ZBIOROWISKA SYNATROPIJNE I ZBIOROWISKA CHWASTÓW

Synantropijne murawy wydeptywanych placów i podwórzy Lolio-Polygonetum arenastri Br-Bl. 1930 em. Lohm. 1975 (Lolio-Plantaginetum Beger 1932) i inne zbiorowiska z rzędu Plantaginetalia majoris

Zespół Lolio-Polygonetum arenastri i inne fitocenozy z  rzędu Plantaginetalia to najważniejsze i najpospolitsze zbiorowiska dywanowe o prawie kosmopolitycznym zasię-gu. Występują w całym kraju, z wyjątkiem wyższych poło-żeń górskich: na ścieżkach, przydrożach, poboczach, a  nawet na nawierzchni mniej używanych dróg, na po-dwórkach, placach zabaw i innych miejscach silnie wydep-tywanych przez zwierzęta i ludzi (Kucharski 1999; Trąba 1994; Wika i in. 2002). Ciągłe deptanie i stałe mechaniczne uszkadzanie roślin zadeptywanych czy zajeżdżanych nega-tywnie odbijają się na rozwoju runi. Jest ona bardzo niska i z reguły uboga. Składa się wyłącznie z gatunków o bardzo nisko umieszczonych węzłach krzewienia, rozesłanych ło-dygach albo też niskich gatunków jednorocznych, wyselek-cjonowanych przez specyficzne warunki ekologiczne (No-wiński 1967). W Magurskim Parku Narodowym (Dubiel i in. 1999), na Pogórzu Dynowskim (Wolański 2006), w do-rzeczu Łabuńki (Trąba 1994) oraz w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (Wika i in. 2002) głównymi składnikami runi zespołu Lolio-Polygonetum arenastri były życica

trwa-ła Lolium perenne, babka zwyczajna Plantago major, wie-chlina roczna Poa annua i koniczyna biała Trifolium repens.

Na terenie projektowanego Turnickiego Parku Naro-dowego zbiorowiska z rzędu Plantaginetalia pojawiają się tylko maleńkimi wysepkami wśród zabudowy mieszkalnej i w miejscach użytkowanych placów składowych, a także na obrzeżach dróg. Miejscami płynnie przechodzą w pastwi-ska życicowo-grzebienicowe Lolio-Cynosuretum. Tak jak w innych regionach Polski, regularnie pojawiają się tu ga-tunki charakterystyczne w postaci: wiechliny rocznej Poa annua, babki zwyczajnej Plantago major, życicy trwałej Lolium perenne, rdestu ptasiego Polygonum aviculare, a miejscami także rumianku bezpromieniowego Matrica-ria suaveolens. Ścisłe powiązania z domostwami sprawiają, że fitocenoza ta plasuje się w najniższym przedziale wyso-kościowym (do 300 m n.p.m.). W wyjątkowych sytuacjach pojawiają się na nadmiernie przepasionych, zdewastowa-nych pastwiskach.

Nitrofilne ziołorośla świerząbka korzennego Chaerophyl-letum aromatici Gutte 1963 i ziołorośla nitrofilnych bylin z dominacją pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica

Nitrofilne ziołorośla o charakterze antropogenicznym są w całym terenie bardzo rozpowszechnione. Ukształto-wały się na skutek bardzo ekstensywnego sposobu gospo-darowania na łąkach, które wcześniej były intensywnie na-wożone. Miejscami powstały też jako forma regeneracyjna łąk wilgotnych na dawnych siedliskach synantropijnych:

