Attachment to local communities

Analizując więzi społeczne na poziomie lokalnym należy je rozumieć jako odzwierciedlenie całokształtu stosunków i zależności łączących poszczególne osoby z danym miejscem i ludźmi tam mieszkającymi. Składają się na to zarówno powiązania ekonomiczne, jak i społeczne. Mają one charakter obiektywny

i subiektywny, w tym emocjonalny. W miejscowości, w której się mieszka można pracować bądź uczyć się. Można w niej mieć przyjaciół, rodzinę bądź nie. W danej miejscowości można mieszkać z własnego wyboru albo z konieczności. Można być zadowolonym z wielu aspektów życia w danej miejscowości, ale np. nie mieć żadnych pozytywnych relacji z najbliższymi sąsiadami. Zarówno te wymienione przykła-dowe czynniki, jak i wiele innych aspektów może przekładać się na poczucie związku z miejscowością zamieszkania jako całością, czy też z różnymi społecznościami lokalnymi.

Dokonując oceny więzi lokalnych na podstawie Badania spójności społecznej uwzględniono stosunek mieszkańców Polski do miejscowości zamieszkania, a także poczucie związku z ludźmi z sąsiedztwa i okolicy, w której się mieszka. Biorąc pod uwagę istotną rolę, jaką w animowaniu życia społecznego w Polsce odgrywają wspólnoty religijne (zob. Rozdział 5. Przejawy religijności mieszkańców Polski i Rozdział 6. Kapitał społeczny) uwzględniono także informacje dotyczące poczucia związku z parafią, zborem, kościołem lokalnym.

Wyniki badania wskazują na niemal powszechne poczucie związku z miejscowością swojego za-mieszkania. W 2018 r. związek ze swoją miejscowością odczuwało 93% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej (osoby bardzo silnie związane lub raczej związane).

Zawężając pojęcie lokalności i ograniczając się do relacji o charakterze społecznym, wynikających w dużym stopniu z wyborów osobistych otrzymano niższe wartości wskaźników. Związek z ludźmi z sąsiedztwa odczuwało niecałe 78% osób. Jeszcze mniej osób (66%) czuło się związanych ze swoją pa-rafią, kościołem lokalnym lub wspólnotą religijną. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że w przypad-ku osób odczuwających związek z miejscowością swojego zamieszkania przeważały osoby bardzo silnie związane nad raczej związanymi, a w przypadku poczucia związku z ludźmi z sąsiedztwa oraz związku z parafią, kościołem lokalnym przeważały osoby raczej związane.

Bardzo silny związek ze swoją miejscowością odczuwało blisko 53% osób (w wieku 16 lat i więcej), a z ludźmi z sąsiedztwa 31%. Natomiast bardzo silnie związanych ze swoją parafią, lokalnym kościołem było 22% osób (zob. Wykres 3.13.).

Poczucie związku z miejscowością zamieszkania oraz lokalnymi zbiorowościamia w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)

Attachment to the place of residence and local collectivitiesa in 2018 (% of people aged 16 and over)

Wykres 3.13.

Chart 3.13.

a Na podstawie odpowiedzi na pytania: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z: (1) miejscowością, w której Pan/Pani

miesz-ka?, (2) ludźmi z sąsiedztwa i okolicy, w której Pan/Pani mieszmiesz-ka?, (3) parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną wspólnotą religijną?

a Based on the responses to the questions: How much are you attached to: (1) the place you live in?, (2) people living in the neighbour-hood and the nearest area?, (3) your parish, local church, your own religious community?

