Charakterystyka badanych osób

Przedstawiciele badanych zbiorowości różnili się pod względem kilku zasad­

niczych cech. Spośród 13 badanych mieszkańców DPS, 8 osób urodziło się w róż­

nych wsiach i mniejszych miastach województwa podlaskiego, zaś 3 osoby pocho­

dziły z Białegostoku. Natomiast w przypadku słuchaczy UTW, 6 osób urodziło się w Białymstoku, a 5 we wsiach i miastach województwa podlaskiego. W obu zbio­

rowościach znalazło się po 1 osobie urodzonej poza granicami kraju oraz po 1 osobie pochodzącej z jednego z dużych miast Polski znajdujących się poza województwem podlaskim. W próbie znalazło się 7 osób, które tłumaczyło swoją obecność w Bia­

łymstoku nakazem pracy otrzymanym (w dalekiej przeszłości) osobiście lub przez współmałżonka; 6 osób twierdziło, że mieszka w Białymstoku dzięki własnym wy­

borom lub staraniom od chwili zakończenia edukacji w szkole; 4 osoby deklarowa­

ły, iż całe życie spędziły w Białymstoku; 4 – żyły w tym mieście z krótkimi prze­

rwami (np. wynikającymi ze specyfiki wykonywanej pracy zarobkowej); 2 osoby – choć urodziły się w mieście – większość życia spędziły poza granicami wojewódz­

twa podlaskiego, postanowiły jednak powrócić tu po uzyskaniu świadczeń emery­

talnych; 2 badanych zamieszkało w Białymstoku wyłącznie z powodu choroby, na­

tomiast 1 osoba deklarowała pomieszkiwanie w dwóch miejscach – w Białymstoku i w innym, mniejszym mieście województwa podlaskiego.

Żaden z respondentów z DPS nie posiadał wyższego wykształcenia. Tylko 1 osoba miała wykształcenie średnie ogólnokształcące, 5 – średnie zawodowe, 2 – zasadnicze zawodowe, 4 – podstawowe i 1 – nigdy nie zdobyła wykształcenia na dowolnym etapie edukacji. Pośród słuchaczy UTW przeważały osoby z wyższym wykształceniem. Ukończenie jednego kierunku studiów wyższych deklarowało 5 osób, a dwóch kierunków – 3 osoby. Dokładnie 4 badanych twierdziło, iż nie zdo­

455 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, op. cit., s. 205-206.

łało ukończyć studiów wyższych, a 1 osoba posiadała wykształcenie średnie zawo­

dowe. Pośród osób, które ukończyły studia wyższe, 3 osoby studiowały pedagogikę, 3 – ekonomię, 1 – psychologię, 1 – rolnictwo, 1 – budownictwo przemysłowe, 1 – chemię spożywczą i 1 – prawo. Badani, którzy nie ukończyli studiów wyższych, studiowali:

inżynierię elektryczną, instrumentalistkę, górnictwo i administrację publiczną.

Mieszkańcy DPS w trakcie życia częściej zmieniali pracę. Respondenci ci po­

dejmowali się przeważnie prac fizycznych o charakterze tymczasowym ^– „okazyj­

nych”, „dorywczych”. Kobiety określały swoje zawody jako m.in.: „pomoc na roli”,

„hodowca”, „gospodyni domowa”, „pomoc kuchenna”, „ekspedientka”, „magazy­

nier”, „palacz w kotłowni”, „piekarz”, „laborantka”, „pokojówka”, „szefowa kuchni”,

„księgowa”, „sekretarka”, „instruktorka”. Po otrzymaniu renty lub emerytury wyko­

nywały zaś różne prace chałupnicze lub udzielały korepetycji. Badani starsi męż­

czyźni mieszkający w DPS, określali podejmowane zawody jako: „rolnik”,

„spawacz”, „ślusarz”, „szewc”, „dozorca”, „żołnierz”, „górnik”, „kierowca”, „złota rącz­

ka”, „wypalacz cegieł”, „sekwestrator (komornik)”, „kupiec”, „opiekun społeczny”,

„zaopatrzeniowiec”. Słuchacze UTW wykonywali przeważnie pracę stałą w jednym miejscu zatrudnienia, zajmując niekiedy wyższe stanowiska związane z podejmo­

waniem decyzji. Jeśli podejmowali prace tymczasowe, to tylko przed zakończeniem edukacji lub po uzyskaniu renty bądź emerytury. Badane kobiety uczestniczące w UTW, określały swoje zawody mianem: „nauczycielki”, „projektanta instalacji elektrycznych”, „kierownika działu usługowego”, „specjalistki od rachunkowości i finansów”, „księgowej”, „kierownika biura projektów”, „urzędnika”, „dyrektora du­

żego przedsiębiorstwa państwowego” lub „pracownika firmy prywatnej”. Mężczyź­

ni związani z UTW pracowali w życiu jako: „nauczyciel”, „instruktor”, „wizytator”,

„dyrektor zakładu”, „przedsiębiorca”, „kierownik związku”, „projektant”, „architekt”,

„żołnierz”, „fotograf”, „artysta”, „tkacz”, „górnik”.

