Komentarz metodologiczny Methodological note
2. Pomiar kapitału nieformalnego – rodzinnego oraz towarzysko-sąsiedzkiego
2. Measurement informal capital: family-based social capital and friends- and neighbours-based social capital
W Badaniu spójności społecznej przyjęto, że nie częstotliwość spotkań i kontaktów, a realnie okazywana pomoc przez dane osoby, zarówno materialno-finansowa, jak i w postaci wsparcia psychologicznego w chwilach trudnych, jest najbardziej adekwatnym wyznacznikiem stopnia zaistnienia kapitału niefor-malnego.
W oparciu o powyższe założenie zbudowane zostały złożone wskaźniki kapitału rodzinnego oraz towa-rzysko-sąsiedzkiego. Wskaźniki te wykorzystano do analiz kapitału nieformalnego zarówno w tej, jak i w poprzedniej edycji badania52. Zasadniczo w konstrukcji tych wskaźników złożonych nie były brane pod uwagę kontakty społeczne, niezależnie od ich częstości, jeżeli nie wiązała się z nimi deklaracja re-spondenta lub przesłanki wskazujące, iż może on liczyć na wsparcie ze strony danej osoby lub grupy osób. Nie miało znaczenia, czy respondent zamieszkuje z daną osobą, czy też nie, a jedynie liczyła się jakaś forma kontaktów, nawet bardzo rzadkich z osobą lub grupą osób udzielających pomocy. Mogły być to kontakty bezpośrednie, ale i na odległość (np. telefoniczne, korespondencyjne). Należy jednak dodać, że w przypadku szacowania poziomu kapitału towarzysko-sąsiedzkiego, przy „przyznawaniu” punktów za w/w formy pomocy, musiały równocześnie występować kontakty przynajmniej kilka razy w roku. Jeśli chodzi o szacowanie kapitału rodzinnego odrzucano tylko wariant „prawie w ogóle lub w ogóle”. Każdemu typowi relacji, jakie w badaniu uznano za przejaw zaistnienia kapitału rodzinnego, jak i kapitału towarzysko-sąsiedzkiego przypisano maksymalnie 2 punkty, tj. jeden punkt, jeśli respondent mógł liczyć na pomoc finansową ze strony danej osoby lub grupy osób oraz jeden punkt, jeśli respondent mógł liczyć na wsparcie psychiczne. Wyjątek stanowiły relacje z małżonkiem lub partnerem o czym niżej. Do-datkowo przyznawano 1 punkt za występowanie relacji dobrosąsiedzkich, związanych ze świadczeniem sobie drobnych przysług oraz 1 punkt za występowanie relacji bardziej zażyłych z sąsiadami, wiążących się ze wspólnym spędzaniem wolnego czasu, udziałem w uroczystościach rodzinnych itd. Suma przypi-sanych punktów, wynikających z poszczególnych typów relacji, określiła poziom kapitału rodzinnego i analogicznie kapitału towarzysko-sąsiedzkiego.
Zgodnie z tą zasadą, w przypadku kapitału rodzinnego „punktowano” następujące typy relacji (każdy typ oddzielnie):
1. z rodzicami, 2. z rodzeństwem, 3. z dziećmi,
4. z innymi krewnymi/powinowatymi (teściowie, (pra)dziadkowie, (pra)wnuki), 5. z pozostałą rodziną.
Jeśli dany typ relacji obejmował grupę liczącą kilka osób, o ocenie decydowały w praktyce więzi naj-bliższe (wystarczyło występowanie odpowiednich relacji z którąkolwiek osobą z grupy, by „przydzielić” odpowiednie punkty).
W relacjach z małżonkiem lub partnerem, jeden punkt był przyznawany w przypadku wszystkich osób, które zadeklarowały związek z inną osobą (niezależnie od wspólnego zamieszkiwania). Drugi punkt przy-znawano, gdy respondent wskazywał małżonka lub partnera jako osobę, od której w pierwszej kolejności oczekiwałby pomocy w przypadku niedyspozycji zdrowotnej lub oczekiwałby wsparcia psychicznego w okresie smutku czy przygnębienia.
