PRACE TERENOWE
Całość prac, polegająca na mapowaniu okazów drzew w obrębie całego obszaru zamkniętego w granicach projek-towanego parku oraz na weryfikacji danych z 2008 roku,
1 Niewielka część zinwentaryzowanych drzew nie ma związku z ekosystemami puszczańskimi w rozumieniu autorów i wymaga raczej ochrony czynnej, hamującej procesy naturalnej sukcesji za-grażającej samym drzewom oraz gatunkom ciepłolubnym z nim związanym. Ochrona czynna może obejmować np. usunięcie młodych drzew w sąsiedztwie i utrzymanie otwartego charakteru otoczenia, itp. (A. Bobiec, informacja ustna).
Tabela 1 Minimalne przyjęte obwody pni na wysokości 1,3 m dla drzew kandydujących do statusu pomnika przyrody – według kryteriów* zaproponowanych przez Klub Przyrodników dla obszaru projektowanego TuPN
Lp. Gatunek Min. obwód, cm Skrót
1. buk zwyczajny Fagus sylvatica 300 Bk
2. jodła pospolita Abies alba 300 Jd
3. jesion wyniosły Fraxinus excelsior 250 Js
4. grab pospolity Carpinus betulus 190 Gb
5. klon jawor Acer pseudoplatanus 250 Jw
6. klon zwyczajny Acer platanoides 190 Klzw
7. klon polny Acer campestre 160 Klp
8. lipa Tilia spp. 300 Lp
9. wiąz Ulmus spp. 220 Wz
10. dąb szypułkowy Quercus robur 380 Dbsz
11. dąb bezszypułkowy Quercus petraea 300 Dbbsz
12. brzoza Betula spp. 220 Brz
13. wierzba Salix spp. 310 Wb
* kryteria wymiarowe oparte na dotychczasowej praktyce ochrony przyrody (Pietrzak-Za-wadka 2015), przyjęte przed wejściem w życie rozporządzenia regulującego ustanawianie pomników przyrody w sposób szczegółowy (Rozporządzenie… 2017)
Źródło: opracowanie własne.
trwała od kwietnia 2015 do marca 2016 roku. Ogółem zin-wentaryzowano drzewa na powierzchni ok. 18,5 tys. ha od-działów leśnych będących pod zarządem Państwowego Go-spodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP).
Inwentaryzacja polegała na systematycznym wyszuki-waniu drzew o odpowiednich parametrach (tab. 1). Po od-nalezieniu drzewa spełniającego kryteria wymiarowe zapi-sywano jego nazwę gatunkową (czasem tylko rodzaj), współrzędne geograficzne, wykonywano fotografie doku-mentujące pokrój drzewa, korony, stan zdrowotny systemu korzeniowego oraz porównanie z człowiekiem dla oddania skali. Pomiar obwodu pnia drzewa wykonywano na wyso-kości 130 cm od ziemi (tzw. pierśnicy). Do określenia nazwy gatunkowej drzewa stosowano ogólnie przyjęte skróty pochodzące od polskich nazw. W opisie miejsca brano pod uwagę, czy drzewo znajduje się wewnątrz czy na skraju lasu, na zboczu, czy na grzbiecie stoku, czy w pobliżu znajduje się np. droga leśna bądź inna, potok, jar, urwisko, polana i tak dalej. Informacja o cechach szczególnych za-wierała dane na temat rozwidleń pnia, obecności dziupli i wykrotów, spróchnień, usychających konarów, charakte-rystycznych epifitów i hub. W tej kolumnie notowano rów-nież informacje o oznaczeniu drzewa do wycinki bądź o in-nych oznaczeniach na pniu (czerwona lub pomarańczowa kropka, poziome kreski świadczącej o występowaniu gra-nicy oddziałów leśnych), stosowanych przez zarządzają-cych lasem. Stan zdrowotny określano w stopniach od 1 do 5 według zmodyfikowanej metody Pacyniaka i Smólskiego (1973) (tab. 2). W pracach terenowych łącznie udział brało 11 pracowników Fundacji oraz kilku odpowiednio prze-szkolonych wolontariuszy.
