Expressions of religiosity of the inhabitants of PolandChapter 5
5.2. Attachment to the parish
Subiektywne poczucie związku z parafią, zborem, kościołem lokalnym lub własną wspólnotą reli-gijną stanowi ważne uzupełnienie obrazu religijności i znaczenia instytucji wyznaniowych w życiu mieszkańców Polski. Miara ta odnosi się nie tylko do aspektu religijnego, ale także instytucjonalno- -wspólnotowego. Parafie, kościoły lokalne poza funkcją typowo religijną odgrywają często także ważne role w społecznościach lokalnych pełniąc niekiedy funkcje kulturalne, pomocowe czy integrujące nie tylko miejscową społeczność, ale także społeczność wiernych rozproszonych – żyjących w diasporze, tak jak ma to miejsce w przypadku niektórych Kościołów protestanckich czy Kościoła greckokatolickiego.
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijnąa (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Attachment to the parish, own religious communitya (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.17.
Chart 5.17.
W 2018 r. związek (bardzo silnie i raczej związany) ze swoją parafią, zborem, kościołem lokalnym czy własną wspólnotą religijną odczuwało ok. 66% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej, w tym prawie 22% określało ten związek jako bardzo silny. Brak poczucia więzi z parafią (zupełnie niezwiązany i raczej niezwiązany) deklarowało przeszło 27% osób, w tym prawie 14% wyrażało zupełny brak poczucia związku. Wyniki badania wskazują, że poziom autoidentyfikacji z parafią, własną wspólnotą wyznaniową w stosunku do roku 2015 pozostał praktycznie na niezmienionym poziomie.
Poczucie związku z parafią, wspólnotą religijną to kolejny aspekt życia religijnego, na który znacząco wpływa miejsce zamieszkania oraz wiek. Także płeć różnicuje podejście do tego zagadnienia. Kobiety częściej niż mężczyźni stwierdzały, że czują się związane (w tym bardzo silnie związane) z parafią. Róż-nica ta wynosiła ok. 8 p. proc., przy czym w przypadku silnego związku dochodziła ona do 6 p. proc. Natomiast brak poczucia związku z parafią deklaruje o 7 p. proc. większy odsetek mężczyzn niż kobiet.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną
wspólnotą religijną?
a Based on the responses to the question: Do you feel connected with your parish, local church, your own religious community and how
Subiektywne poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijną różni się w znaczący sposób w zależności od miejsca zamieszkania. Typ społeczności lokalnej charakterystyczny dla wsi i małych miast determinuje w pewnym stopniu to poczucie więzi. Na wsi jest ona najsilniejsza, prawie 81% osób w wieku co najmniej 16 lat i więcej deklaruje związek (bardzo silnie związany i raczej związany) z parafią, wspólnotą religijną. W małych miastach do 20 tys. mieszkańców tę więź odczuwa 70% osób. Odsetek ten maleje wraz z wielkością miejsca zamieszkania. Najsłabszą więź odczuwają mieszkańcy największych miast liczących przeszło 500 tys. mieszkańców, 38% czuje się związana z parafią, w tym niecałe 9% od-czuwa silną więź, dla porównania mieszkańców wsi odod-czuwających silną więź z parafią jest przeszło trzy razy więcej (28%). Wśród mieszkańców największych miast przeważa opinia świadcząca o braku poczucia związku z parafią – 52% (w tym przeszło 33% czuje się zupełnie z nią niezwiązana). Czynniki, które mają znaczący wpływ na taki stan rzeczy, to przede wszystkim mocno skorelowane z subiektywnym poczu-ciem związku z parafią, takie zagadnienia jak autodeklaracja wiary i częstotliwość udziału w mszach św., nabożeństwach. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku mieszkańcy wsi wykazywali się znacznie wyższymi wskaźnikami religijności niż mieszkańcy miast, szczególnie tych liczących co najmniej j 100 tys. mieszkańców. Dla przykładu osoby wierzące i głęboko wierzące znacznie częściej deklarowały poczucie związku z parafią (odpowiednio 76% i 92%). Wśród osób, które uczęszczają na msze św., nabożeństwa częściej niż raz na tydzień odsetek związanych z parafią wynosi 98%, natomiast wśród osób „chodzących do kościoła” raz na tydzień kształtował się na poziomie 87%. Niższe poczucie związku z parafią, wła-sną wspólnotą religijną w największych ośrodkach miejskich wiąże się z przeciętnie niższym poziomem religijności mieszkańców. Wpływ na taki stan rzeczy może mieć także na ogół wielkość (pod względem liczby parafian) parafii miejskich – sprzyjająca większej anonimowości jednostki – oraz duża ilość świątyń w miejscu zamieszkania, do których można uczęszczać, co poniekąd rozluźnia więzy z tą jedną konkretną parafią.
