Pierwszy oficjalny duszpasterz akademicki w Polsce

W krakowskiej kolegiacie św. Anny na przełomie XIX i XX wieku po-dejmowano różne inicjatywy wobec studentów. Najczęściej były to konfe-rencje wygłaszane przez niektórych kapłanów. Kazania takie głosili m.in. ks. prof. Józef Sebastian Pelczar czy też proboszcz, ks. dr Józef Caputa. Były to jednak inicjatywy prywatne, niemające ciągłości14.

W połowie lat dwudziestych XX wieku w środowisku uniwersytec-kim Krakowa dojrzewała myśl powołania duszpasterstwa akademickie-go noweakademickie-go typu, bardziej adekwatneakademickie-go do narastających potrzeb. Na podobieństwo duszpasterstwa wojskowego miało ono mieć charakter specjalny, ponadparafialny i środowiskowy. Pod koniec roku akademic-kiego 1926/1927 przedstawiciele różnych zrzeszeń akademickich Uni-wersytetu Jagiellońskiego zwrócili się do Księcia Metropolity z prośbą o ustanowienie dla nich osobnego kapelana. Po konsultacjach z profe-sorami Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego Adam Sapieha postanowił spełnić tę prośbę i mianował kapelanem uniwersy-teckim ks. Stanisława Sapińskiego15.

Kim był ten kapłan, któremu zlecono tak ważne i trudne zadanie? Ksiądz Stanisław Sapiński urodził się 10 lutego 1889 roku w Żywcu--Sporyszu. Jego rodzice, Franciszek i Anna Michalec, byli właściciela-mi dużego gospodarstwa rolnego. O dzieciństwie Stanisława wiadomo jedynie, że uwielbiał książki, które z zapałem czytał i kolekcjonował, co z upływem lat zaowocowało posiadaniem znacznego księgozbioru. Sa-piński uczył się w gimnazjum wadowickim. Po studiach teologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, odbytych w latach 1908–1912, przyjął 30 maja 1912 roku w Krakowie święcenia kapłańskie. Rozwijał dalej swoje zamiłowania naukowe, studiując w latach 1918–1923 filozofię na swej macierzystej uczelni. Studia te zwieńczył doktoratem z literatury

14 U. Perkowska, Akademicka kolegiata. Trzechsetna rocznica poświęcenia kolegiaty św. Anny, op. cit., s. 26.

15 S. Gajewski, Chrześcijańskie organizacje akademickie w Polsce (1889–1939), Rzeszów 1993, s. 88–89.

polskiej w 1923 roku. Warto zauważyć, że promotorem jego rozprawy pt. Badania źródłowe nad kazaniami niedzielnymi i świątecznymi Skargi16 był wybitny historyk literatury polskiej, prof. Ignacy Chrzanowski, ojciec beatyfikowanej 28 kwietnia 2018 roku Hanny Chrzanowskiej.

Praca doktorska nie była pierwszą publikacją ks. Sapińskiego. Za-debiutował on w 1917 roku wydrukowanym na łamach „Głosu Narodu” referatem na temat stowarzyszeń i organizacji młodzieży męskiej w Kra-kowie. W dalszej kolejności ukazały się: opowiadanie Jasiek – ksiądz, Po-ezje, U bram świątyni, Książeczka wiejska, Nowele i obrazki. W 1924 roku wydał Grudniowy śnieg oraz Pieśń sumienia narodowego, w 1926 Rycerzy-ka woli niezłomnej, w 1927 Garść ziemi obcej oraz Nad trumną Słowackie-go; a w 1936 roku Rzecz o wspólnocie. Dorobek literacki ks. Sapińskiego zamyka tomik poezji wydany w roku 1939, na dwa lata przed śmiercią, zatytułowany Żagiew paląca17.

Przed objęciem funkcji duszpasterza akademickiego w  parafii św. Anny w Krakowie ks. Sapiński pracował jako wikariusz w No-wym Targu (1912–1913), w Andrychowie (1913–1917) oraz w kra-kowskich parafiach Najświętszego Salwatora (1917–1918) i Mariackiej (1917–1920). W latach 1920–1927 był penitencjarzem przy kościele Mariackim. Na wszystkich tych placówkach wykazywał się wielką pra-cowitością i gorliwością. Obok prowadzenia działalności ściśle związa-nej z obowiązkami kapłańskimi oraz zafascynowania literaturą, o czym była już mowa, ks. Sapiński utrzymywał częste kontakty z wieloma ar-tystami i literatami. Rozmowy na tematy związane z literaturą i sztuką sprawiały mu wiele radości18.

