ZBIOROWISKA ŁĄKOWE, PASTWISKOWE I MURAWY CIEPŁOLUBNE

Wilgotne łąki ostrożniowe Cirsietum rivularis Ralski 1931 i ostrożniowo-rdestowe Cirsio-Polygonetum bistortae R.Tx.

1951 (Angelico-Cirsietum oleracei R.Tx. 1937 em. Oberd. 1967)

Zespoły ostrożnia łąkowego i ostrożnia warzywnego dobrze wyodrębniają się w krajobrazie otwartym (Wysocki, Sikorski 2009). Wykształcają się na żyznych i dawniej dwu-kośnie użytkowanych łąkach wilgotnych, głównie na gle-bach mineralnych lub zmineralizowanych murszach oraz na płytkich torfach. Pierwotnie były na tym terenie szeroko rozpowszechnione i dopiero melioracje odwadniające znacznie ograniczyły ich zasięg. Pod względem wysokoś-ciowym związane są z wyższymi partiami pogórza oraz z piętrem dolnoreglowym. Typowa struktura tych łąk wy-kazuje budowę trójwarstwową (Nowiński 1967). Najniższe piętro tworzą drobne byliny płożące. Warstwa środkowa jest silnie zwarta. Osiąga wysokość około 40 cm. Tworzą ją głównie odziomkowe liście ostrożnia i innych gatunków towarzyszących oraz niektóre turzyce i rośliny motylkowe.

Warstwę górną budują kwiatostany ostrożnia i innych bylin, które wyrastają na wysokość 130–150 cm. Na przeło-mie wiosny i lata łąki te odznaczają się szczególnie widoko-wym aspektem (Trąba 1999). Purpurowe plamy ostrożnia łąkowego Cirsium rivulare pięknie kontrastują ze złocisty-mi łanazłocisty-mi jaskra ostrego Ranunculus acris i białyzłocisty-mi balda-chami trybuli leśnej Anthriscus sylvestris oraz świerząbka korzennego Chaerophyllum aromaticum. W szczególnie istotnym stopniu zaakcentowany jest tu cały rząd Molinie-talia, z wyodrębniającym się związkiem Calthion. Spośród gatunków charakterystycznych dla tychże łąk mokrych

szczególną rolę odgrywają barwnie kwitnące: dzięgiel leśny Angelica sylvestris, mięta długolistna Mentha longifolia, sit rozpierzchły Juncus effusus, niezapominajka błotna Myoso-tis palustris, krwawnica pospolita Lythrum salicaria i tojeść rozesłana Lysimachia nummularia (Trąba 1999; Wolański, Trąba 2009). Występowanie mięty długolistnej Mentha lon-gifolia, wiązówki błotnej Filipendula ulmaria i kozłka lekar-skiego Valeriana officinalis w zbiorowisku ostrożnia łąko-wego zaobserwowali także Kusz i in. (2000) na torfowisku Krasne koło Rzeszowa. W Bieszczadzkim Parku Narodo-wym (Denisiuk, Korzeniak 1999) zespół Cirsietum rivularis zajmował wypłaszczone i połogie zbocza w niższych par-tiach dolin na płytkich madach próchnicznych i glebach glejowych. Odznaczał się, podobnie, jak na Pogórzu Dy-nowskim (Wolański 2006) i w Magurskim Parku Narodo-wym (Dubiel i in. 1999), dużym udziałem gatunków z  rzędu Molinietalia oraz klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego łąki ostrożniowe zajmują łącznie znikomą po-wierzchnię, nie przekraczając 0,5% całkowitego areału ro-ślinności nieleśnej, jednak są ważnym siedliskiem zwiększającym walor przyrodniczy i widokowy tutejszych dolin. Największe powierzchnie wilgotnych łąk ostrożnio-wych notowane były w dolinie Grąziowej i w południowej części Kwaszeniny, gdzie odnaleziono też jeden płat łąki ostrożniowo-rdestowej. Łąki ostrożniowe są zespołami ro-ślinnymi, które należą do cennych w Polsce ze względu na rozmieszczenie geograficzne i duże walory krajobrazowe (Denisiuk, Korzeniak 1999). Ich powierzchnia zmniejsza się na skutek intensyfikacji gospodarki łąkowej, niewłaści-wego użytkowania lub jego zaniechania czy też zmiany uwilgotnienia siedlisk (Trąba, Wolański 2012). Ochrona sprowadza się do wykaszania runi przynajmniej raz w roku i wywożenia siana poza obręb łąki (Denisiuk, Korzeniak 1999; Dubiel i in. 1999).

