Geologia obszaru PPN i jego otoczenia

Obszary budujące Karpaty fliszowe w analizowanym obszarze tworzyły się w najbardziej brzeżnej rynnie geo-synkliny Tetydy. Od strony zewnętrznej obejmowała ona skłon i szelf kontynentu wschodnioeuropejskiego, od stro-ny wewnętrznej ograniczona była podniesieniem dna – garbem oddzielającym ją od innej rynny – śląskiej. Szero-kość omawianej rynny wynosiła co najmniej 100 km, zaś głębokość sięgała 2 km, wyjątkowo 3 -4 km. Taka konfigu-racja sprawiła, że w basenie zarówno osadzały się wolno osady bardzo drobnoziarniste – iły i muły pelagiczne (ot-wartego oceanu), jak i – okresowo – bardzo szybko osady średnio- i gruboziarniste (klastyczne) przynoszone prąda-mi zawiesinowyprąda-mi (flisz) bądź denną trakcją w dół skłonu kontynentalnego (trakcjonity, spływy piaszczyste). Okazjo-nalnie po skłonie spływały nierozcieńczone, gęste muły ze-ślizgiwały się bloki skalne lub zsuwały z osuwiska. Podrzęd-nie tworzyły się osady biogeniczne – radiolaryty, spongioli-ty, diatomispongioli-ty, wapienie kokkolitowe i in.

W rezultacie trwającej ok. 105 mln lat nieprzerwanej sedymentacji utworzył się płaszcz osadów o grubości ok.

4,5 km. Pewna okresowość w pojawianiu się osadów kla-stycznych spowodowała, iż kolumna osadów składa się na-przemiennie z kompleksów fliszu (piaskowce – łupki) i  utworów niefliszowych – ilasto-łupkowych, piaskowco-wych, spływowych i in. Warunki fizyczne i chemiczne śro-dowiska sedymentacji także ulegały różnym zmianom, co przyczyniło się do tworzenia osadów dobrze utlenionych (barwy czerwonej, zielonej) lub gorzej (barwy szarej) bądź zupełnie nieutlenionych (barwy czarnej), normalnie sło-nych lub zasolosło-nych.

Wszystkie te elementy przyczyniły się do urozmaicenia profilu osadów pod względem składu mineralnego, barwy, sedymentacji itp., co z kolei pozwoliło na wyróżnienie roz-maitych kompleksów i pakietów warstw oraz nadania im różnych nazw. Profil jednostki skolskiej kończy się osadami ilastymi, w których pojawiają się kryształki gipsu i soli, na-tomiast sedymentacja w jednostce borysławsko-pokuckiej trwa dłużej. Nad iłami solonośnymi (odpowiednika powy-żej opisanych iłów zagipsowanych) osadzają się piaskowce i zlepieńce o typie niefliszowym. Przyjęła się dla tych osad niefliszowych nazwa – molasa dolna, choć genetycznie niż-sza ich część najprawdopodobniej molasą nie jest, gdyż brak w nich przerobionego materiału z górotworu fliszo-wego.

Wniosek: W granicach PPN znajdą się bez mała pełne pro-file osadów jednostek: skolskiej i borysławsko-pokuckiej, pozwalające śledzić mechanizmy sedymentacji we wszyst-kich środowiskach występujących w przykontynentalnej rynnie oceanicznej i w całym okresie trwania tego basenu.

Stanowi to unikatowy walor PPN.

