• Nie Znaleziono Wyników

Starzenie się ludności Białegostoku jako miasta pogranicza

Problem starzenia się populacji dotyczy też Białegostoku, dużego miasta na wschodnim pograniczu145 Polski, stolicy województwa podlaskiego. Jest to ośrodek charakteryzujący się m.in. przygranicznym i peryferyjnym położeniem, lokalizacją w wiejskim otoczeniu, realizacją rozwoju zależnego, poczuciem wśród mieszkańców kompleksu prowincji, niewiary we własne siły, uciekaniem od mniejszościowego wyposażenia kulturowego, mniejszościowych tożsamości społecznych oraz tradycja­

mi migracyjnymi146. Wskazane cechy często są traktowane nie jako czynniki rozwoju lokalnego i regionalnego, lecz jako jego bariery. Ponadto za A. Sadowskim można przyjąć, iż Białystok podlega procesom przekształceń w kierunku miasta pogranicza, to jest takiego, w którym w rozwoju społeczno-gospodarczym powszechne będzie wykorzystywanie przygranicznego położenia i zróżnicowania społeczno-kulturowe­

go147. Świadczy o tym stopniowe wykorzystywanie kapitału przygranicznego poło­

żenia, czyli zlokalizowanie instytucji i organizacji pogranicza, rozwijanie współpracy transgranicznej oraz powstawanie regionów funkcjonalnych, inaczej: euroregio­

nów148. Struktura zinstytucjonalizowanego – utrwalonego występowania form ak­

tywności, norm i wartości – zróżnicowania kulturowego mieszkańców Białegostoku na początku XXI wieku obejmuje przedstawicieli149:

mniejszości narodowych (Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Rosjanie, Żydzi);

etnicznych (Tatarzy, Romowie);

religijno-wyznaniowych (prawosławni, muzułmanie, protestanci, staroobrzę­

dowcy);

zbiorowości regionalnych (Białostocczyzny, ziemi łomżyńskiej, Suwalszczyzny);

zbiorowości wyróżnionych według kultury pochodzenia, przynależności histo­

rycznej (chłopska, postszlachecka, małomiasteczkowa);

145 Za A. Sadowskim poprzez pogranicze można rozumieć trzy przedmioty badań. W aspekcie prze­

strzennym jest to obszar, terytorium znajdujące się przy granicy lub daleko od centrum większej ca­

łości np. państwa lub regionu, jest to strefa przejściowa między dwoma lub więcej narodami. Z per­

spektywy społeczno-kulturowej jest to usytuowany w przestrzeni kontakt między dwoma lub wię­

cej narodami lub grupami etnicznymi. Przy czym kontakty te mogą przybierać formy kooperacji, opozycji, akomodacji, asymilacji lub konfrontacji oraz dotyczyć wzajemnego przenikania systemów wartości, postaw życiowych, poziomu życia i wzorów kulturowych. Wymiar osobowościowo-kultu­

rowy stanowi miejsce kształtowania się nowego człowieka i jego kultury. Człowiek pogranicza po­

siada specyficzną świadomość społeczną i tożsamość – podziela życie kulturalne i tradycje dwóch lub więcej społeczności, potrafi zmieniać swoją przynależność narodową i odczuwa peryferyjność swojego położenia. Zob. A. Sadowski, Socjologia pogranicza, [w:] A. Sułek, J. Styk (red.), Ludzie i in­

stytucje. Stawanie się ładu społecznego, Tom 2, PTS, UMCS, Lublin, 1995, s. 134-139.

146 A. Sadowski, Białystok. Kapitał społeczny mieszkańców miasta, op. cit., s. 10.

147 Ibidem, s. 139.

148 Ibidem, s. 139-140.

149 Ibidem, s. 170.

migrantów, jako nowej kategorii kulturowej.

