl
22. Hotel „Zamkowy” Krasiczyn 179,
37-741 Krasiczyn
www.krasiczyn.com.pl
23. Hotel i Pensjonat „Impresja” Krasiczyn 157, 37-741 Krasiczyn
www.krasiczyn.info
24. „Organistówka”
Elżbieta Skrzyszowska
-26. Agroturystyka „Pod Horodyskiem”
Józef Orłowski
28. Stefania Zakrzycka Makowa 29,
37-742 Makowa
-29. Agroturystyka „Pod Skałą”
Kazimierz Podkalicki
Manastarzec 18, 38-600 Lesko
www.e-turysta.net/agroturystyka-pod-skala-manaste-rzec-163255.html; www.podskala.net
30. Agroturystyka Grażyna Hołub Manasterzec 1A, 38-600 Lesko
www.manasterzec.info
31. „Umilenie” Stanisław Żyglewicz Mrzygłód 80, 38-503 Sanok
www.meteor-turystyka.pl/umilenie-mrzyglod,mrzyglod.
html 32. Agroturystyka Antoni Sokołowski Nowa Wieś 40,
37-740 Bircza
-33. Agroturystyka „Bielik” Stefan Lewkut Nowosiółki Dydyńskie 2b,
37-743 Sierakośce
www.bielikagro.w.interiowo.pl/
34. Gosp. Agroturystyczne G.i J. Toczek Grzegorz i Jan Toczek
Nozdrzec 35, 36-245 Nozdrzec
www.pogorzedynowskie.pl/baza_adresowa_turysty_
adres/78/gospodarstwo-agroturystyczne-grzegorz-i-jan--toczek-gmina-nozdrzec.html
35. Agroturystyka Michał Neroj Paszowa 54, 38-711 Olszanica
www.neroj.com
www.facebook.com/Paszowa/
36. Agroturystyka Prałkowce Waldemar Zastrowski
Prałkowce 349, 37-700 Przemyśl
-Lp. Nazwa/nazwisko Adres Witryna internetowa 37. Mieczysław Narożnowski Jantar ul. Sybiraków 34,
37-700 Przemyśl
-38. „Słoneczko” Stanisław Sobiło Ropienka 106, 38-711 Ropienka
-39. Agroturystyka „Wola Damianowa Damian Kołodziej
Ropienka 172, 38-711 Ropienka
www.woladamianowa.pl
40. Jan Hrynda Rybotycze 62,
37-742 Makowa
-41. Gospodarstwo Rolno-Rybackie i Turystyczne „Nad Potokiem”
Rybotycze 1, 37-742 Makowa
http://www.nad-potokiem.infoturystyka.pl/
42. Agroturystyka “U Jadzi”
Stanisław i Agnieszka Soszka
Stara Bircza 54,
44. Mieczysław Narożnowski Jantar Tarnawce 5, 37-741 Krasiczyn
-45. Dwór Wapowce Wapowce 78A,
37-700 Przemyśl
www.dworwapowce.com.pl
46. Leśny Zakątek w Hołubli Joanna i Tomasz Rózgowie
Wapowce 86, 37-700 Przemyśl
https://www.facebook.com/Leśny-Zakątek-w-Hołub-li-308504902608101/
47. Agroturystyka Maria, Feliks Kobus Wojtkowa 42, 38-712 Wojtkowa
www.turze.pl
48. Agroturystyka „Ostoja”
Dorota, Stanisław Garbaszewscy -bernarda-kaszycka-noclegi-w-dubiecku-pogorze-dynow-skie.htm (bez „l“ w końcówce adresu!)
50. Agroturystyka Modryna – Ranczo Anita Łać
Zalesie 8A, 37-741 Krasiczyn
www.modrynaranczo.pl
51. „Sianki” Leonard Chruszcz Załuż 81, 38-500 Sanok
www.sianki.pl
Stadniny
A Stadnina koni przy hotelu Arłamów Arłamów 1,
38-700 Ustrzyki Dolne
www.arlamow.pl
B Stadnina koni w Korzeńcu Korzeniec 100, 37-740 Bircza
http://www.urlopwpolsce.pl/korzeniec/konie-korzeniec/
C Stadnina koni w Kotowie Kotów (brak numeru), 37-740 Bircza
http://re-volta.pl/stajnie/info/stadnina_koni_w_kotowie
D Uczniowski Klub Jeździecki Fort Łuczyce Małgorzata Wajda
Łuczyce 87, 37-705 Przemyśl
http://ukjfortluczyce.pl/
E Stadnina Koni Instex Prałkowce 270a,
37-700 Przemyśl
https://www.facebook.com/StadninaKoniPralkowce/
Źródło: opracowanie własne.
