Charakterystyka metody przenoszenia korzyści

Przenoszeniem korzyści (ang. benefit transfer) w literaturze anglosaskiej określa się zastosowania oszacowań wartości pienięŜnej dóbr nierynkowych (środowiskowych) w nowych warunkach. Metoda ta jest często wykorzystywana w innych dziedzinach badań ekonomicznych, na przykład w badaniach rynku, gdy „przenosi się” wskaźniki elastyczności popytu lub w analizie kosztów, gdy przyjmuje się, Ŝe relacje kosztów są z góry określone jako typowe dla pewnej gałęzi produkcji.

Metoda ta znajduje zastosowanie takŜe w odniesieniu do wartościowania zasobów

środowiska. Na przykład w USA wykorzystuje się ją w celu oceny korzyści i kosztów

projektów ingerujących w środowisko oraz w celu określania wielkości strat i kar w przypadku katastrof ekologicznych. Podstawową przesłanką posłuŜenia się przenoszeniem korzyści zamiast oryginalnych badań jest niedostatek odpowiedniej informacji źródłowej, a w związku z tym wysokie koszty przeprowadzenia oryginalnych badań.

MoŜliwości zastosowania metody przenoszenia korzyści do wartościowania zasobów środowiska i ekologicznych szkód/kosztów zewnętrznych uwarunkowane są

podobieństwem cech środowiska i rodzajem oddziaływań, jakie powinny występować zarówno w badaniu, na podstawie którego wyników mają być przenoszone korzyści, jak i w sytuacji, dla której mają być odniesione te wyniki. Analiza problematyki przenoszenia korzyści pozwala na sformułowanie kilku zaleceń, dotyczących działań,

jakie mogą poprawić wiarygodność procedur przenoszenia korzyści²⁸, m.in.:

– oryginalne studia nad wartością elementów środowiska (a więc szkód i kosztów zewnętrznych) powinny zawierać informacje o charakterystykach wartościowanego kapitału środowiskowego oraz charakterystykach jednostek, których wartości są oszacowywane; porównanie róŜnic między miejscami badania i miejscami transferu ma na celu identyfikację porównywalności warunków wartościowania,

– istotne jest sprawdzenie wcześniejszych oszacowań (jeśli istnieją),

poprzedzających oryginalne studia, które mają posłuŜyć do przenoszenia korzyści; Chodzi o zbadanie, jak zmieniały się one w czasie;

– studia oryginalne powinny zawierać ilościowo opisane zaleŜności (równania) przedstawiające, w jaki sposób oszacowywane wartości zmieniają się wraz ze zmianami warunków środowiskowych i zmianami charakterystyk odbiorców (respondentów); sugeruje się nawet, Ŝe transfer równań jest właściwszy niŜ transfer oszacowań wartości średnich ²⁹ ;

– naleŜy ostroŜnie podchodzić do oszacowań starszych, problem z ich wykorzystaniem polega na tym, Ŝe metodologia szacowania wartości rozwinęła się szczególnie w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pod wpływem przekonania o moŜliwości wykorzystania oszacowanych wartości w procesach podejmowania decyzji o charakterze politycznym; naleŜy więc brać pod uwagę, jako element uwiarygodniający oryginalne badania, czy do wyników zostały załączone dane dokumentacyjne o charakterze źródłowym;

– niezbędne jest prowadzenie badań nad poprawnością procedur przenoszenia korzyści, aby rozpoznać te sądy, które prowadzą do największych błędów przy przenoszeniu oszacowań oraz aby nauczyć się, w jaki sposób błędy te eliminować; w celu zbadania przenoszenie korzyści powinno się łączyć z analizą wraŜliwości.

Na podstawie analizy aktualnego stanu wiedzy na temat przenoszenia korzyści K. Boyle sugeruje, „Ŝe przenoszenie korzyści jest najlepiej wykorzystywane do określania rozmiarów korzyści lub strat związanych z poprawą lub degradacją stanu środowiska, a takŜe do oceny i porządkowania alternatywnych projektów działania”. Jednocześnie wskazuje, Ŝe moŜna zaufać wynikom przenoszenia korzyści w analizie kosztów i korzyści, gdy tak oszacowane wartości są „wyraźnie niewspółmierne _____________

28

Boyle K.J. Konsekwencje zastosowania metody przenoszenia korzyści w warunkach ograniczonej dostępności danych, w: Ekonomiczna wycena środowiska przyrodniczego, praca pod red. naukową G. Andersona i J. Śleszyńskiego. Białystok: Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko 1996, s. 193–194.

