Granice projektowanego Turnickiego Parku Narodo-wego (TuPN) obejmują najcenniejsze przyrodniczo frag-menty ekosystemów leśnych (ryc. 1). Wschodnia granica projektowanego Parku rozpoczyna się w pobliżu znaku granicznego nr 492 i biegnie przez ponad 11 km na połu-dniowy zachód granicą państwa w okolice znaku granicz-nego nr 472. Z tego miejsca granica kieruje się na północny zachód, biegnąc granicą działki o identyfikatorze 180108_5.0017.264, a następnie – poczynając od wydziele-nia leśnego o adresie 04-02-3-16-199–c – granicą wydzie-leń leśnych wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 890 Kuźmina – Krościenko, przecinając drogę powiatową nr 2089R Jurecz-kowa – Kwaszenina – Arłamów oraz drogę powiatową nr 2290 R Wojtkowa – Grąziowa – Trójca. Obręb projektowa-nego Parku Narodowego biegnie następnie granicą gmin Ustrzyki Dolne i Bircza, po czym przecina ją, przechodząc na wydzielenie leśne o adresie 04-02-1-06-216-h, a następ-nie wydzielenastęp-nie 04-02-1-06-216-c. Granica kieruje się dalej na północny zachód wzdłuż granicy wydzieleń zwartego kompleksu leśnego, po czym zmienia kierunek na wschod-ni, mijając od południa miejscowość Bircza oraz wsie: Wola Korzeniecka, Łodzinka Górna i Łodzinka Dolna. Granica
nie przecina drogi powiatowej nr 2078R Bircza – Huwniki – granica państwa i począwszy od wydzielenia leśnego o adresie 04-02-1-04-45-d – biegnie na południe od niej w kierunku wschodnim, przecinając granice gmin Bircza – Ustrzyki Dolne i Ustrzyki Dolne – Fredropol oraz rzekę Wiar. Następnie granica kieruje się na południowy wschód skrajem wydzieleń pozostających w granicach zwartego kompleksu leśnego położonego na południe od wsi Posada Rybotycka i Rybotycze, przecinając drogę powiatową Nr 2089R Arłamów – Makowa. W tym miejscu obrys Parku biegnie granicą działki o identyfikatorze 181303_2.0014.445, a następnie – rozpoczynając od wydzielenia o adresie 04-02-2-10-122-s – granicą wydzieleń leśnych leżących na po-łudniowy zachód od wsi Leszczyny i Sopotnik dociera do granicy państwa przy znaku granicznym nr 492.
Projekt Parku zawiera enklawy tworzone przez niepań-stwowe grunty zabudowane w okolicach miejscowości Kwaszenina, Arłamów, Grąziowa, Trójca, Łomna i Leszcza-wa Dolna, które są wyłączone z granic jego terytorium.
Otulinę projektowanego Turnickiego Parku Narodowego stanowi obszar ochronny o szerokości od kilkuset metrów do kilku kilometrów otaczający tereny przeznaczone pod
Ryc. 1 Obszar projektowanego Parku wraz z otuliną
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 25
objęcie ochroną prawną (z wyłączeniem odcinka biegnące-go po granicy kraju). Granice otuliny i projektowanebiegnące-go Parku biegną w większości wzdłuż granic wydzieleń leś-nych wg Planu Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Bircza na lata 2017–2026. Przy wyznaczaniu otuliny szczególną uwagę zwrócono na objęcie jej granicami cennych muraw kserotermicznych w okolicy miejscowości Makowa oraz Pasma Chwaniowa biegnącego wzdłuż południowo za-chodniej granicy projektowanego Parku. Postarano się również o wyłączenie poza granice Parku potencjalnie kon-fliktowych miejscowości.
