Problem starzenia się populacji dotyczy też Białegostoku, dużego miasta na wschodnim pograniczu145 Polski, stolicy województwa podlaskiego. Jest to ośrodek charakteryzujący się m.in. przygranicznym i peryferyjnym położeniem, lokalizacją w wiejskim otoczeniu, realizacją rozwoju zależnego, poczuciem wśród mieszkańców kompleksu prowincji, niewiary we własne siły, uciekaniem od mniejszościowego wyposażenia kulturowego, mniejszościowych tożsamości społecznych oraz tradycja
mi migracyjnymi146. Wskazane cechy często są traktowane nie jako czynniki rozwoju lokalnego i regionalnego, lecz jako jego bariery. Ponadto za A. Sadowskim można przyjąć, iż Białystok podlega procesom przekształceń w kierunku miasta pogranicza, to jest takiego, w którym w rozwoju społeczno-gospodarczym powszechne będzie wykorzystywanie przygranicznego położenia i zróżnicowania społeczno-kulturowe
go147. Świadczy o tym stopniowe wykorzystywanie kapitału przygranicznego poło
żenia, czyli zlokalizowanie instytucji i organizacji pogranicza, rozwijanie współpracy transgranicznej oraz powstawanie regionów funkcjonalnych, inaczej: euroregio
nów148. Struktura zinstytucjonalizowanego – utrwalonego występowania form ak
tywności, norm i wartości – zróżnicowania kulturowego mieszkańców Białegostoku na początku XXI wieku obejmuje przedstawicieli149:
• mniejszości narodowych (Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Rosjanie, Żydzi);
• etnicznych (Tatarzy, Romowie);
• religijno-wyznaniowych (prawosławni, muzułmanie, protestanci, staroobrzę
dowcy);
• zbiorowości regionalnych (Białostocczyzny, ziemi łomżyńskiej, Suwalszczyzny);
• zbiorowości wyróżnionych według kultury pochodzenia, przynależności histo
rycznej (chłopska, postszlachecka, małomiasteczkowa);
145 Za A. Sadowskim poprzez pogranicze można rozumieć trzy przedmioty badań. W aspekcie prze
strzennym jest to obszar, terytorium znajdujące się przy granicy lub daleko od centrum większej ca
łości np. państwa lub regionu, jest to strefa przejściowa między dwoma lub więcej narodami. Z per
spektywy społeczno-kulturowej jest to usytuowany w przestrzeni kontakt między dwoma lub wię
cej narodami lub grupami etnicznymi. Przy czym kontakty te mogą przybierać formy kooperacji, opozycji, akomodacji, asymilacji lub konfrontacji oraz dotyczyć wzajemnego przenikania systemów wartości, postaw życiowych, poziomu życia i wzorów kulturowych. Wymiar osobowościowo-kultu
rowy stanowi miejsce kształtowania się nowego człowieka i jego kultury. Człowiek pogranicza po
siada specyficzną świadomość społeczną i tożsamość – podziela życie kulturalne i tradycje dwóch lub więcej społeczności, potrafi zmieniać swoją przynależność narodową i odczuwa peryferyjność swojego położenia. Zob. A. Sadowski, Socjologia pogranicza, [w:] A. Sułek, J. Styk (red.), Ludzie i in
stytucje. Stawanie się ładu społecznego, Tom 2, PTS, UMCS, Lublin, 1995, s. 134-139.
146 A. Sadowski, Białystok. Kapitał społeczny mieszkańców miasta, op. cit., s. 10.
147 Ibidem, s. 139.
148 Ibidem, s. 139-140.
149 Ibidem, s. 170.
• migrantów, jako nowej kategorii kulturowej.