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijnąa według płci w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Attachment to the parish, own religious communitya by sex in 2018 (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.18.
Chart 5.18.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną
wspólnotą religijną?
a Based on the responses to the question: Do you feel connected with your parish, local church, your own religious community and how
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijnąa według klasy miejscowości zamieszkania w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Attachment to the parish, own religious communitya by class of place of residence in 2018 (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.19.
Chart 5.19.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną
wspólnotą religijną?
a Based on the responses to the question: Do you feel connected with your parish, local church, your own religious community and how
strongly you feel?
Analiza oceny wyników badania dotycząca autoidentyfikacji z parafią, własną wspólnotą religijną we-dług wieku jest w pewnym stopniu wypadkową wcześniej omawianych danych ukazujących życie religij-ne. Podobnie jak w przypadku praktyk religijnych wiek mocno różnicuje subiektywne poczucie związku z parafią. Najbardziej związane z parafią są osoby najstarsze – ok. 83% (w tym 41% czuje się bardzo silnie związanych). Odsetek osób związanych z parafią spada wraz z wiekiem. Najniższy – ok. 53% (w tym 16% silnie związanych) odnotowano wśród osób w wieku 25–34 lata. W tej grupie wieku wystąpił natomiast najwyższy odsetek osób nieodczuwających związku z parafią (zupełnie niezwiązanych i raczej niezwią-zanych) – 39% (w tym 21% zupełnie niezwiąniezwią-zanych).
Analiza uwzględniająca grupy wieku pozwala wyodrębnić trzy podejścia do identyfikacji ze wspólnotą religijną. Pierwsze – to podejście osób młodszych (w wieku 16–44 lata), wśród których poziom autoiden-tyfikacji z parafią (rozumianą tutaj jako łącznie dwie odpowiedzi: bardzo silnie związany i raczej związany) jest relatywnie najniższy i kształtuje się na poziomie 53–58%, a brak poczucia związku z parafią (odpo-wiedzi: raczej niezwiązany i zupełnie niezwiązany) odczuwa od 32% do 39% osób. Drugie – reprezentują osoby starsze (w wieku 55 lat i więcej) z wysoką identyfikacją z parafią wynoszącą od 76% do prawie 83%. W grupie tej odsetek osób nieodczuwających związku z parafią nie przekracza 20%. Trzecie podejście – dotyczy osób w średnim wieku (45–54 lata), których identyfikacja z parafią plasuje się pomiędzy dwiema omawianymi wcześniej grupami wieku. W grupie tej więź z parafią odczuwa ok. 69% osób, w tym nie-spełna 20% czuje z nią bardzo silny związek; przeciwne odczucia (tzn. brak poczucia związku z parafią) ma blisko 24% osób w tym wieku.
Stopień identyfikacji z parafią jest zróżnicowany także terytorialnie, a odsetek osób silnie i raczej związa-nych z parafią mieści się w granicach od 54% (łódzkie) do 82% (podkarpackie). Najwyższy odsetek osób bardzo silnie związanych z parafią jest w województwach: podkarpackim (32%), podlaskim (31%), opol-skim i świętokrzyopol-skim (po 30%); najniższy zaś w łódzkim i zachodniopomoropol-skim (po 15%) oraz pomoropol-skim i kujawsko-pomorskim (po 17%). Zdecydowany brak związku wyraża średnio 14% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej. Najwięcej osób zupełnie niezwiązanych z parafią jest w województwach: łódzkim (19%) oraz zachodniopomorskim i dolnośląskim (po 18%), najmniej natomiast w województwach o wyso-kich poziomach religijności, tawyso-kich jak: podkarpackie (3%), świętokrzyskie (5%) i podlaskie (6%).