2. Położenie fizyczno- geograficzne
Projektowany Park Narodowy położony jest w woje-wództwie podkarpackim, powiatach: przemyskim i biesz-czadzkim, gminach: Bircza, Fredropol i Ustrzyki Dolne
(tab. 1, ryc. 2). Zgodnie z podziałem geomorfologicznym Klimaszewskiego (1972) obszar projektowanego Parku leży na pograniczu Karpat Wschodnich i Zachodnich. Jego pół-nocno-zachodnia część znajduje się na Pogórzu Dynow-skim lub według podziału fizyczno-geograficznego Kon-drackiego (2002) – Pogórzu Przemyskim. Niezależnie od przyjętej nazwy obszar ten zaliczany jest do Karpat Za-chodnich. Południowo-wschodnia część projektowanego Parku położona jest na terenie Wyżyny Wańkowej, leżącej w obrębie Gór Sanocko-Turczańskich należących do Kar-pat Wschodnich. Według podziału geobotanicznego Szafe-ra i Zarzyckiego z 1972 roku (za Michalikiem 1993) przed-miotowy teren położony jest w Prowincji Górskiej, Środko-woeuropejskiej, Dziale Karpat Wschodnich, Podokręgu Pogórza Przemyskiego. Zgodnie z regionalizacją przyrod-niczo-leśną (Zielony, Kliczkowska 2010) projektowany Park położony jest w VIII Krainie Karpackiej, 2 Dzielnicy Pogórza Środkowobeskidzkiego oraz mezoregionie Pogó-rza Przemyskiego.
Ryc. 2 Granice Turnickiego Parku Narodowego i jego otuliny wraz z lokalizacją zewnętrznych punktów podanych w Tabeli 1.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze.
Tab. 1 Współrzędne zewnętrznych punktów granic projektowanego Turnickiego Parku Narodowego wraz z otuliną Znak Współrzędne zewnętrznych punktów
granic Parku Narodowego Znak Współrzędne zewnętrznych punktów granic otuliny Parku Narodowego 1. N49° 35’ 35.8” E22° 42’ 23.7” a N49° 37’ 52.1” E22° 44’ 57.6”
2. N49° 32’ 57.0” E22° 40’ 28.9” b N49° 32’ 57.0” E22° 40’ 28.9”
3. N49° 30’ 30.2” E22° 39’ 04.3” c N49° 29’ 32.3” E22° 40’ 37.4”
4. N49° 31’ 01.5” E22° 36’ 22.1” d N49° 28’ 55.2” E22° 40’ 13.4”
5. N49° 31’ 28.3” E22° 36’ 17.8” e N49° 29’ 19.6” E22° 39’ 27.5”
6. N49° 33’ 26.9” E22° 33’ 40.8” f N49° 28’ 44.2” E22° 38’ 01.5”
7. N49° 36’ 27.9” E22° 29’ 00.8” g N49° 30’ 19.5” E22° 34’ 19.5”
8. N49° 36’ 43.8” E22° 28’ 19.9” h N49° 34’ 49.6” E22° 25’ 41.4”
9. N49° 39’ 18.1” E22° 26’ 36.7” i N49° 36’ 29.0” E22° 24’ 03.0”
10. N49° 39’ 29.5” E22° 26’ 27.7” j N49° 39’ 01.9” E22° 24’ 40.1”
11. N49° 40’ 12.2” E22° 26’ 00.8” k N49° 40’ 45.6” E22° 24’ 43.7”
12. N49° 41’ 15.6” E22° 26’ 42.2” l N49° 41’ 35.8” E22° 25’ 42.2”
13. N49° 41’ 12.2” E22° 27’ 57.8” m N49° 41’ 21.2” E22° 30’ 52.2”
14. N49° 40’ 49.9” E22° 29’ 15.1” n N49° 42’ 33.1” E22° 31’ 46.7”
15. N49° 40’ 30.8” E22° 33’ 00.3” o N49° 42’ 34.0” E22° 31’ 53.3”
16. N49° 40’ 30.0” E22° 33’ 11.0” p N49° 42’ 34.1” E22° 32’ 24.1”
17. N49° 40’ 28.6” E22° 33’ 46.1” r N49° 41’ 25.8” E22° 37’ 27.3”
18. N49° 39’ 06.8” E22° 38’ 31.9” s N49° 40’ 05.9” E22° 44’ 13.3”
19. N49° 38’ 26.4” E22° 39’ 15.5” t N49° 38’ 33.7” E22° 44’ 50.7”
20. N49° 38’ 05.4” E22° 39’ 40.4”
21. N49° 37’ 03.3” E22° 41’ 10.4”
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze.