4.1. UWAGI O WYKSZTAŁCENIU, WIEKU I STRATYGRA-FII OSADÓW W PPN

W starszych podziałach stratygraficznych profili osa-dów jednostek karpackich sekwencje podobnie wykształ-conych osadów wyodrębniono jako warstwy z odpowied-nią nazwą, a w ich obrębie – na podstawie wewnętrznego zróżnicowania – cieńsze kompleksy lub pakiety. Ostatnio, w ramach przechodzenia na sformalizowany międzynaro-dowy system stratygraficzny, zaczyna się używać takich jednostek hierarchicznego podziału, jak formacja, ogniwo i warstwa. Obecnie używa się jeszcze obocznie obu syste-mów.W kolumnie osadów budujących PPN można wyróż-nić następujące podstawowe jednostki stratygraficzne (for-macja = warstwy), patrząc od dołu: 1 – spaską, 2 – z Dołhe-go, 3 – ropianiecką, 4 – pstrych łupków, 5 – warstw hiero-glifowych, 6 – menilitową, 7 – krośnieńską, 8 – solonośną, 9 – stebnicką. Formacje 3 – 6 obejmują swoim zasięgiem obie jednostki tektoniczne; 1, 2, 7 znalezione zostały tylko w jednostce skolskiej, a 8 i 9 tylko w borysławsko-poku-ckiej. Ogniwa bądź kompleksy, pakiety i soczewy mają za-sięg ograniczony zwykle do części jednostek (por. Kotlar-czyk 1988, 1988a). Niezależnie od faktycznego rozprze-strzenienia geologicznego, najstarsze formacje mogą ukazać się na powierzchni tylko w miejscach elewacji góro-tworu i przy odpowiednio głębokiej erozji.

Obszar proponowanego parku narodowego należy do takich nielicznych wyjątków na całym obszarze występo-wania jednostki skolskiej, gdzie można śledzić nie tylko formację spaską i z Dołhego, ale także pełny rozwój forma-cji ropianieckiej (ryc. 2.5.).

Formacja spaska, wieku dolnej kredy (hoteryw-alb) wykształcona jest jako czarne łupki, w stropie z zielonym plamami. Często bochny sferosyderytów były przedmio-tem próbnej eksploatacji. W wewnętrznej części jednostki skolskiej występują w niej wkłady piaskowców bryłowych, znalezione jedynie w otworze Kuźmina-1. Na obszarze PPN ukazuje się w czterech pięknych wychodniach. Praw-dopodobna grubość (brak formacji starszej) wynosi ok.

250 m.

Formacja z Dołhego, wieku środkowej kredy (alb-ce-noman), o grubości do 50 m, utworzona jest z zielonych głębokowodnych mułów z radiolariami, przechodzących w stropie w łupki czerwone ze związkami Mn. Rzadko wy-stępują w nich wkładki zielonych radiolarytów, reprezentu-jące ważny horyzont korelacyjny w Karpatach fliszowych.

Na terenie PPN towarzyszy ona wychodniom poprzedniej formacji bądź występuje jako najniższa, np. w paśmie Tur-nicy.

Po tym najstarszym etapie rozwoju basenu, o powolnej sedymentacji mułów, rozpoczyna się 8-krotnie szybsza se-dymentacja utworów o charakterze typowo fliszowym, ze średnim przyrostem osadów 62,5 mm/1000 lat. Warstwy te nazywane były inoceramowymi, a ostatnio powraca się do wcześniejszej nazwy (Kotlarczyk 1978) – warstwy ropia-nieckie.

Formacja ropianiecka tworzyła się podczas górnej kredy i częściowo w trzeciorzędzie (turon – d. paleocen), maksymalnie osiąga 1500 m grubości. Zbudowana jest

głównie z piaskowców silnie wapnistych, co powoduje, że warstwy te mają dużą twardość i są odporne na erozję.

Rozwój formacji jest zróżnicowany w zależności od położe-nia w basenie. W części przyskłonowej tworzy ją flisz drob-norytmiczny, w części osiowej basenu flisz piaszczysty z wkładami gruboławicowych piaskowców. Bardzo charak-terystyczne jest występowanie w zewnętrznej części basenu skolskiego fliszu wapiennego (margle krzemionkowe z Ho-łowni, margle fukoidalne z Kropiwnika), a także bardzo licznych ześlizgniętych z szelfu soczew margli (z Węgierki).

Te kompleksy wapienne mogą posłużyć do podziału for-macji na formalne i nieformalne ogniwa (por. Kotlarczyk 1978). W pierwszym przypadku wykorzystano także obec-ność cienkich wkładek pstrych łupków, mających regional-ne rozprzestrzenienie. Geregional-neralnie można wyróżnić jako ogniwa dwa grube rytmy typu: flisz wapienny – flisz nor-malny (piaskowcowo-łupkowy) w niższej części formacji i dwa ogniwa: fliszu normalnego, wapnistego i fliszu nor-malnego niewapnistego w wyższej części. Na mapie, opub-likowanej w oryginale w podziałce 1:200 000 (Gucik i in.