Należy przy tym zaznaczyć, że zbiorowości te nie zawsze są wewnętrznie zintegro
wane i poszczególne wymiary przynależności religijno-wyznaniowych oraz etniczno-narodowych zazwyczaj się ze sobą nie pokrywają. Zbiorowości te są wewnętrznie podzielone, lecz w wyniku procesów instytucjonalizacji stają się lepiej zorganizowa
ne i mniej rozproszone. Poza tym miasto zróżnicowane kulturowo nie jest jeszcze miastem wielokulturowym, czyli takim, które: osiągnęło wysoki stopień instytucjo
nalizacji zróżnicowana kulturowego mieszkańców, jest przygotowane do spożytko
wania płynących z niego korzyści „nie mając z tego tytułu jakichś specjalnych pro
blemów” oraz w którym dominuje przekonanie o przewadze pozytywnych efektów prowadzenia zadań organizacyjnych na rzecz powtarzalności i odtwarzalności współdziałania różnych grup150.
Ponadto, jak twierdzi R.B. Woźniak, na obszarach pogranicza można analizo
wać procesy konwergencji i dywergencji w zakresie: przestrzenno-ekologicznym, infrastruktury gospodarczej i technologicznej, społeczno-demograficznej, edukacji, kultury i nauki, samorządności, władzy i polityki oraz zasobów bytu materialnego, zdrowia i rozwoju151. Na wschodnim pograniczu można wskazać na szereg takich procesów, m.in. przenikanie wielu wartości i wzorów; pielęgnowanie kultur i trady
cji lokalnych, regionalnych, etnicznych i narodowych; zwiększoną skalę migracji ludności; akulturację przybyszów ze wschodu; nasilenie postaw o charakterze funda
mentalistycznym oraz kumulację wielu form marginalizacji152. Cechy te sprawiają, że jest to przestrzeń kształtowania się nowych działań, ruchów społecznych, form sa
moorganizacji oraz rozwiązań o wymiarach ponadlokalnych.
Pogranicze może być istotnym obszarem badań nad relacjami procesu starze
nia się populacji z konstruowaniem społeczeństw wielokulturowych i „srebrnych gospodarek”. Istotne są tu chociażby: poszukiwania sposobów na zwiększenie samo
dzielności ludzi starych w zaspokajaniu własnych pragnień i aspiracji, zjawisko
„ucieczki w emeryturę”, tworzenie z myślą o seniorach nowych, dostosowanych do posiadanych możliwości miejsc pracy oraz kształtowanie i zacieśnianie współpracy między istniejącymi już instytucjami tworzącymi sieci wsparcia seniorów153. Lud
ność Białegostoku przekroczyła próg starości demograficznej w 1989 roku. Od tamtej pory udział ludzi starych w populacji mieszkańców rośnie przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. W 1988 roku osoby po 60.
roku życia stanowiły blisko 12% mieszkańców miasta, w 2008 zaś 17,8%, a w 2010 dokładnie 18,8% (Tabela 1, Aneks). W prognozie demograficznej GUS dla miasta na lata 2003-2030 przewiduje się dalsze pogłębienie procesu starzenia się ludności
150 Ibidem, s. 176-177.
151 R.B. Woźniak, Socjologia pogranicza wobec problemów i wyzwań społecznych, [w:] R.B. Woźniak, Ż. Stasieniuk, Społeczeństwo pogranicza polsko-niemieckiego, Economicus, Szczecin 2007, s. 28-31.
152 A. Sadowski, Białystok. Kapitał społeczny mieszkańców miasta, op. cit., s. 19.
153 Ibidem, op. cit., s. 129, 199.
w najbliższych latach, czemu będzie towarzyszyć zmniejszenie się liczby ludności (Tabela 2, Aneks). W 2030 roku osoby po 60. roku życia mogą stanowić już 31,9%
mieszkańców Białegostoku. Po 2010 roku liczba ludności w wieku poprodukcyjnym będzie już większa niż w wieku przedprodukcyjnym (Wykres 1, Aneks). Łączne ob
ciążenie ekonomiczne osobami w wieku nieprodukcyjnym do 2030 roku wzrośnie o jedną piątą. Natomiast według prognozy sporządzonej na lata 2011-2035 liczeb
ność osób po 60. roku życia wzrośnie minimalnie mniej – z 19,3% do 29,9% (Tabela 3, Aneks). Obciążenie ekonomiczne osobami w wieku nieprodukcyjnym w tym okresie wzrośnie z 49,7 do 72,4 osób przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym (Wykres 2, Aneks). Przy czym obciążenie osobami w wieku przedprodukcyjnym bę
dzie utrzymywać się na zbliżonym poziomie, natomiast w przypadku osób w wieku poprodukcyjnym wzrośnie dwukrotnie.