placach, podwórzach i pastwiskach. O synantropijnej hi-storii tych siedlisk świadczy znaczny udział pokrzywy zwy-czajnej Urtica dioica, ostrożnia polnego Cirsium arvense, perzu właściwego Elymus repens, szczawiu tępolistnego Rumex obtusifolius i wielu innych roślin, które są tu pozo-stałościami dawnych siedlisk antropogenicznych. Jedno-cześnie notuje się niemałą grupę gatunków łąkowych, któ-rych prawdopodobnie wciąż przybywa. Pokrzywowiska i ziołorośla z dużym udziałem roślin baldaszkowych wystę-pują głównie w najniższych częściach doliny potoku Łomna i Jamninka oraz wzdłuż Wiaru – w Grąziowej. Obejmują wysokość do 300 m n.p.m. (rzadziej na stanowiskach poło-żonych wyżej), ciągnąc się zwykle wzdłuż dróg i dawnych siedlisk ludzkich na połogich płaszczyznach (nachylonych najczęściej do 5°). W skali całego obszaru zajmują 1% po-wierzchni. Najczęściej w płatach tych dominują łanowo rosnąca pokrzywa zwyczajna Urtica dioica lub świerząbek korzenny Chaerophyllum aromaticum (50–65%) z wyraź-nym udziałem podagrycznika pospolitego Aegopodium po-dagraria. Baldaszkową ruń współtworzy także barszcz zwy-czajny Heracleum sphondylium, lokalnie świerząbek orzę-siony Chaerophyllum hirsutum i trybula leśna Anthriscus sylvestris. Regularnie notowane tu są wyki – płotowa Vicia sepium i ptasia V. cracca oraz przetacznik ożankowy Vero-nica chamaedrys. Wilgociolubny charakter tej fitocenozy podkreśla duży udział mięty długolistnej Mentha longifolia (do 20% powierzchni). Duże pokrycie osiągają też trawy:

kupkówka pospolita Dactylis glomerata, tymotka łąkowa Phleum pratense i wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis.

Często zbiorowiska te wykształcają się właśnie drogą suk-cesji zubożałych łąk z dominacją tychże traw.

Sady i inne zadrzewienia przydomowe, najczęściej z roślin-nością ze związku Aegopodion podagrariae

Niewielkie skupiska drzew owocowych wyznaczają nam dziś miejsca po dawnych chałupiskach. Są to zwykle stare grusze Pyrus communis, jabłonie Malus domestica, śliwy Prunus domestica i czereśnie Cerasus avium. Miejsca-mi towarzyszą im zarośla bzu czarnego Sambucus nigra, czasem śliwy tarniny Prunus spinosa i głogu Crataegus sp.

Owocowe drzewa wciąż obficie tu owocują, stanowiąc bo-gatą bazę pokarmową dla tutejszej dzikiej zwierzyny. Warto zauważyć, że w całym terenie sady te mają charakter niere-gularny, nie spotyka się litych, rzędem sadzonych drzew.

W sumie siedliska te zajmują powierzchnię około 1% kom-pleksów nieleśnych. Występują w znacznym rozdrobnieniu i rozproszeniu na terenie nieistniejących wsi: Jamna, Grą-ziowa i Kwaszenina. Stanowią istotny element krajobrazu i  ekosystemów wszystkich tutejszych dolin. Zwiększają walor przyrodniczy i historyczny tutejszej roślinności.

Zbiorowiska chwastów z klasy Stellarietea mediae R.Tx., Lohm. et Prsg 1950 – zbożowych Centauretalia cyanii R.Tx.

1950 oraz okopowych Polygono-Chenopodietalia (R.Tx. et Lohm. 1950) J.Tx. 1961, a także zbiorowiska i dawne ugory z zaniedbanymi łąkami

Należą tu zbiorowiska z dominacją różnych gatunków, m.in.: włośnicy sinej Setaria glauca, ostrożnia polnego Cir-sium arvense, przymiotna białego Erigeron annuus, szcza-wiu skupionego Rumex conglomeratus, rzadziej nostrzyka żółtego Melilotus officinalis, barszczu Sosnowskiego He-racleum sosnowskyi, bylicy pospolitej Artemisia vulgaris czy szczawiu kędzierzawego Rumex crispus. Zbiorowiska sege-talne nie mają jednolitego składu, a ich charakter jest mało stabilny. Wystarczy jeden rok zaniechania upraw, a sytuacja zmienia się radykalnie – niskie światłożądne terofity na-tychmiast zaczynają ustępować roślinom o większych zdol-nościach konkurencyjnych. Zbiorowiska chwastów wy-kształcają się najczęściej na rozproszonych poletkach ło-wieckich, które bywają użytkowane z różną intensywnością.

