Bractwo Świętej Anny

Jedną z najbardziej charakterystycznych form życia religijnego w śre-dniowiecznym i nowożytnym Kościele katolickim były bractwa religijne. Biskupi erygowali je w Polsce już od XIII wieku na Śląsku. W okresie potrydenckim objęły one swym zasięgiem cały ogromny obszar I Rze-czypospolitej101. Jakkolwiek podporządkowane były władzy religijnej, niemniej jednak posiadały własną osobowość prawną, administrację, statuty i określoną strukturę organizacyjną. Stanowiły odpowiedź na naturalną dla człowieka potrzebę należenia do korporacji. Celem nad-rzędnym każdego bractwa było rozwijanie kultu publicznego swojego patrona w Kościele, pogłębienie i zaktywizowanie chrześcijańskiego życia członków oraz prowadzenie konkretnej działalności religijnej lub społecznej102. Jedną z takich patronek, wokół której tworzyły się bractwa, była św. Anna, matka Najświętszej Maryi Panny. Czczono ją jako pa-tronkę małżeństw, matek, wdów i żeglarzy. Bractwa jej imienia powsta-wały już w XIV wieku we Włoszech, a następnie w krajach niemieckich. Początki tych bractw w Polsce sięgają panowania Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. Bractwo św. Anny Samotrzeciej przy kolegiacie aka-demickiej w Krakowie zostało powołane do życia dzięki staraniom pre-pozyta ks. Józefa z Urzędowa. Powstało ono 19 października 1590 roku, a w roku następnym zostało zatwierdzone przez papieża103. Patronat nad nim objął kard. Jerzy Radziwiłł, biskup krakowski w latach 1591–1600. Bractwo broniło doktryny katolickiej przed arianami i protestantami. W tym celu, po gruntownym studium nauki Kościoła, prowadziło

dys-puty z innowiercami. Członkowie bractw św. Anny poznawali historię

101 S. Litak, Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII–XVIII wiek. Rozwój

i proble-matyka, „Przegląd Historyczny” 88 (1997) z. 3–4, s. 501; B. Kumor, Kościelne stowarzy-szenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym, [w:] Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, red. M. Rechowicz, Lublin 1969, s. 504–508.

102 K. Kuźmak, Bractwo kościelne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, s. 1013–1014; J. Rajman, Pod monarszym patronatem, [w:] Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Kraków 2008, s. 185.

zbawienia i rolę swej patronki w tych dziejach. Anna miała przygotować swoją córkę do wypełnienia zbawczego planu Boga. W swoich modli-tewnikach członkowie bractwa czytali, że Anna, „wiedząc z objawienia anielskiego i proroctwa, jaka to panna być miała […] bez wątpienia ta-kie jej wychowanie dawała, jata-kie do tak wielta-kiej tajemnicy przejrzanej pannie być rozumiała”104. Członkowie bractwa mieli także obowiązek uczestniczyć codziennie we mszy świętej i szerzyć kult św. Anny oraz zabiegać o kanonizację Jana Kantego105. Celem bractwa było nadto zwal-czanie wad o charakterze społecznym, zwłaszcza pijaństwa.

Członkowie bractwa pochodzili głównie z wykształconych warstw spo-łecznych (duchowni, profesorowie Akademii, szlachta, mieszczanie) i mu-sieli spełniać wysokie wymogi pod względem moralnymi oraz intelektu-alnym. Do bractwa należały również kobiety. Okresem najprężniejszej działalności bractwa był przełom XVI i XVII wieku. Wówczas to do brac-twa należeli nawet król Zygmunt III Waza, hetman Jan Zamoyski i biskup Marcin Szyszkowski. Krakowskie bractwo inspirowało także powstawanie podobnych zrzeszeń wiernych w innych miejscowościach106. Upadek I Rze-czypospolitej i trudne warunki materialne sprawiły, że w 1810 roku dzia-łalność bractwa praktycznie zamarła. Reaktywowano je w 1846 roku107.