Serię fotografii (ryc. 1) wykonywano dla każdego drze-wa o wymiarach pomnikowych, aby na oddzielnych zdję-ciach były widoczne:
SZATA ROŚLINNA 165 Tabela 2 Skala stanu zdrowotnego mapowanych drzew
Stopień Stan zdrowotny drzewa
1 drzewo zamierające, spróchniałe
2 drzewo próchniejące z widocznymi żywymi konarami
3 drzewo w połowie zdrowe, z widocznymi zamierającymi konarami 4 niewielkie ubytki i uszkodzenia, huby
5 drzewo bez oznak zamierania Źródło: opracowanie własne.
dolna część pnia z szyją korzeniową;
pokrój drzewa możliwie całego z dystansu;
pokrój korony drzewa widziany z pozycji człowieka stojącego przy pniu;
pień drzewa z bliska z człowiekiem jako miarą odnie-sienia.
Szczegółowe dane opisowe i fotograficzne umożliwią ponowne odnalezienie drzewa w terenie, w którym błąd urządzeń GPS (z powodu gęstego zadrzewienia lub nieko-rzystnej topografii, przykładowo występujących jarów i stromych stoków występują trudności ze złapaniem zasię-gu satelitów, może przyczynić się do przeniesienia zapisu współrzędnych geograficznych o kilka-kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt metrów).
Tabela 3 Fragment dokumentacji opisowej inwentaryzowanych drzew Gatunek Obwód
(cm) Opis miejsca Stan Cechy szczególne Nazwa Gmina
Bk 464 zbocze 3 I z II pni mocno wypróchniały MB504 Fredropol
Bk 449 4 rozdwojony 3 m n469 Bircza
Bk 450 zbocze 3 wypróchniały pień do wysokości 2m rx12 Fredropol
Gb 290 na skarpie 3 Rozgałęziony na wys. 2 m, próchniejący LLP957 Ustrzyki Dln.
Gb 270 5 PK54 Ustrzyki Dln.
Gb 290 5 rozdwojony na wys. 1,5 m VLP1818 Ustrzyki Dln.
Kljw 395 stok, w sąsiedztwie
młodnika buka 5 wspina się po nim bluszcz K77 Fredropol
Kljw 404 na skarpie 5 rozdwojenie na wys. 6 m LLP557 Ustrzyki Dln.
Kljw 380 zbocze 5 2 pnie zrośnięte, rozwidlenie
na wys. 1,8 m MB525 Fredropol
Kljw 420 na skarpie 3
rozdwojenie na wys. 3 m, próchniejący
pień LLP617 Ustrzyki Dln.
Jd 440 zbocze
5
rozwidlenie na wys. 8 m, niewielka nora
u podstawy pnia PPK84 Ustrzyki Dln.
Jd 444 4 próchnieje u podstawy TK460 Fredropol
Jd 419 przy jarze 5 VLP1247 Ustrzyki Dln.
Klzw 305 skraj lasu, nad jarem 5 MB236 Ustrzyki Dln.
Wz 352 na skarpie 5 rozdwojony na wys. 2 m n477 Bircza
Źródło: opracowanie własne.
OPRACOWANIE WYNIKÓW
Dane z terenu były na bieżąco wprowadzane do arku-sza kalkulacyjnego Excel (tab. 3). Pakiety fotografii oraz dane GPS zostały opisane nazwami odpowiadającymi danym w arkuszu.
