Stosunek mieszkańców Polski w 2018 r. do opinii: różnice dochodów są w Polsce zbyt dużea
(% osób w wieku 16 lat i więcej)
The attitude of the inhabitants of Poland towards the statement: the income differences in Poland are too greata in 2018 (% of people aged 16 and over)
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Proszę określić swój stosunek do opinii „Różnice dochodów są w Polsce zbyt duże”.
a Based on the responses to the question: Please, specify what is your attitude towards the statement “The income differences in Poland
Wykres 1.2.
Wykres 1.3.
Chart 1.3.
Stosunek mieszkańców Polski w 2018 r. do opinii: do obowiązków państwa powinno należeć zmniejszanie różnic pomiędzy wysokimi i niskimi dochodamia (w % osób w wieku 16 lat i więcej)
The attitude of the inhabitants of Poland towards the statement: it should be the state’s duty to reduce the differences between high and low incomea in 2018 (% of people aged 16 and over)
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Proszę określić swój stosunek do opinii „Do obowiązków państwa powinno należeć zmniejszanie
różnic pomiędzy wysokimi i niskimi dochodami”.
a Based on the responses to the question: Please, specify what is your attitude towards the statement “It should be the state’s duty to
reduce the differences between high and low income”.
Wykres 1.4.
Chart 1.4.
Stosunek mieszkańców Polski w 2018 r. do opinii: państwo powinno zapewnić każdemu podsta-wowe minimum dochodówa (% osób w wieku 16 lat i więcej)
The attitude of the inhabitants of Poland towards the statement: the state should provide everybody with the minimum incomea in 2018 (% of people aged 16 and over).
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Proszę określić swój stosunek do opinii „Państwo powinno zapewnić każdemu podstawowe
mi-nimum dochodów”.
a Based on the responses to the question: Please, specify what is your attitude towards the statement “The state should provide everybody
Dlatego też przeanalizowano na ile osoby o egalitarnych poglądach w kwestii różnic dochodowych mają także przekonanie, że to państwo powinno odpowiadać za rozwiązanie tej kwestii, tzn. podzielają tak-że pogląd, iż do obowiązków państwa powinno naletak-żeć zmniejszenie różnic dochodowych pomiędzy wysokimi i niskimi dochodami oraz że to państwo powinno zapewnić każdemu podstawowe minimum dochodów. Z dokonanej analizy wynika, że z przynajmniej jedną z tych 3 rozważanych opinii zgadzało się ok. 93% osób w wieku co najmniej 16 lat, natomiast ok. 66% osób popierało jednocześnie wszystkie te opinie. Można więc postawić tezę, iż ok. 2/3 polskiego społeczeństwa (mamy tu na myśli populację osób w wieku 16 lat i więcej) ma zdecydowanie egalitarne nastawienie do polityki państwa w zakresie redystrybucji dochodów.
Na podstawie danych z badania były także prowadzone przez autorów niniejszego rozdziału analizy mające na celu wskazanie cech respondentów determinujących ich stosunek do nierówności dochodo-wych oraz występowanie szerzej rozumianych poglądów egalitarnych. Wyniki tych analiz wskazują na duże znaczenie czynnika terytorialnego, w tym różnic regionalnych. Próbując wyjaśnić różnice regio-nalne porównano obraz zróżnicowania opinii z obiektywnymi danymi dotyczącymi poziomu i nierów-ności dochodów w poszczególnych regionach i dokonano oceny odpowiednich zależnierów-ności metodami statystycznymi. Zaobserwowano, że większy wpływ na percepcję nierówności dochodowych może mieć poziom dochodów mieszkańców poszczególnych województw niż zróżnicowanie dochodów wewnątrz danego województwa. Na ogół bowiem brak akceptacji dla nierówności dochodowych był w większym stopniu wyrażany w województwach o niższym poziomie dochodów i relatywnie niskim ich zróżnicowaniu niż w województwach o wysokich wartościach wskaźnika zróżnicowania dochodo-wego, ale relatywnie wyższym w porównaniu z innymi województwami poziomie dochodów. Można stąd wnioskować, że niski poziom dochodów bardziej sprzyja wyrażaniu w opiniach sprzeciwu wobec nierówności dochodowych niż obserwowanie rzeczywistych nierówności w otoczeniu7.