Należy przy tym zaznaczyć, że zbiorowości te nie zawsze są wewnętrznie zintegro­

wane i poszczególne wymiary przynależności religijno-wyznaniowych oraz etniczno-narodowych zazwyczaj się ze sobą nie pokrywają. Zbiorowości te są wewnętrznie podzielone, lecz w wyniku procesów instytucjonalizacji stają się lepiej zorganizowa­

ne i mniej rozproszone. Poza tym miasto zróżnicowane kulturowo nie jest jeszcze miastem wielokulturowym, czyli takim, które: osiągnęło wysoki stopień instytucjo­

nalizacji zróżnicowana kulturowego mieszkańców, jest przygotowane do spożytko­

wania płynących z niego korzyści „nie mając z tego tytułu jakichś specjalnych pro­

blemów” oraz w którym dominuje przekonanie o przewadze pozytywnych efektów prowadzenia zadań organizacyjnych na rzecz powtarzalności i odtwarzalności współdziałania różnych grup150.

Ponadto, jak twierdzi R.B. Woźniak, na obszarach pogranicza można analizo­

wać procesy konwergencji i dywergencji w zakresie: przestrzenno-ekologicznym, infrastruktury gospodarczej i technologicznej, społeczno-demograficznej, edukacji, kultury i nauki, samorządności, władzy i polityki oraz zasobów bytu materialnego, zdrowia i rozwoju151. Na wschodnim pograniczu można wskazać na szereg takich procesów, m.in. przenikanie wielu wartości i wzorów; pielęgnowanie kultur i trady­

cji lokalnych, regionalnych, etnicznych i narodowych; zwiększoną skalę migracji ludności; akulturację przybyszów ze wschodu; nasilenie postaw o charakterze funda­

mentalistycznym oraz kumulację wielu form marginalizacji152. Cechy te sprawiają, że jest to przestrzeń kształtowania się nowych działań, ruchów społecznych, form sa­

moorganizacji oraz rozwiązań o wymiarach ponadlokalnych.

Pogranicze może być istotnym obszarem badań nad relacjami procesu starze­

nia się populacji z konstruowaniem społeczeństw wielokulturowych i „srebrnych gospodarek”. Istotne są tu chociażby: poszukiwania sposobów na zwiększenie samo­

dzielności ludzi starych w zaspokajaniu własnych pragnień i aspiracji, zjawisko

„ucieczki w emeryturę”, tworzenie z myślą o seniorach nowych, dostosowanych do posiadanych możliwości miejsc pracy oraz kształtowanie i zacieśnianie współpracy między istniejącymi już instytucjami tworzącymi sieci wsparcia seniorów153. Lud­

ność Białegostoku przekroczyła próg starości demograficznej w 1989 roku. Od tamtej pory udział ludzi starych w populacji mieszkańców rośnie przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. W 1988 roku osoby po 60.

roku życia stanowiły blisko 12% mieszkańców miasta, w 2008 zaś 17,8%, a w 2010 dokładnie 18,8% (Tabela 1, Aneks). W prognozie demograficznej GUS dla miasta na lata 2003-2030 przewiduje się dalsze pogłębienie procesu starzenia się ludności

150 Ibidem, s. 176-177.

151 R.B. Woźniak, Socjologia pogranicza wobec problemów i wyzwań społecznych, [w:] R.B. Woźniak, Ż. Stasieniuk, Społeczeństwo pogranicza polsko-niemieckiego, Economicus, Szczecin 2007, s. 28-31.

152 A. Sadowski, Białystok. Kapitał społeczny mieszkańców miasta, op. cit., s. 19.

153 Ibidem, op. cit., s. 129, 199.

w najbliższych latach, czemu będzie towarzyszyć zmniejszenie się liczby ludności (Tabela 2, Aneks). W 2030 roku osoby po 60. roku życia mogą stanowić już 31,9%

mieszkańców Białegostoku. Po 2010 roku liczba ludności w wieku poprodukcyjnym będzie już większa niż w wieku przedprodukcyjnym (Wykres 1, Aneks). Łączne ob­

ciążenie ekonomiczne osobami w wieku nieprodukcyjnym do 2030 roku wzrośnie o jedną piątą. Natomiast według prognozy sporządzonej na lata 2011-2035 liczeb­

ność osób po 60. roku życia wzrośnie minimalnie mniej – z 19,3% do 29,9% (Tabela 3, Aneks). Obciążenie ekonomiczne osobami w wieku nieprodukcyjnym w tym okresie wzrośnie z 49,7 do 72,4 osób przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym (Wykres 2, Aneks). Przy czym obciążenie osobami w wieku przedprodukcyjnym bę­

dzie utrzymywać się na zbliżonym poziomie, natomiast w przypadku osób w wieku poprodukcyjnym wzrośnie dwukrotnie.

