ZBIOROWISKA SZUWARÓW, MŁAK I ZIOŁOROŚLI

■ Charakterystyka zbiorowisk roślinnych

Szuwar trzcinowy Phragmitetum australis (Phragmitetum communis) Schmale 1939

Zespół trzciny pospolitej Phragmitetum australis cha-rakteryzuje się szeroką amplitudą ekologiczną, dużymi walorami dynamicznymi i olbrzymią ekspansywnością (Matuszkiewicz 2008; Wysocki, Sikorski 2009). W sprzyja-jących warunkach w szybkim tempie zajmuje brzegi zbior-ników, jak również mokre łąki. Na niżu stanowi zdecydo-wanie bardziej rozpowszechnioną fitocenozę (Fijałkowski, Chojnacka-Fijałkowska 1990; Jasnowski 1962; Kucharski 1999). Na pogórzu i w górach występuje w rozproszeniu, zajmując zwykle niewielkie, kilkuarowe powierzchnie (De-nisiuk, Korzeniak 1999; Dubiel i in. 1999; Wolański 2006).

Trzcina pospolita tworzy tu agregacje, pokrywając często ponad 95% powierzchni (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Na Pogórzu Dynowskim (Wolański 2006) zespół zajmuje obniżenia terenu i zlądowaciałe oczka wodne. Spotykany był także na terenie źródlisk, położonych na stokach o dużym nachyleniu. Trzcina pospolita Phragmites australis odznacza się szeroką amplitudą troficzną, choć zwykle naj-większą dynamikę przyrostu wykazuje w siedliskach eutro-ficznych. Najczęściej wyróżniane są dwa warianty zespołu trzciny pospolitej – wodny i lądowy, między którymi istnie-ją znaczne różnice ekologiczne i florystyczne. Pierwszy zaj-muje siedliska stale zalane wodą i wyróżnia się ubóstwem składu botanicznego. Wariant drugi rozwija się na lądzie;

roślinność jest tylko okresowo zalewana, a w runi występu-ją taksony z różnych klas fitosocjologicznych (Jasnowski 1962; Tomaszewicz 1979).

Szuwary trzcinowe na terenie projektowanego Turni-ckiego Parku Narodowego w kompleksie nieleśnym stano-wią jedynie 0,25% powierzchni. Są jednak istotnym

uroz-SZATA ROŚLINNA 119

maiceniem krajobrazu dolin. W większych płatach wy-kształciły się w górnym odcinku doliny Jamninki oraz w Grąziowej Dolnej, Arłamowie i Kwaszeninie. Spośród wyraźnie ukształtowanej grupy roślin szuwarowych z klasy Phragmitetea większe pokrycie odnotowano jedynie w przypadku rzęsy drobnej Lemna minor i turzycy zaost-rzonej Carex gracilis. W składzie gatunkowym dużą grupę tworzą gatunki łąk mokrych, z rzędu Molinietalia, spośród których lokalnie większe powierzchnie zajmują wiązówka błotna Filipendula ulmaria i mięta długolistna Mentha lon-gifolia. Wyraźnie też zaznaczają się gatunki łęgowe ze związku Alno-Padion, szczególnie świerząbki – Chaerop-hyllum aromaticum, Ch. hirsutum, a także pokrzywa zwy-czajna Urtica dioica. Typowym ich siedliskiem są jednak podmokłe i płaskie dna dolin, gdzie zbiorowisko to znajdu-je dogodne warunki troficzne i hydrologiczne. Szuwary trzcinowe stanowią ważne ogniwo w sukcesji terenów trwale i okresowo zalewanych. Ich zachowanie w krajobra-zie ma duże znaczenie dla utrzymania różnorodności bio-logicznej (środowisko życia licznych gatunków płazów i ptaków). Chroniąc je, należy zadbać o duże uwilgotnienie podłoża. Należy także przeprowadzać koszenie mozaiko-we, by nie dopuścić do zarastania tej fitocenozy przez krze-wy (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Szuwar turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R. Tx. 1937