Prawie powszechne poczucie związku z miejscowością swojego zamieszkania znajduje odzwierciedlenie w jego niewielkim terytorialnym zróżnicowaniu. Przy czym nieco większe różnice w poziomie poczucia związku w ogóle (osoby bardzo silne związane i raczej związane), jak i w poczuciu bardzo silnego związku są widoczne między województwami niż między różnymi klasami miejscowości (zob. Wykres 7. w Anek-sie wojewódzkim i Wykres 3.14.). W niektórych przypadkach w zależności od tego, jaki poziom poczucia związku weźmiemy pod uwagę, możemy jednak dojść do nieco innych wniosków. Przykładem tego może być województwo świętokrzyskie, które charakteryzuje się najwyższym poziomem ogólnego poczucia związku z miejscowością (ok. 98%) i jednocześnie najniższym odsetkiem osób bardzo silnie związanych (46%). Stąd też zakładając, iż z punktu widzenia budowy relacji społecznych oraz tworzenia się kapitału społecznego na poziomie lokalnym większe znaczenie mają relacje o „silniejszym charakterze” – w opisie zróżnicowań terytorialnych zarówno w przypadku poczucia związku z miejscowością zamieszkania, jak również z ludźmi z sąsiedztwa oraz z parafią, zborem, kościołem lokalnym wzięto pod uwagę jedynie osoby bardzo silnie związane.

Bardzo silnie związani ze swoją miejscowością nieco częściej czuli się mieszkańcy wsi (55%) niż miesz-kańcy miast (50–52% w zależności od wielkości miasta). Różnice w wartości tego wskaźnika między wo-jewództwami wyniosły natomiast ok. 15 p. proc. Poczucie bardzo silnego związku z miejscowością za-mieszkania zaobserwowano najczęściej w woj. podlaskim (61%) i lubelskim (57%), a najrzadziej w woj. świętokrzyskim (46%) śląskim (47%).

Poczucie związku z miejscowością zamieszkaniaa w 2018 r. według klasy miejscowości (% osób w wieku 16 lat i więcej)

Attachment to the place of residencea by its class in 2018 (% of people aged 16 and over)

Wykres 3.14.

Chart 3.14.

a Na podstawie odpowiedzi: Tak, bardzo silnie związany lub Tak, raczej związany na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani

związa-ny(-na) z miejscowością, w której Pan/Pani mieszka?

a Based on the responses: Yes, very much attached or Yes, fairly attached to the question: How much are you attached to the place you

Zdecydowanie bardziej zróżnicowane terytorialnie było poczucie związku z ludźmi z sąsiedztwa oraz wspólnotami o charakterze religijnym. W tym przypadku wyraźnie zaznaczały się nie tylko różnice mię-dzywojewódzkie, ale także różnice między branymi pod uwagę klasami miejscowości.

Poziom bardzo silnego związku z ludźmi z sąsiedztwa i okolicy był wyraźnie wyższy na wsi (40%) niż w miastach (26%). Wartość tego wskaźnika wzrastała wraz ze spadkiem wielkości miast, osiągając od 17% w miastach liczących przynajmniej 500 tys. mieszkańców do 36% w miastach najmniejszych poniżej 20 tys. ludności. Na poziomie wojewódzkim (zob. Wykres 8. w Aneksie wojewódzkim), poczucie bardzo silnego związku z ludźmi z sąsiedztwa było najczęściej obserwowane wśród mieszkańców województw: podkarpackiego (42%) oraz warmińsko-mazurskiego, lubelskiego i świętokrzyskiego (po 36%), natomiast najrzadziej wśród mieszkańców woj. pomorskiego (24%) i łódzkiego (26%).

Bardzo silnie związanych ze swoją parafią, zborem, lokalnym kościołem czuło się ok. 18% mieszkańców miast oraz 28% mieszkańców wsi (zob. Wykres 5.19. w Rozdziale 5.). Przy czym w przypadku miast od-setek osób bardzo silnie związanych wahał się od 9% w największych ośrodkach miejskich (co najmniej 500 tys. mieszkańców) do 25% w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców. W zależności od województwa bardzo silnie związanych z lokalnymi wspólnotami o charakterze religijnym czuło się od 15 do 32% osób. Najwyższe wartości tego wskaźnika odnotowano w województwach: podkarpackim, podlaskim, święto-krzyskim i opolskim (30–32%), a najniższe w województwie łódzkim, zachodniopomorskim, pomorskim oraz kujawsko-pomorskim (15–17%) (zob. Wykres 9. w Aneksie wojewódzkim).