W dalszej kolejności przygotowano wstępną listę drzew kandydujących do statusu pomnika przyrody, od-rzucając drzewa, których stan zdrowotny oceniono jako 1 lub 2 (tab. 2) oraz okazałe drzewa owocowe, skupiając się na gatunkach lasotwórczych. Następnie podzielono drzewa z listy wyników według lokalizacji na obszary 3 gmin: Bircza, Fredropol i Ustrzyki Dolne. Ze starostw powiatu przemy-skiego i bieszczadzkiego pozyskano dane ewidencyjne dla wszystkich działek, na których stwierdzono drzewa speł-niające kryteria pomnikowe. Do zestawienia końcowego wybrano tylko te drzewa, które według ewidencji znajdo-wały się na gruntach zarządzanych przez PGL LP. Pozycje zinwentaryzowanych drzew naniesiono na mapę wydzieleń leśnych, pochodzącą z Banku Danych o Lasach (ryc. 2).
Ryc. 1 Fotograficzna dokumentacja przy-kładowego okazu drzewa o wymiarach pomnikowych: jodła Abies alba (435 cm obwodu w pierśnicy, czyli na wysokości 1,3 m), (fot. L. Pokryniuk)
Źródło: opracowanie własne.
Ryc. 2 Przykład mapy przedstawiającej położenie drzew
Źródło: opracowanie własne na podsta-wie BDL (niedatowane).
SZATA ROŚLINNA 167
Dane zestawiono w tabelach zawiera-jących wykazy działek ewidencyjnych i współrzędne geograficzne kandydujących drzew. Ponadto przygotowano warstwę punktową (SHP) drzew oraz projekty uchwały dla gmin (tab. 4, 5; ryc. 3).
Tabela 4 Fragment wykazu działek ewidencyjnych wraz z występującymi na nich drzewami o wymiarach pomnikowych dla gminy Bircza
Obręb (181301_2) Nr działki Spis drzew objętych wnioskiem
Łodzinka Dolna (0018)
60/1 MB364 – MB380, MB381, MB382
61 MB386 – MB389
62 MB390 – MB397
Wola Korzeniecka (0027)
253 N469 – N475
254 N464, N465
255 N466 – N468
257 N476 – N478
Krajna (0012)
4/12 MB399 – MB408, MB416, MB417
26/17 MB401, MB409
47 LLP144 – LLP146, MB401, MB409 26/18 KB2, MB410 – MB419
4/13 KB3, KB4, KB6
48 KB5, MB420, MB421
49/3 KB1, KB2
49/1 LLP158 – LLP 161 Źródło: opracowanie własne.
Tabela 5 Fragment spisu współrzędnych geograficznych drzew o wymiarach pomnikowych stwierdzonych w obrębie gminy Ustrzyki Dolne
Lp. Nazwa GPS/foto Lokalizacja drzewa (współrzędne geograficzne) 1. PK47 49° 32’ 15,6’’N, 22° 36’ 54,2’’E
2. PK50 49° 32’ 32,8’’N, 22° 36’ 45,7’’E 3. PK54 49° 39’ 41,8’’N, 22° 32’ 53,7’’E 4. PK41 49° 39’ 25,9’’N, 22° 32’ 25,5’’E 5. PK44 49° 31’ 4,6’’N, 22° 36’ 37,9’’E 6. PK51 49° 39’ 30,6’’N, 22° 32’ 24,1’’E 7. PK55 49° 39’ 23,8’’N, 22° 32’ 49,5’’E 8. PK56 49° 39’ 19,4’’N, 22° 32’ 50,4’’E 9. PK66 49° 39’ 21,9’’N, 22° 32’ 36,5’’E 10. PK67 49° 39’ 18,4’’N, 22° 32’ 36,3’’E 11. PK63 49° 39’ 18,4’’N, 22° 32’ 44,7’’E 12. PK69 49° 39’ 31,2’’N, 22° 32’ 47,8’’E 13. PK64 49° 39’ 20,4’’N, 22° 32’ 48,1’’E 14. PK70 49° 39’ 26,0’’N, 22° 32’ 49,1’’E 15. PK43 49° 31’ 4,0’’N, 22° 36’ 37,0’’E 16. PK52 49° 39’ 37,0’’N, 22° 32’ 15,3’’E 17. PK68 49° 39’ 20,4’’N, 22° 32’ 35,0’’E 18. PK61 49° 39’ 17,4’’N, 22° 32’ 41,3’’E 19. PK60 49° 39’ 18,7’’N, 22° 32’ 46,6’’E 20. PK62 49° 39’ 18,5’’N, 22° 32’ 42,2’’E Źródło: opracowanie własne.