52 Szczegółowe wyjaśnienie założeń budowy złożonych wskaźników: kapitału rodzinnego i towarzysko-sąsiedzkiego oraz ich skategoryzowanych odpowiedników zawiera publikacja Jakość życia w Polsce w 2015 r. Wyniki Badania spójności społecznej,
Poziomy kapitału rodzinnego w 2018 r.
Levels of family-based social capital in 2018
Tablica 6.9.
Table 6.9.
W przypadku kapitału towarzysko-sąsiedzkiego punktowano relacje: 1. z przyjaciółmi, znajomymi lub kolegami,
2. z sąsiadami.
Biorąc pod uwagę wszystkie zdefiniowane zmienne pośrednie widać, że złożony wskaźnik kapitału ro-dzinnego może przyjmować wartości w zakresie od 0 do 12 punktów, a złożony wskaźnik kapitału towa-rzysko-sąsiedzkiego od 0 do 4 punktów.
Dla celów porównawczych, uwzględniając reguły kategoryzacji ustalono wskaźniki skategoryzowane obydwu omawianych rodzajów kapitałów nieformalnych. Poniższe tabele prezentują poziomy skatego-ryzowane i korespondujące z nimi zakresy punktów wskaźników złożonych obu tych kapitałów.
Zakres wartości wskaźnika złożonego
Range of aggregated indicator values
% osób w wieku 16 lat i więcej
% of people aged 16 and over
Skumulowany % osób reprezentujących daną wartość wskaźnika złożonegoa oraz osoby:
Cumulative % of people representing a par-ticular value of an aggregated indicatora and
people:
Wskaźnik skategory-zowany – kategoria kapitału rodzinnego
The aggregated indi-cator - the category of family-based social
capital
o niższym kapitale
with lower capital
o wyższym kapitale
with higher capital
0–1 3,7 3,7 100 Bardzo niski lub brak Very low or lack of
2–3 18,4 22,1 96,3 Niski Low
4–6 46,0 68,1 77,9 ModerateŚredni
7–12 31,9 100,0 31,9
Wysoki lub bardzo wysoki
High or very high
Poziomy kapitału towarzysko-sąsiedzkiego w 2018 r.
Levels of friends- and neighbours-based social capitals in 2018
Tablica 6.10.
Table 6.10.
a Tzn. o wartości wskaźnika równej wartości umieszczonej w boczku tablicy.
a I.e. with an indicator value equal to the value placed in the stub of the table.
Zakres wartości wskaźnika złożonego
Range of aggregated indicator values
% osób w wieku 16 lat i więcej
% of people aged 16 and over
Skumulowany % osób reprezentujących daną wartość wskaźnika złożonegoa oraz osoby:
Cumulative % of people representing a par-ticular value of an aggregated indicatora and
people: Wskaźnik skategory-zowany – kategoria kapitału towarzysko--sąsiedzkiego The aggregated indicator – the cate-gory of friends- and neighbours-based
social capital
o niższym kapitale
with lower capital
o wyższym kapitale
with higher capital
0 12,1 12,1 100 Bardzo niski lub brak Very low or lack of
1 33,6 45,7 87,9 Niski Low
2 27,6 73,3 54,3 ModerateŚredni
3–4 26,7 100,0 26,7
Wysoki lub bardzo wysoki
High or very high
a Tzn. o wartości wskaźnika równej wartości umieszczonej w boczku tablicy.