Szuwar turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae Rübel 1912

Rozpowszechnione w Polsce zbiorowiska szuwarów turzycowych są często notowane w kompleksach mokrych łąk. Przez większą część roku są podtapiane. Płaty tych fito-cenoz występują wzdłuż mniejszych i większych cieków oraz w nieckach niewielkich stawów i mokradeł (Matusz-kiewicz 2008; Wysocki, Sikorski 2009). Produkują dużą ilość biomasy, spełniając w ten sposób istotną rolę siedli-skotwórczą (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). Zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis występuje w różno-rodnych warunkach siedliskowych, stąd jego duże zróżni-cowanie florystyczne. Denisiuk (1980) w Wielkopolsce wy-różnił dwa jego podzespoły. Na Pomorzu Szczecińskim omawiany zespół występował w postaci dwóch facji (Jas-nowski 1962). Zwarte łany turzycy zaostrzonej z domieszką gatunków łąkowych stwierdzili Denisiuk i Korzeniak (1999) w Bieszczadzkim Parku Narodowym oraz Dubiel i in. (1999) w Magurskim Parku Narodowym. Wariant mszysty zespołu Caricetum gracilis opisał Bis (1974a) z Dołów Jasielsko-Sanockich. Zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae występuje w odmiennych warunkach siedliskowych w warunkach górskich i podgórskich niż na niżu (Denisiuk 1980; Jasnowski 1962). Wolański (2006) na Pogórzu Dynowskim oraz Denisiuk i Korzeniak (1999) w Bieszczadzkim Parku Narodowym stwierdzili ten zespół na glebach mineralno-organicznych i mineralnych, w stre-fie brzegowej niewielkich oczek wodnych oraz w zagłębie-niach położonych na łagodnych zboczach, zasilanych spły-wającymi wodami. W runi licznie występowały okazałe zioła łąkowe oraz gatunki charakterystyczne dla klasy Sche-uchzerio-Caricetea nigrae, a mało było taksonów ze związ-ku Magnocaricion i klasy Phragmitetea. Na duży udział ga-tunków łąkowych w tym zespole zwrócili także uwagę

Du-biel i in. (1999) w Magurskim Parku Narodowym oraz Trąba i in. (2005) w dolinie Sanu. Większa część płatów tych zespołów ma charakter antropogeniczny, gdyż oby-dwie turzyce szybko kolonizują siedliska po łęgach oraz otoczenie sztucznych zbiorników. W przeszłości szuwary te często były użytkowane jako jednokośne użytki zielone.

Z uwagi na wcześniejsze melioracje odwadniające szuwary tych turzyc zajmują dziś znikomą powierzchnię (poniżej 0,04

%

roślinności nieleśnej). Większe płaty notowane były jedynie w rejonie Trójcy, północnej Grąziowej i południo-wej części Kwaszeniny, a lokalnie również wzdłuż rowów i małych zagłębień terenu na terenie całego obszaru. Fito-cenoza ta związana jest z wolno płynącymi, niejednokrot-nie stagnującymi wodami. Występuje raczej na terenach wypłaszczonych, nachylenie rzadko tu przekracza 2–3°.

Zbiorowisko występuje najczęściej w dnie dolin, zajmując przedział wysokościowy 350–400 m n.p.m. Zespoły turzyc zaostrzonej i dzióbkowatej należą do zbiorowisk zastęp-czych łęgów zabagnionych zespołu Fraxino-Alnetum oraz najżyźniejszych postaci olsu Ribeso-Alnetum (Denisiuk, Korzeniak 1999; Matuszkiewicz 2008). W ramach czynnej ochrony należy zapewnić odpowiednie uwilgotnienie sied-lisk i nie dopuszczać do ich przesuszenia. W celu zabezpie-czenia przed zarastaniem krzewami płaty zespołu należy wykaszać latem przynajmniej raz na dwa lata, po wysianiu się diaspor turzyc i gatunków towarzyszących (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Szuwar turzycy prosowej Caricetum paniculatae Wangerin 1916

Szuwar turzycy prosowej z daleka jest dobrze rozpo-znawalny po bardzo charakterystycznej, kępkowej struktu-rze (ogromne kępy, wyniesione ponad otaczającą darń).