Należy zaznaczyć, że Białystok należy do nielicznych dużych miast Polski, w których liczba mieszkańców rosła stale od 1950 roku154. Populacja miasta nie prze
szła jeszcze przez fazy demograficznej stabilizacji i regresu – są one znacznie opóźnio
ne w stosunku do pozostałych ośrodków miejskich kraju. Dalszy rozwój społeczno
-gospodarczy miasta może zależeć nie tylko od wykorzystania aktualnych sił miesz
kańców, ale też od ich aktywnego starzenia się. Niemniej Białystok nie posiada kompleksowego programu polityki społecznej na rzecz starości i osób starszych.
Odrębną politykę w tym zakresie wypracowano dopiero w ostatnich latach jedynie w kilku miastach kraju. Kolejno w: Warszawie155, Sochaczewie156, Poznaniu157, Elblą
gu158, Tomaszowie Mazowieckim159, Olsztynie160, Katowicach161, Częstochowie162, No
wym Mieście Lubawskim163, Działdowie164, Gnieźnie165 i Lublinie166. Ich szczegółowa analiza z odniesieniem do modeli, kryteriów oceny i rekomendacji dla lokalnej poli
154 Zob. J. Petryszyn, Rozwój demograficzny dużych miast w Polsce, [w:] J. Słodczyk (red.), Demogra
ficzne i społeczne aspekty rozwoju miast, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2002, s. 17-18.
155 Cele strategiczne i cele operacyjne miejskiej polityki społecznej wobec seniorów, Urząd Miasta Sto
łecznego Warszawy, Warszawa 2008; Program Warszawa Przyjazna Seniorom na lata 2012-2020.
Projekt (06.04.2012), Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Warszawa 2012.
156 Gminny system wspierania aktywności i zapobiegania wykluczeniu społecznemu seniorów na lata 2008-2013, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sochaczewie, Sochaczew 2008.
157 Polityka społeczna miasta Poznania wobec seniorów, Urząd Miasta Poznania, Poznań 2008.
158 Elbląski program na rzecz osób starszych na lata 2009-2013, Urząd Miejski w Elblągu, Elbląg 2008.
159 Miejski System Wspierania Aktywności Seniorów na lata 2009-2015, Urząd Miasta Tomaszowa Mazowieckiego, Tomaszów Mazowiecki 2009.
160 Program dla osób starszych miasta Olsztyna na lata 2010-2015, Urząd Miasta Olsztyna, Olsztyn 2010.
161 „Siedemdziesiąt Plus”. Miejski Program Pomocy dla Osób Starszych i Niepełnosprawnych, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Katowicach, Katowice 2010.
162 Częstochowski Program Wsparcia Seniorów na lata 2010-2013, Urząd Miasta Częstochowy, Często
chowa 2010.
163 Program działań na rzecz osób starszych na lata 2010-2015, Urząd Miejski w Nowym Mieście Lu
bawskim, Nowe Miasto Lubawskie 2010.
164 Program wspierania aktywności i zapobiegania wykluczeniu społecznemu seniorów na lata 2010-2015, Urząd Miasta Działdowo, Działdowo 2010.
165 Miejski Program Aktywizacji Seniorów i Integracji Międzypokoleniowej na lata 2011-2021, Urząd Miejski w Gnieźnie, Gniezno 2011.
tyki społecznej wobec osób starych i starości, wykracza poza ramy tej pracy i po
winna być przedmiotem odrębnej publikacji167. W tym miejscu wystarczy wskazać jedynie na główne odniesienia do omawianej tematyki w wybranych dokumen
tach strategicznych dotyczących miasta Białystok.