Należy zaznaczyć, że Białystok należy do nielicznych dużych miast Polski, w których liczba mieszkańców rosła stale od 1950 roku154. Populacja miasta nie prze­

szła jeszcze przez fazy demograficznej stabilizacji i regresu – są one znacznie opóźnio­

ne w stosunku do pozostałych ośrodków miejskich kraju. Dalszy rozwój społeczno­

-gospodarczy miasta może zależeć nie tylko od wykorzystania aktualnych sił miesz­

kańców, ale też od ich aktywnego starzenia się. Niemniej Białystok nie posiada kompleksowego programu polityki społecznej na rzecz starości i osób starszych.

Odrębną politykę w tym zakresie wypracowano dopiero w ostatnich latach jedynie w kilku miastach kraju. Kolejno w: Warszawie155, Sochaczewie156, Poznaniu157, Elblą­

gu158, Tomaszowie Mazowieckim159, Olsztynie160, Katowicach161, Częstochowie162, No­

wym Mieście Lubawskim163, Działdowie164, Gnieźnie165 i Lublinie166. Ich szczegółowa analiza z odniesieniem do modeli, kryteriów oceny i rekomendacji dla lokalnej poli­

154 Zob. J. Petryszyn, Rozwój demograficzny dużych miast w Polsce, [w:] J. Słodczyk (red.), Demogra­

ficzne i społeczne aspekty rozwoju miast, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2002, s. 17-18.

155 Cele strategiczne i cele operacyjne miejskiej polityki społecznej wobec seniorów, Urząd Miasta Sto­

łecznego Warszawy, Warszawa 2008; Program Warszawa Przyjazna Seniorom na lata 2012-2020.

Projekt (06.04.2012), Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Warszawa 2012.

156 Gminny system wspierania aktywności i zapobiegania wykluczeniu społecznemu seniorów na lata 2008-2013, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sochaczewie, Sochaczew 2008.

157 Polityka społeczna miasta Poznania wobec seniorów, Urząd Miasta Poznania, Poznań 2008.

158 Elbląski program na rzecz osób starszych na lata 2009-2013, Urząd Miejski w Elblągu, Elbląg 2008.

159 Miejski System Wspierania Aktywności Seniorów na lata 2009-2015, Urząd Miasta Tomaszowa Mazowieckiego, Tomaszów Mazowiecki 2009.

160 Program dla osób starszych miasta Olsztyna na lata 2010-2015, Urząd Miasta Olsztyna, Olsztyn 2010.

161 „Siedemdziesiąt Plus”. Miejski Program Pomocy dla Osób Starszych i Niepełnosprawnych, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Katowicach, Katowice 2010.

162 Częstochowski Program Wsparcia Seniorów na lata 2010-2013, Urząd Miasta Częstochowy, Często­

chowa 2010.

163 Program działań na rzecz osób starszych na lata 2010-2015, Urząd Miejski w Nowym Mieście Lu­

bawskim, Nowe Miasto Lubawskie 2010.

164 Program wspierania aktywności i zapobiegania wykluczeniu społecznemu seniorów na lata 2010-2015, Urząd Miasta Działdowo, Działdowo 2010.

165 Miejski Program Aktywizacji Seniorów i Integracji Międzypokoleniowej na lata 2011-2021, Urząd Miejski w Gnieźnie, Gniezno 2011.

tyki społecznej wobec osób starych i starości, wykracza poza ramy tej pracy i po­

winna być przedmiotem odrębnej publikacji167. W tym miejscu wystarczy wskazać jedynie na główne odniesienia do omawianej tematyki w wybranych dokumen­

tach strategicznych dotyczących miasta Białystok.