Pastwisko sitowe Epilobio-Juncetum effusi Oberd. 1957

Zespół situ rozpierzchłego wykształca się najczęściej wskutek intensywnego wypasu obszarów o charakterze

„wygonów”, na słabo przepuszczalnym podłożu: zatorfień źródliskowych lub mokrych łąk na podłożu próchniczno--gliniastym (Barabasz-Krasny 2002). W czasie wypasu zwierzęta niszczą strukturę gleby. Uniemożliwia to jej prze-wietrzanie, co w konsekwencji sprzyja rozsiewaniu się na-sion sitów poprzez ich wdeptywanie (Nowiński 1967).

W całej Polsce, podobnie jak w Bieszczadach i na Pogórzu, zespół rozpowszechnił się w ostatnich 30 latach XX wieku.

W wyniku zaprzestania wypasu w wielu miejscach wyraź-nie ograniczył swoją powierzchnię, przekształcając się w łąki śmiałkowe lub zbiorowiska niskoturzycowe z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Pastwiska sitowe należą do zbiorowisk bogatych florystycz-nie (średnio 35 gatunków naczyniowych w zdjęciu). Ich płaty stanowią często mozaikę z łąkami mokrymi. Sit roz-pierzchły Juncus effusus w odnotowanych płatach osiąga znaczne pokrycie (60–80%), a towarzyszą mu gatunki wy-różniające dla zespołu, takie jak sit członowany Juncus arti-culatus i wierzbownica błotna Epilobium palustre. Spośród gatunków ze związku Calthion regularniej notowane są nie-zapominajka błotna Myosotis palustris i ostrożeń łąkowy

Cirsium rivulare. Licznie reprezentowany jest rząd Molinie-talia. Tutaj największym udziałem odznaczają się: ostrożeń błotny Cirsium palustre, firletka poszarpana Lychnis flos--cuculi, starzec błotny Stachys palustris, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, tojeści – zwyczajna Lysimachia vulgaris i rozesłana L. nummularia oraz krwawnica pospo-lita Lythrum salicaria. Licznie reprezentowana jest również klasa łąkowa Molinio-Arrhenatheretea.

Pastwisko sitowe rozproszone jest na całym obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego, szczegól-nie w siedliskach użytkowanych pastwiskowo, z wysoko zalegającym zwierciadłem wód gruntowych. Ogółem nie przekracza jednak 1% powierzchni nieleśnej. Sporo płatów tego zespołu występuje na terenach płaskich w dolinie Grą-ziowej i Łomnej. Na Pogórzu Przemyskim zespół Epilobio--Juncetum effusi występuje w dwóch postaciach: typowej;

z dużym udziałem gatunków ze związku Calthion (nieza-pominajki błotnej Myosotis palustris, skrzypu błotnego Equisetum palustre, sitowia leśnego Scirpus sylvaticus, krwawnicy pospolitej Lythrum salicaria i koniczyny biało-różowej Trifolium hybridum) oraz w postaci przesuszonej, z panującymi sitami (rozpierzchłym Juncus effusus, skupio-nym J. conglomeratus i chudym J. tenuis) oraz obecnością taksonów charakterystycznych dla łąk świeżych z rzędu Arrhenatheretalia (Barabasz-Krasny 2002). Łąki sitowe wy-różniają się małą wartością przyrodniczą (Oświt 2000).