Ryc. 3 Projekt uchwały w spra-wie ustanow spra-wienia pomników przyrody dla gminy Fredropol Źródło: opracowanie własne.
Ryc. 4 Lokalizacja wszystkich zidentyfikowanych drzew o wymiarach pomnikowych Źródło: opracowanie własne.
SZATA ROŚLINNA 169
■ Wyniki
Łącznie opisano i skartowano 6468 drzew o wymiarach pomników przyrody (ryc. 4), wśród nich 1002 na terenie gminy Bircza, 1585 na terenie gminy Fredropol i 3881 na terenie gminy Ustrzyki Dolne.
Wśród wszystkich udokumentowanych drzew najwię-cej było jodeł Abies alba (na całym terenie projektowanego parku aż 3486 jodeł o wymiarach ponad 300 cm w pierśni-cy). Na drugim miejscu znalazł się buk Fagus sylvatica (2069 drzew). W następnej kolejności były to: jawor Acer pseudoplatanus (268), grab Carpinus betulus (232), jesion Fraxinus excelsior (193), wiąz górski Ulmus glabra (83) i in.
Zestawiono całościowo liczbę drzew zgłoszonych do ochrony w formie pomnika przyrody w poszczególnych gminach oraz największe wymiary poszczególnych gatun-ków (tab. 6). Obwód największego buka wynosi 560 cm, a jodły – 480 cm. Lipa osiągnęła 500 cm, a jesion 485 cm.
Obwód największego dębu i olszy wyniósł 470 cm, a wiązu i jaworu odpowiednio 469 i 440 cm.
Tabela 6 Drzewa zgłoszone do ochrony w formie pomników przyrody na terenie poszczególnych gmin
Gatunek
Liczba zgłoszonych drzew w poszczególnych gminach Największe drzewa dla poszczególnych gmin (cm obwodu w pierśnicy)
Bircza Fredropol Ustrzyki Dolne Bircza Fredropol Ustrzyki Dolne
Bk 460 758 851 560 528 505
Jd 403 536 2547 395 478 480
Jw 5 158 105 265 440 404
Gb 74 33 125 330 262 375
Lp1) 10 0 24 461 0 500
Js 15 60 118 360 415 485
Wz1) 16 21 46 380 469 465
Klp 5 0 0 230 0 0
Brzom 6 0 0 225 0 0
Db1) 2 5 13 430 470 454
So 4 0 2 332 0 360
Olcz 2 0 1 290 0 470
Klzw 0 14 17 0 337 400
Brzb 0 0 16 0 0 290
Wrz1) 0 0 13 0 0 395
Md 0 0 3 0 0 380
Objaśnienia: Bk – buk zwyczajny Fagus sylvatica, Jd – jodła pospolita Abies alba, Jw – klon jawor Acer pseudoplatanus, Gb – grab pospolity Carpinus betulus, Lp – lipa Tilia spp., Js – jesion wyniosły Fraxinus excelsior, Wz – wiąz Ulmus spp., Klp – klon polny Acer campestre, Brzom – brzoza omszona Betula pubescens¸ Db – dąb Quercus spp., So – Sosna zwyczajna Pinus sylvestris, Olcz – olsza czarna Alnus glutinosa, Klzw – klon zwyczajny Acer platanoides, Brzb – brzoza brodawkowata Betula pendula, Wrz – wierzba Salix spp., Md – Larix decidua,
1) Z uwagi na braki w danych zwracanych z monitoringu oraz występowanie form mieszanych, wybrane pozycje ujęto w zestawieniu jedynie w odniesieniu do rodzaju (niektórzy wolontariusze oznaczyli część lip, dębów, wiązów i wierzb co do rodzaju).