W „Strategii rozwoju Białegostoku” z 1996 roku zwrócono uwagę na duży po­

tencjał ludzki, korzystną sytuację demograficzną oraz wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym168. Podkreślono, że problematyka starzenia społeczeństwa będzie istotna dopiero w latach 2006-2010169. Wśród zaplanowanych zadań jedynie kilka odnosiło się do problematyki osób starszych. Bezpośredni zapis umieszczono w za­

daniu A.3.2 „Udostępnienie bazy lokalowej w szkołach dla dzieci, młodzieży i doro­

słych w celu organizacji imprez i zajęć pozalekcyjnych”, gdzie podkreślono, że senio­

rzy mogliby korzystać ze szkół, klubów osiedlowych i świetlic do realizacji różnych form spędzania czasu wolnego170. Pośrednie odwołania znalazły się w zadaniach A.2.2 „Osłona rodzin o najniższych dochodach przez pomoc społeczną i organizacje pozarządowe” i A.3.1 „Popieranie inicjatyw podejmowanych przez mieszkańców w ramach Rad Osiedli”, w których zwrócono uwagę na wsparcie prawne, finansowe i doradcze grup samopomocowych171 oraz w zadaniu A.3.3 „Dalsza likwidacja barier architektonicznych w mieście dla osób niepełnosprawnych”172. Przyjęta do realizacji w 2001 roku „Aktualizacja strategii rozwoju Białegostoku” utrzymywała zasadność dalszej realizacji wszystkich wymienionych działań173. Wprowadzono również przy­

najmniej cztery nowe zadania związane z osobami starszymi. Mianowicie: A.2.3

„Utworzenie Centrum Pomocy Osobie Niepełnosprawnej” (kompleksowe poradnic­

two, terapia i przyznawanie świadczeń), A.2.5 „Utworzenie Centrum Seniora” (ośro­

dek spotkań i imprez dla osób starszych), A.2.6 „Upowszechnienie aktywnego uczestnictwa młodzieży szkolnej w działaniach na rzecz osób starszych i niepełno­

sprawnych” (celem poprawy postaw wobec seniorów i poprawy ich pozycji społecz­

nej) oraz A.2.7 „Podjęcie współpracy organizacji samopomocowych Białegostoku

166 Program Wsparcia i Aktywizacji Seniorów na terenie Miasta Lublin w 2012 roku, Urząd Miasta Lublin, Lublin 2012.

167 Zob. B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, op. cit., s. 119-177; P. Błędow­

ski, Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, op. cit.; B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, Poli­

tyka społeczna wobec ludzi starych i starości, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielew­

ska, Podstawy gerontologii społecznej, op. cit., s. 291-318; P. Błędowski, Ludzie starzy a polityka spo­

łeczna, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 286-311;

E. Trafiałek, Polska starość w dobie przemian, op. cit., s. 250-316; E. Trafiałek, Starzenie się i starość.

Wybór tekstów z gerontologii społecznej, op. cit., s. 252-260; S. Golinowska (red.), Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej starości, op. cit., s. 115-116; J. Halik, T. Borkowska-Kalwas, M. Pączkowska, Starzenie się społeczeństw jako proces demograficzny i społeczny, [w:] J. Halik (red.), Starzy ludzie w Polsce, op. cit., s. 163-173.

168 Strategia rozwoju Białegostoku, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 1996, s. 25.

169 Ibidem, s. 20.

170 Ibidem, s. 179.

171 Ibidem, s. 12.

172 Ibidem, s. 180.

173 Aktualizacja strategii rozwoju Białegostoku, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2001, s. 12-13.

z podobnymi organizacjami w kraju i za granicą”174. Wspomniane Centrum Seniora nie zostało utworzone, o czym świadczy postulat zgłoszony podczas badań organiza­

cji pozarządowych przeprowadzonych na potrzeby kolejnej strategii175. Ponadto z re­

prezentatywnych badań opinii mieszkańców z 2009 roku wynika, iż respondenci za­

pytani o poziom pomocy udzielanej „grupom ludzi wymagających szczególnej tro­

ski” najgorzej oceniali wsparcie dla osób starszych (55% ocen negatywnych), w tym stan usprawnień architektonicznych ułatwiających poruszanie się osobom niepełno­

sprawnym176.