Rodzaj organizacji społeczneja
Type of social organisationa
Osoby deklarujące członkostwo lub poczucie przynależności
do organizacji społecznej
People declaring membership or sense of belonging to a social organisation
Osoby realnie uczestniczące w organizacjach społecznych
People genuinely involved in social organisations
2015 2018 2015 2018
Świeckie organizacje pozarządowe
Secular NGOs 10,0 11,6 9,1 10,2
Wspólnoty, organizacje lub grupy religijneb
Religious communities, organisations
or groupsb 19,4b 10,0b 9,0 7,1
Związki zawodowe (w tym rolnicze)
Trade unions (including agricultural) 4,7 4,3 2,0 1,7 Rady pracowników, samorządy
zało-gi, pracownicze kasy zapomogowo--pożyczkowe
Works councils, staff committees,
employee benefit and loan funds 3,5 3,6 1,5 1,1
Partie polityczne
Political parties 0,6 0,4 0,6 0,4
Organizacje samorządu gospodar-czego i zawodowego
Business and professional
associa-tions 2,3 1,8 1,3 1,1
Spółdzielnie
Cooperatives 6,4 7,3 1,0 0,8
Wspólnoty mieszkaniowe
Homeowners’ associations 6,4 7,8 1,9 2,5
Instytucje publiczne oraz inicjatywy będące częścią ich działalności
Public institutions and initiatives
forming part of their activities 2,1 1,9 3,2 3,1
Co najmniej jeden z wyżej wymie-nionych rodzajów organizacji społecznych
At least one of the listed types
of social organisations 36,6 32,8 19,8 20,1
Aneks tabelaryczny
Tabular annex
Członkostwo i uczestnictwo w organizacjach społecznych (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Membership and involving in social organisations (% of people aged 16 and over)
Tablica 6.11.
Table 6.11.
a Wyszczególnienie form prawno-organizacyjnych i grup nieformalnych należących do poszczególnych rodzajów stowarzyszeń wtór-nych zawiera Komentarz metodologiczny na str. 188. b UWAGA: W Badaniu spójności społecznej w 2015 roku w kafeterii odpowiedzi dotyczącej pytania o przynależność do organizacji religijnych, użyto wyrażeń „kościoły” i „parafie”. W edycji badania z 2018 roku nie uży-to już tych wyrażeń. Zostały określenia „wspólnoty i organizacje religijne”. W związku z tym, przy porównywaniu danych, należy mieć na uwadze tę różnicę. W konsekwencji nie można bezpośrednio porównywać wyników z lat 2015 i 2018, jeśli chodzi o przynależność do organizacji religijnych. Przedmiotowa różnica mogła mieć też minimalny wpływ na pomiar dotyczący kapitału stowarzyszenio--wego, w tym zwłaszcza na oszacowanie uczestnictwa we wspólnotach, organizacjach i grupach religijnych.
a The list of legal and organisational forms and informal groups belonging to particular types of social organisations, see the Metho-dological note on the page 188. b ATTENTION: In the Social Cohesion Survey in 2015, the expressions „Churches” and „parishes” were used in the cafeteria for the question about affiliation to religious organizations. In the edition of the Survey 2018, these expressions were no longer used. However, the expressions „Religious communities and organisations” were not changed. Therefore, when com-paring data, this difference should be kept in mind. In consequence, the results from 2015 and 2018 cannot be directly compared in the case of affiliation to religious organizations. This difference could also have a minimal impact on the measurement of social organisations based capital, including in particular the estimate of participation in religious communities, organisations or groups.