Źródło: opracowanie własne.
Przykłady drzew zinwentaryzowanych przez pracow-ników Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze, a następnie zgłoszonych do gmin celem objęcia ochroną w formie pomnika przyrody przedstawiono na kolejnych stronach
(ryc. 5-9).
Ryc. 5 Buk zwyczajny Fagus sylvatica o wymiarach: a) 369 cm; nie-daleko koryta potoku Karaszyn, na północ od wsi Liskowate, stan zdrowotny: 5, fot. L. Pokryniuk; b) 375 cm; na północno-wschod-nim stromym stoku na północny zachód od Trzciańca, stan zdro-wotny: 5, fot. M. Boćkowski; c) 449 cm; na wschodnim zboczu g.
Andzionki, przy korycie potoku, na zachód od Woli Korzenieckiej, stan zdrowotny: 4, fot. Y. Geryak
Źródło: opracowanie własne.
Ryc. 6 Jodła pospolita Abies alba o: a) 440 cm; północne zbo-cza g. Kamiennej, pomiędzy Trójcą a Posadą Rybotycką, stan zdrowotny: 5, fot. FDP; b) 444 cm; północne zbocze g. Ralce, na wschód od Arłamowa, stan zdrowotny: 4, fot. T. Kuc; c) 419 cm;
południowe zbocza g. Na Opalonym, na wschód od wsi Wojt-kówka, stan zdrowotny: 5, fot. L. Pokryniuk
Źródło: opracowanie własne.
SZATA ROŚLINNA 171 Ryc. 7 Klon jawor Acer pseudoplatanus o wymiarach: a) 395 cm;
stoki doliny potoku Turnica, na zachód od wsi Makowa, stan zdro-wotny: 5, fot. K. Borycka; b) 404 cm; na skarpie przy dopływie poto-ku Wyrwa, na wschód od wsi Jureczkowa Górna, stan zdrowotny:
5, fot. L. Pokryniuk; c) 380 cm; dolina potoku Sopotnik, na południe od wsi Leszczyny, stan zdrowotny: 5, fot. M. Boćkowski
Źródło: opracowanie własne.
Ryc. 8 Grab pospolity Carpinus betulus o wymiarach: a) 290 cm;
przy potoku Wyrwa, w miejscowości Kwaszenina, stan zdrowot-ny: 3, fot. L. Pokryniuk; b) 270 cm; przy lewym dopływie Wiaru, na pólnoc od Trójcy, stan zdrowotny: 5, fot. P. Klub; c) 290 cm;
przy drodze na południowy wschód od Grąziowej, stan zdrowot-ny: 5, fot. W. Pokryniuk
Źródło: opracowanie własne.
i dolnych odcinków potoków, wyżej położone i trudniej dostępne obszary leśne charakteryzowały się wysoką trwa-łością. Dotyczy to 28% całkowitej powierzchni zlewni, która od 1780 r. nie została trwale wylesiona do dnia dzi-siejszego, natomiast od 1852 roku łącznie 31,4% powierzch-ni zlewpowierzch-ni powierzch-nieprzerwapowierzch-nie pokryte jest lasem (tab. 7). Zgod-nie z powyższym, zaledwie Zgod-niewielka część obszarów po-krytych lasem w 1852 r. była do 2012 r. odlesiona, np.
halizny w pobliżu Suchego Obycza, okolice nieistniejącej już huty szkła w Łodzince czy też okolice przysiółka Chwa-niów (Affek 2016).