W Krakowie rozwinęła się także kolejna piękna cecha osobowości ks. Sapińskiego – głębokie zainteresowanie młodzieżą i umiejętność znalezienia wspólnego z nią języka. Te predyspozycje ostatecznie zade-cydowały, że – jak już wspomniano – w 1927 roku został mianowany

16 Pracę tę opublikował pod tym samym tytułem w Krakowie w 1924.

17 K. Pawlikowska, Ks. Stanisław Sapiński, „Fides – Biuletyn Bibliotek Kościelnych” 1–2 (1997), s. 72.

pierwszym duszpasterzem akademickim19. Tym samym inicjatywie stu-dentów, popartej przez biskupa krakowskiego Adama Stefana Sapiehę, zawdzięczało środowisko uniwersyteckie rozpoczęcie stałej opieki nad młodzieżą akademicką20.

Jak wynika z zachowanej w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Kra-kowie korespondencji, sprawa kształtu tej nowej, nieznanej dotąd funk-cji duszpasterskiej była przedmiotem długich ustaleń. Kuria Książę-co-Metropolitalna komunikowała najpierw parafię św. Anny, pismem z 9 września 1927 roku, iż uznaje konieczność zamianowania drugiego wikariusza, którego wyłącznym zadaniem będzie duszpasterstwo akade-mickie. W Krakowie – stwierdza pismo – jest ponad 20 tysięcy studen-tów szkół wyższych, a parafia św. Anny jest parafią akademicką, stąd też na niej spoczywa obowiązek utrzymania duszpasterza akademickiego21. Na skutek ustaleń z proboszczem ks. Masnym abp Sapieha odstą-pił od mianowania kapelana akademickiego wikariuszem. Dlatego też 4 sierpnia 1927 roku ustanowił ks. Sapińskiego penitencjarzem przy ko-ściele św. Anny, gdzie miał on łączyć obie funkcje. W odpowiedzi kan-dydat na duszpasterza studentów skierował 15 września list do arcybi-skupa, w którym przekonywał do swoich racji:

Zaszczytna ta praca nie może być połowiczna, wymaga ciągłego studium, śledzenia życia intelektualnego młodzieży, jej zainteresowań teozofią, okultyzmem, mistyką. Dla uniknięcia kompromitacji niezbędna jest

19 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. Pers A 727; Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Szkolne: parafie od A do O; Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. S II 515; M. Gawlik, J. Szczepaniak, Księża katecheci diecezji

kra-kowskiej 1880–1939. Słownik biograficzny, op. cit., s. 270; J. Pierwoła, Ksiądz Stanisław Sapiński (1889–1941). Życie i dzieło, Kraków 1997 (mps); J. Kracik, Sapiński Stanisław,

[w:] Słownik polskich teologów katolickich, t. 7, Warszawa 1983, s. 74; J. Kracik, R. Skręt,

Sapiński Stanisław, op. cit., s. 175–176.

20 J. Kracik, Początki duszpasterstwa akademickiego w Krakowie, [w:] Księga Sapieżyńska, op. cit., t. 2, s. 243–250; U. Perkowska, Akademicka kolegiata. Trzechsetna rocznica

po-święcenia kolegiaty św. Anny, op. cit., s. 26.

21 List do ks. Jana Masnego z 9 września 1927, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Kra-kowie.

lektura z zakresu filozofii, teologii, literatury. Godzenie obowiązków penitencjarza i kapelana odbije się na ich jakości.

Aby móc rzetelnie wypełniać nowe zadania, ks. Sapiński prosił o pozosta-wienie go na dotychczasowym stanowisku mansjonarza i penitencjarza przy kościele Mariackim, gdyż u św. Anny nie ma odpowiednich fundu-szy dla jego naukowo-duszpasterskich celów, ani też pomieszczenia na jego księgozbiór, liczący już wówczas 6 tysięcy pozycji. Ponadto prosił o udzielenie rocznego urlopu od obowiązków duszpasterskich z prawem pobierania pensji. Pragnął też, by metropolita wystosował urzędowe pismo powołujące go do proponowanej pracy, celem podniesienia rangi nowo powstałej funkcji22.