29

Loomis J.B., The Evolution of a More Rigorous Approach to Benefit Transfer: Benefit Function

w stosunku do kosztów projektu”³⁰. Oszacowań oryginalnych naleŜy natomiast dokonywać wówczas, gdy oszacowania z przenoszenia korzyści są bliskie kosztom projektu.

Wskazuje się z kolei trzy podstawowe czynniki utrudniające przenoszenie korzyści na inny obszar³¹:

– zbiory danych ulegają zmianom i problemy związane z metodami oceny pozarynkowej zwiększają się przy przenoszeniu na inny teren,

– oceny pienięŜne są często przedstawiane w innej jednostce niŜ oddziaływania, na przykład funkcje oddziaływanie-skutek oceniają umieralność (zmniejszanie populacji ryb), podczas gdy oceny korzyści są dokonywane na podstawie zmian w zachowaniu (zmniejszona liczba dni połowów), aby umoŜliwić ocenę szkód, musi być ustalony związek między tymi dwoma jednostkami,

– w badaniach duŜo częściej ocenia się korzyści niŜ szkody/koszty, są one określane w przybliŜeniu, w ujęciu niemarginalnym (przeciętnym), bez stosowania odpowiednich metod przy zmianie miejsca, regionu i charakterystyki ludności.

NajwaŜniejsze znaczenie mają jednak ograniczenia w dostępie do dobrze udokumentowanych danych.

Przenoszenie korzyści moŜe jednak być zastosowane z uwzględnieniem: – opinii ekspertów,

– zaobserwowanego zachowania, – mechanizmów ujawniania preferencji,

Opinia ekspertów opiera się zasadniczo na „rozsądku”, co czasami uzasadnia zastosowanie przybliŜeń. Oceny zaobserwowanych zachowań opierają się na badaniach kosztów podróŜy i cen przyjemności, a mechanizmy ujawniania preferencji polegają na

wykorzystywaniu metod wyceny warunkowej³². Metoda przenoszenia korzyści ma dość

uniwersalne zastosowanie. Pozwala uzupełniać wyceny kosztów zewnętrznych poszczególnych obiektów lub być podstawą porównań takich wycen. MoŜe być podstawową metodą dokonywania szacunków lub wyznaczania skwantyfikowanych skutków. Przenoszenie korzyści moŜe uwzględniać róŜne warianty postępowania, czyli:

– przenoszenie metod wyceny, – przenoszenie wycen,

– przenoszenie wskaźników ilościowych typu: oddziaływanie–skutek, a następnie określenie wartościowe wyszacowanych skutków,

– przenoszenie wyszacowanych wskaźników kosztów zewnętrznych – jednostkowych kosztów zewnętrznych lub strat jednostkowych.

_____________

30

Boyle K.J. Konsekwencje ..., op. cit. s. 194.

31

Markandya A., Papp M., Wycena szkód powodowanych zanieczyszczeniem powietrza. Zastosowanie koncepcji przenoszenia korzyści, w: Ekonomiczna wycena środowiska przyrodniczego. Pod red. naukową G. Andersona i J. Śleszyńskiego, Białystok, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko 1996, s. 206; cytowany artykuł oparty jest w znacznej mierze na badaniach zespołów z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Francji, które przyczyniły się do opracowania Europejskiego Cyklu Paliwowego.

32

Metoda przenoszenia korzyści oznacza zastosowanie oszacowania pienięŜnej wartości nierynkowych dóbr środowiskowych w nowych warunkach, w których owa wartość nie została wyznaczona. Procedura przenoszenia wartości obejmuje odpowiedzi na następujące pytania³³:

– Jak jest zdefiniowana oszacowywana wartość?

– Jaka zmiana w jakości środowiska jest przedmiotem badania?

– Jakie są następstwa zmiany jakości środowiska dla usług i dóbr środowiskowych, które są uŜytkowane przez badaną społeczność?

– Czy mogą być rozpatrywane jakieś substytuty?

– Kto jest dotknięty następstwami zmian w jakości środowiska?

– Czy w badanej populacji istnieją grupy, które cechują się odmiennymi wartościami? W metodzie tej istotne jest badanie załoŜeń i sądów w oryginalnych oszacowaniach wartości, a następnie ostroŜne formułowanie procedury przenoszenia.

2.1.4. Wykorzystanie dorobku naukowego w zakresie wycen strat ekologicznych