W uchwalonej w 2010 roku „Strategii Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus” ponownie podkreślono, że proces starzenia się ludności miasta jest wolniejszy niż w przypadku stolic innych województw kraju, co jednocześnie stano­

wi o jego szansie rozwoju gospodarczego177. Tematyka ta pojawia się też w wymia­

rach analizy SWOT, głównie związanych z infrastrukturą społeczną i kształtowa­

niem kapitału ludzkiego. Do słabych stron zaliczono: niski poziom opieki nad oso­

bami starszymi, brak ośrodków opieki długoterminowej, nieadekwatną do potrzeb bazę kształcenia specjalnego i zawodowego (w tym ustawicznego). Do zagrożeń:

niekorzystne zmiany w strukturze demograficznej i niewykorzystanie na rynku pra­

cy potencjału osób po 45 roku życia, zaś do szans: „wzrost świadomości i lobbingu […] na rzecz [przeciwdziałania – przyp. A.K.] problemom osób niepełnosprawnych i starszych”178. Jednocześnie starzenie się ludności zostało zdiagnozowane w najbar­

dziej prawdopodobnym scenariuszu stanu otoczenia miasta jako jeden z głównych trendów negatywnie oddziałujących na jego rozwój, obok: wzrostu zagrożenia uza­

leżnieniem dzieci i młodzieży, osłabienia roli rodziny w życiu społecznym, wzrostu emigracji i wzrostu liczby osób niepełnosprawnych179. Odwołania do prognozowa­

nej sytuacji demograficznej i potrzeb osób starszych znalazły się w kilku wyróżnio­

nych kierunkach działań. W ramach priorytetu B.6. „Wspomaganie postaw prozdro­

wotnych i zdrowego trybu życia mieszkańców”, w B.6.2. „Inicjowanie rozwiązań adekwatnych do zmian demograficznych” krótko i ogólnie stwierdzono, iż „miasto powinno inicjować działania mające na celu zaspokojenie potrzeb społecznych po­

szczególnych grup wiekowych mieszkańców”180. W opisie priorytetu D.5. „Promo­

wanie aktywnych stylów życia i rozwój infrastruktury rekreacyjnej” zauważono, że realizacja tych aspiracji pozwoli na ograniczenie niekorzystnych trendów demogra­

174 Ibidem, s. 12.

175 Raport z badania opinii organizacji pozarządowych, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 41.

176 Raport z badań opinii mieszkańców, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2009, s. 49, 85-86.

177 Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 22-24, 172.

178 Ibidem, s. 53-54, 64, 169-171.

179 Ibidem, s. 48-51.

180 Ibidem, s. 111.

ficznych181. Podporządkowano mu następujące kierunki działań: D.5.1. „Budowa, rozbudowa i modernizacja bazy rekreacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem osie­

dli mieszkaniowych”, D.5.2. „Rozwój funkcji wypoczynkowej Miasta”, D.5.3. „Pro­

mocja zdrowych stylów życia” i D.5.4. „Rozwój infrastruktury oraz imprez rekreacyj­

nych dla turystyki rowerowej oraz innych form aktywnego spędzania czasu wolne­

go”. Do wpierania seniorów pośrednio przyczynić się może działanie związane z kształceniem ustawicznym B.2.2. „Doskonalenie warunków dla kształcenia zawo­

dowego, ustawicznego i specjalnego, dostosowanego do rynku pracy”182 oraz szereg inicjatyw na rzecz osób niepełnosprawnych183: A.1.7. „Systemowe działania w kie­

runku kreowania integracyjnej, dostępnej przestrzeni miejskiej, m.in. poprzez elimi­

nowanie tzw. barier architektonicznych”, B.7.2. „Stworzenie systemu wczesnej inter­

wencji w zakresie rehabilitacji zdrowotnej, społecznej, zawodowej i edukacji”, D.1.1.

„Stwarzanie warunków do aktywizacji społeczności miasta w sferze kultury i wzro­

stu jej uczestnictwa w kulturze” i D.6.2. „Promocja i rozwój sportu wyczynowego, sportu masowego oraz aktywności sportowej osób niepełnosprawnych”.