Można przypuszczać, że wyjątkowe w skali kraju boga-ctwo gatunków „puszczańskich”, wskazujące na istnienie na tym obszarze zachowanych „reliktowych fragmentów Puszczy Karpackiej (Pawłowski 2008), zawdzięczamy opi-sanym wyżej korzystnym procesom historycznym. Duże nagromadzenie okazałych drzew tworzących kompleksy leśne o wysokim stopniu naturalności było tutaj dostrzega-ne już przed druga wojną światową (Trella 1938), a w ostat-nich dekadach choćby przy tworzeniu pierwszych wersji dokumentacji parkowej (Ruciński 1993) czy też podczas wizji terenowej Państwowej Rady Ochrony Przyrody (PROP 2011). Najnowsze wyniki inwentaryzacji po raz ko-lejny potwierdzają te obserwacje oraz ukazują dodatkowo, że większość znalezionych okazów drzew charakteryzuje się niską wartością użytkową drewna ze względu na posia-dane wady, np. widoczne zgnilizny, skręty włókien (Klub 2016). Potwierdza to potrzebę realizacji zaleceń Rady, tyczącą wyłączenia z gospodarowania terenów trudno do-stępnych i mało opłacalnych dla gospodarki leśnej, jak rów-nież trwałej ochrony starych drzew do końca ich życia i cał-kowitego rozkładu (PROP 2011).
Ryc. 9 Inne gatunki drzew: a) Jesion wyniosły Fraxinus excelsior obwód 420 cm, przy potoku Wyrwa, na wschód od Jureczkowej Górnej, stan zdrowotny: 3, fot. L. Pokryniuk; b) Klon zwyczajny Acer platanoides obwód 305 cm, przy drodze Arłamów–Trójca, stan zdrowotny: 5, fot. M. Boćkowski; c) Wiąz górski Ulmus glabra ob-wód 380 cm, okolice dawnej wsi Krajna, na zachód od Trójcy, stan zdrowotny: 5, fot. K. Borycka
Źródło: opracowanie własne.
■ Dyskusja
Bardzo duża liczba odnalezionych podczas inwentary-zacji drzew o wymiarach pomnika przyrody wskazuje na wciąż zachowaną rozległą mozaikę płatów cennych ekosy-stemów leśnych na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Wyniki te korespondują z badaniami dynamiki zmian krajobrazu zlewni górnego Wiaru2 na przestrzeni ostatnich 230 lat (Affek 2016), które wskazują, że pomimo stosunkowo intensywnego zagospodarowania (w tym lokalnie intensywnych wylesień) doliny rzecznej
2 Obszar badania pokrywał większość terenu obecnie projektowa-nego TuPN – przyp. aut.
SZATA ROŚLINNA 173
■ Piśmiennictwo
Affek A. 2011. Landscape continuity versus landscape transformation: a case study in the Wiar River catchment, Polish Carpathians (1780–2000). Probl. Landsc.
Ecol., 30: 147–155.
Affek A. 2016. Dynamika krajobrazu:
uwarunkowania i prawidłowości na przy-kładzie dorzecza Wiaru w Karpatach (XVIII–XXI wiek). Pr. Geogr., 251.
IGiPZ PAN, Warszawa. ISBN 978-83-61590-65-1: 1–244.
Bernaś A. 2010.Przyrodnicze i społeczne uwarunkowania dla powołania Turnickie-go Parku NarodoweTurnickie-go. Praca magisterska (maszynopis). UW, Warszawa: 1–153.
Bank Danych o Lasach niedatowane.
Portal internetowy Banku Danych o Lasach. [https://www.bdl.lasy.gov.pl/
portal/]. [dostęp 11.04.2017].
Bobiec A., Buchholz L., Churski M., Chylarecki P., Fałtynowicz W., Gutowski J.M., Jaroszewicz B., Kuijper D.P.J., Kujawa A., Mikusek R., Mysłajek R.W., Nowak S., Pawlaczyk P., Podgórski T., Walankiewicz W., Wesołowski T., Zub K. 2016. Dlaczego martwe świerki są potrzebne w Puszczy Białowieskiej? Las Polski, 7: 8–10.