Ich zachowanie w krajobrazie otwartym jest uwarunkowa-ne użytkowaniem tych fitocenoz przez wypas owiec lub bydła (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Nitrofilna łąka wyczyńcowa z dużym udziałem kupkówki pospolitej Dactylis glomerata oraz higrofilnych ziół nawią-zująca do Alopecuretum pratensis (Regel 1925) Steffen 1931

Zbiorowisko z panującym wyczyńcem łąkowym Alope-curus pratensis jest jednym z najbardziej rozpowszechnio-nych w Polsce typów wilgotrozpowszechnio-nych łąk dolinowych (Kuchar-ski 1999). W obrębie związku Alopecurion zbiorowisko to stanowi tzw. „zespół centralny”, bez specjalnych gatunków charakterystycznych, wyróżniający się dużym udziałem wyczyńca łąkowego Alopecurus pratensis (Matuszkiewicz 2008). Jest zbiorowiskiem antropogenicznym, występują-cym zarówno na glebach organicznych, jak i mineralnych, głębokich i żyznych, wilgotnych, często z zalewem zimo-wym (Kryszak 2001; Nowiński 1967 Trąba 1994). Wy-kształca się na tzw. siedliskach świeżych (Wolański 2006).

Warunkiem utrzymania się tego zespołu jest przynajmniej ekstensywne, ale systematyczne użytkowanie (Baryła, Urban 2002). Pojawia się w miejscu zespołu Rumici-Alope-curetum geniculati w przypadku zaniechania użytkowania, a po obfitych powodziach zajmuje miejsca innych zespo-łów, m.in. Arrhenatheretum elatioris, położonych z dala od rzeki. Może także łatwo opanowywać zagłębienia terenowe po zbiorowiskach szuwarowych (Kryszak 2001). Alopecure-tum pratensis jest zbiorowiskiem o szerokiej amplitudzie ekologicznej zarówno w odniesieniu do rodzaju gleby, jak i  stopnia uwilgotnienia (Trąba, Wyłupek 2001), dlatego w obrębie tej fitocenozy wyróżniane są liczne podzespoły i warianty (Fijałkowski, Chojnacka-Fijałkowska 1990; Kry-szak 2001; Nowiński 1967; Wolański 2006).

Łąki wyczyńcowe występujące na obszarze projekto-wanego Turnickiego Parku Narodowego nawiązują do niżej omówionych łąk rajgrasowych, jednakże wskutek nieregu-larnego użytkowania dochodzi tu często do zubożenia skła-du gatunkowego. Gatunki niskodarniowe nie wytrzymują konkurencji z wysokimi trawami, takimi jak wyczyniec łą-kowy Alopecurus pratensis, a także z wysokimi ziołami, które szybciej opanowują te siedliska niż miejsca suche.

Łąki wyczyńcowe odgrywają niebagatelną rolę w roślinno-ści nieleśnej Turnickiego Parku Narodowego, stanowiąc blisko 20% jej ogólnej powierzchni. Zajmują szeroki prze-dział wysokościowy, jednak w szczególnym stopniu zwią-zane są ze słabo nachylonymi, względnie żyznymi i wilgot-nymi zboczami dolin. Ekspansywność wysokich traw obni-ża tu wskaźnik bioróżnorodności – w jednym zdjęciu występuje średnio 31 gatunków naczyniowych, a więc o 10 mniej niż na łąkach świeżych. Klasa Molinio-Arrhenathere-tea jest szeroko reprezentowana, ale w rozdziale na rzędy nie widać zdecydowanej przewagi w kierunku łąk z rzędu Arrhenatheretalia. Notowane w terenie płaty mają przej-ściowy charakter, nawiązujący do łąk świeżych, lokalnie z większym udziałem rajgrasu wyniosłego Arrhenatherum elatius, tymotki łąkowej Phleum pratense czy wiechliny łą-kowej Poa pratensis. Trzy ostatnie obejmują siedliska naj-bardziej typowe dla tego rodzaju fitocenoz. Stwierdza się tu płaty z dużym udziałem takich ziół, jak: świerząbek ko-rzenny Chaerophyllum aromaticum, podagrycznik pospoli-ty Aegopodium podagraria i pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Łąki wyczyńcowe pełnią ważne funkcje krajobrazo-we w krajobrazie otwartym. U ich podstaw znajduje się nie tylko bogactwo florystyczne zespołu, ale także właściwości morfologiczne i biologiczne wyczyńca łąkowego Alopecu-rus pratensis, prawdopodobnie również zróżnicowanie tak-sonomiczne tego gatunku, głównie pod względem zabar-wienia liści oraz pylników. Łąki te dostarczają pozytywnych wrażeń estetycznych, zwłaszcza wiosną podczas kwitnienia wyczyńca łąkowego Alopecurus pratensis (Trąba 1999; Wo-lański, Trąba 2009).