Mogą występować jako zbiorowiska, które znajdują się pod aktualnym zasiewem lub w fazie odłogowania. Wśród pole-tek z topinamburem, bobem i innymi uprawami powszech-nie występuje najczęściej zespół Echinochloo-Setarietum.

Na zasiewach gryki notowane były płaty należące do zespo-łu Galinsogo-Setarietum, z regularnie występującą włośnicą Setaria glauca, miejscami z dużym udziałem powoju polne-go Convolvulus arvensis i kielisznika zaroślowepolne-go Calyste-gia sepium. Analogiczne zbiorowiska były opisywane z Po-górza Przemyskiego przez Wójcik (1998). Omówione wyżej zbiorowiska nie mają żadnego waloru przyrodniczego, ani pod względem florystycznym, ani też pod fitocenotycz-nym.

Zarośla z tarniną i głogiem, tzw. czyżnie Rubo fruticosi--Prunetum spinosae Web. 1974 n.inv. Wittig 1976

Zarośla tarninowe występują pospolicie w całej Polsce, zarówno na niżu, jak i pogórzu. Porastają gleby żyzne i  świeże. Stanowią naturalny oszyjek lasów grądowych.

Są  pozostałością po lasach w formie zarośli śródpolnych lub wykształcają się wtórnie. Są rozpowszechnione w całej Europie Środkowej. Ich skład gatunkowy jest

zróżnicowa-ny. Niezależnie od siedliska, które zespół zajmuje, w silnie zwartej warstwie krzewów dominuje śliwa tarnina Prunus spinosa, a także głogi: jednoszyjkowy Crataegus monogyna, dwuszyjkowy C. laevigata i odgiętodziałkowy C. rhipidop-hylla, dzika róża Rosa canina i niekiedy leszczyna pospolita Corylus avellana. W słabo wykształconym runie pojawiają się gatunki siedlisk sąsiadujących – łąkowe i ruderalne.

Często spotyka się: kuklik pospolity Geum urbanum, poda-grycznik pospolity Aegopodium podagraria, wrotycz po-spolity Tanacetum vulgare, bylicę pospolitą Artemisia vul-garis, bodziszek cuchnący Geranium robertianum, gwiazd-nicę wielkokwiatową Stellaria holostea, wiechlinę gajową Poa nemoralis i pokrzywę zwyczajną Urtica dioica (Matusz-kiewicz 2008; Matusz(Matusz-kiewicz i in. (red.) 2013; Wysocki, Si-korski 2009).

Na terenie projektowanego Turnickiego Parku Naro-dowego zarośla z tarniną i głogiem wykształciły się na sied-liskach odłogowanych pól i użytków zielonych. Zajmują zwykle ciepłe i słoneczne stoki o ekspozycjach południo-wych i zachodnich, porastając trudne w koszeniu skarpy, a także dawne miedze i nieużytki. Miejscami nawiązują do niżowych zarośli z wierzbą iwą i jeżynami Rubo-Salicetum capreae (Sch. 1944) Oberd. 1957. Spore pokrycie osiągają głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna i śliwa tarnina Prunus spinosa. W mniejszej ilości notowano trzmielinę pospolitą Euonymus europaeus, czeremchę zwyczajną Padus avium oraz wierzbę iwę Salix caprea. Na niektórych powierzchniach wykształciła się już warstwa drzew w po-staci starych głogów Crataegus sp. i podrośniętych grabów pospolitych Carpinus betulus, a także jabłoni dzikiej Malus sylvestris, czereśni ptasiej Cerasus avium, wierzby iwy Salix caprea, olszy szarej Alnus incana i topoli osiki Populus tre-mula. Poza rejestrowanymi płatami, przy dawnych chałupi-skach, zaroślom tym często towarzyszy dziki bez czarny Sambucus nigra. W warstwie zielnej zespół Rubo-Prunetum reprezentują na ogół tylko dwa gatunki – wiechlina gajowa Poa nemoralis i jeżyna fałdowana Rubus plicatus. Więk-szość runa to rośliny łąkowe z klasy Molinio-Arrhenathere-tea. Dużą grupę w tym zbiorowisku stanowią gatunki leśne z rzędu Fagetalia, szczególnie ze związku Alno-Padion.