Jest spotykany nad wodami stojącymi lub wolno płynący-mi, w siedliskach eutroficznych, rzadziej mezotroficznych (Nowiński 1967). Związany jest z podłożem mniej lub bar-dziej zmineralizowanym w pobliżu źródlisk lub wysięków względnie bogatych w węglan wapnia (Matuszkiewicz 2008; Podbielkowski, Tomaszewicz 1996; Trąba i in. 2004;

2005). Głębokość wody jest bardzo różna i zmienna w okre-sie wegetacji. Wiosną jej poziom wynosi około 40 cm, a w pełni lata często brak wody na powierzchni gruntu (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). W przeciwieństwie do szuwaru turzycy zaostrzonej fitocenoza ta nie nawiązuje do torfowisk niskich, zaś składem florystycznym jest bar-dziej zbliżona do zbiorowisk ziołoroślowych. Oprócz ga-tunku charakterystycznego – turzycy prosowej Carex pani-culata – często występują rośliny szuwarowe: karbieniec pospolity Lycopus europaeus, przytulia błotna Galium palu-stre, szczaw lancetowaty Rumex hydrolapathum, skrzyp ba-gienny Equisetum fluviatile, turzyca dzióbkowata Carex ro-strata i pseudociborowata C. pseudocyprus, a z gatunków towarzyszących – łąkowe: krwawnica pospolita Lythrum salicaria, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, przytulia ba-gienna Galium uliginosum i wierzbownica błotna Epilo-bium palustre (Matuszkiewicz 2008; Podbielkowski, Toma-szewicz 1996). Gatunki towarzyszące rosną zwykle na kęp-kach. W dolinkach występują taksony szuwarowe, którym często towarzyszą

ms

zaki, m.in. Acrocladium cuspidatum i Marchantia polymorpha (Nowiński 1967). W odróżnieniu

od postaci niżowych, płaty górskie składem florystycznym nawiązują do zbiorowisk torfowisk przejściowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Na pogórzu i w górach ze-spół jest bardzo rzadki ze względu na brak naturalnych siedlisk o odpowiednich warunkach hydrologicznych (De-nisiuk, Korzeniak 1999). Fitocenoza ta, choć ograniczona do symbolicznie zaznaczonej powierzchni (0,01

%)

, od-znacza się wysokimi walorami biocenotycznym i krajobra-zowymi. Ma dużą wartość przyrodniczą, m.in. dzięki obec-ności gatunków rzadkich i chronionych, w tym: kruszczyka błotnego Epipactis palustris, kukułki szerokolistnej Dacty-lorhiza majalis, listery jajowatej Listera ovata (Oświt 2000).

W terenie była zwykle związana z miejscami o słabym na-chyleniu (do 10°). Stosunkowo dobrze wykształcone płaty znaleziono jedynie w dolinie Łomnej i Arłamówki. W wy-niku sukcesji zespół może szybko przekształcić się w zbio-rowiska mszysto-turzycowe lub zaroślowe i olsowe (Pod-bielkowski, Tomaszewicz 1996).

Szuwar turzycy brzegowej Caricetum ripariae Soo 1928

Szuwar turzycy brzegowej tworzy lite płaty przybrzeż-ne wolno płynących rzek, jezior i stawów. Niekiedy wystę-puje także w rowach melioracyjnych. W krajobrazie otwar-tym sąsiaduje z Caricetum gracilis, C. acutiformis i ziołoro-ślami ze związku Filipendulo-Petasition (Denisiuk, Korzeniak 1999). Występuje także wśród silnie podmokłych olsów (Nowiński 1967). Czasem spotykany jest poza linią brzego-wą i strefą zalewu – na mokrych glebach błotnoziemnych lub murszowych, odznaczających się wyraźnymi procesa-mi procesa-mineralizacji i dużyprocesa-mi wahaniaprocesa-mi poziomu wody grun-towej, która tylko wiosną stagnuje na powierzchni gruntu (Nowiński 1967). Zbiorowisko jest silnie zwarte, o fizjono-mii bujnych traworośli i wysokości do 150 cm. Tworzy nie-mal agregacyjne, bardzo ubogie florystycznie płaty (Pod-bielkowski, Tomaszewicz 1996). W składzie obserwuje się większy udział gatunków błotnych i łąkowych niż torfowi-skowych. Obok dominującej turzycy brzegowej Carex ripa-ria rosną nielicznie turzyca zaostrzona Carex gracilis i dzióbkowata C. rostrata, skrzyp bagienny Equisetum flu-viatile, a z gatunków wilgotnych łąk i ziołorośli: knieć błot-na Caltha palustris, wiązówka błotbłot-na Filipendula ulmaria, sitowie leśne Scirpus sylvaticus (Denisiuk, Korzeniak 1999;

