Okres obowiązywania koncesji, a zakres odpowiedzialności wynikający z koncesji

. .

4. Koncesji udzielono na 41 lat, czyli od dnia wydania, tj. 19.10.1997 r. do dnia 17.09.2038 r. ... (wyróŜnia się okresy: robót przygotowawczych od 1997 r., udostępniających od 2001 r., eksploatacji w latach 2006–2038.

. . .

8. Na podstawie art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo Geologiczne i Górnicze zobowiązano przedsiębiorcę do ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek prowadzenia działalności objętej koncesją. Formę

i wielkość zabezpieczenia przedsiębiorca jest zobowiązany ustalić,

w porozumieniu z organem koncesyjnym, w ciągu 1 roku obowiązywania koncesji, tj. do dnia 19.09.1998 r.

. . .

W dniu 8.10.1999 r., nastąpiła aktualizacja decyzji koncesyjnej uwzględniająca zmianę formy prawnej przedsiębiorstwa – z przedsiębiorstwa państwowego na spółkę akcyjną. Jednocześnie dokonano prolongaty terminu ustanowienia zabezpieczenia jw. do dnia 1 września 2000 r.

ZauwaŜmy, Ŝe koncesja nie wymienia stadium likwidacji kopalni, która następuje w zasadzie po wyczerpaniu złoŜa, ale teŜ mogą się zdarzyć w okresie obowiązywania koncesji sytuacje awaryjne (nieplanowane). Powstaje zatem pytanie, czy w takich wypadkach moŜna rozciągnąć odpowiedzialność ekologiczną przedsiębiorcy wynikającą z warunków koncesji na okres likwidacji kopalni? Pytanie jest o tyle zasadne, Ŝe zabezpieczenie, o którym mowa w koncesji, zgodnie z art. 82 ustawy pgg. moŜe być uŜyte do pokrycia kosztów wynikających z likwidacji zakładu górniczego, w zakresie przewidzianym art. 80 ustawy. Dodatkowo, zgodnie z art. 95 ust. 3 ustawy, zabezpieczenie moŜe być uŜyte do wypłacenia odszkodowań w ramach odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy, która nie ma związku z terminami określonymi w koncesji.

3. Okres obowiązywania koncesji, a zakres odpowiedzialności wynikający z koncesji

W koncesji tej – co podnosiła Kopalnia Bełchatów SA – waŜnym elementem jest pkt.1 mówiący, Ŝe koncesji udziela się na wydobywanie kopaliny, oraz pkt. 4 określający

się tu i wcześniej okresu likwidacji kopalni, który następuje w zasadzie po okresie zakończenia eksploatacji węgla.

Nawiązując do ustawy pgg. (Dz.U. nr 27 poz 96), art. 15 wyraźnie mówi, Ŝe koncesji wymaga:

– poszukiwanie i rozpoznawanie złóŜ,

– wydobywanie kopalin ze złóŜ, bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotworze oraz składowanie odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych,

– poszukiwanie i wydobywanie surowców mineralnych znajdujących się w odpadach powstałych po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin.

Z przepisów artykułu 15 wynika jednoznacznie, Ŝe koncesja nie mogła być wydana inaczej niŜ to zostało zrobione (tzn. na okres wydobywania węgla ze złoŜa Szczerców).

Z kolei art. 17 ust. 1 ustawy, o ustanowieniu zabezpieczenia mówi, Ŝe zabezpieczenie dotyczy roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania działalności objętej koncesją.

Wprawdzie art. 29 tej ustawy mówi, Ŝe wygaśnięcie koncesji nie zwalnia przedsiębiorcy z wykonania określonych w niej obowiązków dotyczących ochrony

środowiska, ale warunki koncesji nie obejmują likwidacji kopalni, lecz roboty przygotowawcze, udostępniające i eksploatacyjne (pkt 4 koncesji).