Miejscami widać już wyraźnie regenerujące się runo grądo-we reprezentowane przez gwiazdnicę wielkokwiatową Stel-laria holostea i inne gatunki leśne. Czyżnie stanowią pod względem florystycznym dosyć bogate zbiorowiska. Śred-nio w notowanych płatach zarejestrowano 44 gatunki, a w niektórych miejscach ich liczba sięgała prawie 60 na jed-nym arze. W większych kompleksach nieleśnych zarośla głogowo-tarninowe stanowią bardzo cenne przyrodniczo korytarze ekologiczne. Największe powierzchnie cierni-stych zarośli spotkać można w rejonie Arłamowa, Jamnej, Grąziowej i Kwaszeniny.

Wydaje się, że najważniejszym czynnikiem decydują-cym o trwałości zarośli tarniny jest systematyczne wycina-nie pojawiających się drzew (Pawlaczyk (red.) i in. 2013).

Omawiane zbiorowisko stanowi interesujący element prze-strzenny w monotonnym krajobrazie rolniczym. Ma rów-nież zastosowanie jako naturalne przegrody, które powinny być wzorem dla sztucznie kształtowanych pasów wiatro-chronnych i zadrzewień śródpolnych (Wysocki, Sikorski 2009). Zarośla tarninowe są także środowiskiem i miejscem

SZATA ROŚLINNA 129

żeru wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Mają także podstawowe znaczenie dla utrzymania populacji bar-czatki kataks (Eriogaster catax) motyla z Polskiej Czerwo-nej Księgi Zwierząt (Głowaciński, Nowacki (red.) 2005).

Przedplonowe zbiorowiska brzozy Betula pendula, olszy szarej Alnus incana i sosny Pinus sylvestris, a także sztuczne drzewostany sosnowe

Na terenie projektowanego Parku znaczącą powierzch-nię zajmują spontanicznie powstałe zbiorowiska leśne, które stanowią różne stadia sukcesyjne regenerujących się lasów. Najczęściej są to zadrzewienia zaliczane do tzw. ol-szyny porolnej, wdziarów sosnowych lub zapustów brzozo-wych. Dawne młodniki i uprawy leśne o różnej udatności zwykle mieszają się z samosiewem brzozy brodawkowatej Betula pendula, olszy szarej Alnus incana i wierzby iwy Salix caprea w miejscach wilgotniejszych, a na siedliskach suchych i dobrze nasłonecznionych – ze wspomnianymi już wcześniej zaroślami głogu Crataegus sp. i śliwy tarniny Prunus spinosa z jeżyną Rubus sp. oraz młodnikami sosno-wymi. Skład warstwy zielnej zależy w dużym stopniu od zaawansowania sukcesji. W początkowych stadiach zwykle niewiele się różni od sąsiadujących łąk i ziołorośli. Później darń ulega wyraźnemu rozluźnieniu, a w miejsce światło-żądnych gatunków stopniowo wkraczają rośliny runa grą-dowego lub łęgowego. W typowej olszynie porolnej główny zrąb runa stanowią higrofilne zioła z pokrzywą zwyczajną Urtica dioica na czele. W suchszych wariantach pod okapem zarośli wykształca się runo trzcinnikowe, które z czasem ustępuje jeżynom Rubus hirtus i R. plicatus. Drzewostany sosnowe w całym Pogórzu Przemyskim współdominują z jodłowymi, zajmując po 30% powierzchni (Witkowska--Wawer 1997). W zdecydowanej większości są pochodze-nia sztucznego, jako nasadzepochodze-nia na dawnych siedliskach grądowych lub buczynowych. Sośniny mogą długo utrzy-mywać się w postaci sztucznych drzewostanów, gdyż na-gromadzone igliwie prowadzi do przesuszenia i zakwasze-nia gleb, co skutecznie hamuje wkraczanie innych gatun-ków niż rośliny acydofilnego runa o charakterze borowym, m.in.: gruszyczka mniejsza Pyrola minor, jastrzębiec leśny Hieracium murorum i widłoząb Bergera Dicranum undula-tum (Witkowska-Wawer 1994b).