3. Powierzchnia i stosunki własnościowe
Powierzchnia projektowanego Parku Narodowego wy-nosi 17216,8 ha, największa jego część, mianowicie 9840,6 ha, znajduje się na terenie gminy Ustrzyki Dolne, co stano-wi 57% postano-wierzchni projektowanego Parku. Pozostała część znajduje się w obrębie gminy Fredropol – 3915,2 ha (23%) i Bircza- 3461,0 ha (20%). Powierzchnia projektowa-nego Parku wraz z otuliną wynosi 37121,2 ha. Proponowa-ne granice obejmują praktycznie niezamieszkaProponowa-ne grunty Skarbu Państwa. Zgodnie z dokumentacją projektową z 1993 roku, Turnicki Park Narodowy miał obejmować ob-szar około 20.000 ha; w obecnym projekcie wyłącza się jed-nak z jego powierzchni większe jednostki osadnicze i tere-ny prywatne, jednocześnie zwracając uwagę na objęcie gra-nicami Parku jak największej części cennych ekosystemów leśnych regionu.
4. Projektowany Turnicki Park Narodowy na tle innych parków narodowych południowej Polski
Turnicki Park Narodowy wyróżnia się na tle pozosta-łych parków narodowych, nie tylko na terenie polskich Karpat, ale i całego kraju, swoim położeniem. Gdy powsta-nie, będzie jedynym parkiem narodowym leżącym w pa-śmie Pogórzy, które do tej pory nie były reprezentowane wśród tego typu obszarów chronionych. Pobliskie parki narodowe chronią w większości obszary z reguły homoge-niczne pod względem położenia fizyczno-geograficznego – Bieszczadzki Park Narodowy obejmuje najwyższe szczyty tych gór (po polskiej stronie), Pieniński Park Narodowy chroni centralną część tzw. pienińskiego pasa skałkowego, zbudowanego głównie z jurajskich wapieni, a Tatrzański Park Narodowy jedyne w Polsce pasmo górskie o charakte-rze alpejskim (Radziejewski 2011). TuPN, podobnie jak wykazujący cechy przejściowe między roślinnością Karpat Wschodnich i Zachodnich Magurski Park Narodowy, jest obszarem o cechach pośrednich – projektowany Park leży na styku siedlisk nizinnych, wyżynnych i górskich oraz Karpat Zachodnich i Wschodnich, zawierając w sobie ele-menty wszystkich tych obszarów. Ponadto bliskość Płasko-wyżu Chyrowskiego wzbogaca obszar TuPN o roślinność stepową/pontyjską. Całość łańcucha górskiego Karpat wy-różnia się pod względem przyrodniczym na tle pozostałych
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 27
obszarów Europy największą powierzchnią lasów o charak-terze naturalnym, których łączna powierzchnia wynosi ok. 300 tys. ha (Webster i in. 2001). Wraz z lasami Alp, Bał-kanów i Kaukazu, lasy Karpat zawarte zostały na liście
„Global 200 WWF” jako jedne z 200 najważniejszych eko-regionów świata (Olson, Dinerstein 2002). W okolicach projektowanego Turnickiego Parku Narodowego znajduje się największe w polskiej części Karpat zagęszczenie relik-towych fragmentów Puszczy Karpackiej o cechach lasu na-turalnego (Pawłowski 2008).