W „Strategii rozwoju Białegostoku” z 1996 roku zwrócono uwagę na duży po
tencjał ludzki, korzystną sytuację demograficzną oraz wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym168. Podkreślono, że problematyka starzenia społeczeństwa będzie istotna dopiero w latach 2006-2010169. Wśród zaplanowanych zadań jedynie kilka odnosiło się do problematyki osób starszych. Bezpośredni zapis umieszczono w za
daniu A.3.2 „Udostępnienie bazy lokalowej w szkołach dla dzieci, młodzieży i doro
słych w celu organizacji imprez i zajęć pozalekcyjnych”, gdzie podkreślono, że senio
rzy mogliby korzystać ze szkół, klubów osiedlowych i świetlic do realizacji różnych form spędzania czasu wolnego170. Pośrednie odwołania znalazły się w zadaniach A.2.2 „Osłona rodzin o najniższych dochodach przez pomoc społeczną i organizacje pozarządowe” i A.3.1 „Popieranie inicjatyw podejmowanych przez mieszkańców w ramach Rad Osiedli”, w których zwrócono uwagę na wsparcie prawne, finansowe i doradcze grup samopomocowych171 oraz w zadaniu A.3.3 „Dalsza likwidacja barier architektonicznych w mieście dla osób niepełnosprawnych”172. Przyjęta do realizacji w 2001 roku „Aktualizacja strategii rozwoju Białegostoku” utrzymywała zasadność dalszej realizacji wszystkich wymienionych działań173. Wprowadzono również przy
najmniej cztery nowe zadania związane z osobami starszymi. Mianowicie: A.2.3
„Utworzenie Centrum Pomocy Osobie Niepełnosprawnej” (kompleksowe poradnic
two, terapia i przyznawanie świadczeń), A.2.5 „Utworzenie Centrum Seniora” (ośro
dek spotkań i imprez dla osób starszych), A.2.6 „Upowszechnienie aktywnego uczestnictwa młodzieży szkolnej w działaniach na rzecz osób starszych i niepełno
sprawnych” (celem poprawy postaw wobec seniorów i poprawy ich pozycji społecz
nej) oraz A.2.7 „Podjęcie współpracy organizacji samopomocowych Białegostoku
166 Program Wsparcia i Aktywizacji Seniorów na terenie Miasta Lublin w 2012 roku, Urząd Miasta Lublin, Lublin 2012.
167 Zob. B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, op. cit., s. 119-177; P. Błędow
ski, Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, op. cit.; B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, Poli
tyka społeczna wobec ludzi starych i starości, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielew
ska, Podstawy gerontologii społecznej, op. cit., s. 291-318; P. Błędowski, Ludzie starzy a polityka spo
łeczna, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 286-311;
E. Trafiałek, Polska starość w dobie przemian, op. cit., s. 250-316; E. Trafiałek, Starzenie się i starość.
Wybór tekstów z gerontologii społecznej, op. cit., s. 252-260; S. Golinowska (red.), Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej starości, op. cit., s. 115-116; J. Halik, T. Borkowska-Kalwas, M. Pączkowska, Starzenie się społeczeństw jako proces demograficzny i społeczny, [w:] J. Halik (red.), Starzy ludzie w Polsce, op. cit., s. 163-173.
168 Strategia rozwoju Białegostoku, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 1996, s. 25.
169 Ibidem, s. 20.
170 Ibidem, s. 179.
171 Ibidem, s. 12.
172 Ibidem, s. 180.
173 Aktualizacja strategii rozwoju Białegostoku, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2001, s. 12-13.
z podobnymi organizacjami w kraju i za granicą”174. Wspomniane Centrum Seniora nie zostało utworzone, o czym świadczy postulat zgłoszony podczas badań organiza
cji pozarządowych przeprowadzonych na potrzeby kolejnej strategii175. Ponadto z re
prezentatywnych badań opinii mieszkańców z 2009 roku wynika, iż respondenci za
pytani o poziom pomocy udzielanej „grupom ludzi wymagających szczególnej tro
ski” najgorzej oceniali wsparcie dla osób starszych (55% ocen negatywnych), w tym stan usprawnień architektonicznych ułatwiających poruszanie się osobom niepełno
sprawnym176.