Niniejszy rozdział poświęcony był omówieniu sytuacji materialnej gospodarstw domowych, ocenianej w sposób wielowymiarowy. Wzięto pod uwagę sytuację dochodową, warunki życia, a także możliwo-ści zachowania przez gospodarstwa domowe równowagi budżetowej. W przypadku każdego z tych aspektów uwzględniono zarówno gospodarstwa o relatywnie najlepszej sytuacji, jak i gospodarstwa doświadczające ubóstwa. Taka systematyzacja opisu i pomiaru sytuacji materialnej jest ważna nie tyl-ko z punktu widzenia analizy i oceny zróżnicowania jej samej, ale także ze względu na fakt, że w ten sposób opisywana sytuacja materialna jest brana pod uwagę również w analizach przywoływanych i relacjonowanych w innych częściach publikacji – poświęconych innym tematom – gdy oceniany jest wpływ sytuacji materialnej na różne, inne aspekty szeroko rozumianej jakości życia, w tym na dobro-byt subiektywny. W niniejszym rozdziale skupiono się na zagadnieniu zróżnicowania terytorialnego po-szczególnych aspektów sytuacji materialnej (zarówno ze względu na klasę miejscowości zamieszkania, jak i województwo) oraz percepcji ubóstwa i nierówności. Za pomocą specjalnie w tym celu zdefiniowa-nej miary syntetyczzdefiniowa-nej, nazwazdefiniowa-nej unormowanym wskaźnikiem sytuacji materialzdefiniowa-nej netto, dokonano też próby oceny terytorialnego zróżnicowania uśrednionej ze względu na rozważane trzy aspekty sytuacji materialnej.
W 2018 r., przy przyjętych kryteriach, wskaźnik relatywnie wysokich dochodów osiągnął wartość 15%, wskaźnik dobrych warunków życia 27%, a wskaźnik dobrej sytuacji budżetowej 31%. Relatywnego ubóstwa dochodowego doświadczało ok. 13% gospodarstw domowych, ubóstwa warunków życia
7 Więcej na ten temat w: A. Bieńkuńska, T. Piasecki, G. Marciniak (2019) Poverty and Income Inequality in Poland – Objective
Measures and Social Perception,
https://www.hse.ru/data/2019/10/04/1541838610/Poverty%20and%20Income%20Inequali-Podsumowanie
– ok. 5%, natomiast ubóstwa braku równowagi budżetowej – ok. 8% gospodarstw domowych w kraju. Wartości wskaźników dobrej, a także złej sytuacji materialnej wskazywały na różnice w poziomie życia ze względu na miejsce zamieszkania, zdefiniowane zarówno poprzez klasę miejscowości, jak i wojewódz-two, przy czym zróżnicowanie to zależało od analizowanego aspektu sytuacji materialnej.