Łąka owsicowa podzespół typowy, także w wariancie miet-licowym Arrhenatheretum elatioris Br.-Bl. ex Scherr. 1925 typicum

Zespół rajgrasu wyniosłego występuje na żyznych, drobnoziarnistych glebach brunatnych i brunatniejących madach, o korzystnych stosunkach wodnych i powietrz-nych w okresie wegetacji (Kryszak 2001; Kucharski 1999;

Wolański 2006). Spotykany jest także na glebach murszo-wo-mułowych czy murszowo-torfowych (Fijałkowski, Chojnacka-Fijałkowska 1990; Trąba 1994). W runi, obok szlachetnych traw, licznie występują rośliny motylkowate i inne byliny dwuliścienne. Dzięki temu jest to jeden z naje-fektowniejszych zespołów nie tylko na niżu, ale i w piętrze pogórza (Wysocki, Sikorski 2009). Zespół Arrhenathere-tum elatioris należy do najlepiej zbadanych w Polsce. Szero-ka amplituda ekologiczna tej fitocenozy sprawia, że jest zróżnicowany na wiele podzespołów i wariantów. Dla przy-kładu Nowiński (1967) opisuje ich 14, Grynia (1987) – 5, Fijałkowski i Chojnacka-Fijałkowska (1990) – 7, Kucharski i Michalska-Hejduk (1994) – 16, Trąba (1994) – 15, Bara-basz (1994) – 2, Wyłupek (1999) – 4 i Kryszak (2001) – 4.

SZATA ROŚLINNA 125

Tak znaczne zróżnicowanie florystyczne łąk rajgrasowych jest wynikiem różnorodnych warunków siedliskowych, w których mogą one występować, a także intensywności na-wożenia mineralnego, użytkowania, zabiegów pielęgnacyj-nych. W związku z tym istnieje wiele kierunków sukcesji łąk tego zespołu (Kryszak 2001). Brzeg i Wojterska (1996), Kucharski i Michalska-Hejduk (1994) oraz Dubiel i in.

(1999) zwracają uwagę, że półnaturalne płaty zespołu Arr-henatheretum elatioris są ginącym elementem szaty roślin-nej łąk, wypieranym przez bardziej produktywne mono-kultury traw takich jak: kupkówka pospolita Dactylis glo-merata, kostrzewa łąkowa Festuca pratensis i życica trwała Lolium perenne. Zespół Arrhenatheretum elatioris znajduje się na liście zagrożonych zbiorowisk w Polsce (Ratyńska 1997), w tym w Wielkopolsce (Brzeg, Wojterska 1996) oraz w Polsce Środkowej (Olaczek (red.) 2011).

Na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Naro-dowego, oprócz typowej postaci ze znacznym udziałem raj-grasu wyniosłego Arrhenatherum elatius, łąka świeża po-wszechnie występuje wariancie z mietlicą pospolitą Agrostis capillaris nawiązującym do górskich łąk mietlicowych. Oby-dwie te fitocenozy wykazują duże podobieństwa, w związku z czym opisane zostały wspólnie. Należą do względnie za-sobnych zbiorowisk w potencjalnym zasięgu lasów grądo-wych. Rozległe płaty tej łąki rozpowszechnione są na gle-bach brunatnych i brunatniejących madach. Górskie łąki mietlicowe podawane już były z Beskidu Niskiego jako Gladiolo-Agrostietum (Dubiel i in. 1999), a w Bieszczadach na podstawie ostatnio opisanych płatów utworzono nową asocjację – Campanulo serratae-Agrostietum (Denisiuk, Korzeniak 1999). W górach jednak mają one nieco inny charakter niż na opisywanym terenie Pogórza, gdzie skład florystyczny wyróżnia się obecnością gatunków ciepłolub-nych i niżowych. Łąki świeże odgrywają w roślinności nie-leśnej dominującą rolę, zajmując 23% powierzchni. Obok mietlicy i rajgrasu w fitocenozach tych dominują zwykle miękkolistne trawy oraz rośliny motylkowe. Nie brakuje też innych, obficie kwitnących roślin niskodarniowych. W wielu regularnie koszonych płatach dominuje mietlica pospolita Agrostis capillaris. Miejscami wyraźnie zaznacza się lub pa-nuje wyższa trawa – rajgras wyniosły Arrhenatherum ela-tius. Spośród traw większe pokrycie osiągają także tymotka łąkowa Phleum pratense i kupkówka pospolita Dactylis glo-merata (oba gatunki prawdopodobnie w przeszłości pod-siewane). Gatunki łąk świeżych ze związku Arrhenatherion elatioris i z rzędu Arrhenatheretalia, poza wiodącymi tra-wami, nie osiągają tu zbyt dużego pokrycia, ale występują licznie i regularnie. Należą do nich: gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, przytulia pospolita Galium mollugo, złocień właściwy Leu-canthemum vulgare, marchew zwyczajna Daucus carota, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, pępawa dwulet-nia Crepis biennis, mniszek lekarski Taraxacum officinale, trybula leśna Anthriscus sylvestris, barszcz zwyczajny He-racleum sphondylium i świerzbnica polna Knautia arvensis.