Rodzaj organizacji społecznejb
Types of social organisationsb
Częstotliwość
Frequency
przynajmniej raz na trzy miesiące
at least once every three months
przynajmniej raz na rok, ale rzadziej
niż raz na trzy miesiące
at least once a year, but less than
once every three months przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy (suma kolumn 1 i 2)c at least once in the last 12 months
(sum of columns 1 to 2)c
nigdy lub prawie nigdyd
never or hardly everd
1 2 3 4
2015 2018 2015 2018 2015 2018 2015 2018
Świeckie organizacje pozarządowe
Secular NGOs 5,2 6,8 3,6 3,0 8,8 9,8 91,1 90,2 Kościoły, wspólnoty, organizacje
religijne
Churches, religious communities,
organisations 3,9 3,9 3,9 2,9 7,8 6,8 92,1 93,2
Związki zawodowe (w tym rolnicze)
Trade unions (including agricultural) 1,0 0,9 0,9 0,8 2,0 1,6 98,1 98,4 Rady pracowników, samorządy
zało-gi, pracownicze kasy zapomogowo--pożyczkowe
Works councils, staff committees,
employee benefit and loan funds 0,7 0,6 0,8 0,6 1,6 1,2 98,4 98,8
Partie polityczne
Political parties 0,4 0,3* 0,2 0,2* 0,6 0,5 99,4 99,5 Organizacje samorządu
gospodar-czego i zawodowego
Business and professional
associa-tions 0,7 0,6 0,6 0,6 1,3 1,2 98,7 98,8
Spółdzielnie
Cooperatives 0,5 0,4 0,6 0,5 1,1 0,9 99,0 99,1 Wspólnoty mieszkaniowe
Homeowners’ associations 0,7 1,0 1,2 1,5 1,9 2,5 98,1 97,5 Instytucje publiczne oraz inicjatywy
będące częścią ich działalności
Public institutions and initiatives
forming part of their activities 1,6 1,6 1,3 1,6 2,9 3,3 97,1 96,7
Co najmniej jeden z wyżej wymie-nionych rodzajów organizacji społecznych
At least one of the listed types
of social organisations 10,7 12,3 7,9 6,9 18,6 19,2 81,4 80,8 Praca społeczna w organizacjach społecznych w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badaniea
(% osób w wieku 16 lat i więcej)
Volunteer work in social organisations within 12 months preceding the surveya
(% of people aged 16 and over)
Tablica 6.12.
Table 6.12.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzało się Panu/Pani poświęcić swój wolny czas na
dobrowol-ną, bezpłatną pracę w ramach działalności wymienionych organizacji lub instytucji? b Wyszczególnienie form prawno-organizacyjnych
i grup nieformalnych należących do poszczególnych rodzajów organizacji społecznych zawiera Komentarz metodologiczny na str. 188.c Ze względu na zaokrąglenia danych, w niektórych przypadkach sumy pozycji mogą różnić się o rząd wielkości 0,1. d Do kategorii Nigdy lub prawie nigdy zaliczono także osoby, które nie pracowały w organizacjach społecznych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, ale podejmowały taką aktywność wcześniej.
a Based on the responses to the question: Have you ever spent your free time in the last 12 months working voluntarily for these
sations or institutions? b The list of legal and organisational forms and informal groups belonging to particular types of social
organi-sations, see the Methodological note on the page 188. c Due to rounding of data, in some cases the totals may differ by an order of magnitude of 0,1. d Also included in the category Never or almost never were people who did not work for social organisations in the 12 months preceding the survey, but had been active before.
Rodzaj organizacji społecznejb
Types of social organisationsb
Częstotliwość
Frequency
przynajmniej raz na trzy miesiące
at least once every three months
przynajmniej raz na rok, ale rzadziej
niż raz na trzy miesiące
at least once a year, but less than
once every three months przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy (suma kolumn 1 i 2)c at least once in the last 12 months
(sum of columns 1 to 2)c
nigdy lub prawie nigdyd
never or hardly everd
1 2 3 4
2015 2018 2015 2018 2015 2018 2015 2018
Świeckie organizacje pozarządowe
Secular NGOs 3,9 4,7 7,3 8,5 11,3 13,2 88,7 86,8 Kościoły, wspólnoty, organizacje
religijne
Churches, religious communities,
organisations 3,7 3,4 6,9 6,4 10,5 9,8 89,5 90,2
Związki zawodowe (w tym rolnicze)
Trade unions (including agricultural) 0,5 0,5 1,2 1,2 1,8 1,7 98,2 98,3 Rady pracowników, samorządy
zało-gi, pracownicze kasy zapomogowo--pożyczkowe
Works councils, staff committees,
employee benefit and loan funds 0,3 0,3* 0,7 0,8 1,0 1,1 98,9 98,8
Partie polityczne
Political parties 0,2 0,2* 0,3 0,6 0,6 0,7 99,3 99,3 Organizacje samorządu
gospodar-czego i zawodowego
Business and professional
associa-tions 0,6 0,5 1,1 1,9 1,7 2,3 98,2 97,7
Spółdzielnie
Cooperatives 0,2 0,1* 0,9 1,0 1,1 1,1 98,9 98,9 Wspólnoty mieszkaniowe
Homeowners’ associations 0,3 0,3 1,0 1,6 1,3 1,9 98,6 98,1 Instytucje publiczne oraz inicjatywy
będące częścią ich działalności
Public institutions and initiatives
forming part of their activities 1,9 1,6 5,6 6,9 7,5 8,6 92,5 91,4
Co najmniej jeden z wyżej wymie-nionych rodzajów organizacji społecznych
At least one of the listed types
of social organisations 9,5 9,2 14,3 16,0 23,8 25,2 76,1 74,8 Udział w imprezach i wydarzeniach organizowanych przez organizacje społecznea
(% osób w wieku 16 lat i więcej)
Participation in events organised by social organisationsa (% of people aged 16 and over)
Tablica 6.13.