Dostrzeżono też różnice między świadczeniami społecznymi, z jakich korzy­

stają respondenci. Mieszkańcy DPS zdecydowanie częściej wspominali o zdobyciu zabezpieczeń społecznych w postaci rent i emerytur. Dokładnie 7 respondentów z DPS deklarowało posiadanie renty, 4 osoby – emerytur, a 2 osoby – najpierw otrzymanie renty, następnie emerytury. Należy zaznaczyć, iż w większości przypad­

ków osoby te otrzymały renty po przekroczeniu przynajmniej 40. roku życia. Do­

kładnie 7 badanych określało siebie nie tyle mianem „osób niepełnosprawnych”, co wręcz „inwalidów” – przypuszczalnie jest to bardziej efekt posiadania nawyku lub niechęci do posługiwania się innymi zwrotami wobec osobistego poczucia depry­

wacji, niż nieznajomości znaczeń tych określeń⁴⁵⁶. Badani często nie byli w stanie określić, ile lat w życiu pracowali lub czy już otrzymali emeryturę, czy też posiadają tylko rentę chorobową. Spośród badanych w DPS, 3 osoby pracowały po otrzyma­

niu świadczeń, ale jeszcze przed zamieszkaniem w DPS, natomiast 1 osoba deklaro­

wała, iż wciąż pracuje mimo posiadania renty, ale „na czarno” (określa się jako „zło­

ta rączka”: kosi trawniki, sprząta podwórka, zbiera złom, naprawia urządzenia elek­

tryczne). Można więc przypuszczać, iż pośród ludzi starych mieszkających w DPS za­

nika potrzeba osobistego zajmowania się sprawami finansowymi, urzędowymi, czy czynnościami związanymi z aktywnością ekonomiczną. Spośród 13 wybranych uczestników UTW 10 osób twierdziło, iż posiada emeryturę, 2 – otrzymały najpierw rentę, a następnie emeryturę, a 1 osoba korzysta z renty. Ponadto 3 spośród tych osób kontynuuje pracę zawodową po otrzymaniu świadczeń, zaś 1 zdecydowała się zakończyć pracę kilka lat po otrzymaniu emerytury. Badani częściej wspominali o roku, w którym uzyskali świadczenia, co pozwoliło na ustalenie, iż tylko w jed­

nym przypadku przejście na emeryturę miało miejsce zgodnie z ustawowym wie­

kiem emerytalnym, a w pozostałych nastąpiło od 3 do 5 lat wcześniej. Tylko 1 oso­

ba spośród uczestników UTW określała się mianem niepełnosprawnej.

Kolejną istotną różnicą okazała się przynależność do organizacji i instytucji społecznych. Spośród badanych mieszkańców DPS, 4 z 13 osób uczestniczyły w działalności takich organizacji, jak: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Zwią­

zek Młodzieży Socjalistycznej, Służba Polsce oraz Polski Związek Emerytów, Renci­

stów i Inwalidów. Obecnie tylko 1 z tych osób deklarowała przynależność do orga­

nizacji, którą był Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Słuchacze UTW częściej uczestniczyli w działalności różnych organizacji i instytucji społecz­

nych – 12 z 13 badanych należało niegdyś do takich, jak: Białostockie Towarzystwo Muzyczne im. Stefana Sobierajskiego, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, Liga Kobiet Polskich, NSZZ „Solidarność”, Polski Związek Działkowców, Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Służba Polsce, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Ra­

dzieckiej, Związek Młodzieży Polskiej, Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Na­

uczycielstwa Polskiego. Wyliczając bardziej szczegółowo: 6 osób należało do jednej organizacji, 3 osoby – do dwóch, 2 – do trzech, a 1 osoba aż do czterech, przy czym należy także uwzględnić, że większość tych osób w młodości należała do organizacji harcerskich. Obecnie 8 osób z badanej grupy, poza UTW partycypuje w przynaj­

456 Podczas analizy treści ustalono, że w wywiadach z mieszkańcami DPS słowo „niepełnosprawny”

wraz z jego odmianami, nie występuje w języku badanych, a jedynie w wypowiedziach badacza.

Tymczasem zwrot „inwalida” rzadko pojawia się w wywiadach przeprowadzonych ze słuchaczami UTW.

mniej jednej organizacji, z czego 2 osoby należy do czterech a 1 – do dwóch. Nazwy tych organizacji, w których aktualnie udzielają się badani, to: Białostockie Towarzy­

stwo Esperantystów, Białostockie Towarzystwo Muzyczne im. Stefana Sobierajskie­

go, Białostockie Towarzystwo Śpiewacze im. Stanisława Moniuszki, Chór Komba­

tanta Wojska Polskiego i Armii Krajowej, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, Polski Związek Działkowców, Polski Związek Inżynierów i Techników Budownic­

twa, Stowarzyszenie Wolontariatu Międzypokoleniowego, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Związek Nauczycielstwa Polskiego. Żaden z respondentów z DPS nie pełnił funkcji publicznych, natomiast 1 z badanych słuchaczy UTW spra­

wował taką funkcję w okresie Polski Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), a 2 osoby kan­

dydowały – już po przekroczeniu wieku emerytalnego, w okresie III Rzeczypospoli­

tej Polski (III RP) – na stanowisko radnego miasta Białystok.