Dużą grupę stanowią pozostałe rośliny z klasy łąk Molinio--Arrhenatheretea. Także wśród gatunków charakterystycz-nych dla tego syntaksonu tutaj zaznaczają swoją obecność gatunki niegdyś podsiewane (duże pokrycie w niektórych zdjęciach osiąga np. kostrzewa łąkowa Festuca pratensis).

Na uwagę zasługuje bogactwo gatunkowe, niejedno-krotnie sięgające 50 taksonów roślin naczyniowych w jed-nym zdjęciu. Podzespół typowy łąk mietlicowo-rajgraso-wych zawiera grupę gatunków murawomietlicowo-rajgraso-wych z klasy Festu-co-Brometea. Dość często spotykano tu: biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga, przytulię właściwą Galium verum oraz dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum.

Na takich suchszych i cieplejszych stanowiskach regularnie notowana była również centuria pospolita Centaurium erythraea, gatunek spełniający rolę diagnostyczną w okre-ślaniu dobrej kondycji tychże łąk. Obecność łąk rajgraso-wych w krajobrazie otwartym jest bardzo pożądana, m.in.

ze względu na walory florystyczne i biocenotyczne (Trąba 1998; 1999), a przyczynia się do tego głównie znaczny udział ziół łąkowych, które nadają tym łąkom kwiecistą po-stać (Barabasz 1994; Wysocki, Sikorski 2009).

Łąka owsicowa podzespół ciepłolubny Arrhenatheretum elatioris Br.-Bl. ex Scherr. 1925 centauretosum scabiosae

Łąki świeże z licznym udziałem gatunków ciepłolub-nych, takich jak: chaber driakiewnik Centaurea scabiosa, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, czosnek zielonawy Allium oleraceum, wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris czy wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, są częstym elementem krajo-brazu terenów nieleśnych projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Na szczególną uwagę zasługują te, na których występuje ostrożeń siedmiogrodzki Cirsium decus-satum – gatunek stwierdzony jedynie w tej części Polski (Barabasz-Krasny, Sołtys-Lelek 2010). W związku z od-miennością siedliskową i florystyczną podobne płaty wy-dzielono jako osobny, ciepłolubny podzespół łąki świeżej Arrhenatheretum elatioris brizetosum mediae (względnie centauretosum scabiosae). Nawiązuje on do innych ksero-termofilnych podzespołów łąk świeżych opisywanych z za-chodniej i środkowej Europy, takich jak Arrhenatheretum elatioris salvietosum pratensis i A. e. brometosum erecti.