ATRAKCJE I OSOBLIWOŚCI PRZYRODNICZE REGIONU Walory przyrodnicze obszaru znajdującego się w gra-nicach projektowanego Turnickiego Parku Narodowego oprócz swojej niepodważalnej funkcji ostoi najrzadszych i najcenniejszych gatunków roślin i zwierząt z pewnością stanowią największą atrakcję dla turystów odwiedzających to miejsce. Zachowanie w zbliżonym do naturalnego stanie wielu fragmentów różnorodnych siedlisk sprawia, że ob-szar staje się unikatowy w skali całego kraju.
Wewnątrz granic projektowanego Parku znajdują się trzy rezerwaty chroniące starodrzew, które powstały w la-tach 1995–1996: „Reberce”, „Na Opalonym” oraz „Turnica”
(ryc. 4). Zajmują one jedynie 3% tego terenu.
Ściśle łączą się ze sobą, zajmując cały projektowany ob-szar, dwa parki krajobrazowe: PK Pogórza Przemyskiego (619 km2) utworzony w 1991 r. oraz PK Gór Słonnych (560 km2), który powstał rok później (ryc. 5).
FUNKCJA TURYSTYCZNA 73 Ryc. 4 Rezerwaty przyrody na obszarze Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich
Źródło: opracowanie własne na podstawie Geoportal (niedatowane).
Ryc. 5 Obszary parków krajobrazowych (PK) w okolicy projektowanego Turnickiego Parku Narodowego Źródło: opracowanie własne na podstawie Geoportal (niedatowane).
Do 20 km od granic projektowanego TuPN znajduje się 7 obszarów objętych ochroną w ramach sieci Natura 2000 (ryc. 6). Obszar specjalnej ochrony ptaków OSO „Po-górze Przemyskie” o powierzchni 654 km2 zawiera w swo-ich granicach specjalny obszar ochrony siedlisk SOO
„Ostoja Przemyska” (369 km2). Podobnie jest z OSO „Góry Słonne” (560 km2), który niemal w całości znajduje się w granicach SOO o tej samej nazwie (460 km2). Resztę ob-szarów Natura 2000 stanowią: koryto rzeki San, 80-hekta-rowe starorzecze „Sanisko w Bykowcach” oraz „Fort Salis--Soglio” chroniący siedliska rzadkich nietoperzy.
Obszary Natura 2000 chronią siedliska roślinne oraz gatunki ptaków i zwierząt wymienionych w załącznikach do dyrektyw unijnych (dyrektywa Parlamentu Europejskie-go i Rady 2009/147/WE i dyrektywa Rady 79/409/EWG).
Na obszarze Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Tur-czańskich występują takie siedliska naturowe, jak: górskie i niżowe murawy bliźniczkowe, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, kwaśne buczyny, żyzne buczyny, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Jaworzyn, które na tym terenie zachowały się na stromych zboczach jarów, w innych częściach gór już się nie spotka.
Wskaźnikami stanu siedlisk wymagających ochrony są na tych obszarach: wilk Canis lupus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos, wydra Lutra lutra, ryś Lynx lynx, bóbr Castor fiber, nietoperz mopek zachodni Barbastella barbastellus, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, kumak górski
Bom-Ryc. 6 Obszary objęte siecią Natura 2000 w okolicy projektowanego Turnickiego Parku Narodowego Źródło: opracowanie własne na podstawie Geoportal (niedatowane).
bina variegata, traszka karpacka Lissotriton montandoni, minóg ukraiński Eudontomyzon mariae, minóg
bina variegata, traszka karpacka Lissotriton montandoni, minóg ukraiński Eudontomyzon mariae, minóg