1980), uzupełniono (tam, gdzie to było możliwe) podział formacji, wydzielając jej dwie części: 2 ogniwa niższe (z od-rębnym wydzieleniem kompleksów margli) i 2 wyższe.

We  wschodniej połowie PPN znajdują się bardzo piękne odkrywki osadów wszystkich omówionych typów skał.

Najważniejsze profile występują w rejonie Rybotycz (obszar typowy formacji) i w proponowanym do dołączenia frag-mencie k. Spławy (hipostratotyp). Szczegółowe informacje o wykształceniu formacji na obszarze PPN znaleziono wiele stanowisk makrofauny (bezkręgowce), która docze-kała się opracowań (np. Wiśniowski 1907, Kotlarczyk i in.

1977).

Po utworzeniu formacji ropianieckiej następuje po-nowne uspokojenie i zmniejszenie tempa sedymentacji do ok. 11,5 mm/1000 lat. Można tu wyróżnić niższą formację w przewadze łupkową i wyższą o typie fliszu drobnoryt-micznego. Wspólna ich cechą jest występowanie dość licz-nych konkrecji Fe-Mn. Większość wychodni tych warstw znajduje się w południowo-zachodniej połowie PPN.

Formacja łupków pstrych (czerwono-zielonych) wieku dolnego trzeciorzędu (paleocen górny – eocen dolny) ma grubość ok. 130 m i da się podzielić na część dolną z łupka-mi wiśniowyłupka-mi i część górną z łupkałupka-mi jaskrawoczerwony-mi (z Trójcy). Podrzędnie występują w obu członach so-czewkowate, rozsypliwe piaskowce barwy białej i soczewki spływów mułowych (iły babickie). W dolnym ogniwie wy-stępuje wkład detrytycznych wapieni litotamniowych (z Birczy), stanowiący ważny horyzont korelacyjny w całej jednostce skolskiej, a w górnym – szeroko rozprzestrzenio-ny wkład skrzemionkowarozprzestrzenio-nych piaskowców pasiastych.

Wyższa formacja hieroglifowa wieku dolnego trzecio-rzędu (dolny eocen – górny eocen) ma grubość podobnego rzędu (130–180 m). Piaskowce i łupki zielonej barwy są w  przewadze niewapniste, jedynie w wewnętrznej części basenu (główne pasmo Chwaniowa) flisz jest wapnisty i przypomina nieco formację ropianiecką. W środku for-macji występuje dość stały poziom czerwonych łupków (z Jureczkowej). Podrzędnie, w niższej części formacji, po-jawia się cienki pakiet cienkoławicowych margli (z Niena-dowej), a w części zewnętrznej basenu kilka podobnych,

lecz grubszych pakietów w całym profilu (margle z Nowych Sadów). Ta ostatnia sytuacja jest analogiczna do omówio-nej w przypadku formacji ropianieckiej. Podrzędnie poja-wiają się wśród tej formacji iły typu babickiego, wkładki piaskowców silnie glaukonitowych (z Wojtkowej) bądź gezów radiolariowych (z Posady Rybotyckiej) i rogowców zielonych. W stropie formacji występuje wszędzie transkar-packi, zwykle kilkumetrowy, poziom korelacyjny – ogniwo margli globigerynowych, a w najbardziej brzeżnej części osady wielkiego osuwiska podmorskiego (olistostromy), ciągnącego się aż po Rumunię – ogniwo z Popieli. Genezę tych warstw rozpoznano na obszarze PPN (Dżułyński, Kot-larczyk 1965), a także zbadano faunę (Krach 1985). Szcze-gółowe opracowanie obu omówionych formacji zawiera praca Rajchla (1990). Jak widać z przytoczonych propozycji nazw, wiele charakterystycznych pakietów ma swoje strato-typy bądź hipostratostrato-typy na obszarze PPN.