Projektowany TuPN zestawiono z wybranymi parkami narodowymi południowej Polski, porównując je pod względem liczby gatunków obserwowanych w granicach poszczególnego obszaru chronionego z podziałem na grupy organizmów (tab. 2). Należy zaznaczyć, że dane doty-czące różnorodności gatunkowej obszaru projektowanego Parku Narodowego są wciąż niepełne i opierają się na do-stępnych informacjach literaturowych oraz danych z wielo-letnich obserwacji terenowych, prowadzonych przez Fun-dację Dziedzictwo Przyrodnicze od 2008 roku, które obej-mowały różne części obszaru projektowanego Parku.
Mimo braku kompletnych danych inwentaryzacyj-nych, widoczne jest, że projektowany TuPN dorównuje liczbą gatunków należących do najlepiej zbadanych grup organizmów pozostałym parkom narodowym, w tym li-czebność roślin naczyniowych i kręgowców (wśród których znajdują się wszystkie duże ssaki drapieżne właściwe dla krajowej fauny: niedźwiedź brunatny Ursus arctos, wilk Canis lupus, ryś Lynx lynx, żbik Felis silvestris – Dembek i in. 2014) nie różni się znacząco od pozostałych obszarów chronionych. Listy przedstawicieli grup organizmów wy-mienionych powyżej i pozostałych taksonów opisanych w dalszych rozdziałach opracowania zawierają wiele gatun-ków rzadkich, chronionych oraz wskaźnikowych dla tere-nów wartych objęcia najwyższym stopniem ochrony przy-rody, którą zapewnia park narodowy.
Należy zauważyć, że proste przedstawienie liczby wy-stępujących gatunków (bogactwo gatunkowe) jest tylko jedną z miar pomiaru różnorodności biologicznej (Krebs 1997) i ukazuje zaledwie część wartości przyrodniczej pro-jektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Lektura ni-niejszego opracowania pozwala czytelnikowi na pewne
Tab. 2 Liczba gatunków zarejestrowanych na terenie wybranych parków narodowych południowej Polski z podziałem na grupy organizmów Grupa/PN Babiogórski PN Bieszczadzki PN Pieniński PN Tatrzański PN Magurski PN Projektowany
Turnicki PN
Rośliny naczyniowe 626 780 ~1100 ~1000 767 687
Mchy i wątrobowce 360 361 327 650 216 74
Porosty 329 569 470 700 - 244
Grzyby i śluzowce 1228 1030 1316 707 514* 531**
Kręgowce 199 284 271 170 245 234
Suma 2742 3024 3484 3227 1742 1755
* podana liczba dotyczy grzybów wielkoowocnikowych i śluzowców; ** podana liczba pochodzi z trwających 21 dni wstępnych badań, dotyczy taksonów (gatunków, odmian i form) i nie uwzględnia śluzowców.
Źródło: w przypadku Babiogórskiego, Bieszczadzkiego, Pienińskiego i Tatrzańskiego PN dane pochodzą z Carpathians Environment Outlo-ok (UNEP 2007), dane dotyczące Magurskiego PN podano za: Czaderna (2009), zaś dane odnośnie do TuPN zaczerpnięto z rozdziałów przedmiotowego opracowania.
przybliżenie również innych miar różnorodności w odnie-sieniu do różnych grup organizmów występujących na te-renie projektowanego Parku, takich jak m. in.: liczebność w obrębie gatunków, lokalny zasięg i zróżnicowanie prze-strzenne gatunków, występowanie gatunków rzadkich, cennych czy kluczowych dla ekosystemów; daje także wstępny obraz podstawowych zależności funkcjonalnych pomiędzy gatunkami. Niezbędne jest kontynuowanie badań terenowych na całym obszarze projektowanego Parku w celu dalszego udokumentowania strukturalnej i funkcjonalnej (Sienkiewicz 2010) różnorodności biolo-gicznej występujących w jego obrębie ekosystemów i usta-lenia pełniejszej listy występujących tam gatunków flory oraz fauny.