Ubóstwem dochodowym w największym stopniu dotknięci byli mieszkańcy wsi (21%). W przypadku miast zasięg ubóstwa był tym większy, im mniejsze były miasta (od 5% w miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców do 13% w miastach poniżej 20 tys.). Podobnie jak w przypadku złej sytuacji docho-dowej, również w kontekście złych warunków życia najczęściej ubóstwa doświadczali mieszkańcy wsi, przy czym zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi klasami miejscowości nie było aż tak wyraźne, jak w przypadku relatywnego ubóstwa dochodowego. W 2018 r. wskaźnik ubóstwa warunków życia osiągnął na wsi niecałe 6%, podczas gdy w największych miastach, liczących nie mniej niż 500 tys. mieszkańców było to 3%. Wartość wskaźnika ubóstwa ocenianego z punktu widzenia braku równowagi budżetowej w zależności od klasy miejscowości wynosiła od niecałych 6% do ok. 9%. Najwyższą wartość wskaźnika odnotowano w przypadku średnich miast, a najniższą – w grupie miast największych (o liczbie mieszkań-ców co najmniej 500 tys.). Na wsi tą formą ubóstwa dotkniętych było ok. 7% gospodarstw domowych. W zależności od województwa zasięg relatywnego ubóstwa dochodowego wahał się od 9% do 26%, ubóstwa warunków życia od 2 do 7%, a ubóstwa ocenianego z punktu widzenia braku równowagi bu-dże-towej gospodarstwa domowego od 5 do 11%. Najwyższą wartość wskaźnika ubóstwa dochodowego zaobserwowano w woj. lubelskim. Znacznie wyższy od średniej krajowej odsetek ubogich gospodarstw domowych odnotowano także w woj. podkarpackim, podlaskim i warmińsko-mazurskim. Ubóstwa wa-runków życia doświadczali natomiast najczęściej mieszkańcy województwa łódzkiego oraz lubuskiego. Tych dwóch województw, a także woj. warmińsko-mazurskiego, dotyczyły również najwyższe wartości wskaźników ubóstwa braku równowagi budżetowej.
Przy przyjętych kryteriach wartość wskaźnika relatywnie wysokich dochodów w zależności od klasy miejscowości wynosiła w 2018 r. od 8% na wsi do 35% w grupie miast liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców. Podobną prawidłowość zaobserwowano w przypadku wskaźnika dobrej sytuacji bu-dżetowej. Wskaźnik dobrej sytuacji budżetowej w największych aglomeracjach miejskich osiągnął wartość ok. 41%. Najmniej gospodarstw domowych o „dużej swobodzie budżetowej” było na wsi (niecałe 27%). W przypadku wskaźnika dobrych warunków życia zaobserwowano sytuację odwrotną. Dobrymi warunkami życia najczęściej charakteryzowały się gospodarstwa domowe w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców oraz na wsi (ok. 29%), natomiast najniższą wartość wskaźnik dobrych warunków życia osiągnął w grupie miast liczących co najmniej pół miliona mieszkańców (23%). Warto zauważyć, że w porównaniu z innymi aspektami mamy tu do czynienia ze stosunkowo niewielkim zróżnicowaniem. Wartość wskaźnika relatywnie wysokich dochodów dla województw wynosiła od 6 do 27%, wskaźnika dobrych warunków życia od ok. 20% do ok. 33%, a wskaźnika dobrej sytuacji budżetowej od ok. 20% do ponad 37%. Najwięcej gospodarstw domowych o relatywnie wysokich dochodach odnotowano w województwie mazowieckim (27%). Wartości wskaźnika wyraźnie powyżej średniej dla kraju zaobser-wowano także w województwach: dolnośląskim (20%) i pomorskim (18%). W województwie mazowiec-kim zaobserwowano także najwyższy (37%) odsetek gospodarstw domowych o dużej swobodzie bu-dżetowej. Wysokim odsetkiem gospodarstw domowych o dobrej sytuacji budżetowej charakteryzowały się także województwa: opolskie, podlaskie i dolnośląskie (34–35%). Najwyższe wartości wskaźnika do-brych warunków życia odnotowano natomiast w woj. wielkopolskim (35%) oraz pomorskim i podlaskim (po 33%).
Syntetyczna ocena ogólnej sytuacji materialnej dokonana przy użyciu unormowanego wskaźnika sytu-acji materialnej netto, wskazuje jako miejscowości o najlepszej ogólnej sytusytu-acji materialnej największe miasta (liczące co najmniej 500 tys. mieszkańców), w przypadku których wskaźnik ten (oceniający sytu-
ację w odniesieniu do średniej krajowej) osiągnął wartość +40. Najniższą wartość unormowanego wskaź-nika sytuacji materialnej netto (bliską -18) odnotowano na obszarach wiejskich.