Kolejna ku górze formacja menilitowa ma ponownie charakter niefliszowy i zazębia się częściowo z jeszcze wyż-szą formacją krośnieńską wykształconą w postaci fliszu.

W górnej części profilu jednostki skolskiej formacje te są zatem facjami, które przez dłuższy czas osadzały się współ-cześnie w basenie. Często w stosunku do obu formacji używa się szerszego pojęcia – serii menilitowo-krośnień-skiej (Jucha, Kotlarczyk 1961). Sytuacja ta zaistniała dzięki temu, iż materiał budujący obie formacje pochodził z róż-nych źródeł. Do formacji menilitowęj dostarczany był z lądu wschodnioeuropejskiego, do krośnieńskiej zaś z kor-dylier położonych na południe od basenu. Szczęśliwym tra-fem w obrębie PPN znajdą się (zwłaszcza po włączeniu re-zerwatu „Krępak”) zarówno profile obu formacji, jak i stre-fa ich zazębień, co stanowi unikatowy w Polsce walor PPN.

Formacja menilitowa wieku trzeciorzędowego (oligo-cen), osiągająca grubość 300-400 m, zbudowana jest z krze-mionkowo-ilastych, czarnych lub brązowych łupków nie-wapnistych, silnie bitumicznych, przekładanych rzadko cienkoławicowymi piaskowcami (trakcjonitami), barwy jasnoszarej lub żółtobeżowej. W dolnej części formacji (o grubości ok. 50 m), która się nie zazębia z formacją kroś-nieńską, można wyróżnić kilka cienkich, kilku- do kilkuna-stometrowych ogniw. Wśród nich na uwagę zasługują łupki podrogowcowe (z Jamnej Dolnej), rogowce, margle kokko-litowe (z Dynowa), laminowane diatomity (z Futomy) (szczegóły por. Kotlarczyk, Leśniak 1990). W środkowej części profilu (a w zachodniej części PPN) pojawiają się gruboławicowe, kwarcowe, rozsypliwe piaskowce kliwskie (które utworzyły się w wydłużonych stożkach pomorskich), a ponad nimi wkłady wapnistych piaskowców i łupków facji krośnieńskiej budujących ogniwo łopianieckie.

W brzeżnych łuskach tworzą się w tym czasie szare łupki tego ogniwa. Tam również (a także na Krępaku i w Kwasze-ninie) występuje najmłodsza część formacji menilitowęj – górne warstwy menilitowe z charakterystycznymi dla Kar-pat Wschodnich pakietami łupków zielonych. W strefie Kuźmina – Jureczkowa zastąpione są one całkowicie war-stwami krośnieńskimi (ogniwo z Leszczawy). W rejonie Nowosiółek Dydyńskich wykryto strefy kanałowe stożka podmorskiego – jednego z czterech, odkrytych wśród warstw menilitowych w Polsce. Tam też odkryto ok. 10 m pakiet diatomitów, zbudowany z pancerzyków okrzemek

PRZYRODA NIEOŻYWIONA 97

o średnicach 10–90 µm. Innego rodzaju walorem jest wy-stępowanie w PPN w łupkach menilitowych niezwykle cen-nych stanowisk z fauną ryb (Jamna, Leszczawa, Krępak), które umożliwiły przeprowadzenie unikatowej (w skali światowej) ekostratygrafii łchtiofaunistycznej oraz udoku-mentowanie najstarszego w świecie zespołu typowego dla Morza Sargassowego (Jerzmańska, Kotlarczyk 1968, 1976, 1981).

Formacja krośnieńska wieku trzeciorzędowego (oligo-cen górny, mio(oligo-cen dolny) to szare, silnie wapniste i mikowe piaskowce, przekładane marglami; liczy ona do 1200 m grubości. W dolnej wspomnianej wyżej części, zazębiającej się z formacją menilitowa, są to piaskowce gruboławicowe i  niezbyt zwięzłe. Natomiast w górnej części zbudowana jest przeważnie z drobnorytmicznego fliszu, wykazującego dużą odporność na erozję i dzięki temu grzbietotwórczego.