LASY I ZAROŚLA ŁĘGOWE

Obszar projektowanego Turnickiego Parku Narodowe-go mieści się w strefie przejściowej między typowymi łęga-mi górskiłęga-mi reprezentowanyłęga-mi przez olszynę karpacką Alnetum incanae) a podgórskimi lasami łęgowymi Carici remotae-Fraxinetum. Jednoznaczna klasyfikacja tych zbio-rowisk jest często trudna z tego względu, że przeważająca cześć zbiorowisk łęgowych reprezentuje sukcesyjne stadia zbiorowisk łęgowych. Na przejściowy charakter tych zbio-rowisk wpływa także specyfika roślinności piętra pogórza.

Współwystępują tutaj górskie i nizinne elementy flory-styczne. Rośliny reglowe, będące wysokościowymi wy-znacznikami zespołów, wędrują wzdłuż potoków, schodząc często w niskie położenia dolinne.

Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 ex Faber (1936) podgórski łęg jesionowy

Podgórski łęg jesionowy występuje w dolinach szybko płynących strumieni, potoków oraz na obszarach źródli-skowych, na glebach bardzo żyznych, o odczynie obojęt-nym lub słabo zasadowym (drobnoziarniste mady rzeczne czarnoziemne lub brunatniejące, często z procesem muło-twórczym). W Polsce spotykany jest na Przedgórzu Sude-ckim, w piętrze pogórza i w niższej części piętra regla dol-nego w Sudetach i Karpatach, Wyżynie Śląsko-Krakow-skiej, Środkowomałopolskiej (postać typowa) oraz na Pojezierzu Pomorskim (postać zubożała) (Matuszkiewicz 2008; Matuszkiewicz i in. (red.) 2013). Zwarty drzewostan, o wysokości ok. 20 m, tworzy głównie jesion wyniosły Fra-xinus excelsior, często z domieszką a niekiedy dominacją olszy szarej Alnus incana oraz czarnej A. glutinosa w znie-kształconych postaciach zespołu. Mogą też występować:

klon jawor Acer pseudoplatanus i klon zwyczajny A. plata-noides, wiąz górski Ulmus glabra, buk pospolity Fagus syl-vatica, a w niższych położeniach lipa drobnolistna Tilia cordata i dąb szypułkowy Quercus robur. Ubogą warstwę krzewów tworzą zwykle: leszczyna pospolita Corylus avel-lana, trzmielina pospolita Euonymus europaea, wiciokrzew czarny Lonicera nigra i głogi Crataegus sp. Zwarte, bujne i bogate w gatunki runo o wysokości ok. 30 cm budują: sta-rzec Fuchsa Senecio fuchsi, czyściec leśny Stachys sylvatica, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum i niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere. Towarzyszą im: turzyca zwisła Carex pendula, jarzmianka większa Astrantia major, czartawa pośrednia Circaea intermedia, skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, kopytnik pospolity Asarum europaeum, jaskier kosmaty Ranunculus languinosus, szczyr trwały Mercurialis perennis i przetacznik górski Veronica montana. Gatunkami diagno-stycznymi zespołu są: turzyca odległokłosa Carex remota, czartawa pośrednia Circaea intermedia, skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia i szczaw gajowy Rumex sanguineus.

Zróżnicowanie zespołu związane jest z rozmieszczeniem geograficznym oraz warunkami siedliskowymi. Spotykana jest postać niżowa i podgórska. Ta ostatnia dzieli się na: su-decką, zachodniokarpacką i wschodniokarpacką. Pod względem siedliskowym znane są dwa podzespoły: Carici remotae-Fraxinetum chrysosplenietosum z licznym udzia-łem turzycy rzadkokłosej Carex remota i Carici remotae--Fraxinetum equisetetosum maximae z udziałem skrzypu olbrzymiego Equisetum telmateia (Matuszkiewicz 2008;

Matuszkiewicz i in. (red.) 2013). Carici remotae-Fraxine-tum jest zespołem rzadkim w Polsce, zwłaszcza podzespół zabagniony. Ustępuje na ogół zbiorowisku Fraxino-Alne-tum. Płaty łęgu jesionowego są często chronione w rezer-watach i obszarach Natura 2000 (Wróbel, Mróz 2006).