Holeksa J., Saniga M., Szwagrzyk J., Czer-niak M., Staszyńska K., Kapusta P. 2009.
A giant tree stand in the West Carpath-ians – An exception or a relic of formerly widespread mountain European forests?
Forest Ecol. Manag., 257, 7: 1577–1585.
Klub P. 2016. Drzewa pomnikowe w Puszczy Karpackiej. Dzikie Życie, 6, 264:
11–12.
Pacyniak C., Smólski S. 1973. Drzewa godne uznania za pomniki przyrody oraz stan dotychczasowej ochrony drzew po-mnikowych w Polsce. Rocz. AR Pozn., 57: 41–65.
Paluch J.G., Kołodziej Z., Pach M., Jastrzębski R. 2015.Spatial variability of close-to-primeval Fagus–Abies–Picea forests in the Western Carpathians (Cen-tral Europe): a step towards a generalised pattern. Eur. Journ. For. Res. Mar., 134, 2:
235–246.
Parviainen J. 2005. Virgin and natural forests in the temperate zone of Europe.
For. Snow Landsc. Res., 79, 1/2: 9–18.
Pawlaczyk P. 2015. Martwe drzewa w ochronie żywej przyrody W: Stan ekosy-stemów leśnych Puszczy Białowieskiej.
Materiały pokonferencyjne. DGLP, War-szawa. ISBN 978-83-63895-38-9: 1–132.
Pawłowski J. 2008. Reliktowe chrząszcze Coleoptera „Puszczy Karpackiej”. Rocz.
Bieszcz., 16: 317–324.
PGL LP 2012. Instrukcja urządzania lasu.
Cz. I. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Warszawa. ISBN 978-83-61633-66-2: 1–287.
Pietrzak-Zawadka J. 2015. Kryteria wy-miarowe uznawania drzew za pomniki przyrody w Polsce. Sylwan, 159, 3: 227–
235.
Poławski Z.F. 2000. Zmiany użytkowania ziemi w Polsce w ostatnich dwóch stule-ciach Teledetekcja Środowiska, 42: 69–82.
PROP 2011. Opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody w sprawie projektowa-nego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr.
Ojcz., 67, 6: 387–390.
Rozporządzenie 2017. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r.w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. Dz. U.2017, poz. 2300.
Ruciński P. 1993. Lasy i gospodarka leśna projektowanego parku narodowego na Pogórzu Przemyskim. W: Michalik S.
(red.). Turnicki Park Narodowy w pol-skich Karpatach Wschodnich. Dokumen-tacja projektowa. Polska Fundacja Ochro-ny Przyrody Pro Natura, Kraków: 115–
153.
Tomaszewski K. niedatowane. Hodowla lasu. W: Encykopedia leśna. [http://www.
encyklopedialesna.pl/pdf/hodowla-la-su-1/]. [dostęp 18.01.2017].
Trella T. 1938. Turnica pod Przemyślem.
Ochrona Przyrody Organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody, 17: 203–209.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody. Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880.
Weiner J. 2016. Po co nam puszcze. Tyg.
Powsz., 27: 50–52.
Więcko E. (red.) 1996. Słownik encyklo-pedyczny leśnictwa, drzewnictwa, ochro-ny środowiska, łowiectwa oraz dziedzin pokrewnych. Wyd. SGGW, Warszawa:
1–608.
Tabela 7 Piętnaście najpowszechniejszych trajektorii zmian pokrycia terenu*
Nr % całkowitej pow. zlewni 1780 1852 1897 1936 1958 1981 2000 2012
1 28,0 L L L L L L L L
Objaśnienia: R – obszar rolniczy, O – obszar osadniczy, L – las; * – dotyczy zlewni Górnego Wiaru (por. Affek 2016, s. 25).
Źródło: Affek 2016.
fot. T. Nabiałkowski
MYKOBIOTA 175
MYKOBIOTA
3
fot. K. Kujawa