Zbyt mała wielkość próby w Badaniu spójności społecznej nie pozwala na dokonanie analizy po-ziomu poczucia więzi lokalnych (podobnie zresztą jak i pozostałych zagadnień) w poszczegól-nych województwach ze względu na różne charakterystyki demograficzne i społeczne ludno-ści. Znajomość tego typu informacji jest dosyć istotna z punktu widzenia oceny potencjalnych zasobów kapitału społecznego. Zakorzenienie lokalne może być bowiem z jednej strony zjawiskiem pozytywnym sprzyjającym np. integracji społecznej, zaangażowaniu w różne sfery życia, a tym samym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi jednostki i społeczności lokalnej, a z drugiej strony, kiedy wiąże się np. z niskimi kwalifikacjami i podeszłym wiekiem, może to być czynnik ograniczający, sprzyjają-cy deprywacji i z założenia wymagająsprzyjają-cy podjęcia określonych działań w sferze polityki społecznej i ekonomicznej. W skali całego kraju poczucie bardzo silnego związku z miejscowością zamieszkania było zróżnicowane w zależności od miejsca urodzenia oraz wieku i wykształcenia (zob. Wykres 3.15.). Występowało ono częściej wśród osób mieszkających cały czas w miejscowości zamieszkania (58%), niż wśród osób, które urodziły się w niej, ale mieszkały przez jakiś czas w innym miejscu (51%) oraz wśród osób, które się do niej przeprowadziły (47%). Wzrastało ono wraz z wiekiem, osiągając od 44% dla osób w wieku od 16 do 24 lat, do 64% wśród osób w wieku 75 lat i więcej. Było ono najczęstsze wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (58%), a najrzadsze wśród osób z wykształceniem wyższym (47–48%).

Poczucie bardzo silnego związku z miejscowością zamieszkaniaa według miejsca urodzenia w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)

Very strong attachment to the place of residencea by place of birth in 2018 (% of people aged 16 and over)

Wykres 3.15.

Chart 3.15.

a Na podstawie odpowiedzi: Tak, bardzo silnie związany(-na) na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z

miejscowo-ścią, w której Pan/Pani mieszka?

a Based on the responses: Very much attached to the question: How much are you attached to the place you live in?

Wskaźnik zadowolenia z miejscowości zamieszkania traktowany jest jako jedna z miar subiektywnej jako-ści życia. Zakłada się, że oceniając poziom satysfakcji z miejscowojako-ści swojego zamieszkania dana osoba bierze pod uwagę wszystkie te aspekty jakości życia, które są dla niej ważne i które są uwarunkowane lokalnie. W związku z tym można przyjąć, że wskaźnik ogólnego zadowolenia z miejscowości zamiesz-kania odzwierciedla zarówno realne warunki życia i funkcjonowania w danej miejscowości, jak również stopień zaspokojenia indywidualnych oczekiwań w tym zakresie, a także uwarunkowania o charakterze kulturowym i społecznym.

W pierwszej połowie 2018 r. zdecydowana większość mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej była za-dowolona (w tym bardzo zaza-dowolona) z miejscowości swojego zamieszkania (80%). Klasa miejscowości zamieszkania w niewielkim stopniu różnicowała poziom tego wskaźnika.

Najczęściej ze swojej miejscowości były zadowolone osoby z największych ośrodków miejskich liczą-cych co najmniej 500 tys. mieszkańców. W tej grupie miast wskaźnik zadowolenia osiągnął wartość 83%. W pozostałych klasach miast zadowolonych ze swojej miejscowości było 78-79% osób. W sumie odsetek osób zadowolonych z miejscowości swojego zamieszkania w miastach wyniósł ok. 80% czyli o 2 p. proc. mniej niż wśród mieszkańców wsi.

Dosyć duże różnice w poziomie satysfakcji z miejscowości zamieszkania zaobserwowano natomiast między województwami. Odsetek osób zadowolonych z miejscowości zamieszkania wahał się od 71% do 86% (zob. Mapa 41. w Aneksie wojewódzkim). Najbardziej zadowoleni ze swoich miejsco-wości byli mieszkańcy województw: małopolskiego (86%) oraz podlaskiego i wielkopolskiego (po ok. 85%), natomiast najmniej z województw: łódzkiego (71%) oraz lubuskiego, lubelskiego, śląskiego i świętokrzyskiego (po 75–76%).