W swym liście ks. Sapiński nakreślił też sześciopunktowy program swej pracy wśród studentów. Swoje obowiązki jako kapelana akademic-kiego widział następująco:

Program pracy duszpasterskiej nad młodzieżą akademicką:

I. Duszpasterz poda do wiadomości akademików (na kazaniu i przy ogłoszeniach Wydziału Teologicznego w uniwersytecie), że jest do ich dyspozycji codziennie rano od 6 – 8 godz. w konfesjonale. II. Obowiązkiem jego jest głoszenie kazań na nabożeństwach

akade-mickich lub też staranie się o odpowiednich kaznodziejów na te nabożeństwa.

III. Obowiązany jest przygotować w Wielkim Poście rekolekcje dla młodzieży akademickiej.

IV. Urządzać musi kilka razy w tygodniu po południu godziny przyjęć dla tej młodzieży – w sprawach sumienia lub innych, w związku z religią zostających.

V. Musi być przygotowany do występowania od czasu do czasu z dobrze przygotowanym odczytem – czy to, na razie w „Odrodzeniu”, czy też później, po nawiązaniu współżycia z młodzieżą, także gdzie indziej.

22 List ks. Sapińskiego do abpa Sapiehy z 15 września 1927, protokół 1927 nr 6205, Archi-wum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Teczka personalna ks. Stanisława Sapińskiego.

VI. Musi być obecny w niedzielę na każdej mszy św. akademickiej, choć-by kazanie głosił ktoś inny, obowiązkiem jego jest bowiem wiedzieć, co i jak do tej młodzieży się mówi.

Taki program obowiązywałby na początek. W miarę jak praca będzie gorliwą, będzie się z konieczności rozszerzał jej zakres. I tak – aktual-ną, a niesłychanie delikatną i drażliwą jest wśród akademików sprawa pojedynku. Z czasem musi się dla potrzeb tego młodego żywiołu inte-ligentnego wytworzyć jakaś odpowiednia biblioteczka, a może nawet okaże się potrzeba wydawania, łącznie z jego współpracą i dla jego du-chowych potrzeb, odpowiedniego periodycznego pisma.

Są to jednak rzeczy już dalsze, wymagające wielkiego nakładu sił du-chowych i zależne od wydatnych sił finansowych.

W Krakowie dnia 15 września 1927 Ks. dr Stanisław Sapiński23

Arcybiskup Adam Stefan Sapieha uwzględnił te racje i życzenia ks. Sa-pińskiego, dostosowując do nich swe decyzje. Najpierw w liście z 21 wrze-śnia 1927 roku zawiadomił o tej decyzji infułata kościoła Mariackie-go ks. dr. Józefa KulinowskieMariackie-go, gdyż w tej parafii miał mieszkać dalej ks. Sapiński, realizując jednak nowe zadania:

Pragnąc otoczyć garnącą się dziś do religii i Kościoła młodzież uniwer-sytecką należytą opieką duchową, której dotychczas nie miała, postano-wiliśmy wyznaczyć jednego z kapłanów, mającego po temu potrzebne kwalifikacje jako kapelana uniwersyteckiego24.

Następnego dnia (22 września 1927) abp krakowski mianował ks. Sa-pińskiego kapelanem akademickim, przyjął program jego działania, po-zostawił przy w kościele Mariackim i udzielił rocznego urlopu, o który

23 List ks. Sapińskiego do abpa Sapiehy z 15 września 1927, Archiwum Kurii Metropoli-talnej w Krakowie, sygn. Pers A 727.

24 List abp. Sapiehy do ks. inf. Kulinowskiego, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Kra-kowie, Teczka personalna ks. Stanisława Sapińskiego.

prosił25. Tym samym Kraków jako pierwszy w Polsce miał oficjalnego duszpasterza akademickiego. Za tym przykładem poszły inne miasta posiadające duże grono studentów. Warszawa miała swego duszpasterza akademickiego od roku 1928, Lwów od 1930, a Lublin od 193426. Hi-storia współczesnego duszpasterstwa akademickiego zaczęła się zatem od krakowskiej kolegiaty św. Anny.

4.2.2. Pierwsze lata działalności krakowskiego