W uchwalonej w 2010 roku „Strategii Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus” ponownie podkreślono, że proces starzenia się ludności miasta jest wolniejszy niż w przypadku stolic innych województw kraju, co jednocześnie stano
wi o jego szansie rozwoju gospodarczego177. Tematyka ta pojawia się też w wymia
rach analizy SWOT, głównie związanych z infrastrukturą społeczną i kształtowa
niem kapitału ludzkiego. Do słabych stron zaliczono: niski poziom opieki nad oso
bami starszymi, brak ośrodków opieki długoterminowej, nieadekwatną do potrzeb bazę kształcenia specjalnego i zawodowego (w tym ustawicznego). Do zagrożeń:
niekorzystne zmiany w strukturze demograficznej i niewykorzystanie na rynku pra
cy potencjału osób po 45 roku życia, zaś do szans: „wzrost świadomości i lobbingu […] na rzecz [przeciwdziałania – przyp. A.K.] problemom osób niepełnosprawnych i starszych”178. Jednocześnie starzenie się ludności zostało zdiagnozowane w najbar
dziej prawdopodobnym scenariuszu stanu otoczenia miasta jako jeden z głównych trendów negatywnie oddziałujących na jego rozwój, obok: wzrostu zagrożenia uza
leżnieniem dzieci i młodzieży, osłabienia roli rodziny w życiu społecznym, wzrostu emigracji i wzrostu liczby osób niepełnosprawnych179. Odwołania do prognozowa
nej sytuacji demograficznej i potrzeb osób starszych znalazły się w kilku wyróżnio
nych kierunkach działań. W ramach priorytetu B.6. „Wspomaganie postaw prozdro
wotnych i zdrowego trybu życia mieszkańców”, w B.6.2. „Inicjowanie rozwiązań adekwatnych do zmian demograficznych” krótko i ogólnie stwierdzono, iż „miasto powinno inicjować działania mające na celu zaspokojenie potrzeb społecznych po
szczególnych grup wiekowych mieszkańców”180. W opisie priorytetu D.5. „Promo
wanie aktywnych stylów życia i rozwój infrastruktury rekreacyjnej” zauważono, że realizacja tych aspiracji pozwoli na ograniczenie niekorzystnych trendów demogra
174 Ibidem, s. 12.
175 Raport z badania opinii organizacji pozarządowych, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 41.
176 Raport z badań opinii mieszkańców, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2009, s. 49, 85-86.
177 Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 22-24, 172.
178 Ibidem, s. 53-54, 64, 169-171.
179 Ibidem, s. 48-51.
180 Ibidem, s. 111.
ficznych181. Podporządkowano mu następujące kierunki działań: D.5.1. „Budowa, rozbudowa i modernizacja bazy rekreacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem osie
dli mieszkaniowych”, D.5.2. „Rozwój funkcji wypoczynkowej Miasta”, D.5.3. „Pro
mocja zdrowych stylów życia” i D.5.4. „Rozwój infrastruktury oraz imprez rekreacyj
nych dla turystyki rowerowej oraz innych form aktywnego spędzania czasu wolne
go”. Do wpierania seniorów pośrednio przyczynić się może działanie związane z kształceniem ustawicznym B.2.2. „Doskonalenie warunków dla kształcenia zawo
dowego, ustawicznego i specjalnego, dostosowanego do rynku pracy”182 oraz szereg inicjatyw na rzecz osób niepełnosprawnych183: A.1.7. „Systemowe działania w kie
runku kreowania integracyjnej, dostępnej przestrzeni miejskiej, m.in. poprzez elimi
nowanie tzw. barier architektonicznych”, B.7.2. „Stworzenie systemu wczesnej inter
wencji w zakresie rehabilitacji zdrowotnej, społecznej, zawodowej i edukacji”, D.1.1.
„Stwarzanie warunków do aktywizacji społeczności miasta w sferze kultury i wzro
stu jej uczestnictwa w kulturze” i D.6.2. „Promocja i rozwój sportu wyczynowego, sportu masowego oraz aktywności sportowej osób niepełnosprawnych”.