Jasnowski 1962). Podobnie, jak w Bieszczadzkim Parku Narodowym (Denisiuk, Korzeniak 1999), szuwar ten ma znikomy udział powierzchniowy (ok. 0,01% powierzchni nieleśnej). Związany jest z miejscami niemal zupełnie pła-skimi. Wyraźnie wykształcony płat tego zbiorowiska noto-wano jedynie w okolicach Posady Rybotyckiej. Caricetum ripariae należy do dynamicznego kręgu olsów. Przypuszcza się, że w warunkach pogórza sukcesja tego zbiorowiska bę-dzie zmierzać w kierunku zbiorowisk zaroślowych, a na-stępnie olsu, przechodząc pośrednio przez ziołorośla ze związku Filipendulion (Denisiuk, Korzeniak 1999).

Szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931

Szuwar mozgi trzcinowatej towarzyszy często wodom płynącym i stojącym w całej rozciągłości pionowej. Może także występować całkowicie poza strefą brzegową. Odzna-cza się szeroką skalą ekologiczną (Grzelak 2004).

Szczegól-nie odpowiadają mu Szczegól-nieobwałowane doliny rzek. Przesu-szenie terenu przez niewłaściwe melioracje jest dla szuwaru mozgi trzcinowatej szczególnie szkodliwe (Jasnowski 1962;

Nowiński 1967). Zespół w dużym stopniu nawiązuje do łąk mokrych ze związku Filipendulo-Petasition oraz muraw za-lewowych Agropyro-Rumicion crispi. Fitocenoza związana jest z podłożem mineralnym lub wyraźnie zmineralizowa-nym, bogatym w węglan wapnia. Toleruje częste i dłuższe wylewy, nawet te o charakterze powodziowym (Fijałkow-ski, Chojnacka-Fijałkowska 1990). Bywa też, że kolonizuje świeże aluwia i siedliska synantropijne. W terenach gór-skich i podgórgór-skich szuwar mozgi trzcinowatej (Denisiuk, Korzeniak 1999; Wolański 2006) swoim składem flory-stycznym wyraźnie odbiega od typowych fitocenoz niżo-wych (Grzelak 2004; Jasnowski 1962) i nawiązuje do łąk kośnych lub ziołorośli z klasy Molinio-Arrhenatheretea, spośród których najczęściej występują: kupkówka pospoli-ta Dactylis glomerapospoli-ta, wyczyniec łąkowy Alopecurus praten-sis, wiechlina zwyczajna Poa trivialis, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, wyka ptasia Vicia cracca, wiązówka błotna Filipendula ul-maria, bodziszek błotny Geranium palustre i knieć błotna Caltha palustris. Zdaniem Denisiuka i Korzeniak (1999) oraz Barabasz (1994) występujące w terenach podgórskich przesuszenie podłoża i niestabilność stosunków wodnych powodują zanikanie gatunków szuwarowych i rozwój tak-sonów łąk wilgotnych i świeżych. Liczne gatunki łąkowe w Phalaridetum arundinaceae stwierdzili także Dubiel i in.

(1999) w Magurskim Parku Narodowym. Odnotowane w terenie fragmenty Phalaridetum mają charakter bardziej łąkowy niż szuwarowy. Klasę Phragmitetea reprezentują tu zaledwie dwa, sporadycznie notowane, gatunki. Natomiast rośliny z samego rzędu Molinietalia liczą 15 gatunków. Naj-większe spośród nich pokrycie osiągają mięta długolistna Mentha longifolia i ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum.

Wyraźniej zaznacza się również grupa łęgowa z Alno-Pa-dion. Taki stan podyktowany jest rodzajem siedlisk, które lokalnie zdominowała mozga trzcinowata Phalaris arundi-nacea (głównie łąki, poddane okresowym zalewom). Nie wykazuje przywiązania do wysokości nad poziomem morza ani też do ekspozycji, preferując powierzchnie o zni-komym nachyleniu.