Ta wątpliwość prawna mogła stać się dla prawników punktem zaczepienia w sporach o zakres odpowiedzialności przedsiębiorcy i dlatego wymagała bardziej szczegółowego rozpatrzenia. Sprawa bowiem komplikuje się, gdy rozwaŜamy przypadek nieplanowanego wcześniej zaprzestania wydobycia, np. na skutek jego nieopłacalności spowodowanej zaistniałymi warunkami ekonomicznymi, upadłości przedsiębiorcy, skutkami katastrof przyrodniczych i zbyt duŜych kosztów odbudowy kopalni etc. W takich sytuacjach moŜe być podjęta decyzja o zatrzymaniu albo likwidacji kopalni przed upływem okresu, na jaki została wydana koncesja. Rysunek 6.2 dobrze ilustruje moŜliwe sytuacje. Na tym rysunku okres t6–t0 jest okresem obowiązywania koncesji. Moment t3 jest nieprzewidzianą awarią. Jeśli przewiduje się kontynuowanie wydobycia, to okres Tnp=t5 – t3 jest okresem utrzymywania i odbudowy stanu zdatności technicznej i technologicznej kopalni, po której powinno być kontynuowane wydobycie do momentu wybrania złoŜa kopaliny

uŜytecznej. Jeśli ocena przyszłości kopalni po chwili t5 jest negatywna,

przedsiębiorstwo przechodzi w stan likwidacji. Powstaje zatem pytanie: jak długo obowiązuje koncesja. Są tu trzy moŜliwości:

i) w czasie dokładnie od i do daty wymienionej w decyzji (w naszym przypadku T i = (t6 – t0) = 2038 – 1997 = 41 lat;

ii) w czasie Tii = (t3 – t0) + (t5 – t3) + (t7 – t6);

Rys. 6.2. MoŜliwe stany funkcjonowania kopalni

Przypadek (iii) nie budzi wątpliwości, art. 28 pgg. bowiem przewiduje w takich wypadkach wygaśnięcie koncesji, tj. w razie likwidacji lub upadłości przedsiębiorcy. Jeśli przyjąć, Ŝe upadłość przedsiębiorcy jest jednocześnie upadkiem przedsięwzięcia, to praktycznie mamy do czynienia z przypadkiem następujących po sobie zdarzeń: wygaśnięcia koncesji i rozpoczęcia procesu zabezpieczania lub likwidacji kopalni.

Przypadek (ii) równieŜ powinien być zakwalifikowany jako podstawa wygaśnięcia koncesji, poniewaŜ art. 28, ust.1, pkt (1) mówi, Ŝe koncesja wygasa z upływem czasu, na jaki została wydana; a nie mamy tu wątpliwości, poniewaŜ Tii > Ti, bo (t5 – t3) większe od 0, a więc okres eksploatacji wykraczałby poza datę graniczną koncesji, tj. rok 2038.

Koncesja zatem powinna być przedłuŜona o czas Tii – Ti zgodnie z procedurą

odnawiania koncesji nie później niŜ w momencie t6.

Wnika z tego wniosek, Ŝe jeśli się trzymać dokładnie sformułowań art. 28 pgg., to koncesja i obowiązki z niej wynikające są waŜne nawet przy zaistnieniu losowego zdarzenia przerwy w wydobyciu kopaliny, ale do momentu decyzji o likwidacji zakładu, a jeśli ta nie zostanie podjęta, to do momentu upływu terminu, na jaki została wydana. Oznacza to, Ŝe stan likwidacji zakładu nie mieści się w formule koncesji.

Likwidacja kopalni, w kontekście ochrony środowiska, wiąŜe się jednoznacznie z rekultywacją terenów poeksploatacyjnych, poniewaŜ z definicji moŜe być prowadzona tylko na terenach poeksploatacyjnych; nie moŜna np. składować skały nadkładowej do wyrobiska i jednocześnie w tym samym miejscu wydobywać z niego węgiel. JednakŜe w miarę postępu wybierania złoŜa następuje sukcesywne zwalniane wykorzystanej przestrzeni wyrobiska i terenów przyległych, na których moŜe i powinna być prowadzona rekultywacja tych terenów. Teoretycznie, moŜe nawet wystąpić sytuacja, kiedy tereny kopalniane są zrekultywowane całkowicie zaraz po zaprzestaniu wydobycia. Ten fakt nie zmienia jednak istoty rzeczy – koncesja związana jest z pojęciem wydobycia kopalin(y). Natomiast wykonywane w czasie obowiązywania koncesji roboty rekultywacyjne, jak pokazuje praktyka, motywowane są przede wszystkim potrzebą zmniejszenia obciąŜenia finansowego za gospodarcze uŜytkowanie gruntów, a w dalszej kolejności troską o ochronę środowiska.

4. Specyfika ryzyka związanego z prowadzeniem zakładu górniczego