Table 6.13.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło się Panu/Pani brać udział w imprezach, wydarzeniach
organizowanych przez wymienione organizacje lub instytucje? b Wyszczególnienie form prawno-organizacyjnych i grup nieformalnych
należących do poszczególnych rodzajów organizacji społecznych zawiera Komentarz metodologiczny na str. 188.c Ze względu na zaokrąglenia danych, w niektórych przypadkach sumy pozycji mogą różnić się o rząd wielkości 0,1. d Do kategorii Nigdy lub prawie
nigdy zaliczono także osoby, które nie pracowały w organizacjach społecznych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, ale
podejmowały taką aktywność wcześniej.
a Based on the responses to the question: In the last 12 months, have you participated in any events organised by these organisations
or institutions? b The list of legal and organisational forms and informal groups belonging to particular types of social organisations,
see the Methodological note on the page 188. c Due to rounding of data, in some cases the totals may differ by an order of magnitude of 0,1. d Also included in the category Never or almost never were people who did not work for social organisations in the 12 months preceding the survey, but had been active before.
Wybrane cechy demograficzno-społeczne
Selected demographic and social features
Stopień uczestnictwa
Level of participation
brak uczestnictwa (bardzo niski lub brak)a
lack of participation (very low or lack of)a
uczestnictwo w jednym rodzaju organizacji społecznych (niski)a
participation in one types of social organisations
(low)a
uczestnictwo w dwóch rodzajach organizacji społecznych (średni)a
participation in two types of social organisations (moderate)a Ogółem Total 79,9 14,8 3,8 według by Mężczyźni Men 79,8 15,0 3,8 Kobiety Women 79,9 14,6 3,8 według wieku by age 16–24 80,8 15,1 2,9* 25–34 82,6 12,9 3,1 35–44 77,2 16,0 4,9 45–54 76,3 16,7 4,9 55–64 78,4 15,9 3,8 65–74 82,7 12,9 3,4 75 i więcej and over 83,8 13,1 2,3* według pozio by edu Co najwyżej gimnazjalne
Not higher than lower secondary 87,7 10,5 1,1*
Zasadnicze zawodowe
Basic vocational 87,0 9,8 2,2
Średnie i policealne
Secondary and post-secondary 78,3 16,5 4,1
Licencjat
Bachelor’s degree 75,5 17,4 5,6*
Magisterskie lub wyższe
Master's degree or higher 68,6 20,9 6,8
według aktyw
by econo
Pracujący najemnie
Employees 78,1 15,0 4,9
Pracujący na rachunek własny poza rolnictwem
Self-employed except private
farming 75,2 18,5 3,5*
Tablica 6.14.
Table 6.14. Uczestnictwo w organizacjach społecznych według wybranych cech demograficzno-społecznych w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Participation in social organisations by selected demographic and social features in 2018 (% of people aged 16 and over)
a Poziom skategoryzowanego wskaźnika sieciowego kapitału społecznego.