Bardziej szczegółowe zapisy dotyczące działań instytucji publicznych wobec osób starszych, zawierała obowiązująca w latach 2005-2010 „Miejska Strategia Roz
wiązywania Problemów Społecznych Białegostoku”184. W analizie SWOT starzenie się ludności miasta określono jako zagrożenie, zaś system opieki dla ludzi starszych jako jego słabą stronę185. Ponadto zdiagnozowano: zlecanie usług opiekuńczych kil
ku organizacjom pozarządowym (Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Caritas Archidiecezji Białostockiej), skrócenie czasu oczekiwania na przy
jęcie do domu pomocy społecznej oraz aktywność stowarzyszeń samopomocowych seniorów i Uniwersytetu Trzeciego Wieku186. Do realizacji przyjęto trzy cele opera
cyjne związane z osobami starszymi. Pierwszy – „Zapewnienie bezpieczeństwa so
cjalnego mieszkańców miasta” – obejmował przyznanie dostępu do posiłku osobom starszym, ubogim187. Drugi – „Ochrona osób starszych przed skutkami patologicz
nych zachowań i zdarzeń, których są ofiarami” – zadania takie, jak: przygotowanie i wpieranie programów edukacyjnych i profilaktyki uzależnień wśród seniorów, po
moc ofiarom przemocy i przestępstw oraz rozwój oferty domów dziennego poby
tu)188. Trzeci – „Autokreacja i samorealizacja najstarszego pokolenia” – wyraźnie na
woływał do kształtowania wśród seniorów nowych form spędzania wolnego czasu
181 Ibidem, s. 122, 129-130.
182 Ibidem, s. 107.
183 Ibidem, s. 97, 112, 123, 130.
184 Miejska Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Białegostoku na lata 2005-2010, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2005.
185 Ibidem, s. 39-41.
186 Ibidem, s. 34-35.
187 Ibidem, s. 44.
188 Ibidem, s. 52.
i stylów życia poprzez „wspieranie różnorodnych form twórczości”189. Wymieniono tu: dofinansowanie czasopism „Uśmiech seniora”, rozwój oferty i bazy istniejących stowarzyszeń i klubów seniora, tworzenie warunków wymiany międzypokolenio
wej, otwarcie placówek całodobowego pobytu na potrzeby lokalne, oddziaływanie na politykę medialną celem zmian stereotypów starości, wspieranie wypoczynku i sportu seniorów, promocję rozwoju osobistego poprzez uczestnictwo w Uniwersy
tecie Trzeciego Wieku oraz rozwijanie wolontariatu seniorów.
Aktualna „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Białe
gostoku na lata 2011-2020”, podobnie jak poprzednie dokumenty, podkreśla wol
niejsze tempo starzenia się ludności miasta w stosunku do innych ośrodków woje
wódzkich190. Jednocześnie problem ten został wyróżniony jako wymagający szcze
gólnej interwencji z uwagi na wzrost ilości osób starszych wśród świadczeniobior
ców pomocy społecznej191. W analizie SWOT jest zaś obecny w trzech wymiarach:
lokalnego rynku pracy jako jego zagrożenie oraz słaba strona (wysoki odsetek bez
robotnych powyżej 50 roku życia oraz bez kwalifikacji zawodowych)192; ochrony zdrowia i rozwiązywania problemów uzależnień – obecność i działalność środowisk samopomocowych uznanych za mocną stronę miasta193 oraz edukacji społecznej po
przez podkreślenie szansy rozwoju edukacji „w każdym wieku”194. Ponadto poza wskazanymi w poprzednim dokumencie podmiotami, dostrzeżono jeszcze następu
jące podmioty działające na rzecz aktywizacji seniorów: Stowarzyszenie Akademia Plus 50, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Parafię Rzymskokatolic
ką pw. Matki Bożej Różańcowej oraz stowarzyszenia samopomocowe Orchidea, Radość i Rada Seniorów195.