Na terenie projektowanego Turnickiego Parku Naro-dowego w dolinie potoku Turnicy, w uroczysku, przy lokal-nej drodze Makowa–Jureczkowa znajduje się dobrze wy-kształcony płat łęgu podgórskiego Carici remotae-Fraxine-tum. Jest on proponowany do objęcia ochroną rezerwatową jako „Łęg pod Turnicą”. Ponadto smugi łęgu jesionowego spotykane są wzdłuż Wiaru i Jamninki. Zajmują głównie najniżej położone części dolin – do 450 m n.p.m. Wieloga-tunkowy drzewostan tworzą tu: jesion wyniosły Fraxinus

excelsior, klon jawor Acer pseudoplatanus, wiąz szypułkowy Ulmus laevis, wiąz górski Ulmus glabra i klon polny Acer campestre. Grupę gatunków charakterystycznych dla lasów łęgowych Alno-Ulmion tworzą: czartawa pospolita Circaea lutetiana, skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, turzyca rzadkokłosa Carex remota, kostrzewa olbrzymia Festuca gi-gantea, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum i śledzienni-ca skrętolistna Chrysosplenium alternifolium. Licznie repre-zentowane są również gatunki lasów liściastych, charakte-rystyczne dla klasy Querco-Fagetea i rzędu Fagetalia sylvaticae: świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum, jasnota plamista Lamium maculatum, bodziszek żałobny Geranium phaeum, kłosownica leśna Brachypodium sylvati-cum, szałwia lepka Salvia glutinosa, podagrycznik pospoli-ty Aegopodium podagraria, szczyr trwały Mercurialis peren-nis i czyściec leśny Stachys sylvatica.

Podgórski łęg jesionowy jest zbiorowiskiem, które w  niezakłóconych warunkach siedliskowych może funk-cjonować bez udziału człowieka. Najbardziej narażone na zanikanie są płaty w siedliskach przesuszonych. Ważna więc dla zachowania zbiorowiska jest ochrona warunków siedliskowych, a w szczególności zachowanie odpowied-nich stosunków wodnych (Matuszkiewicz i in. (red.) 2013).

Alnetum incanae Ludi (1921) – olszyna karpacka

Zespół Anetum incanae tworzy niewysokie lasy olszy szarej w dolinach rzek górskich i podgórskich. Jego siedli-skiem są ustabilizowane aluwia rzeczne z mniej lub bar-dziej rozwiniętym profilem gleby. Na ogół występują tu żyzne i regularnie zalewane mady. Niekiedy duży udział w profilu glebowym ma rumosz skalny. Zespół występuje w Karpatach i Sudetach. Fitocenozy olszyny górskiej są łatwo rozpoznawalne ze względu na charakterystyczną strukturę roślinności. Zwarty drzewostan o wys,okości. do 15 m two-rzy głównie olsza szara Alnus incana. Najstarsze drzewa nie są jednak długowieczne, gdyż są narażone na uszkodzenia w trakcie regularnych powodzi. Nielicznie spotykane są także: jesion wyniosły Fraxinus excelsior, klon jawor Acer pseudoplatanus i świerk pospolity Picea abies. W podroście występują wierzby: purpurowa Salix purpurea i krucha S.

fragilis, a także czeremcha zwyczajna Padus avium i jeżyna popielica Rubus caesius. Gęste i zwarte, bogate w gatunki runo o wysokości do 1 m ma charakter ziołoroślowy. Typo-we dla zbiorowiska są: rutewka orlikolistna Thalictrum aquilegifolium, żywokost sercowaty Symphytum cordatum, szałwia lepka Salvia glutinosa i pióropusznik strusi Matteu-cia struthiopteris (Matuszkiewicz i in. (red.) 2013; Wysocki, Sikorski 2009). Inne gatunki przenikają tu ze zbiorowisk sąsiadujących, m.in. lepiężniki biały Petasites albus, różowy P. hybridus i wyłysiały P. kablikianus, a także podbiał po-spolity Tussilago farfara. Zespół identyfikuje się na podsta-wie obecności bodziszka żałobnego Geranium phaeum, rutewki orlikolistnej Thalictrum aquilegifolium, ostu łopia-nowatego Carduus personata, wilczomlecza migdałolistne-go Euphorbia amygdaloides, lepiężnika różowemigdałolistne-go Petasites hybridus i wyłysiałego P. kablikianus oraz żywokostu sercowatego Symphytum cordatum (Matuszkiewicz i in.