Tuż poza zachodnią granicą PPN, w Kuźminie, pojawia się wśród najmłodszych warstw krośnieńskich szereg wkładek tufitów i gruby (150 m) pakiet skał diatomitowych (z Lesz-czawki). W bez mała pełnym rozwoju występuje ona jedy-nie w paśmie Kuźmina – Jureczkowa. Facja krośjedy-nieńska jako ogniwo z Łopianki pojawia się na Krępaku, w Leszcza-wie Dolnej i Kwaszeninie.

Dowodem na zazębianie się obu formacji jest korela-cyjny ogólnokarpacki horyzont przewodni wapieni jasiel-skich, który na obszarze PPN występuje raz w formacji krośnieńskiej (tuż przy stropie formacji menilitowej) – to znów wśród łupków menilitowych (Jucha, Kotlarczyk 1961, Jucha 1968).

Przed czołem Karpat fliszowych występują na obszarze PPN jeszcze dwie formacje wieku dolnego miocenu.

Formacja solonośna liczy do 350 m grubości. Zbudo-wana jest z szarych iłów oraz mułowców impregnowanych kryształkami soli i gipsu. Niekiedy występują w nich gniaz-da soli. Wypływające z tych warstw źródła słone stanowiły już od czasów prehistorycznych obiekty pozyskiwania soli warzonej. W Sólcy jeszcze na początku XX w. były ślady dawnego szybu.

To jedyne w Polsce występowanie starszej (od wieli-ckiej) formacji solonośnej ze śladami żup stanowi unikato-wy walor PPN. Należy tu wspomnieć, iż źródła słone znaj-dowały się także na terenie Wojtkówki i Jureczkowej. Naj-prawdopodobniej źródła te miały związek z solankami występującymi w skałach fliszowych.

Formacja stebnicka, o grubości ok. 500 m, zbudowana jest z gruboławicowych, rozsypliwych piaskowców, prze-kładanych łupkami różowymi i szarymi. Niższa część tej formacji, o grubości 200 m, zawiera dużo soczewkowatych wkładek zlepieńców i została wydzielona jako zlepieńce z Dubnika (ogniwo). Głównie ta część formacji znajdzie się na obszarze PPN. Wyjątkowy walor tych zlepieńców polega na występowaniu w nich otoczaków skał (do 20 cm średni-cy), budujących brzeg morza dolnomioceńskiego. Nie stwierdzono wśród nich niewątpliwego materiału karpa-ckiego. Najczęstszym składnikiem są różowe, fioletowe i zielone fylity najstarszych skał podłoża zapadliska.

Najmłodszymi osadami na terenie PPN są czwartorzę-dowe żwiry i piaskirzeczne, osiągające grubość kilku me-trów i tworzące rozległe terasy wzdłużWiaru, Stupnicy i mniejszych dopływów, a także pokrywy glin deluwialnych.

Grubsze pokrywy występują na grzbiecie Chwaniowa, Bziany, Grunowej-Kopystańki, w dolinach Roztoki, Wyrwy, Jamninki, Łomnej (Borysławski i in.1980). Koluwia więk-szych osuwisk znajdują się głównie w brzeżnej części PPN;

na wschodnim stoku krawędzi Karpat, w Huwnikach, u podnóża kuesty Kalwarii Pacławskiej, na zboczach dolin Sopotnika, Makówki, Turnicy, Stupnicy, na prawym zbo-czu Wiaru w Rybotyczach i Posadzie Rybotyckiej. Ruchom osuwiskowym najczęściej ulegają warstwy ropianieckie, a  spełzywaniu także pakiety łupkowe warstw spaskich i pstrych łupków (Watycha 1964).