Z  pewnością niektóre fragmenty reprezentują sukcesyjne stadia muraw kserotermicznych, a inne istotnie stanowią przejściowe formy łąk świeżych. Na szczególną uwagę za-sługują tu rozległe łąki z dominującą stokłosą bezostną Bro-mus inermis, pokrywające południowe zbocza doliny Arła-mówki. Całkowity obszar, który zajmują te fitocenozy, nie jest zbyt duży (ok. 3% siedlisk nieleśnych), jednak ich obec-ność w krajobrazie ma bardzo istotne znaczenie dla utrzy-mania widokowego zróżnicowania, a jeszcze bardziej dla zachowania dużej bioróżnorodności. Podobnie, jak w przy-padku innych łąk świeżych, największym zagrożeniem w ich zachowaniu jest brak użytkowania rolniczego. Chcąc zachować ich wyjątkową bioróżnorodność, powinno się objąć je ochroną czynną, która powinna polegać na dwu-krotnym koszeniu oraz usuwaniu skoszonej biomasy.

Podsiewane łąki z kostrzewą łąkową Festuca pratensis, kupkówką pospolitą Dactylis glomerata i koniczyną czerwoną Trifolium pratense oraz inne zbiorowiska z dominacją ww.

gatunków

Znaczny udział w terenie mają łąki, na których doko-nywano różnego rodzaju zabiegów agrotechnicznych: za-orywania, kultywatorowania, drenowania, a także

podsie-wania. W wyniku tego ostatniego zabiegu gatunki wprowa-dzone do ekosystemu potrafią na długie lata zdominować całą fitocenozę. Taka sytuacja występuje w przypadku łąk, gdzie wprowadzone zostały wysokie trawy, do których na-leżą: tymotka łąkowa Phleum pratense, kupkówka pospolita Dactylis glomerata i kostrzewa łąkowa Festuca pratensis.

Podobnie na trwałe przyjęły się podsiewane koniczyny: łą-kowa Trifolium pratense, biała T. repens i białoróżowa T. hy-bridum. Tylko w niewielkim stopniu łąki te nawiązują do typowych łąk świeżych z rzędu Arrhenatheretalia. Oczywi-ście, w pokryciu wiodą wspomniane trzy gatunki traw i trzy gatunki koniczyn. Obecność niskodarniowych roślin, takich jak: mietlica pospolita Agrostis capillaris, babka lan-cetowata Plantago lanceolata, krwawnik pospolity Achillea millefolium, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, pięcior-nik gęsi Potentilla anserina czy kostrzewa czerwona Festuca rubra, wskazuje na regularne użytkowanie kośne tych fito-cenoz w przeszłości. Obecnie na jednym arze tej łąki notuje się średnio 33 gatunki naczyniowe. Łąki z udziałem gatun-ków podsiewanych koncentrują się w rejonie Kwaszeniny, Arłamowa, Łomnej, Grąziowej oraz Posady Rybotyckiej.

Mniejsze powierzchnie rozsiane były na całym terenie.

Ogółem powierzchnia łąk tego typu nie jest mała (blisko 6% areału nieleśnego), co świadczy o intensywnej gospo-darce łąkowej w latach przeszłych. Można przypuszczać, że tylko utrzymanie koszenia z uprzątnięciem biomasy gwa-rantuje zachowanie istniejącego składu florystycznego oraz sukcesywne i spontaniczne uzupełnianie go o listę pozosta-łych taksonów łąkowych.

Pastwiska życicowo- i kostrzewowo-grzebienicowe Lolio--Cynosuretum R. Tx. 1937 i FestucoLolio--Cynosuretum Bueker 1941

Zespoły Lolio-Cynosuretum i Festuco-Cynosuretum są rozpowszechnione w całej Polsce w obszarze siedliskowym lasów grądowych, zarówno na glebach mineralnych, jak i organicznych (Matuszkiewicz 2008). W dolinach rzecz-nych nizin zajmują do 30% całkowitej powierzchni trwa-łych użytków zielonych (Kryszak 2001), natomiast na Po-górzu Dynowskim (Wolański 2006) od kilku do kilkunastu procent (Wolański 2006). Wykształcają się pod wpływem czynników antropo-zoogenicznych (Bis 1974b). Charakte-ryzują się szeroką skalą ekologiczną w odniesieniu do czyn-ników klimatycznych, edaficznych, nawożenia i sposobu użytkowania (Trąba, Grzegorczyk 2003). Wyrazem tego jest zróżnicowanie omawianych zespołów na wiele podze-społów i wariantów, w których życica trwała Lolium peren-newystępuje z różną stałością i pokryciem (Dubiel i in.