Bardziej szczegółowe zapisy dotyczące działań instytucji publicznych wobec osób starszych, zawierała obowiązująca w latach 2005-2010 „Miejska Strategia Roz­

wiązywania Problemów Społecznych Białegostoku”184. W analizie SWOT starzenie się ludności miasta określono jako zagrożenie, zaś system opieki dla ludzi starszych jako jego słabą stronę185. Ponadto zdiagnozowano: zlecanie usług opiekuńczych kil­

ku organizacjom pozarządowym (Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Caritas Archidiecezji Białostockiej), skrócenie czasu oczekiwania na przy­

jęcie do domu pomocy społecznej oraz aktywność stowarzyszeń samopomocowych seniorów i Uniwersytetu Trzeciego Wieku186. Do realizacji przyjęto trzy cele opera­

cyjne związane z osobami starszymi. Pierwszy – „Zapewnienie bezpieczeństwa so­

cjalnego mieszkańców miasta” – obejmował przyznanie dostępu do posiłku osobom starszym, ubogim187. Drugi – „Ochrona osób starszych przed skutkami patologicz­

nych zachowań i zdarzeń, których są ofiarami” – zadania takie, jak: przygotowanie i wpieranie programów edukacyjnych i profilaktyki uzależnień wśród seniorów, po­

moc ofiarom przemocy i przestępstw oraz rozwój oferty domów dziennego poby­

tu)188. Trzeci – „Autokreacja i samorealizacja najstarszego pokolenia” – wyraźnie na­

woływał do kształtowania wśród seniorów nowych form spędzania wolnego czasu

181 Ibidem, s. 122, 129-130.

182 Ibidem, s. 107.

183 Ibidem, s. 97, 112, 123, 130.

184 Miejska Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Białegostoku na lata 2005-2010, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2005.

185 Ibidem, s. 39-41.

186 Ibidem, s. 34-35.

187 Ibidem, s. 44.

188 Ibidem, s. 52.

i stylów życia poprzez „wspieranie różnorodnych form twórczości”189. Wymieniono tu: dofinansowanie czasopism „Uśmiech seniora”, rozwój oferty i bazy istniejących stowarzyszeń i klubów seniora, tworzenie warunków wymiany międzypokolenio­

wej, otwarcie placówek całodobowego pobytu na potrzeby lokalne, oddziaływanie na politykę medialną celem zmian stereotypów starości, wspieranie wypoczynku i sportu seniorów, promocję rozwoju osobistego poprzez uczestnictwo w Uniwersy­

tecie Trzeciego Wieku oraz rozwijanie wolontariatu seniorów.

Aktualna „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Białe­

gostoku na lata 2011-2020”, podobnie jak poprzednie dokumenty, podkreśla wol­

niejsze tempo starzenia się ludności miasta w stosunku do innych ośrodków woje­

wódzkich190. Jednocześnie problem ten został wyróżniony jako wymagający szcze­

gólnej interwencji z uwagi na wzrost ilości osób starszych wśród świadczeniobior­

ców pomocy społecznej191. W analizie SWOT jest zaś obecny w trzech wymiarach:

lokalnego rynku pracy jako jego zagrożenie oraz słaba strona (wysoki odsetek bez­

robotnych powyżej 50 roku życia oraz bez kwalifikacji zawodowych)192; ochrony zdrowia i rozwiązywania problemów uzależnień – obecność i działalność środowisk samopomocowych uznanych za mocną stronę miasta193 oraz edukacji społecznej po­

przez podkreślenie szansy rozwoju edukacji „w każdym wieku”194. Ponadto poza wskazanymi w poprzednim dokumencie podmiotami, dostrzeżono jeszcze następu­

jące podmioty działające na rzecz aktywizacji seniorów: Stowarzyszenie Akademia Plus 50, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Parafię Rzymskokatolic­

ką pw. Matki Bożej Różańcowej oraz stowarzyszenia samopomocowe Orchidea, Radość i Rada Seniorów195.