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijnąa według wieku w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Attachment to the parish, own religious communitya by age in 2018 (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.20.
Chart 5.20.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną
wspólnotą religijną?
a Based on the responses to the question: Do you feel connected with your parish, local church, your own religious community and how
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijnąa według województw w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Attachment to the parish, own religious communitya by voivodships in 2018 (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.21.
Chart 5.21.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy i na ile silnie czuje się Pan/Pani związany(-na) z parafią, zborem, kościołem lokalnym, własną
wspólnotą religijną?
a Based on the responses to the question: Do you feel connected with your parish, local church, your own religious community and how
Dziewięć zagadnień dotyczących tematyki religijnej, które znalazły się w kwestionariuszu badania (BSS-1I) posłużyło do opracowania złożonego wskaźnika zaangażowania religijnego9. Wskaźnik ten zbie-ra informacje o różnych formach pzbie-raktyk i aktywności religijnej mieszkańców Polski, ich stosunku do wia-ry, znaczeniu wiary w życiu, poczuciu związku i przynależności do instytucji religijnych i przedstawia je w sposób syntetyczny. W oparciu o wartości złożonego wskaźnika wyodrębniono 5 kategorii obrazują-cych poziom religijnej aktywności lub jej braku.
Pierwsza kategoria wskaźnika to pozakościelni – są to osoby deklarujące brak przynależności wyzna-niowej, nieodczuwające więzi z organizacjami religijnymi i nieaktywne religijnie w znaczeniu wypeł-niania instytucjonalnych praktyk religijnych. Druga kategoria to niezaangażowani – osoby deklarujące przynależność wyznaniową, niewykazujące aktywności na polu religijnym lub wykazujące ją jedynie w niewielkim stopniu. Następne trzy kategorie, to grupy osób deklarujące przynależność wyznaniową oraz wykazujące różny poziom zaangażowania religijnego: słabo zaangażowani, średnio i bardzo zaan-gażowani religijnie. Bardzo zaanzaan-gażowani religijnie, to osoby, które deklarują swoją wiarę oraz wykazują dużą aktywność w kościele, tak w sensie religijnym, jak i społecznym.
Wyniki badania z 2018 r. w zakresie zaangażowania religijnego mieszkańców Polski w wieku 16 lat i wię-cej wskazują na przewagę osób zaangażowanych w działalność religijną – stanowią one łącznie ok. 61% populacji. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią słabo zaangażowani (33%), następnie średnio zaan-gażowani (23%). Osoby bardzo zaangażowane religijnie stanowią niecałe 6% populacji. Liczną zbioro-wość – blisko 34% tworzą osoby niezaangażowane religijnie, zaś najmniejszą grupę (5%) stanowią osoby nienależące do żadnego kościoła lub związku wyznaniowego i nieaktywne religijnie, które zostały okre-ślone mianem „pozakościelni”.
Pomiędzy rokiem 2015 a 2018 zaobserwować można jedynie nieznaczne zmiany w poziomach zaan-gażowania religijnego. W 2018 r. nastąpił spadek odsetka osób bardzo zaangażowanych (o trochę po-nad 1 p. proc.), słabo zaangażowanych (o niecałe 3 p. proc.), a także niezaangażowanych (o niespełna 1 p. proc.). Wzrósł natomiast (o przeszło 4 p. proc.) odsetek osób średnio zaangażowanych. Te bardzo nieznaczne przesunięcia w poziomach zaangażowania zaobserwowane na przestrzeni trzech lat po-między badaniami mogą świadczyć o pewnej stabilizacji poziomów zaangażowania religijnego miesz-kańców Polski. Przyszłość pokaże czy zaobserwowana tu tendencja, która wskazuje na powolne
kurcze-Poziom zaangażowania religijnego (% osób w wieku 16 lat i więcej)
Level of religious commitment (% of people aged 16 and over)
Wykres 5.22.
Chart 5.22.