1999; Fijałkowski, Chojnacka-Fijałkowska 1990; Gemba-rzewski 1978; Kryszak 2001; Szoszkiewicz 1995; Załuski 1989). W literaturze najczęściej opisywany jest podzespół typowy, rozpowszechniony w siedliskach optymalnie uwil-gotnionych na glebach mineralnych i murszowo-mineral-nych, ponadto z koniczyną białą Trifolium repens, kosmat-ką polną Luzula campestris, kupkówkosmat-ką pospolitą Dactylis glomerata, wiechliną łąkową Poa pratensis i zwyczajną P.

trivialis, babką średnią Plantago media i lancetowatą P. lan-ceolata, tomką wonną Anthoxanthum odoratum, wyczyń-cem łąkowym Alopecurus pratensis i koniczyną rozdętą Trifolium fragiferum (Fijałkowski, Chojnacka-Fijałkowska

1990; Kryszak 2001; Nowiński 1967). W razie zmiany użyt-kowania na kośny zespoły pastwiskowe przekształcają się w zespół Arrhenatheretum elatioris (Nowiński 1967).

Intensywne wypasanie użytków zielonych na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego stworzyło warunki do rozwoju żyznych, niskodarniowych pastwisk.

W wyniku zaprzestania wypasu szybko dziś ustępują pod ekspansją wysokich roślin o większych zdolnościach kon-kurencyjnych. Niemniej wiele notowanych tu płatów wyka-zuje jeszcze dość wyraźny charakter pastwiskowy. Ogółem zespoły te zajmują dziś raczej znikomą powierzchnię opisy-wanego terenu, nie przekraczając 0,5% siedlisk nieleśnych.

Z daleka płaty te można rozpoznać po niskiej darni i regu-larnie spotykanych kwiatach takich roślin, jak: chaber łąko-wy Centaurea jacea, dzwonek rozpierzchły Campanula pa-tula, złocień właściwy Leucanthemum vulgare, koniczyny:

łąkowa Trifolium pratense, biała T. repens i drobnogłówko-wa T. dubium oraz brodawniki – jesienny Leontodon au-tumnalis i zwyczajny L. hispidus. Roślinność ta reprezento-wana jest przez fitocenozy względnie bogate pod względem florystycznym. Liczba gatunków miejscami przekracza 50 na jednym arze, wynosząc średnio 48 taksonów w zdję-ciu. Łąki z udziałem gatunków podsiewanych koncentrują się w rejonie Kwaszeniny, Arłamowa, Łomnej i Grąziowej oraz Posady Rybotyckiej. Zachowanie pastwisk życicowo--grzebienicowych i kostrzewowożycicowo--grzebienicowych w kra-jobrazie górskim czy podgórskim wymaga umiejętnego użytkowania pastwiskowego. W gospodarce ekstensywnej dochodzi bowiem zazwyczaj do zachwaszczenia pastwiska ostrożniem polnym Cirsium arvense i nitrofilnymi roślina-mi z klasy Arteroślina-misietea: pokrzywą zwyczajną Urtica dioica, babką zwyczajną Plantago major, szczawiem tępolistnym Rumex obtusifolius lub kłobuczką pospolitą Torilis japonica (Dubiel i in. 1999). Aby uniknąć zaburzeń w pokrywie ro-ślinnej i glebowej, nie należy przeciążać roślinności nad-mierną obsadą bydła lub owiec. Wskazane jest umiarkowa-ne nawożenie organiczumiarkowa-ne lub miumiarkowa-neralumiarkowa-ne i wykaszanie nie-dojadów, które sprzyjają zachwaszczeniu runi (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Traworośla trzcinnikowe z Calamagrostis epigeios nawiązu-jące do Calamagrostietum epigeji Juraszek 1928 z klasy Epilo-bietea angustifolii R.Tx. et Prsg 1950

Trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos jest gatun-kiem wskaźnikowym gleb przesuszonych. Zasiedla odłogo-wane łąki i pola, polany śródleśne, zręby i młodniki sosno-we. W sprzyjających warunkach wypiera większość kom-ponentów z runi i staje się w niej wyraźnym dominantem.

Gatunek ten jest bowiem bardzo ekspansywny

Gatunek ten jest bowiem bardzo ekspansywny