Wniosek: Na obszarze PPN znajduje się wiele odkrywek, w których zarejestrowane są zjawiska geologiczne o charak-terze wyjątkowym w skali Karpat, Polski, a nawet global-nym: unikatowe profile stratotypowe, bogate stanowiska makrofauny, rzadkie skały pochodzenia organicznego i chemicznego, wyjątkowe formy sedymentacji (zlepieńce ilaste z egzotykami, stożki podmorskie, gigantyczne osuwi-ska podmorskie, bloki ześlizgnięte i in.). Na obszarze parku można poza tym zademonstrować: wszystkie typowe formy sedymentacji w basenie oceanicznym – osady pelagiczne, flisz wapienny i normalny, trakcjonity, spływy piaszczyste itp.; rozwój osadów wszystkich formacji i zmiany facjalne;

przewodnie chronohoryzonty korelacyjne i rozmaite skały pochodzenia diagenetycznego (rogowce, sferosyderyty).

4.2. GŁÓWNE STRUKTURY TEKTONICZNE

Zasadnicza część PPN zbudowana jest ze struktur jed-nostki (płaszczowiny) skolskiej, jedynie skrajnie brzeżne łuski należą do jednostki borysławsko-pokuckiej. Najbar-dziej zewnętrzna łuska (Kniażyc) z formacją solonośną i zlepieńcami z Dubnika reprezentuje bez wątpienia tę jed-nostkę; istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że na-stępne ku wnętrzu Karpat łuski zbudowane z formacji me-nilitowej i hieroglifowej (z warstwami popielskimi) należą do tej jednostki. Najmniej pewna jest tu przynależność dużej łuski Oliwnej Góry. Przemawia za tym wiele faktów i  tę koncepcję (Kotlarczyk 1988a) przyjęto w niniejszym opracowaniu. W myśl koncepcji alternatywnej, łuska ta re-prezentowałaby najbardziej zewnętrzną strukturę płaszczo-winy skolskiej, czyli skibę brzeżną (Wdowiarz, Jucha 1968).

Problem ten nie jest istotny i ma jedynie wpływ na parale-lizację bardziej wewnętrznych struktur z odpowiednimi strukturami wyróżnianymi w Karpatach Wschodnich.

Jak wiadomo, zaproponowano tam nazywać większe od łusek elementy płaszczowiny skolskiej skibami, a całą jednostkę strefą skibową (por. Świdziński 1947). Każda skiba złożona jest z wielu mniejszych fałdów lub łusek, jej skrzydło brzuszne jest zwykle wytarte, czoło skiby wypię-trzone w górę i zbudowane z warstw starszych, zaś jej część odwodowa obniżona i wypełniona warstwami młodszymi.

W sumie amplituda zafałdowania jest znaczna. Klasyczną budowę skibową reprezentuje wewnętrzna część jednostki skolskiej w rejonie PPN. Tutaj wypiętrzona wiązka częścio-wo regularnych fałdów (okolice Birczy), z formacją ropia-niecką w antyklinach (ryc. 2.6.) ma wytarte czoło i dobrze wykształconą synklinę odwodową wypełnioną formacją krośnieńską (Kuźmina – Trzcianiec). Na tę synklinę nasu-wa się kolejna skiba (Chnasu-wanionasu-wa) (por. 2.7.).

Rzut oka na szkic tektoniczny (ryc. 2.6.) przekonuje, iż zewnętrzna cześć płaszczowiny skolskiej wykazuje inny charakter budowy. Oto w strefie sygmoidy przemyskiej na-stąpiło bardzo silne zgniecenie, wyprasowanie skib bardziej zewnętrznych, ich gęste złuskowanie i zanik synklin odwo-dowych (z wyjątkiem synkliny Brzózki). W stosunku do wewnętrznej części obserwuje się tu wyraźne wypiętrzenie struktur, które doprowadziło do ukazania się na powierzch-ni formacji najstarszych – dolnokredowych.

Odmienny charakter budowy tektonicznej obu czło-nów płaszczowiny skolskiej dobrze ilustrują załączone przekroje (ryc. 2.7.). W kierunku ku brzegowi Karpat budo-wa skibobudo-wa coraz bardziej ulega zatarciu, niemniej szcze-gółowe ujęcia geologiczne pozwalają wśród wielu nasunięć wyróżnić najważniejsze, odpowiadające najprawdopodob-niej nasunięciom skib znanych w Karpatach Wschodnich.