Szuwar mozgowy, wskutek ekspansywnego i konku-rencyjnego charakteru dominującej trawy, odznacza się na ogół małą liczbą gatunków – średnio 19 na jednym arze.

Fitocenoza ta rozprzestrzeniła się wzdłuż całego dna doliny Grąziowej. Wyspowo większe płaty spotkać można również w Kwaszeninie i Arłamowie. Ogólny ich udział w roślinno-ści nieleśnej szacuje się na około 1% powierzchni. Zespół ma duże walory estetyczne (Trąba 1999), zwłaszcza w okre-sie kłoszenia i kwitnienia mozgi. Z uwagi na mozaikowość współkształtowanych siedlisk warte jest jego zachowania w celu utrzymania różnorodności fitocenotycznej tego ob-szaru. Aby ochronić naturalne łąki mozgowe występujące w siedliskach łęgowych, należy zadbać o właściwą wilgot-ność siedliska i przynajmniej raz w roku, nie wcześniej niż w połowie lipca, wykaszać je, a zebrany plon usuwać, aby nie utrudniał ponownego odrostu traw (Denisiuk, Korze-niak 1999).

SZATA ROŚLINNA 121 Szuwar skrzypu bagiennego Equisetetum fluviatilis

(Equise-tetum limosi) Steffen 1931

Zespół skrzypu bagiennego jest fitocenozą o cechach agregacji. Pojawia się zwykle w zabagnieniach ze stagnują-cą wodą (do 1 m), w mocno spłyconych zbiornikach wod-nych i okresowych rozlewiskach. Zajmuje eutroficzne pod-łoże organiczne, często torfowe (Podbielkowski, Tomasze-wicz 1996). Niekiedy szuwar skrzypowy występuje w siedliskach oddalonych od zbiorników wodnych, do któ-rych należą podtapiane łęgi, młaki czy wilgociolubne zioło-rośla – w takich przypadkach główny zrąb listy florystycz-nej stanowią gatunki mokrych łąk i torfowisk. Występowa-nie zbiorowiska związane jest z niższymi położeniami (do 350 m n.p.m.). W literaturze najczęściej prezentowane są dwa podstawowe typy zespołu – z przewagą roślin wod-nych oraz z przewagą turzyc, mszaków i gatunków łąko-wych (Denisiuk, Korzeniak 1999). Opisany z badanego te-renu zespół prezentuje typ drugi, podobnie jak wyróżniony na Pogórzu Dynowskim (Wolański 2006), w Bieszczadz-kim (Denisiuk, Korzeniak 1999), MagursBieszczadz-kim (Dubiel i in.

1999) oraz Roztoczańskim Parku Narodowym (Izdebski i in. 1992). Na badanym terenie udział szuwaru skrzypowe-go nie przekracza 0,01% całkowiteskrzypowe-go areału roślinności nieleśnej. W dynamice sukcesyjnej zbiorowisko to bywa pośrednim ogniwem między roślinnością wodną a szuwa-rami właściwymi. Jednym z ewentualnych kierunków suk-cesji może być przekształcanie się Equisetetum fluviatilis w zbiorowisko z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae.

W przypadku obniżenia się poziomu wody poniżej po-wierzchni gleby możliwa jest ewolucja w kierunku fitoce-noz ze związku Calthion. Dubiel i in. (1999) zauważyli, że gatunki ze związku Calthion pojawiają się szczególnie licznie w strefie kontaktowej zbiorowiska z łąkami, a więc w miejscach położonych najwyżej. Szuwar skrzypu bagien-nego, jako specyficzny typ fitocenozy błotnej i nadwodnej, ma dużą wartość przyrodniczą (Oświt 2000). Wart jest za-chowania, podobnie jak inne, towarzyszące mu zbiorowi-ska wodno-błotne, tworzące bogatą mozaikę przestrzenną krajobrazu otwartego (Denisiuk, Korzeniak 1999,;, Trąba i in. 2005). Z uwagi na rzadkość i specyfikę tej fitocenozy należy zadbać o utrzymanie odpowiedniego poziom wody w miejscach, w których występuje.