Zaangażowanie instytucji publicznych przewidziano w siedmiu priorytetach strategii, które zostaną tu pokrótce przybliżone. Mianowicie: C.4. „Wspieranie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy” (programy wobec osób po 50 roku życia, niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych oraz pozyskiwanie dodatko­

wych środków na ich realizację)196; G.2. „Umożliwienie osobom przewlekle chorym jak najlepszego funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym” (pomoc w zapewnieniu opieki); G.3. „Poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych po­

przez wyrównywanie szans” (diagnoza i monitoring sytuacji, przeciwdziałanie mar­

ginalizacji i wykluczeniu, aktywizacja społeczna i zawodowa, integracja społeczna

189 Ibidem, s. 57-58.

190 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Białegostoku na lata 2011-2020, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2011, s. 11.

191 Ibidem, s. 30-31.

192 Ibidem, s. 63.

193 Ibidem, s. 44.

194 Ibidem, s. 46.

195 Ibidem, s. 35, 40.

196 Ibidem, s. 46.

osób niepełnosprawnych)197 oraz G.7. „Rozwój ekonomii społecznej” (wsparcie roz­

woju samopomocy)198. Wartą podkreślenia nazwę nosi cel strategiczny F. „Wysoki poziom świadomości i aktywności społecznej mieszkańców w każdym wieku” zawie­

rający związane z seniorami priorytety: F.2. „Wspieranie rozwoju kształcenia doro­

słych” (promowanie i poszerzanie oferty kształcenia, finansowanie rozwoju kształce­

nia ustawicznego, rozwój współpracy osób i instytucji na rzecz edukacji społecznej i aktywności lokalnej)199 i F.3. „Wspomaganie środowisk społecznych w procesie ich rozwoju” (kształtowanie odpowiedzialności społecznej wobec niepełnosprawnych i starszych, wsparcie działań integracji międzypokoleniowej w tym samopomocy, intermentoringu i wolontariatu)200. Do tego priorytet G.5. „Przeciwdziałanie wyklu­

czeniu społecznemu osób starszych oraz umożliwienie im jak najlepszego funkcjono­

wania w środowisku społecznym”201, zawiera trzy ściśle zorientowane na osoby starsze kierunki działań. Są to: G.5.1. „Wspieranie różnych form aktywności senio­

rów” (zajęcia edukacyjne, językowe, muzyczne, kulinarne, plastyczne, nauka obsługi komputera i korzystania z Internetu, wyjazdy, wycieczki, spacery, itp., organizacja Miejskiego Dnia Seniora, letni wypoczynek seniorów); G.5.2. „Rozwijanie i promo­

wanie oferty kulturalnej, oświatowej i rozrywkowej dla osób starszych” (promocja wśród seniorów oferty kulturalnej, oświatowej i rozrywkowej) oraz G.5.3. „Działa­

nia zmierzające do poprawy bezpieczeństwa osobistego i socjalnego osób starszych”

(poradnictwo psychologiczne, prawne, socjalne, działania edukacyjne, promowanie pozytywnego wizerunku osób starszych).

Podsumowując analizę tych dokumentów, stwierdza się, że występująca w nich charakterystyka konsekwencji procesu starzenia się ludności i zróżnicowanej wewnętrznie kategorii społecznej ludzi starych jest ogólna. Dotyczy to również ana­

lizy uwarunkowań zewnętrznych, prawno-administracyjnych i źródeł finansowania.

Poszczególne strategie i programy posiadają nieprzejrzyste i nieokreślone w czasie zasady ewaluacji. Niejasne są też aspekty zaangażowania i współpracy z seniorami w diagnozie sytuacji, implementacji i ocenie działań. Podmioty realizujące działania na rzecz seniorów zostały zawężone do sektora publicznego i pozarządowego. Z wy­

jątkiem mediów lokalnych w zasadzie pomija się zachęcanie do społecznej odpo­

wiedzialności podmiotów sektora komercyjnego. Ponadto przeważają działania po­

mocowe i osłonowe. Niewiele miejsca poświęca się innowacyjnym rozwiązaniom na rzecz jednostkowego i zbiorowego przygotowywania się do starości, aktywnego i kreatywnego starzenia się oraz powiązania procesu starzenia z kształtowaniem miasta wielokulturowego i „srebrnej gospodarki”.

197 Ibidem, s. 73-75.

198 Ibidem, s. 78-79.

199 Ibidem, s. 69-70.

200 Ibidem, s. 70-71.

201 Ibidem, s. 77.