(red.) 2013). W Bieszczadach występuje wschodniokarpa-cka, regionalna odmiana zespołu Alnetum incanae. Wyróż-nia się ona licznym udziałem gatunków

wschodniokarpa-ckich, takich jak: tojad wschodniokarpacki Aconitum lasio-carpum i wiechowaty A. paniculatum, śnieżyca karpacka Leucojum vernum ssp. carpaticum, sałatnica leśna Aposeris foetida, smotrawa okazała Telekia speciosa i ciemiężyca biała Veratrum album (Winnicki, Zemanek 2014).

Na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Naro-dowego nadrzeczna olszyna górska o Alnetum incanae wy-stępuje powyżej 450 m n.p.m. Największe powierzchnie tej fitocenozy zlokalizowane są w dolinie potoku Wyrwa i w wyższych partiach doliny Wiaru. Od łęgów pogórskich łęg ten różni się przede wszystkim drzewostanem budowa-nym przez olszę szarą Alnus incana, której często towarzy-szą czeremcha zwyczajna Padus avium i wierzba krucha Salix fragilis. Zwykle dobrze wykształconą warstwę podszy-tu tworzą: leszczyna pospolita Corylus avellana, czeremcha zwyczajna Padus avium, porzeczka agrest Ribes uva-crispa, bez czarny Sambucus nigra i wiciokrzew suchodrzew Loni-cera xylosteum. Z gatunków charakterystycznych i wyróż-niających dla zespołu Alnetum incanae najczęściej notowa-ne są: bodziszek żałobny Geranium phaeum, żywokost ser-cowaty Symphytum cordatum i lepiężnik różowy Petasites hybridus. W bujnie rozwiniętym runie częste są następują-ce gatunki charakterystyczne dla związku Alno-Ulmion:

kozłek bzowy Valeriana sambucifolia, czartawa pospolita Circaea lutetiana, kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, ziarnopłon wiosen-ny Ficaria verna i śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium. Inne częste gatunki to: kłosownica leśna Bra-chypodium sylvaticum¸ podagrycznik pospolity Aegopo-dium podagraria, przytulia czepna Galium aparine, ostro-żeń warzywny Cirsium oleraceum, kuklik zwisły Geum ri-vale, bniec czerwony Melandrium rubrum, bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta i trybula lśniąca Anthriscus niti-da. Łęgi olszy szarej należą do bardzo rzadkich i cennych przyrodniczo zbiorowisk. W ostatnich latach obserwuje się sukcesywne ich zanikanie. Najważniejszym czynnikiem warunkującym obecność tej fitocenozy w krajobrazie dolin rzecznych są naturalne procesy związane z erozją rzeczną.

W miejscach, gdzie rumosz skalny jest akumulowany w czasie wezbrań i w warunkach zmiany koryta, omawiane zbiorowisko szybko zarasta brzegi rzeki. Z kolei tam, gdzie zalewy rzeczne ustępują, olszyna zmienia się w grąd lub bu-czynę. Niebezpieczny jest także wypas zwierząt, na skutek którego w runie zaczynają dominować trawy łąkowe, a za-nikają gatunki olszynowe. Nieodwracalne zmiany w

W miejscach, gdzie rumosz skalny jest akumulowany w czasie wezbrań i w warunkach zmiany koryta, omawiane zbiorowisko szybko zarasta brzegi rzeki. Z kolei tam, gdzie zalewy rzeczne ustępują, olszyna zmienia się w grąd lub bu-czynę. Niebezpieczny jest także wypas zwierząt, na skutek którego w runie zaczynają dominować trawy łąkowe, a za-nikają gatunki olszynowe. Nieodwracalne zmiany w