Penitencjarze kanonii Artwińskiej

Penitencjarze (księża spowiednicy) kanonii zwanej Artwińską, która pochodzi od nazwiska fundatora, ks. Artwińskiego, sprawowali posłu-gę sakramentu pokuty w kolegiacie św. Anny. Powinno ich być dwóch. Jednakże w początkowych latach XX wieku kanonia ta nie zawsze była w pełni obsadzona; często wikarzy parafii św. Anny byli także peni-tencjarzami. Wiadomo, że w latach 1907–1911 obowiązki te sprawo-wał ks. Konstanty Gumiński119, w latach 1912–1915 ks. Jan Kanty To-biasiewicz120, a w latach 1916–1917 ks. Andrzej Paryś (1882–1949)121.

7–8 (1989), s. 191.

118 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta szkolne 1931–1933; Archiwum Ku-rii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. Pers A 705; Archiwum Uniwersytetu Jagielloń-skiego, sygn. S II 517; J. Kracik, Qui venerunt…, op. cit., s. 196; M. Gawlik, J. Szczepa-niak, Księża katecheci diecezji krakowskiej 1880–1939. Słownik biograficzny, op. cit., s. 259. W Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie zachowany jest wzruszający list matki

kapłana proszący okupacyjne władze niemieckie o jego uwolnienie. Po śmierci ks. Ro-snera wikariuszem w parafii św. Anny został mianowany ks. Edward Fic (1905–1983). Pracował tu w latach 1942–1945. W teczce ks. Jana Masnego jest rozliczenie jego za

iura stolae z września 1942.

119 Wiadomo o nim jedynie, że urodził się w 1843 w Krakowie, a na kapłana został wy-święcony w 1866.

120 Ks. J. K. Tobiasiewicz urodził się w 1877 w Kętach. Święcenia kapłańskie przyjął w 1902. 121 Ks. A. Paryś urodził się 8 sierpnia 1882 w Sobniowie koło Jasła. Święcenia kapłańskie przyjął 8 lipca 1906. Jako duszpasterz Polaków w obozie ewakuowanych w Choceniu w 1915 przyczynił się do uwolnienia 300 robotnic przetrzymywanych tam bezprawnie. W latach 1918–1949 był proboszczem w Liszkach, gdzie zmarł 5 sierpnia 1949. Zob.

Na początku interesującego nas tutaj okresu międzywojennego funk-cję penitencjarza pełnili przez krótki czas dwaj znani później kapłani: ks. Franciszek Barda oraz ks. Jan Antoni Humpola, których sylwetki warto przybliżyć.

Franciszek Barda urodził się w Mszanie Dolnej w diecezji krakow-skiej, 21 sierpnia 1880 roku. Uczył się w I i III Gimnazjum w Kra-kowie (1892–1900). Po odbyciu studiów teologicznych na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1900–1903) przyjął świę-cenia kapłańskie w 1904 roku w Krakowie. Następnie kontynuował studia teologiczne na Gregorianum w Rzymie (1903–1907), gdzie w 1907 roku uzyskał stopień doktora. Po powrocie do kraju był wika-rym w parafii św. Anny w Krakowie (1907–1908), katechetą w I Gimna-zjum w Krakowie (1 września 1908–31 sierpnia 1918), wicerektorem Se-minarium Duchownego w Krakowie (1910–1914). W latach 1918–1919 był penitencjarzem kanonii zwanej Artwińską przy parafii św. Anny. Z tego czasu zachowało się pismo skierowane do Rzymu z prośbą o re-dukcję obowiązków w fundacjach mszalnych (24 maja 1919). Ksiądz Barda wykładał także teologię moralną w Seminarium Duchownym w Poznaniu (1919–1922). Był katechetą Państwowego Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie (1 września 1922–31 sierpnia 1925), rektorem Instytutu Polskiego w Rzymie (1925–1930) i rektorem Seminarium Duchownego w Krakowie (1930–1931). 10 sierpnia 1931 roku został konsekrowany na biskupa pomocniczego w Przemyślu. Wkrótce po-tem, po śmierci biskupa Anatola Nowaka, został ordynariuszem prze-myskim, prekonizowany 25 listopada 1933 roku. Zmarł 13 listopa-da 1964 roku w Przemyślu122.

M. Gawlik, J. Szczepaniak, Księża katecheci diecezji krakowskiej 1880–1939. Słownik

biograficzny, op. cit., s. 243.

122 J. Ataman, Barda Franciszek, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, s. 27–28; T. Śliwa, Barda Franciszek, [w:] Słownik polskich teologów katolickich, t. 5, Warszawa 1983, s. 80–84; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992, s. 25; M. Gawlik, J. Szczepaniak, Księża katecheci diecezji krakowskiej 1880–1939.

Słownik biograficzny, op. cit., s. 92; J. Sondel, Zawsze wierny. Uniwersytet Jagielloński a Kościół rzymskokatolicki, op. cit., s. 162.