Analizując składowe wskaźnika syntetycznego (związane z poszczególnymi aspektami sytuacji mate-rialnej), największe zróżnicowanie według klasy miejscowości dotyczyło sytuacji dochodowej (wartości wskaźników od -15,4 do +28,7). Wyraźnie mniejsze różnice zaobserwowano w przypadku oceny sytuacji budżetowej gospodarstw domowych (-3,6; +12,5), zaś zdecydowanie najmniejsze – w przypadku warun-ków życia (-1,7; +3,0).
Unormowany wskaźnik sytuacji materialnej netto wskazuje także na znaczące międzywojewódzkie zróż-nicowanie sytuacji materialnej w Polsce. Wartość wskaźnika w 2018 r. wynosiła od -33 w województwie lubelskim do +25 w województwie mazowieckim. W sumie wartości dodatnie wskaźnika unormowane-go ogólnej sytuacji materialnej netto odnotowano w przypadku sześciu województw. Do województw o relatywnie najwyższych wartościach tego wskaźnika, oprócz wymienionego już województwa ma-zowieckiego, należały: dolnośląskie, pomorskie oraz wielkopolskie. Najniższe wartości unormowanego wskaźnika sytuacji materialnej netto, oprócz najsłabiej wypadającego woj. lubelskiego, odnotowano w województwie łódzkim, zachodniopomorskim oraz w warmińsko-mazurskim.
Analiza wartości cząstkowych unormowanych wskaźników sytuacji materialnej według województw po-kazuje, iż podobnie jak w przypadku klas miejscowości, największe różnice dotyczą dochodów (-20,5; +16). W odróżnieniu od klas miejscowości, skala różnic międzywojewódzkich w przypadku warunków życia (-8,5; +11,3) oraz sytuacji budżetowej (-11,4; +7,4) okazała się bardzo podobna.
Jeśli idzie o percepcję ubóstwa i nierówności dochodowych, z wyrażonych w Badaniu spójności spo-łecznej opinii wynika, że zdecydowana większość społeczeństwa sądzi, iż w Polsce mamy do czynienia ze zbyt dużymi nierównościami dochodowymi. Istnieje również powszechne przekonanie, że do obo-wiązków państwa powinno należeć zmniejszanie dysproporcji w tym zakresie i że to państwo powinno zapewnić każdemu podstawowe minimum dochodów oraz wspierać ludzi żyjących w ubóstwie. Jako najbardziej preferowane formy pomocy kierowanej do osób ubogich wskazywane są kolejno (według częstości wskazań, poczynając od wskazywanych najczęściej): pomoc w znalezieniu pracy, pielęgnacja osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych, zwiększenie dostępności do bezpłatnych usług medycz-nych, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego osobom starszym oraz zasiłki pieniężne. Czytelnicy zainteresowani porównaniem sytuacji materialnej w latach 2015 i 2018 mogą znaleźć informa-cje dotyczące roku 2015 w publikacji Jakość życia w Polsce w 2015 r. Wyniki Badania spójności społecznej, dostępnej na stronie internetowej GUS (Rozdział 1., str. 7.)8. Dostępna jest również informacja sygnalna pt. Różne oblicza ubóstwa w Polsce w 2015 r. i 2018 r. na podstawie wyników Badania spójności społecznej, w której przedstawiono porównanie zasięgu relatywnego ubóstwa dochodowego oraz ubóstwa warun-ków życia i ubóstwa braku równowagi budżetowej w obydwu latach9.
8 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/jakosc-zycia-w-polsce-w-2015-roku-wyniki-badania-spojnosci-spolecznej,4,2.html
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/rozne-oblicza-ubostwa-w-polsce-w-Wskaźnik
Indicator
Definicja
Definition
Wskaźnik relatywnie wysokich dochodów
Indicator of relative high inco-me conditions
Procent gospodarstw domowych o relatywnie wysokich dochodach (tj. tych, których miesięczny dochód ekwiwalentny był wyższy niż 5/3 (ok. 167%) mediany dochodu ekwiwalentnego, tj. ok. 2,8 razy wyższy od przyjętej relatywnej granicy ubóstwa).