Młaka śródleśna ze skrzypem olbrzymim – zbiorowisko z Equisetum telmateia

Drobne płaty skrzypu olbrzymiego występują zwykle w śródleśnych młakach i rozsiane są po całym terenie.

Nie mają rangi zespołu, jednak pod względem przyrodni-czym stanowią znaczący walor, co skłoniło do specjalnego ich potraktowania. Zbiorowisko to opisane już było z tutej-szego rezerwatu „Krępak” (Witkowska-Wawer 1994b), gdzie panującemu skrzypowi olbrzymiemu Equisetum tel-mateia licznie towarzyszyły inne gatunki mokrych siedlisk, np.: niezapominajka błotna Myosotis palustris, sitowie leśne Scirpus sylvaticus i czyściec błotny Stachys palustris. Zbio-rowisko to należy do stadiów sukcesji podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum. Największą kon-centrację ich płatów odnotowano na terenie Kwaszeniny, a także między dolinami Grąziowej i Łomnej.

Ziołorośla wiązówkowo-bodziszkowe Filipendulo-Geranie-tum Koch 1926

Ziołorośla wysokich, higrofilnych bylin dwuliścien-nych występują na próchniczej i żyznej glebie wzdłuż cie-ków i na odlesionych terasach łęgowych o wyraźnym prze-pływie wody (Trąba, Wolański 2012; Wysocki, Sikorski 2009). W Bieszczadzkim (Denisiuk, Korzeniak 1999) i Ma-gurskim Parku Narodowym (Dubiel i in. 1999) rozwijają się w lokalnych zagłębieniach terenu, wzdłuż rowów melio-racyjnych i małych potoków, a także tworzą enklawy wśród zarośli olszy szarej Alnus incana. W strukturze roślinności dolin rzecznych fitocenozy te należą do najżyźniejszych zbiorowisk łąkowych (Denisiuk, Korzeniak 1999). Gatun-kami charakterystycznymi są wiązówka błotna Filipendula ulmaria i bodziszek błotny Geranium palustre (Matuszkie-wicz 2008). Dominującej wiązówce towarzyszą byliny ze związku Calthion i rzędu Molinietalia, m. in.: mięta długo-listna Mentha longifolia, krwawnica pospolita Lythrum sali-caria, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, świerząbek orzę-siony Chaerophyllum hirsutum i pokrzywa zwyczajna Urti-ca dioiUrti-ca. Z wysokich traw regularniej pojawia się tu tylko wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis. Ziołorośla te mają charakter dwuwarstwowy. Niższy poziom tworzą głównie gatunki błotne, charakterystyczne dla łąk mokrych: skrzyp błotny Equisetum palustre, knieć błotna Caltha palustris i bodziszek błotny Geranium palustre. Z uwagi na silnie konkurencyjne ziołorośla niskie rośliny w tym zbiorowisku nie są zbyt liczne, a na powierzchni jednego ara notuje się średnio 21 gatunków. Łany wiązówki skupiają się głównie w dolinie Łomnej i Grąziowej. Zajmują przedział wysokoś-ciowy 400–500 m n.p.m. i występują w siedliskach poło-gich, o spadku terenu do 5°. Łącznie w skali całego obszaru zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię (do 0,5%), co wyraźnie odróżnia krajobraz tutejszych łąk od komplek-sów nieleśnych w Bieszczadach (Denisiuk, Korzeniak 1999) i południowej części Gór Słonnych, gdzie ziołorośla te są bardziej powszechne i często zajmują rozległe powierzch-nie. Zespół Filipendulo-Geranietum należy do dynamiczne-go kręgu łęgów (Trąba, Wolański 2012). Większe uwildynamiczne-got- uwilgot-nienie siedliska powoduje sukcesję w kierunku szuwarów turzycowych, zaś w wyniku osuszania się gleb zbiorowisko przekształca się w łąkę kośną. Brak koszenia może dorowa-dzić do samozalesienia. Dlatego w ramach czynnej ochrony należy usuwać zakrzewienia i prowadzić ekstensywne użyt-kowanie kośne (Denisiuk, Korzeniak 1999; Wysocki, Sikor-ski 2009).