Drugi ze wspomnianych już kapłanów, Jan Antoni Humpola, uro-dził się 19 grudnia 1889 roku w Suchej, w diecezji krakowskiej. Po uzyskaniu matury w Gimnazjum św. Anny w Krakowie podjął studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (1910–1912) i w Innsbruc-ku (1912–1914). Święcenia kapłańskie przyjął 12 sierpnia 1914 roi w Innsbruc-ku w Krakowie. Był najpierw wikarym w Krzeszowie (1914–1915), a na-stępnie kapelanem wojskowym armii austro-węgierskiej (31  mar-ca 1915–31 maja 1916). Od 1 sierpnia 1916 do 1 września 1918 roku był prefektem w Seminarium Duchownym w Krakowie oraz notariuszem Kurii Biskupiej w Krakowie. Od 1 września 1918 roku pełnił obowiąz-ki penitencjarza przy kościele św. Anny w Krakowie i mieszkał przy ul. Szewskiej 22. Z tego okresu w Archiwum Kurii Biskupiej zacho-wało się świadectwo lekarskie z dnia 21 lutego 1920 roku, wskazujące na pilną potrzebę leczenia przez niego płuc w Zakopanem lub innej wysoko położonej miejscowości123. Dla poratowania zdrowia ks. Hum-poli władze kościelne mianowały go kapelanem wojskowego sanatorium Polskiego Czerwonego Krzyża w Zakopanem. Funkcję tę pełnił od 1 października 1920 do 28 lutego 1923 roku124. Następnie przez ponad rok był kapelanem garnizonu w Lublinie (13 czerwca 1923–30 wrze-śnia 1924). Po zwolnieniu ze służby wojskowej przebywał w Zako-panem w latach 1924–1927, gdzie był katechetą gimnazjalnym i ka-pelanem sanatorium, a następnie dyrektorem gimnazjum i katechetą w latach 1927–1932. Przez kolejne dwa lata pełnił obowiązki probosz-cza w Kościelisku. 29 sierpnia 1934 roku został mianowany kapela-nem przybocznym prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckie-go i spełniał tę funkcję do września 1939 roku. 13 grudnia 1934 roku otrzymał godność prałata. Od listopada 1939 do 1946 roku był dele-gatem nuncjusza i proboszczem dla uchodźców polskich w Rumunii. Po II wojnie światowej wrócił do Polski. Był najpierw proboszczem

123 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. Pers A 265.

124 Warto zaznaczyć, że dane w aktach personalnych ks. Humpoli zachowanych w Ar-chiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie cechuje duża rozbieżność, zwłaszcza jeśli chodzi o jego pobyt w Zakopanem.

w Szaflarach (17 lipca 1946–wrzesień 1949), a następnie w Liszkach, gdzie zmarł 19 października 1958 roku125.

W kolejnych latach penitencjarzami tzw. kanonii Artwińskiej przy kolegiacie św. Anny byli ks. van Roy i ks. Stanisław Jasiński. Zachowało się pismo z Kurii Metropolitalnej z 1928 roku, rozstrzygające o równym podziale dochodów między ks. van Royem i ks. Jasińskim jako peniten-cjarzami za czas od 1 sierpnia 1923 do 20 sierpnia 1927 roku126. W la-tach 1932–1939 administratorem penitencjarii przy kościele św. Anny był ks. Stanisław Sapiński (1889–1941), niezwykle zasłużony pierwszy oficjalny duszpasterz akademicki w Polsce127. Jego postać, a także dzia-łalność będzie jednak szczegółowo omówiona w rozdziale czwartym. Ksiądz proboszcz Masny starał się jasno określić obowiązki i uposa-żenie penitencjarzy. Jak wynika z przygotowanej przez niego instrukcji, w tym czasie przy kościele św. Anny było dwóch spowiedników, którzy mieli obejmować kanonicznie swój urząd. Zobowiązani byli codzien-nie odprawiać w kościele św. Anny msze święte w wyznaczonym przez ks. prepozyta porządku nabożeństw. Do obowiązków penitencjarzy – jak zresztą wskazuje sama ich nazwa – należało też codzienne dwugodzinnne słuchanie spowiedzi wiernych w czasie oznaczonym przez ks. prepozyta. Nadto w soboty i w wigilie świąt mieli oni również w razie potrzeby pełnić dyżur w konfesjonale w godzinach popołudniowych, które powinny być stale oznaczone i podane do wiadomości wiernym. W niedziele i świę-ta penitencjarze mieli spowiadać i świę-tak długo, jak są chętni do spowiedzi. Mieli także asystować przy procesjach i brać udział w uroczystościach.

W związku z polepszeniem się sytuacji materialnej spowiednicy mieli ponadto w niedziele i święta odprawiać sumę per turnum z ks. prepo-zytem i wikariuszem parafii. Jak wynika z instrukcji, mieli też w cią-gu roku opracować i wygłosić 12 kazań w kościele św. Anny na zapro-szenie ks. prepozyta. W razie wakansu jednego, drugi z penitencjarzy

125 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. Pers A 265; Archiwum Uniwersy-tetu Jagiellońskiego, sygn. S II 515; M. Gawlik, J. Szczepaniak, Księża katecheci diecezji

krakowskiej 1880–1939. Słownik biograficzny, op. cit., s. 154.

126 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. APA 123, Kraków – św. Anna. 127 J. Kracik, R. Skręt, Sapiński Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 35, s. 175.

zobowiązany był do wygłoszenia 6 kazań w roku. Spowiednicy mieli do swej dyspozycji połowę kamienicy przy ul. Szewskiej 22128.

„Jedynym przedmiotem godnym historycznych badań są ludzie” – stwierdzał Jean Leclercq OSB (1911–1993)129. Podsumowując podjęte wyżej rozważania, można za tym znakomitym uczonym stwierdzić, że w dzieje parafii św. Anny w okresie międzywojennym wpisało się wielu wspaniałych ludzi stanowiących elitę II Rzeczypospolitej: biskupów i ka-płanów, uczonych i twórców kultury, działaczy społecznych i osób wrażli-wych na ludzką nędzę. O tych ostatnich będzie mowa w kolejnym rozdziale.

128 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. APA 123, Kraków – św. Anna. 129 J. Leclercq, La figura della donna nel medioevo, Milano 1994, s. 3.

2

Duszpasterstwo