Pomocne są w tym wychodnie trzeciorzędowych osadów – pozostałości wschodnich skrzydeł synklin odwodowych skib. Na obszarze PPN zaproponowano oryginalną kon-cepcję przedłużenia skib: brzeżnej, orowskiej skolskiej, Pa-raszki, Zełemianki i Różanki. (W przypadku zaliczenia łuski Oliwnej Góry do skiby brzeżnej, skiba orowska ule-głaby poszerzeniu). Propozycję wyróżnienia i  przebiegu skib zaprezentowano na rycinach 2.6. i 2.7. Nie przytacza się tu nazw wszystkich jednostek strukturalnych niższych rzę-dów. Nazwy wprowadzone przez Watychę (1964) nie za-wsze są najlepsze z uwagi na niewyjaśnioną w tym czasie dokładnie budowę geologiczną.

Szczególną wartość reprezentują odsłonięcia stref na-sunięć łusek czy skib. Możliwość obserwowania tych zja-wisk jest w Karpatach bardzo rzadka. Nasunięcie skiby Chwaniowa (Różanki) w Wojtkowej, skiby orowskiej w Leszczynach czy łusek fliszowych na formację solonośną w Berendowicach i Nowych Sadach należą do unikato-wych. Do zjawisk unikatowych należy odkrycie nasunięć w obrębie synklin, po raz pierwszy stwierdzone w synklinie Leszczawki – Trzciańca (Kotlarczyk 1966) (por. ryc. 2.6.

i 2.7.).

Mniejszą rolę w strukturze omawianej części Karpat odgrywają uskoki poprzeczne, z których większość związa-na jest z synkliną Kuźminy – Trzciańca i związa-nasunięcia Chwa-niowa. Natomiast godne podkreślenia jest stwierdzenie uskoków przesuwczych rejestrowanych wzdłuż struktur łuskowych. Do unikatowych w skali światowej należy na-gromadzenie rozmaitych śladów przesunięć – tektoglifów–

na marglach krzemionkowych łuski Spławy (Dżułyński, Kotlarczyk 1965a). Strefę tę proponuje się włączyć w grani-ce parku.

Głębokie wiercenia, wykonane w Jaksmanicach, Knia-życach, Leszczynach, a zwłaszcza w Cisowej i Kuźminie wyraźnie udowodniły allochtoniczność górotworu karpa-ckiego. Pod płaszczem skib i łusek fliszowych występują fragmenty (kilkadziesiąt metrów) roztartej jednostki steb-nickiej (lub borysławsko-pokuckiej), z którą łuski i skiby fliszowe nasuwają się na osady górnego miocenu autochto-nicznego pokrywającego platformę wschodnioeuropejską płaszczem o grubości ok. 300 m. Jest ona tutaj zbudowana z prekambryjskich, zmetamorfizowanych regionalnie skał ilastych (ryc. 2.7.). Fakt wykonania na obszarze PPN naj-głębszego wiercenia w Karpatach Polskich (do głębokości

7541 m) stanowi niezaprzeczalny walor parku oraz stwarza szanse zabezpieczenia w przyszłym muzeum PPN frag-mentów rdzenia z różnych głębokości i formacji dokumen-tującego płaszczowinową budowę Karpat.

Wniosek: Na obszarze PPN znajdą się wszystkie typy al-pejskich struktur tektonicznych – od mezofałdów po skiby oraz płaszczowiny. Będzie chroniona unikatowa dwudziel-ność strukturalna płaszczowiny skolskiej – części we-wnętrznej, pogrążonej, z dobrze wykształconymi skibami oraz części zewnętrznej, wypiętrzonej i silnie złuskowanej.

Oprócz tego urozmaicenia tektoniki w dużej skali na tere-nie PPN znajdą się wyjątkowe przejawy tektoniki, jak strefy nasunięć czy tektoglify. Dodatkowym walorem jest możli-wość identyfikacji na obszarze PPN wschodniokarpackich skib, przez co wschodniokarpacki charakter tego rejonu staje się w pełni wyrazisty również od strony tektonicznej.