W okresie międzywojennym, za proboszczowania ks. Jana Masnego, Bractwo św. Anny przy kolegiacie uniwersyteckiej w Krakowie działało dynamicznie. Jak wynika z ogłoszeń parafialnych, regularnie odbywały się jego zebrania. Członkowie spotykali się przynajmniej raz w miesią-cu, a nierzadko częściej, po nieszporach niedzielnych lub wprowadzo-nej zamiast nich w pierwszą niedzielę miesiąca adoracji Najświętszego

104 Bractwo św. Anny Samotrzeciej, to jest Ustawy, artykuły, porządki, nauki, nabożeństwa, Kraków 1617, s. 65.

105 J. Samek, Uniwersytecka kolegiata św. Anny w Krakowie, op. cit., s. 23.

106 O bractwie św. Anny w parafii Zielonki koło Krakowa, która była zależna od kolegiaty uniwersyteckiej św. Anny w Krakowie, a prawo patronatu nad tą świątynią sprawowała Akademia Krakowska, zob. J. Bulak, Wpływ bractwa religijnego na życie parafii na

przy-kładzie Bractwa św. Anny w Zielonkach k. Krakowa w świetle dokumentu fundacyjnego z 1479 roku, [w:] Wybrane zagadnienia z dziejów Zielonek i Bibic, red. J. Bula,

M. Zie-liński, A. Makarczyk, Zielonki 2018, s. 1–15.

Sakramentu. Regularnie odbywały się też msze święte za zmarłych członków. Doroczne, walne zgromadzenie Bractwa św. Anny odbywa-ło się zazwyczaj 26 lipca, w dniu święta patronalnego108. Czodbywa-łonkowie gromadzili się w sali parafialnej o godz. 1530 lub 16, przed nieszporami, które były odprawiane wówczas o godz. 17, aby wysłuchać sprawozda-nia rocznego i dokonać wyboru zarządu na kolejny rok. Zapisy nowych członków do Bractwa św. Anny odbywały się bądź w kancelarii para-fialnej w godzinach urzędowania, bądź w zakrystii kościoła, w niedzie-le po nabożeństwach109.

Bractwo św. Anny wychodziło z wieloma inicjatywami, mającymi na celu ożywienie życia religijnego. 27 sierpnia 1933 roku zorganizo-wało pielgrzymkę do Opactwa Cystersów w Mogile. Wyruszyła ona po nabożeństwie w kościele św. Anny o godz. 730. Bractwo św. Anny po-siadało swój sztandar. Został on poświęcony w niedzielę, 29 paździer-nika 1933 roku.

Natomiast w poniedziałek, 20 maja 1929 roku, jak wynika z relacji tygodnika „Dzwon Niedzielny”, Bractwo św. Anny wraz z kółkiem śpie-waczym urządziło swojemu kochanemu proboszczowi Janowi Masnemu „szczerym uczuciem podyktowaną” uroczystość imieninową w pięknej sali Dzieci Marii, przy pl. Jabłonowskich 3. Złożyły się na nią: imieni-nowe życzenia, dwie odegrane sztuki teatralne, śpiew i piękne deklama-cje. Salę zapełnili szczelnie członkowie Bractwa św. Anny z rodzinami i zaproszeni goście. Sumę uzyskaną z dobrowolnych datków gości po-stanowiono ofiarować na katolicką opiekę pozaszkolną110.

Działalność Bractwa św. Anny w parafii św. Anny w Krakowie prze-rwała II wojna światowa. Z tamtego czasu pochodzą ostatnie wzmianki o istnieniu tego stowarzyszenia wiernych111.

108 Zob. Księga ogłoszeń parafii św. Anny od 26 grudnia 1909 do 20 listopada 1938. Tak było w 1931 i 1936. W 1937 walne zgromadzenie Bractwa św. Anny odbyło się 22 sierpnia. 109 „Dzwon Niedzielny” 1931 nr 30, s. 481.

110 Parafianie swojemu Proboszczowi, „Dzwon Niedzielny” 1929 nr 23, s. 359.

111 Zdaniem J. Samka, Uniwersytecka kolegiata św. Anny w Krakowie, op. cit., s. 23, Brac-two św. Anny przetrwało do 1942 roku.