The percentage of households with the relatively high income (i.e. those in which the monthly equivalised income exceeded 5/3 (approx. 167%) of the median equivalised income, i.e. approx. 2.8 times higher than the adopted relative poverty threshold).
Wskaźnik dobrych warunków życia
Indicator of good living con-ditions
Procent gospodarstw domowych, w których nie stwierdzono występowania żadnego przejawu złych warunków życia z listy 30 symptomów.
The percentage of households in which none of the 30 symptoms of poor living conditions was identified.
Wskaźnik dobrej sytuacji bu-dżetowej
Indicator of good budget standing
Procent gospodarstw domowych o dużej swobodzie budżetowej – tzn. takich, które pozytywnie oceniały możliwości gospodarowania swoimi dochodami i w których nie wystąpił żaden z 7 symptomów „nieradzenia sobie z budżetem”.
The percentage of households with the high budget freedom, i.e. those which positively assessed their ability to use their income, and in which none of the 7 symptoms of “inability to deal with their budget” was identified.
Wskaźnik relatywnego ubóstwa dochodowego
Indicator of relative income poverty
Procent gospodarstw domowych, w których miesięczny dochód ekwiwalentny, jakim dysponowało gospodarstwo (w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie) był niższy od wartości uznanej za próg ubóstwa. Próg ubóstwa przyjęto na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego.
The percentage of households in which the monthly equivalised income at household’s disposal (within 12 months preceding the survey) was lower than the value adopted as the poverty threshold. The poverty threshold was assumed at 60% of the median equivalised income.
Wskaźnik ubóstwa warunków życia
Indicator of living conditions poverty
Procent gospodarstw domowych, w których zaobserwowano co najmniej 10 przejawów złych warunków życia, z listy 30 symptomów dotyczących: jakości mieszkania, poziomu wyposażenia w dobra trwałego użytku, deprywacji różnego typu potrzeb konsumpcyjnych (materialnych i niematerialnych).
The percentage of households in which at least 10 indications of poor living conditions were observed, based on the list of 30 symptoms concerning the dwelling quality, the level of equipment in durable goods, and the deprivation of various types of consumer needs (material and non-material).
Wskaźnik ubóstwa braku rów-nowagi budżetowej
Indicator of poverty in terms of the lack of budget balance
Procent gospodarstw domowych, które zostały uznane za ubogie z punktu widzenia „nieradzenia sobie z budżetem”, tzn. w których wystąpiły przynajmniej 4 z 7 uwzglę-dnionych symptomów, obejmujących zarówno subiektywne opinie gospodarstw domowych dotyczące ich statusu materialnego, jak i fakty mówiące o trudnościach budżetowych gospodarstwa (w tym o zaległościach w opłatach).
The percentage of households which were considered poor in terms of “inability to deal with their budget”, i.e. in which at least 4 out of 7 symptoms were identified, including both the subjective opinions of households on their material status, and the facts testifying to budget difficulties faced by the household (including payment arrears).
Wskaźnik sytuacji dochodowej netto
Indicator of net income situ-ation
Wskaźnik sytuacji dochodowej netto jest różnicą pomiędzy wskaźnikiem wysokich dochodów a wskaźnikiem ubóstwa dochodowego. Wartość dodatnia wskazuje na nadwyżkę (wyrażoną w procentach całkowitej liczby gospodarstw dla danej zbiorowości) liczebności gospodarstw o najwyższych dochodach nad liczebnością gospodarstw dotkniętych ubóstwem dochodowym, natomiast wartość ujemna oznacza przewagę gospodarstw dotkniętych ubóstwem.
The indicator of net income situation corresponds to the difference between the indicator of high income and the indicator of income poverty. Positive values indicate the prevalence (expressed as a percent of the entire number of households in a given population) of households with the highest income, over households affected by income poverty, whereas negative values reflect the preponderance of households affected by poverty.