Zaangażowanie instytucji publicznych przewidziano w siedmiu priorytetach strategii, które zostaną tu pokrótce przybliżone. Mianowicie: C.4. „Wspieranie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy” (programy wobec osób po 50 roku życia, niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych oraz pozyskiwanie dodatko
wych środków na ich realizację)196; G.2. „Umożliwienie osobom przewlekle chorym jak najlepszego funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym” (pomoc w zapewnieniu opieki); G.3. „Poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych po
przez wyrównywanie szans” (diagnoza i monitoring sytuacji, przeciwdziałanie mar
ginalizacji i wykluczeniu, aktywizacja społeczna i zawodowa, integracja społeczna
189 Ibidem, s. 57-58.
190 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Białegostoku na lata 2011-2020, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2011, s. 11.
191 Ibidem, s. 30-31.
192 Ibidem, s. 63.
193 Ibidem, s. 44.
194 Ibidem, s. 46.
195 Ibidem, s. 35, 40.
196 Ibidem, s. 46.
osób niepełnosprawnych)197 oraz G.7. „Rozwój ekonomii społecznej” (wsparcie roz
woju samopomocy)198. Wartą podkreślenia nazwę nosi cel strategiczny F. „Wysoki poziom świadomości i aktywności społecznej mieszkańców w każdym wieku” zawie
rający związane z seniorami priorytety: F.2. „Wspieranie rozwoju kształcenia doro
słych” (promowanie i poszerzanie oferty kształcenia, finansowanie rozwoju kształce
nia ustawicznego, rozwój współpracy osób i instytucji na rzecz edukacji społecznej i aktywności lokalnej)199 i F.3. „Wspomaganie środowisk społecznych w procesie ich rozwoju” (kształtowanie odpowiedzialności społecznej wobec niepełnosprawnych i starszych, wsparcie działań integracji międzypokoleniowej w tym samopomocy, intermentoringu i wolontariatu)200. Do tego priorytet G.5. „Przeciwdziałanie wyklu
czeniu społecznemu osób starszych oraz umożliwienie im jak najlepszego funkcjono
wania w środowisku społecznym”201, zawiera trzy ściśle zorientowane na osoby starsze kierunki działań. Są to: G.5.1. „Wspieranie różnych form aktywności senio
rów” (zajęcia edukacyjne, językowe, muzyczne, kulinarne, plastyczne, nauka obsługi komputera i korzystania z Internetu, wyjazdy, wycieczki, spacery, itp., organizacja Miejskiego Dnia Seniora, letni wypoczynek seniorów); G.5.2. „Rozwijanie i promo
wanie oferty kulturalnej, oświatowej i rozrywkowej dla osób starszych” (promocja wśród seniorów oferty kulturalnej, oświatowej i rozrywkowej) oraz G.5.3. „Działa
nia zmierzające do poprawy bezpieczeństwa osobistego i socjalnego osób starszych”
(poradnictwo psychologiczne, prawne, socjalne, działania edukacyjne, promowanie pozytywnego wizerunku osób starszych).
Podsumowując analizę tych dokumentów, stwierdza się, że występująca w nich charakterystyka konsekwencji procesu starzenia się ludności i zróżnicowanej wewnętrznie kategorii społecznej ludzi starych jest ogólna. Dotyczy to również ana
lizy uwarunkowań zewnętrznych, prawno-administracyjnych i źródeł finansowania.
Poszczególne strategie i programy posiadają nieprzejrzyste i nieokreślone w czasie zasady ewaluacji. Niejasne są też aspekty zaangażowania i współpracy z seniorami w diagnozie sytuacji, implementacji i ocenie działań. Podmioty realizujące działania na rzecz seniorów zostały zawężone do sektora publicznego i pozarządowego. Z wy
jątkiem mediów lokalnych w zasadzie pomija się zachęcanie do społecznej odpo
wiedzialności podmiotów sektora komercyjnego. Ponadto przeważają działania po
mocowe i osłonowe. Niewiele miejsca poświęca się innowacyjnym rozwiązaniom na rzecz jednostkowego i zbiorowego przygotowywania się do starości, aktywnego i kreatywnego starzenia się oraz powiązania procesu starzenia z kształtowaniem miasta wielokulturowego i „srebrnej gospodarki”.
197 Ibidem, s. 73-75.
198 Ibidem, s. 78-79.
199 Ibidem, s. 69-70.
200 Ibidem, s. 70-71.
201 Ibidem, s. 77.