Ziołorośla z miętą długolistną Filipendulo-Menthetum longi-foliae Zlinska 1989

Zespół mięty długolistnej jest bardzo częstą fitocenozą na całym terenie Bieszczadów (Denisiuk, Korzeniak 1999) i Pogórza Przemyskiego (Barabasz-Krasny 2011), wcho-dząc często w jeden kompleks ziołorośli z płatami wiązówki błotnej Filipendula ulmaria i sitowia leśnego Scirpus sylva-ticus. Zdaniem Barabasz-Krasny (2011) mięta długolista Mentha longifolia jest gatunkiem ekspansywnym, o szero-kiej skali ekologicznej i łatwo rozprzestrzenia się w różnych warunkach higrofilnych. Denisiuk i Korzeniak (1999) za-uważają, że rola mięty długolistnej Mentha longifolia jest zmienna w zależności od stopnia uwilgotnienia podłoża.

W warunkach optymalnych stosunków wodnych rośnie w dużym zwarciu, co zabezpiecza przed sukcesją drzew i krzewów. Z kolei w trakcie osuszania gleby mięta jest wy-pierana przez wiązówkę błotną Filipendula ulmaria, ostro-żeń łąkowy Cirsium rivulare, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa i sit rozpierzchły Juncus effusus. Na obszarze pro-jektowanego Turnickiego Parku Narodowego zbiorowisko z miętą długolistną Mentha longifolia jest wyraźnie bogat-sze w gatunki od litych płatów wiązówkowych. W zdjęciach rejestrowano nawet 50 taksonów (średnio 33 gatunki).

Większa paleta roślin naczyniowych towarzyszy szczegól-nie płatom o korzystnych warunkach świetlnych, w kom-pleksach łąkowych. W składzie gatunkowym wyraźnie wyodrębniony jest tu związek łąk mokrych – Calthion, w którym poza samą miętą znaczny udział mają: ostrożnie – warzywny Cirsium oleraceum i łąkowy C. rivulare, sitowie leśne Scirpus sylvaticus oraz knieć błotna Caltha palustris ssp. laeta. Dość długa jest też lista pozostałych gatunków łąkowych z rzędu Molinietalia; na uwagę zasługują: sit roz-pierzchły Juncus effusus, bodziszek błotny Geranium palu-stre, dzięgiel leśny Angelica sylvestris i krwawnica błotna Lythrum salicaria, a w najniższym poziomie – tojeść roze-słana Lysimachia nummularia. Spośród gatunków łąko-wych regularnie występują tu: groszek łąkowy Lathyrus pratensis, wyka płotowa Vicia sepium i wyka ptasia V. crac-ca. Gatunki lasów łęgowych Alno-Padion nie mają tu już tak wielkiego znaczenia. Jedynie pokrzywa zwyczajna Urti-ca dioiUrti-ca, przytulia lepczyUrti-ca Galium rivale i świerząbek ko-rzenny Chaerophyllum aromaticum pojawiają się regular-niej. Istotną rolę diagnostyczną spełniają w tych płatach niektóre gatunki towarzyszące, np. poziewnik pstry Galeo-psis speciosa, szczaw tępolistny Rumex obtusifolius, pięcior-nik gęsi Potentilla anserina, przymiotno białe Erigeron an-nuus czy też ostrożeń polny Cirsium arvense. Ich częsta obecność świadczy o wcześniejszych zaburzeniach warun-ków siedliskowych na badanym terenie i jedynie wcześniej wymienione taksony dowodzą, że zachodzi proces regene-racji tych siedlisk. Płaty mięty długolistnej Mentha longifo-lia związane są głównie z połogimi fragmentami dolin o nachyleniu do 5°. Większą powierzchnię ziołorośla te zaj-mują w dolinie Kwaszeniny i Łomnej. Zbiorowisko z miętą długolistną Mentha longifolia na Pogórzu Przemyskim jest zróżnicowane florystycznie. Występuje postać sucha zbio-rowiska z dużym udziałem gatunków z rzędu Arrhenathe-retalia oraz postać wilgotna z większym udziałem

W dokumencie PROJEKTOWANY TURNICKI PARK NARODOWY (Stron 120-125)